1. Be bhọ Baibo tale rẹji adia?

BE BHỌ uwẹ riale adia mudia nan? Uwẹ sabọ ha riale ghe, nanrẹ man ọria uwedẹ nọn khẹke, ọle ọ mudia nan. Ọkpakinọn, ọiyi ọnan ọkpa ọ mudia nan. Ọ sabọ yẹ ha yi nanrẹ gbe uhi nin ọria, la nanrẹ gbe ọria sibhi emhin nọn imhẹn re. Ọnan zẹle ẹghe eso, Osẹnobulua ki re oya nin ọria nin ọle rẹ dia ọne ọria. Ọrẹyiriọ, ọiyi ohu ọle rẹ luọle, oyẹẹ nin ọle mhọn da mhan, bi iho nọnsọle ghe nin mhan nyẹnlẹn bhi ighegheghe, ọle zẹle nin ọle da dia mhan. (Hebrews 12:6) Baibo rẹman ghe emhin nọn mhẹn nọn nin mhan rẹ miẹn adia ọbhi egbe. Ẹghe eso, Baibo ha sounun bhi adia fo, ọle ki yẹ sounun bhi ilẹnmhin, ẹwanlẹn, oyẹẹ bi iẹnlẹn rẹkhanlẹn. (Prov. 1:2-7; 4:11-13) Bhi ọsi ẹmhọanta, emhin nọn manman zẹ a re adia nin ọria, ọle hi, nanrẹ man ọle emhin beji ene biẹ ọmọn rẹ man ọmọn nọnsele emhin.

2, 3.  Bezẹle nin mhan ha da sabọ yọle ghe asabọ rẹ gbe uhi nin ọria yẹ re oya nanlẹn rẹ dia ọle? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

² Fẹ ọne ijiẹmhin nan ghe: Obhokhan natiọle John da ha gbe iball bhi ẹkẹ uwa. Bhiriọ, inẹn ọlẹn da taman ọlẹn yọle: “John, uwẹ bha be lẹn ghe ọbha khẹkẹ nin uwẹ rẹ ha gbe iball bhi ẹkẹ uwa? Uwẹ  dẹ re ọle ria emhin an!” John bha re ehọ bhi emhin nin inẹn ọlẹn taman ọlẹn. Ọle da sẹyẹ ha gbe ọne iball bhi ẹkẹ uwa, bhiriọ, ọ da re ọle rẹ dumhun akhe ọsi aroro a. Be bhọ inẹn ọlẹn ha rẹ dia ọle yẹ? Ọ sabọ rẹ gbe uhi nanlẹn, yẹ re oya nanlẹn ranmhude emhin nin ọle lu. Ọle da ha gbe uhi nin John, ọ ki ji ọle lẹn ebezẹle nin emhin nin ọle lu bha da khẹke. Ọ ki yẹ ji ọle lẹn ebezẹle nọn da khẹke nin ọle ha họn ẹmhọn nin ene biẹ ọle, bi emhin nọn zẹle nin ene biẹ ọle da gbe uhi nanlẹn. Ọ ki yẹ tamanlẹn ghe uhi nin ele gbe nanlẹn bha nọghọ gbe. Rẹ deba ọnan, inẹn ọlẹn sabọ rẹ re oya nọn khẹke nanlẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọ sabọ rẹ miẹn John ọne ball bhi ẹghe eso.

³ Ranmhude mhan ribhi agbotu nọnsi Jehova, azagba-uwa nọnsọle mhan ye. (1 Tim. 3:15) Bhiriọ, Jehova ọria nọn khẹke nọn ha gbe uhi nin mhan’ yẹ re adia nin mhan sade mhan fiobọdọn. Ahamiẹn mhan lu emhin nọn bha gba, adia nin ọle re nin mhan ki rẹkpa mhan yere ebezẹle ọkhẹke nin mhan ha rẹkhan adia nọnsọle. (Gal. 6:⁠7) Ẹmhọn mhan manman rẹtẹ Osẹnobulua, ọle i guanọ nin mhan miẹn ọbalọ bhi iẹnlẹn.—1 Pet. 5:6, 7.

4. (a) Uwedẹ nela Jehova guanọ nin mhan rẹ ha mhan ẹbho emhin? (b) Emhin nela man ha zẹ illo nyan bhi ọne ọta nan?

⁴ Ahamiẹn mhan re Baibo rẹ dia ọmọn nọnsẹmhan la ene mhan man ele Baibo, mhan ki sabọ rẹkpa ele kiẹn Kristiẹn. Ranmhude Baibo mhan rẹ man ẹbho emhin, mhan dẹ sabọ ha dia ẹbho bhi uwedẹ nọn gbale. Bhiriọ, ọmọn nọnsẹmhan la ene mhan man ele Baibo ki sabọ dọ lẹn otọ emhin rebhe nin Jesu man mhan le, ele ki yẹ ha lu rẹkhan ọlẹn. (2 Tim. 3:16; Matt. 28:19, 20) Inian Jehova guanọ nin mhan rẹ man ele emhin nin ele da yẹ sabọ rẹkpa ẹbho ebhebhe dọ ha rẹkhan iJesu (Tie Titus 2:11-14.) Bha ji mhan fẹ ewanniẹn nan rẹ ọbhi ene inọnta ea nan ghe: (1) Be bhọ adia nin Osẹnobulua rẹ nin mhan rẹ rẹman mhan yẹ ghe ọle hoẹmhọn mhan? (2) Be bhọ mhan ha miẹn luẹ bhi obọ eria nin Osẹnobulua re adia nan bhi ẹghe nọn gbera? (3) Be bhọ mhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iJehova bi Jesu yẹ sade mhan re adia nin ẹbhọ?

5. Be adia nọnsi Jehova rẹ rẹman yẹ ghe ọle hoẹmhọn mhan?

⁵ Oyẹẹ nin Jehova mhọn da mhan, ọle zẹle nin ọle da man mhan emhin yẹ dia mhan. Ọle guanọ nin mhan manman sikẹ ọle yẹ ha mhọn iẹnlẹn ọsi ighegheghe. (1 John 4:16) Jehova iguanọ nin mhan ha riale ghe mhan bha sẹ emhin soso, bhiriọ, ọle i re unun rẹ ria mhan an. (Prov. 12:18) Eji mhan da mhẹn, ọle Jehova daghe. Ọle yẹ wo re isẹhoa bi ekpẹn nọn khẹke mhan nin mhan. Adia nin Osẹnobulua nanbhi obọ ene biẹ mhan, ewanlẹn bhi agbotu, Baibo, la ebe nesẹmhan rẹ nin mhan bha be rẹman ghe ọle hoẹmhọn mhan? Bhi ọsi ẹmhọanta, ewanlẹn ne re egbe khọkhọ iJehova bhi uwedẹ nin ọle rẹ mhọn oyẹẹ da mhan, ki dọnmhegbe nin ele rẹ re oyẹẹ dia mhan sade mhan fidọn.—Gal. 6:1.

6. A ha re adia nin ọria, yẹ re ọle sibhi ihe nin ọle ye re, be bhọ ọnan rẹ rẹman yẹ ghe Osẹnobulua hoẹmhọn ọlẹn?

⁶ Ẹghe eso, asabọ rẹ miẹn uhi nan gbe bha sẹ nan rẹ re adia nin ọria. Ahamiẹn ọria lu emhin ebe nọn manman kaka, a sabọ rẹ re ọle kie bhi ihe nin ọle rẹ ha yẹ bhi agbotu. A ha rẹ miẹn iriọ nọn, adia nọn dia iriọ yẹ wo rẹman mhan ghe Osẹnobulua hoẹmhọn mhan. Adia nọn dia inian sabọ rẹ rẹkpa ọne ọria rẹ manman kikie dọ ha luẹ Baibo, ọle ki kikie manman dọ ha zilo nyan emhin nin ọle luẹ bhi Baibo, ọle ki yẹ kikie do ha nan erọnmhọn. Bhiriọ, ọle ki manman dọ ziẹn bhi oga. (Ps. 19:7) A ha zẹbue, asabọ rẹ kie re ọne ọria ọbhi ọne ihe. Oyẹẹ zẹle nin Jehova da yẹ mhanmhanlẹn nan ha khu eria  ne bha ka fidenọ sibhi agbotu re. Iriọ ọle rẹ gbega agbotu bhi emhin ebe. (1 Cor. 5:6, 7, 11) Ranmhude adia nọn khẹke iJehova re nin ọria, ọria nan khu bhi agbotu ki dọ lẹn ghe emhin nin ọle lu bha zẹwẹ gba hiehie, ọnan ki rẹkpa ọle rẹ fidẹnọ.—Acts 3:19.

7. (a) Họla iShebna ha khin? (b) Ikpẹ ne imhẹn nela ọle ki dọ ha mhọnlẹn?

⁷ Nin mhan rẹ lẹn sẹbhọ ghe emhin kpataki nọn nanrẹ re adia nin ọria, bha ji mhan tẹmhọn eria eva nin Jehova re adia nan, ele hi: Shebna nọn ha nyẹnlẹn ẹghe nin Hezekiah rẹ ha yi ojie, bi Graham nọn yi ọkpa bhi ibhio mhan ẹlẹnan. Asabọ miẹn Shebna ọria nọn ha mun ọkalo bhi ene ha wẹnna bhi uwa nọnsi Hezekiah nin ojie, bhiriọ, ihe nọn khua ọle wo ha ye. (Isa. 22:15) Akizẹbue, ọle da dọ ha mhọn okpẹhio, ọle da ha guanọ nan ha gẹn ọlẹn. Ọle da dọ hian idin ọsi ẹbho ne fe nin egbe ọle. Ọle da yẹ wo ha hẹn akasi ọsi ẹbho ne khua.—Isa. 22:16-18.

8. (a) Be iJehova rẹ dia Shebna yẹ? (b) Bezẹle nin mhan ha da sabọ yọle ghe Shebna ji ọne adia nan da rẹkpa ọle?

⁸ Ranmhude Shebna dọ ha khu ọbhọ nin ọle hẹn usi, Osẹnobulua da re Eliakim ọbhi ihe nin Shebna rẹ ha ye. (Isa. 22:19-21) Ẹghe nin ojie ọsi Assyria natiọle Sennacherib rẹ ha muegbe nin ọle rẹ mun okhọn re bhi Jerusalẹm, ọle ọnan rẹ sunu. Akizẹbue, Sennacherib da ji ẹbho rẹkhan egbanegbe ne bunbun diọ bhi Jerusalem. Ọle guanọ nin ahu fo ibhokhan iJew bhọ sade ele daghe ene egbanegbe nin ọle je re. Ọle yẹ guanọ nin ọle gbe ofẹn Hezekiah bhi ẹkẹ, beji Hezekiah ha da ne obọ okhun nanlẹn. (2 Ki. 18:17-25) Bhiriọ, a da ji Eliakim bi itue eva bu ẹbho nin Sennacherib je re. Ọkpa bhi ene itue eva da ha yi Shebna, ranmhude iwẹnna akọwe Shebna ki ha lu. Ranmhude ọnan, mhan sabọ rẹ yọle ghe, ohu bha re Shebna, ẹkẹ bha yẹ ha khọ ọle ranmhude a re ọle sibhi ihe nọn khua re diọbhi ihe nọn khere. Bhiriọ, bha ji mhan zilo nyan emhin ea nin mhan ha sabọ luẹ bhi obọ ọle.

9-11. (a) Emhin kpataki nela mhan ha sabọ luẹ bhi emhin nọn sunu ji Shebna? (b) Be uwẹ ha sabọ luẹ bhi uwedẹ nin Jehova rẹ nin Shebna lu emhin?

⁹ Ọhẹnhẹn, ranmhude a re Shebna sibhi ihe nọnsọle re ẹghe nin ọle rẹ ha mhọn okpẹhio, ọnan rẹman ghe ẹmhọanta iBaibo tale, ghe udemhin ene mhọn okpẹhio de. (Prov. 16:18) Uwẹ dẹ be ha de egbe re sade a re uwẹ bhi ihe bhi ẹkẹ agbotu? Osẹnobulua uwẹ ha be gẹn ranmhude emhin nin uwe mhọnlẹn, bi ranmhude emhin nin uwẹ ki sẹ sabọ lu? (1 Cor. 4:7) Paul nin odibo da yọle: “Mhẹn taman ọrebhe ne ribhi ẹwẹ bha ghe,  nin ọria hẹi ha ria ẹmhọn egbe ọle gbera beji ọkhẹke. Ne ha ria ẹmhọn bhi uwedẹ nin ele ha rẹ ha mhọn ọkhọle nọn gbale.”—Rom. 12:3.

¹⁰ Ọzeva, Jehova dia iShebna ranmhude ọle lẹnmhin ghe Shebna dẹ sabọ fidenọ. (Prov. 3:​11, 12) Emhin kpataki ọnan khin rẹji eria nan ne sibhi ihe re bhi agbotu ẹlẹnan. Nin ele hẹi ji ohu re ele la nin ẹkẹ ha khọ ele. Ọkhẹke nin ele dọnmhegbe ha re ọkhọle rebhe rẹ ga Osẹnobulua bhi idia nin ele iki rẹ ha ye. Sẹyẹ, ọkhẹke nin ele lẹn ghe, adia nin ele miẹn rẹman ghe Osẹnobulua hoẹmhọn ele. Yere ghe, mhan da ha mhọn idegbere, Osẹnobulua ida ghe mhan bọsi eria ne ida sabọ fidenọ. (Tie 1 Peter 5:6, 7.) Adia nesi Osẹnobulua dẹ sabọ rẹkpa mhan sade mhan fẹkẹ de egbe re bhi obọ nọnsọle.

¹¹ Ọzea, mhan dẹ miẹn emhin luẹ bhi uwedẹ nin Osẹnobulua rẹ dia iShebna. Jehova ha dia ọria ranmhude emhin ọbe nin ọne ọria lu, ọnan rẹman ghe, ọne emhin ọbe iyẹẹ Jehova, ọ yẹ rẹman ghe Jehova hoẹmhọn ọne ọria. Eji ọria da mhẹn, ọle Jehova manman ghe. Ahamiẹn uwẹ mhọn ọmọn la ọkpa bhi ewanlẹn bhi agbotu uwẹ khin, uwẹ be regbe khọkhọ iJehova sade uwẹ dia ọria? Uwẹ be ghe eji ọria da lu nọnsẹn a ha rẹ miẹn ghe ọne ọria lu emhin ọbe?—Jude 22, 23.

12-14. (a) Be ọ dia eso bhi egbe yẹ sade Jehova dia ele? (b) Be Ọta nọnsi Osẹnobulua rẹ rẹkpa obhio mhan ọkpa rẹ fidenọ yẹ, elele nela ọle miẹn bhọ?

¹² Ọ ba bhi egbe a ghe, eso ki zi Osẹnobulua bi ene ga ọle obọ, ranmhude adia nan dia ele ba ele bhi egbe. (Heb. 3:12, 13) Ọnan be rẹman ghe a ida sabọ rẹkpa ene eria nan? Eye! Nin mhan fẹ ijiẹmhin ọsi Graham ghe nan ka khu bhi agbotu a kuẹ kie tie ọle vae. A rẹ tie ọle re fo, ọle bha yẹ ha deba bhi itẹmhọn Osẹnobulua, ọle bha yẹ ha vae bhi ikolo oga. Ọwanlẹn ọkpa da dọnmhegbe nin ọle rẹ si Graham kẹ egbe. Ikpe eso ki gbera, ọle da taman ọne ọwanlẹn nọn dọ man ọle iBaibo.

¹³ Ọne ọwanlẹn da yọle: “Ukpẹhio, ọle ọnọghọ nin Graham ha mhọnlẹn. Ẹkẹ ene ewanlẹn ne talọ bhi ọne ẹmhọn, nọn zẹle a khu ọle bhi agbotu da ha khọ ọle. Ranmhude ọnan, ẹghe nin mhan ki rẹ ko ha luẹ emhin, mhan da ha zilo nyan ebi Baibo tayẹ rẹji ẹmhọn ẹhio, bi ebi ẹhio si re. Graham da dọ munhẹn ha daghe ọria nin ọle gene khin, ọkpakinọn, emhin nin ọle daghe bhi egbe ọle bha yẹẹ ọle. Ọnan da dọ gene re obọ sọ ọle. Ọle ki dọ kere ghe ẹhio nọn ha nọghọ ọle zẹle ẹkẹ khọ ọle, ọle da wo dọ ha re ẹjẹje ha fi denọ. Ọle da munhẹn ha yo ikolo oga ẹghe rebhe, ọle da ha re ẹghe ọbhi otọ rẹ ha luẹ Baibo dinmhin. Ọle da sẹyẹ dọ ha nan erọnmhọn ẹdẹdẹ. Ọle da dọ ha gbẹloghe azagba-uwa nọnsọle nọnsẹn, ọnan da wo dọ ha re okhuo ọle bi imọn nesọle ghọnghọn.”—Luke 6:41, 42; Jas. 1:23-25.

¹⁴ Ọne ọwanlẹn da sẹyẹ yọle: “Ẹdẹ ọkpa, Graham da ta ọta man mẹn nọn han mẹn ilo. Ọle da yọle , ‘Ọ ki wo buẹ nin mẹn miẹn oga ẹmhoanta, mẹn bhọ ka lu iwẹnna ọkanẹfan. Ọrẹyiriọ, ejayenan mẹn ha da sabọ yọle ghe mẹn hoẹmhọn iJehova.’ Ọbha sẹ bue gbe, a da yọle nọn ha mun imicrophone bhi kindọn họọ—ọnan da wo gene ti ọle bhọ. Ijiẹmhin nọnsọle da rẹman mẹn ghe, ọria ha de egbe re nin Osẹnobulua, ọle ki wo manman miẹn erọnmhọn.”

15. Ahamiẹn ghe mhan guanọ nin adia nin mhan re nin ọria sẹ ọle otọ ẹkẹ, be imhan ha lu yẹ?

¹⁵ Mhan kuẹ sabọ ha yi ọnọn guẹ ebarẹ man ọria emhin yẹ, ọkhẹke nin mhan ka ha gbẹlokotọ luẹ emhin. (1 Tim. 4:15, 16) Iriọ yẹ nọn rẹji eria nin Jehova re ahu nan nin ele rẹ ha re adia nin ẹbho. Ọkhẹke nin ele ka de egbe re ha rẹkhan adia nesi Jehova. Ele ha diriọ de egbe re, a ki ha mun ekpẹn nin ele, ele  ki yẹ miẹn unun rẹ ne ẹbho talọ sade ele re adia nin ele. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin nọnsi Jesu ghe.

16. Be bhọ mhan ha miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsi Jesu rẹji uwedẹ nọn khẹke nanrẹ ha dia ẹbho yẹ man ele emhin?

¹⁶ Jesu da wo ha yi Ọmọn nọn họn ẹmhọn nin Aba ọle rẹsẹbhi ẹghe nọn bha rẹ lẹkhẹ nanlẹn. (Matt. 26:39) Ọle da re ẹwanlẹn bi emhin nin ọle ha man ẹbho le rẹ ha gẹn Osẹnobulua. (John 5:19, 30) Ihẹnmhọn bi idegbere nọnsi Jesu da rẹkpa ẹbho ne ho nin ele ga Osẹnobulua rẹ sikẹ ọle. Ene ikpẹ nan da yẹ rẹkpa iJesu ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ rẹ man emhin. (Tie Luke 4:22.) Ọta nọnsọle da ha yi ikoudure rẹji ẹbho nin ahu fo ele bhọ. (Matt. 12:20) Ẹbho rẹ ha lu emhin ne ha re ẹkẹ khọ iJesu, ọle da sẹyẹ wo ha re ifuẹkẹ bi oyẹẹ rẹ ne ele lu emhin. Iriọ ọle rẹ ne edibo nesọle lu emhin ẹghe nin ele rẹ ha gbugan.—Mark 9:33-37; Luke 22:24-27.

17. Ikpẹ nela da rẹkpa ene ewanlẹn rẹ gbẹloghe agbotu nọnsẹn?

¹⁷ Emhin ẹwanlẹn nọn sade ene mhọn ọne ahu nanrẹ re adia nin ọria re egbe khọkhọ iJesu. Iriọ ele ha rẹ rẹman ghe ele guanọ nin Osẹnobulua bi Ọmọn nọnsọle gbega ele. Peter nin odibo da yọle: “Bha ha sun ene ihuan nesi Osẹnobulua nan ne nin bha gbẹloghe, bha ha gbega ele. Bha ha re ọkhọle rebhe lu ọle nin Osẹnobulua, ọiyi bọsi emhin nan sua bha rẹ lu. Ọiyi ranmhude bha guanọ elele nin bha ha miẹn bhọ, ọkpakinọn, bha ha re ọtibhọ rẹ lu ọle. Bha hẹi ha de nyẹnyẹn ẹbho nesi Osẹnobulua, bha kiẹn ijiẹmhin esili rẹji ene ihuan.” (1 Pet. 5:2-4) Gene gene, ọrebhe bhi agbotu miẹn elele bhọ sade ewanlẹn bhi agbotu de egbe re nin Osẹnobulua bi Jesu.—Isa. 32:1, 2, 17, 18.

18. (a) Be iJeova guanọ nin ene biẹ ọmọn ha lu? (b) Be iJehova rẹ rẹkpa ene biẹ ọmọn yẹ nin ele da sabọ miẹn esọn nọnsele?

¹⁸ Osẹnobulua da yẹ taman ene yi uhọnmhọn azagba-uwa yọle: “Bha hẹi ha re ohu re imọn nesẹbha, ọkpakinọn, bha ha re adia bi ibhude nọnsi Jehova rẹ ha bẹẹ ele wanre.” (Eph. 6:4) Emhin kpataki wo nọn nin mhan rẹ ha dia imọn nesẹmhan. Proverbs 19:18 tale ghe, ene biẹ ọmọn bha da gbe ọmọn bhi uriamhin, ele gbe ọne ọmọn an. Bhiriọ, Jehova dẹ mun ene biẹ ọmọn mhọnlẹn sade ele bha dia imọn nesele nọnsẹn. (1 Sam. 3:12-14) Ene biẹ ọmọn da ha nan erọnmhọn ji Jehova, yẹ lu rẹkhan adia ọsi ẹlinmhin nọn khiale bi adia nọn ribhi Baibo, ele ki miẹn ẹwanlẹn bi ahu nọn ha rẹkpa ele.—Tie James 1:5.

19, 20. (a) Elele nela mhan miẹn bhọ sade mhan miẹn adia nọnsi Osẹnobulua ọbhi egbe? (b) Be imhan da zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe?

¹⁹ Unun ida sabọ ta elele nọn nanbhọre fo sade mhan miẹn adia nọnsi Osẹnobulua ọbhi egbe, la sade mhan dia ẹbho beji Jehova bi Jesu rẹ dia ọria. Eso bhi ene elele hi, ọfure ki ha ribhi ẹkẹ agbotu bi azagba-uwa nọnsẹmhan. Ọria soso ida ha muofẹn ghe a fi ọle ehọa, ọrebhe ki sabọ ha ghe egbe ele bọsi ọria nọn ghanlẹn. Elele ne gbera enan, ọle mhan ha miẹn bhi ẹghe odalo. (Ps. 72:7) Bhi ọsi ẹmhọanta, Jehova re adia nọnsọle rẹ mun mhan egbe khẹ ẹghe odalo, nin mhan da sabọ nyẹnlẹn kugbe bọsi azagba-uwa ọkpa bhi odotọ ugbẹloghe nọnsọle. (Tie Isaiah 11:9.) Mhan da ha dinian ghe adia nin Osẹnobulua dia mhan, mhan ki sabọ ha miẹn ọlẹn ọbhi egbe. Sẹyẹ, mhan ki dọ kere ghe, ene adia nan rẹman ghe Osẹnobulua hoẹmhọn mhan.

²⁰ Bhi uhọnmhọn-ọta nin mhan ki da luẹ nian, mhan dẹ manman zilo nyan adia nan dia ọria bhi agbotu bi bhi azagba-uwa. Mhan ki yẹ zilo nyan ebi mhan ha rẹ ha mun egbe bhi ibẹẹ yẹ. Sẹyẹ, mhan dẹ zilo nyan emhin nọn ba bhi egbe gbera adia.