1. Be bhọ ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn lẹn otọ ọle, ọkuẹsẹ ọmọn nọnsele mianmẹn?

“BHI uki ne bunbun, mẹn da wo ha taman aba mẹn bi inẹn mẹn ghe mẹn ho nin mẹn mianmẹn. Ele da wo deba mẹn ha zilo ọle ranmhude ele guanọ nin mẹn lẹn ghe, nanrẹ mianmẹn iyi emhin nan gheghe lu. Bhiriọ, bhi December 31, 1934, mẹn da sabọ dọ gbegberuẹ bhi amẹn.” Iriọ obhio mhan nin Blossom Brandt rẹ yọle ene biẹ ọle rẹ rẹkpa ọle, ọkuẹsẹ ọle gbegberuẹ bhi amẹn. Ẹlẹnan nian, ọ yẹ wo ti ene biẹ ọmọn bhọ rẹ rẹkpa imọn nesele, beji ene imọn ha da sabọ dọ mianmẹn. Ahamiẹn ọria gheghe si egbe nin ọle hẹi mianmẹn, ọnan dẹ sabọ de idobolo bhi ikolu nin ọle bi Osẹnobulua ko mhọnlẹn. (Jas. 4:17) Ọkuẹsẹ ọmọn nọnsele mianmẹn, emhin ẹwanlẹn nọn nin ene biẹ ọmọn rẹ lẹn, si ọne ọmọn muegbe nin ọle rẹ nyẹnlẹn bhi uwedẹ nọn khẹke nin Kristiẹn rẹ ha nyẹlẹn.

2. (a) Emhin nela ọfẹotughe eso sẹ dọ kere? (b) Be bhọ mhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

² Ọfẹotughe eso dọ kere ghe, elasẹre ne bunbun ribhọ ne ki  wanre sẹbhi ikpe uje, la ne ki gbera iriọ ne bha sẹ dọ mianmẹn arẹmiẹn ghe ọkpa bhi Esali Jehova ene biẹ ele khin. Ene elasẹre nan bhọ yo ikolo oga, ele yẹ deba bhi itẹmhọn Osẹnobulua. Ele yẹ ghe egbe ele bii ọkpa bhi Esali Jehova. Ọrẹyiriọ, ranmhude emhin eso, ele si egbe nin ele rẹ re egbe guẹ nin Jehova yẹ dọ mianmẹn. Bezẹle nin ọnan da sunun? Ẹghe eso, ene biẹ ọmọn zẹle. Ele ki he nin ọmọn nọnsele rẹ gbegberuẹ bhi amẹn ranmhude ele riale ghe ọne ọmọn bha sẹ muegbe. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nin mhan luẹ khian nan, mhan dẹ zilo nyan emhin enẹn ne zẹle nin ene biẹ ọmọn ida rẹkpa imọn nesele rẹ sabọ dọ gbegberuẹ bhi amẹn.

3. Be bhọ ene biẹ iBlossom ha ria bhi ọkhọle?

³ Ene biẹ iBlossom nin mhan ka tẹmhọnlẹn bhi udu ọle nọn hẹnhẹn, da ha riale si Blossom sẹ wanre sẹ ọnọn ha lẹn ebi imianmẹn mundia nan. Be bhọ ene biẹ ọmọn ha rẹ sabọ lẹn yẹ si ọmọn nọnsele wanre sẹ ọnọn ha sabọ re egbe guẹ nin Jehova?

4. Be bhọ ọta nọnsi Jesu nọn ribhi Matthew 28:19, 20, ha rẹ rẹkpa ene biẹ ọmọn yẹ sade ele man imọn nesele emhin?

⁴ Tie Matthew 28:19, 20. Beji mhan luẹle bhi uhọnmhọn-ọta nin mhan ka zilo nyan uzana nọn gbera, Baibo bha taman mhan eka ukpe ọria ha wanre sẹ ọkuẹsẹ ọle gbegberuẹ bhi amẹn. Ọkpakinọn, ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn ria eria nyan ebi a re ọle ta nan rẹ ha rẹkpa ẹbho kiẹn odibo. Ebi ọta bhi urolo iGreek nan tiẹ ọle “kiẹn odibo” bhi Matthew 28:19 mundia nan hi, nanrẹ ha man ọria emhin beji ọle ha da ha yi ọria nọn luẹ emhin bhi obọ mhan. Odibo, ọle hi ọria nọn lẹn otọ iman-emhin nesi Jesu, nọn yẹ lu rẹkhan ọlẹn. Bhiriọ, rẹ nanbhi egbe obhokhan, ọle ọ da khẹke nin ene biẹ ọmọn rẹ ha man imọn nesele emhin, beji ele a da sabọ re egbe guẹ nin Jehova yẹ mianmẹn. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọbha khẹkẹ nin ọmọn-obọ mianmẹn. Ọkpakinọn, Baibo rẹman ghe, ibhokhan dẹ sabọ lẹn otọ iBaibo yẹ hoẹmhọn emhọanta nin ele luẹ.

5, 6.  (a) Be bhọ mhan ha miẹn luẹ bhi ebi mhan tie bhi Baibo rẹji iTimothy? (b) Be ene biẹ ọmọn ha rẹ sabọ re ẹwanlẹn rẹkpa imọn nesele yẹ?

⁵ Obhokhan, ọle Timothy nin odibo ha khin ẹghe nin ọle rẹ muhẹn mun oga ẹmhọanta mhọn. Paul nin odibo da yọle ghe egbe obhokhan Timothy nan luẹ ẹmhọanta nọn ribhi Baibo. Ọiyi ọrebhe ne ribhi azagba-uwa nọnsi Timothy ha ga iJehova. Ọrẹyiriọ, inẹn ọlẹn nin Jew bi inẹn ọlẹn nọn khua da rẹkpa ọle hoẹmhọn ọta nọnsi Osẹnobulua. Bhiriọ, ọle da dọ ha mhọn urẹọbọ nọn zeze. (2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Ẹghe nin Timothy ki rẹ ha bu ikpe uje la nin ọle ki rẹ gbera ikpe uje, Paul da re ọle rẹkhan egbe nin ele ko dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi agbaẹbho kẹkẹ.—Acts 16:1-3.

⁶ Ibhokhan rebhe iyi ọkpa. Ọiyi abọkpa ele rẹ wanre. Ibhokhan eso sabọ lẹn otọ emhọanta ne ribhi Baibo, ele ki yẹ zegbere nin ele dọ mianmẹn. Eso yẹ ribhọ ne ho nin ele sẹyẹ wanre fo ọkuẹsẹ ele zegbere dọ mianmẹn. Bhiriọ, emhin ẹwanlẹn nọn sade ene biẹ ọmọn bha ha si imọn nesele nin ele dọ gbegberuẹ bhi amẹn. Ele ki ha rẹkpa ene imọn rẹ ha lu re alo beji ele wanre sẹ. Ene biẹ ọmọn dẹ ha ghọnghọn sade ọmọn nọnsele re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Proverbs 27:11. (Tie ọle.) Ọkhẹke nin ele ha yere ghe, nin imọn nesele ha yi odibo nọnsi Jesu, ọle zẹle nin ele da rẹkpa ene imọn. Bhiriọ, ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn nọn egbe ele, ‘Ọmọn nọnsẹmẹn sẹ lẹn emhin nọn ha sabọ re ọle re egbe guẹ nin Jehova yẹ gbegberuẹ bhi amẹn?’

7. Ọ be khẹke nin ọria lẹn emhin rebhe ne ribbhi Baibo fo ọle kuẹ mianmẹn? Gbotọle fanọan.

⁷ Ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn man imọn nesele ẹmhọanta nọn ribhi Baibo, nọn ha rẹkpa ele rẹ re egbe guẹ nin Jehova. Ọrẹyiriọ, a bha re ọnan ta ghe nan lẹn otọ ẹmhọanta rebhe ne ribhi ẹkẹ Baibo fo a kuẹ re egbe guẹ nin Jehova yẹ dọ mianmẹn. Emhin nọn khẹke nọn nin ene yi odibo nọnsi Jesu sẹyẹ wo ha luẹ emhin a ha rẹ miẹn ele mianmẹn fo. (Tie Colossians 1:9, 10.) Bhiriọ, eka emhin ọkhẹke nin ọria lẹn ọkuẹsẹ ọle dọ gbegberuẹ bhi amẹn?

8, 9. Be bhọ mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi emhin nọn sunun ji Paul bi ọne okpea nọn ha mhọn obọ bhi ighan nan mun iPaul fiọ?

⁸ Emhin nọn sunun ji azagba-uwa ọkpa bhi ore nin ọhẹnhẹn dẹ sabọ rẹkpa ene biẹ ọmọn ẹlẹnan. (Acts 16:25-33) Ẹghe nin Paul rẹ dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi agbaẹbho kẹkẹ bhi ukpe 50 C.E, ọle da sẹbhi agbaẹbhọ natiọle Philippi. Bhi enin, a da re orẹsin rẹ sin ọlẹn bi Silas. Bhiriọ a da mun ele khue bhi ighan. Ọsasọn, otọ da mun lueghe, odẹ ọsi ọne ighan da tujea. Ofẹn da ha mun ọne okpea nọn gbẹloghe ọne ighan, ranmhude ọle da ha riale ghe ene eria nan mun khue nẹgbe. Ranmhude ọnan, ọle da ha guanọ nin ọle gbe egbọle a, enin Paul ki da tatie ọle. Paul bi Silas da sabọ tẹmhọn Osẹnobulua man ọne okpea bi azagba-uwa nọnsọle. Ele da miẹn ọne ẹmhoanta nin ele luẹle ọbhi egbe, bhiriọ, ele bha zẹwẹ ria ẹghe a nin ele rẹ mianmẹn. Be imhan ha sabọ luẹ bhi ọnan?

⁹ Asabọ miẹn ọne okpea ka lu iwẹnna isoldier bhi Rome. Ọle bha lẹn ọta nọnsi Osẹnobulua. Ọle kuẹ sabọ kiẹn iKristiẹn, ọkhẹke nin ọle nanbhi otọ munhẹn luẹ ẹmhọanta nọnsi Osẹnobulua bi emhin nin Osẹnobulua guanọ bhi obọ ọsi ene ga ọle. Ọ yẹ khẹke nin ọle ha mhọn ọhubhudu nin ọle rẹ lu rẹkhan iman emhin nọnsi Jesu. Bhi obhi ẹghe khere, ọne emhin nin ọle luẹle nan da ti ọle bhọ sẹbhọ ghe ọle da mianmẹn. Edandan iribhọ ghe ọle sẹyẹ wo ha luẹ emhin arẹmiẹn ọle miẹn amẹn fo. Bhiriọ, a ha miẹn ọmọn nọnsẹ taman ẹn ghe ọle guanọ nin ọle mianmẹn, ranmhude ọle dọ hoẹmhọn Jehova yẹ muegbe nin ọle rẹ lu iho nọnsọle, be uwẹ ha lu yẹ? Uwẹ sabọ rẹ taman ọlẹn nin ọle dọ nin ene ewanlẹn ne ribhi agbotu talọ, nin ele da sabọ fẹghe si ọle sẹle. * Bọsi ibhio mhan nekẹle ne ka gbegberuẹ bhi amẹn fo, ọle dẹ sẹyẹ ha luẹ iho nọnsi Jehova ẹdẹ-ẹdẹ rẹ dọ sẹbhi ighegheghe.—Rom. 11:33, 34.

10, 11. (a) Be bhọ ene biẹ ọmọn eso ria ẹmhọn imianmẹn nọnsi ọmọn nọnsele yẹ? (b) Be bhọ ha sabọ gene gbega imọn?

¹⁰ Eso bhi ene biẹ ọmọn ki ha riale ghe nin ọmọn nọnsele ka yo isikulu fo, la ha mhọn iwẹnna fo ọkuẹsẹ ele mianmẹn. Ele guanọ nin emhin ha mhẹn nin imọn nesele. Ọkpakinọn, okhẹke nin ele nọọn egbe ele: ‘Ọnan dẹ gene rẹkpa imọn nesẹmẹn kiọnlẹn bhi iẹnlẹn? Ọnan be diẹn mun emhin nin mhan luẹle bhi Baibo? Uwedẹ nela Jehova guanọ nin mhan rẹ nyẹn iẹnlẹn nọnsẹmhan?—Tie Ecclesiastes 12:1.

¹¹ Ọkhẹke nin mhan yere ghe, ọne agbọn nan bi emhin ne ribho ẹkẹ ọle bha diẹn mun iho bi emhanmhan nọnsi Jehova. (Jas. 4:7, 8; 1 John 2:15-17; 5:19) Ọmọn nọn deba  iJehova ha mhọn ikolu nọn ziẹlẹn, ọle da sabọ khọn Ojuu bi agbọn nọnsọle miẹn otọ. Ahamiẹn ẹmhọn igho bi isikulu, ọle ene biẹ ọmọn taman ọmọn nọnsele nọn mun kalo, ọne ọmọn sabọ rẹ ha riale ghe emhin ne ribhi ẹkẹ agbọn, ọle ki mhẹn nẹ ikolu nin ọle bi Jehova ko mhọnlẹn. Okhẹnan ọnan khin rẹji ọmọn. Ene hoẹmhọn imọn nesele dẹ be ji ọne agbọn nan da ha dia imọn nesele? Bhọsi ẹmhọanta, mhan ha mun iJehova kalo bhi iẹnlẹn, ọle mhan a da gene kiẹn ọlẹn bhi iẹnlẹn yẹ ha ghọnghọn.—Tie Psalm 1:2, 3.

12. Bezẹle nin ibhio mhan eso ne biẹ ọmọn da ho nin imọn nesele mundia fo ele kuẹ mianmẹn?

¹² Okhuo ọkpa da yọle: “Ẹkhọle wo lo mẹn rẹ tale ghe, nan hẹi khu ọmọn nọnsẹmẹn bhi agbotu zẹle nin mẹn bha da re obọ bhọ nin ọle rẹ mianmẹn.” Bọsi ọne obhio mhan nan, ene biẹ ọmọn eso ki ha riale ọ dẹ mhẹn nẹ sade ọmọn nọnsele wanre fo, nin ele lẹn ebe a rẹ re ẹwanlẹn rẹ lu emhin yẹ ọkuẹsẹ ele mianmẹn. (Gen. 8:21; Prov. 22:15) Eso sabọ rẹ ha riale, ‘Ẹghe iribhọ nan ha rẹ khu ọmọn nọnsẹmẹn bhi agbotu sade ọle bha mianmẹn.’ Iria-eria esili be khọnan?—Jas. 1:22.

13. Ẹmhọanta be nọn ghe iJehova ida nọọn ọria nọn bha sẹ mianmẹn ẹmhọn olukhọ nin ọle lu? Gbotọle fanọan.

¹³ Gene gene, ene biẹ ọmọn iguanọ nin imọn nesele mianmẹn fo ọkuẹsẹ ele re egbe guẹ nin Jehova. Ọrẹyiriọ, ọiyi ẹmhọanta ghe, ọmọn nọnsẹmhan ha rẹ lu khọlọ, Jehova ida nọọn ọlẹn ẹmhọn ọne olukhọ sade ọle bha sẹ mianmẹn. Bezẹle nin mhan da ta iriọ? Ọmọn nọn lẹn emhin nọn yẹẹ iJehova bi emhin nọn iyẹẹ ọle, ọle Jehova da nọọn ẹmhọn emhin ebe nin ọle lu a ha rẹ miẹn ọle mianmẹn la ọle bha sẹ mianmẹn. (Tie James 4:17.) Bhiriọ, emhin ẹwanlẹn nin ene biẹ ọmọn ha lu hi, ele ki ha re ijiẹmhin esili man ele, ọiyi nin ele rẹ ha si imọn nesele re ikeke nin ele hẹi mianmẹn. Ele ki nanbhi egbe obhokhan ha man ele adia nesi Osẹnobulua beji ele ha da hoẹmhọn ene adia. (Luke 6:40) Ọne oyẹẹ nan, ọle ha rẹkpa ele rẹ ha nẹ bhi emhin ebe, ọle ha yẹ re uwedẹ nọnsi Jehova ha ti ele bhọ.—Isa. 35:8.

14. Be ene ewanlẹn bhi agbotu ha rẹ sabọ rẹkpa ibhokhan ne ribhi agbotu yẹ, nin ele da sabọ mianmẹn?

¹⁴ Ene ewanlẹn ne ribhi agbotu ki yẹ dọnmhegbe rẹkpa ene ibhokhan ha mhọn emhanmhan bhi oga. Bhiriọ, ele ki ha rẹkpa ene biẹ ọmọn dia imọn nesele. Obhio mhan ọkpa nin okhuo nọn ki sẹ lu iwẹnna ọkanẹfan nanbhi ikpe 70 da taman mhan emhin nin Charles T. Russell deba ọle zilo nyan ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi ikpe ehan. Ọne obhio mhan da yọle: “Russell da wo noo ihuẹnlo nọn sẹbhi 15 rẹ deba mẹn zilo nyan emhanmhan nin mẹn mhọn bhi oga.” Gene gene, ọta nan rẹ ziẹn ọria udu wo gene sabọ rẹkpa ọria. (Prov. 25:11) Ene ewanlẹn sabọ rẹ tie ene biẹ ọmọn bi imọn nesele, sade a wẹnna bhi Kindọn Họọ. Bhiriọ ele ki gha ẹsọn nin ene ibhokhan ha sabọ lu nin ele, beji ele wanre sẹ.

15. Be ọrebhe ha rẹ sabọ rẹkpa ene ibhokhan ne ribbhi agbotu yẹ?

¹⁵ Ẹbho rebhe bhi ẹkẹ agbotu dẹ sabọ rẹkpa sade ẹmhọn ene ibhokhan ti ele bhọ. Ele ki gbẹlokotọ nọnsẹn nin ele da daghe ebi ene ibhokhan nan rẹ lu re alo yẹ bhi oga. Ha gẹn ene ibhokhan sade ele re ewanniẹn nọn gbale ọbhi inọnta, la sade ele re ọta man bhi ikolo oga, la sade ele sabọ khọn edọnmhẹn miẹn otọ, bi sade ele sabọ tẹmhọn Osẹnobulua bhi isikulu.  Ha mhọn ọlẹn bhi emhanmhan nin uwẹ rẹ deba obhokhan ọkpa zilo ọkuẹsẹ a mun ikolo oga hẹn la sade a zobọ? Ene uwedẹ nan rebhe mhan ha rẹ sabọ rẹkpa ene ibhokhan lẹn ghe ẹkẹ agbotu nọnsi Jehova ele ye.—Ps. 35:18.

16, 17. (a) Bezẹle nọn da yi emhin kpataki nin imọn rẹ mianmẹn? (b) Be ọ ha dia ene biẹ ọmọn bhi egbe yẹ sade ọmọn nọnsele re egbe guẹ nin Jehova yẹ mianmẹn? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

¹⁶ Ọkpa bhi ẹsọn nọn kokhun nẹ nin ene biẹ ọmọn mhọnlẹn hi, nin ele rẹ rẹkpa imọn nesele rẹ hoẹmhọn iJehova. (Eph. 6:4; Ps. 127:⁠3) Imọn nin mhan biẹ ẹlẹnan nian bha diabi imọn nin ibhokhan Izrẹl ha biẹ ẹghe ẹdẹlẹ. Imọn nesele bha kie ha rẹ egbe guẹ nin Jehova, ranmhude agbaẹbho nin Jehova zẹle a da biẹ ele. Ọrẹyiriọ, ranmhude ene biẹ ọmọn hoẹmhọn iJehova bha rẹman ghe imọn nesele dẹ yẹ wo hoẹmhọn ọlẹn. Rẹ nanbhi ukpẹdẹ nin ele rẹ biẹ ọmọn, ọle ene biẹ ọmọn ha rẹ ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe ele dẹ rẹkpa ọne ọmọn kiẹn odibo nọnsi Jesu. Bhiriọ, ele ki rẹkpa ọlẹ beji ọle ha rẹ re egbe guẹ nin Jehova yẹ mianmẹn. Emhin soso iribhọ nọn khua okhun gbera ọnan. Bhọsi ẹmhọanta, ene re egbe guẹ nin Jehova, yẹ gbegberuẹ bhi amẹn, ele da miẹn iyaman ọsi ene ha miẹnfan bhi ẹghe ekpokpo nọn khua.—Matt. 24:13.

¹⁷ Ẹghe nin Blossom Brandt rẹ zegbere nin ọle rẹ dọ mianmẹn, ene biẹ ọle da ha guanọ nin ele lẹn si ọle ki gene muegbe. Ele ki dọ lẹn sẹbhọ ghe ọle gene muegbe, ele da re obọ bhọ nin ọle mianmẹn. Blossom da tale ebi aba ọle lu ọne asọn ọkuẹsẹ ọle mianmẹn. Blossom da yọle: “Ọle da yọ nin mhan rebhe de diguẹ, ọle da rẹ mhan nan erọnmhọn. Ọle da taman iJehova ghe ọ wo manman ti ọle bhọ ghe, ọmọn nọnsọle re iẹnlẹn nọnsọle guẹ nanlẹn.” Ikpe 60 ki gbera, Blossom da yọle: “Gene gene, mẹn ida yele ọne ukpasọn nin an ghee!” Mhan nan erọnmhọn, nin bha miẹn ọne ọnyẹnmẹn bi ọkhọnlẹn nọn nanbhọre sade ene biẹ ọmọn daghe ọmọn nọnsele re egbe guẹ nin Jehova yẹ dọ gbegberuẹ bhi amẹn.