1919—Be Sunu Bhi Ọne Ukpe Nin?
UKPE 1918 ki la sotọ, ene agbaẹbho ne ha khọn okhọn nin ọhẹnhẹn nan khọn bhi otọ agbọn rebhe, da zobọ bhi ọne okhọn. A ki sẹ bhi ukpe 1919, ọne okhọn da kpẹn fo sẹsẹsẹ. Ọ gbera ikpe enẹn nan rẹ khọn ọne okhọn nan. Bhi January 18, 1919, agbaẹbho kẹkẹ da munhẹn ha do ikolo bhi Paris nan rẹ mun ọfure gbọ. Bhi ọne ikolo, ele da ve akovẹn ghe ele dẹ kpẹn ọne okhọn nin ele bi Germany ko ha khọnlẹn. Bhiriọ, bhi June 28, 1919, ọrebhe ne do ọne ikolo da gene re obọ ọbhọ nan rẹ kpẹn ọne okhọn.
Akizẹbue, bhi ọne ikolo nan do bhi Paris, a da yẹ mun agbotu natiọle League of Nations gbọ. Emhin ọkpa nọn zẹle nan da mun ọne agbotu nan gbọ hi, na re ọle mun okugbe, ọfure bi ugbega re bhi ẹwẹ agbaẹbho rebhe bhi ọne otọ nan. Otuẹ ne bunbun da re obọ ọbhi nan gene mun ọne agbotu nan gbọ. Usun ọsi otuẹ natiọle Federal Council of the Churches of Christ, nọn ribhi America da ha tale ghe, ọne League of Natiọns nan, ọle hi Agbejele ọsi Osẹnobulua bhi ọne otọ nan. Ọne usun nan da je ẹbho ha khian ọne ikolo bhi Paris, nin ele rẹ rẹman ghe ele re obọ ọbhi ọne emhanmhan ọsi League of Natiọns. Ọkpa bhi ẹbho nan je ha khian da tale ghe, emhin ọsọgbọn nan bha sẹ ka miẹn khẹ bhi ọne otọ agbọn nan rebhe, ọle League of Nations ha mun re.
Emhin ọsọgbọn gene ha vade, ọkpakinọn, ọ iyi obọ ọsi ene do ọne ikolo ọle ha na vae. Bhi 1919, emhin ọsọgbọn rẹji iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua da munhẹn. Ọne ukpe nin, Jehova da re ahu nin ẹbho nesọle rẹ ha wewe uhọnmhunje nọnsọle gbera ọnikhẹ. Ọkpakinọn, ọkuẹsẹ ọnan sunu, ọkhẹke nin idia nin ekhẹn iBaibo Student ye ka fidenọ.
EMHANMHAN NỌN BHA LẸKHẸ
Ukpukpe, ọle a rẹ hanọn ẹbho ne da ha ribhi ihe bhi Watch Tower Bible and Tract Society. Bhi ukpe 1919, a da re iSaturday, January 4 yi, nan rẹ hanọn ẹbho. Ọne ẹghe nan, Joseph F. Rutherford nọn ha sun agbotu da ha ribhi ighan bhi Atlanta, Georgia, U.S.A. Ọle bi ibhio mhan ihinlọn ebhebhe ko ha ribhi ighan. Bhiriọ, ene ibhio mhan ne sikoko nin ele hanọn ẹbho nan ha ne ọbhi ihe, da ha zilo ọle si a dẹ re otọ nin ene ibhio mhan ne ribhi ighan rẹ kie vae dọ ha ga bhi ihe nin ele ka ha ye, la si a dẹ ne ẹbho ebhebhe ọbhi ihe nọnsele.
Ẹmhọn ebe ha sunu ji ọne agbotu nan da wo ha kpokpo iRutherford bhi ọkhọle, arẹmiẹn ẹkẹ ighan ọle ha ye. Ọle lẹn sẹbhọ ghe ibhio mhan eso guanọ nan re ọria ọbhebhe mundia nọn ha sun agbotu. Bhiriọ, ọle da gbẹn ilẹta ji ene ibhio mhan ne sikoko ghe, ọ dẹ ha mhẹn sade ele re Evander J. Coward ọbhi ọne ihe. Ọle da tale ghe ọria nọn fu, nọn wanlan, nọn re egbe rebhe guẹ nin Ebeanlẹn mhan, ọle iCoward khin. Ọkpakinọn,
ibhio mhan ne bunbun da ha mhọn emhin ikẹ bhi ọkhọle. Ele da riale ghe, ọ dẹ mhẹn nẹ sade a ji uki ehan gbera fo ọkuẹsẹ a hanọn ẹbho nan ha ne ọbhi ihe. Ekhẹn ilọya ne ha rẹkpa ene ibhio mhan ne ribhi ighan da re obọ ọbhọ nan gene si ọne ukpẹdẹ okhun. Ẹkẹ da wo ha khọ ibhio mhan eso ẹghe nin ele rẹ ha zilo nyan ọne ẹmhọn nan.Bhi ẹkẹ enan rebhe, ọkpa bhi ene sikoko da tale ghe, arẹmiẹn ọle iyi lọya, ọle lẹn ebi a re ọle ta nan rẹ ha mhọn asun-rẹkhan. Ghe asun-rẹkhan Osẹnobulua guanọ bhi obọ mhan. Ọle da tale ghe uwedẹ nọn mhẹn nẹ nin ele ha rẹ rẹman ghe ele sun rẹkhan Osẹnobulua hi, sade ele bha si ọne ukpẹdẹ okhun, bi sade ele kie re obhio mhan nin Rutherford ọbhọ nin ọle ha sun ọne agbotu nan. (Ps. 18:25) Akizẹbue, obhio mhan nin Richard H. Barber da tale ghe, ọne ọta nin ọne obhio mhan nan tale da wo re emhin rebhe diabe igiọnmeranlẹn nan biri amẹn ọi.
Obhio mhan nin A. H. Macmillan nọn yẹ ha ribhi ighan da tale ghe, ukpẹdẹ nọn rẹkhan ọne ukpẹdẹ nin ene ibhio mhan sikoko nin ele hanọn ẹbho ne da ha ribhi ihe, Rutherford da re ilẹta nin ene ibhio mhan gbẹn re nanlẹn. Macmillan wo lẹn otọ ọne uhọnmhunje nọn ha ribhi ọne ilẹta. Ọne ilẹta da rẹman ghe, ene ibhio mhan wo re obọ ọbhọ nin Joseph Rutherford, William Van Amburgh bi ibhio mhan nekẹle ne ha ribhi ighan da sẹyẹ ha ga bhi ihe nin ele ka ha ye. Bhiriọ, Rutherford dẹ sẹyẹ ha yi ọnọn sun agbotu.
EBI A RẸ FAN ELE FIA YẸ BHI IGHAN
Ẹghe nin ene ibhio mhan rẹ ha ribhi ighan, ekhẹn iBible Student da ha gha ebe nẹga nin ẹbho rẹ re obọ ọbhọ nin ene gbẹloghe fan ene ibhio mhan fia. Ẹbho ne bun gbera 700,000 da wo re obọ ele bhọ. Ọkuẹsẹ ele je ọne ebe nin ene ẹbho rẹ re obọ ọbhọ ji ene gbẹloghe, a da fan iRutherford bi ene ele ko ribhi ighan fia bhi Wednesday, March 26, 1919.
Rutherford ki ha ne ene gbe obokhian nanlẹn talọ bhi uwa, ọle da yọle: “Mẹn rẹọbhọ ghe, ọne ọnọghọ nan nin mhan rebhe miẹn bhi egbe, mun mhan egbe khẹ ọkakale nọn vade bhi ẹghe odalo. . . . Ọ iyi nan rẹ gheghe fan ibhio bha fia bhi ighan ibha ha khu ọi. . . . Sokpan, ibha da ha khu ọbhọ nin bha sọsali nin Jehova. Ọrebhe ne deba lu ọnan wo miẹn ẹsele nọn khua.”
Uwedẹ nan rẹ re ẹmhọn ibhio mhan ne ha ribhi ighan khian rẹman ghe, Jehova hi ọnọn wo ha dia ebe sunu. Kotu nọn bhu ele ohiẹn da tale ghe, ele gene lu ene orẹsinnan rẹ sin ele. Ọkpakinọn, bhi May 14, 1919, kotu nọn khua okhun gbera kotu nin ọhẹnhẹn, da talọ ọbhi ọne ẹmhọn. Ele da tale ghe, ohiẹn eku, ọle a ka bhu gbe ene ibhio mhan. Bhiriọ, ele da san ibhohiẹn ọsi kotu nin ọhẹnhẹn an. Sade a gheghe rẹhunmhan ele nọn, la sade a gheghe hian sibhi ẹghe nin ele ha gbe bhi ighian re nọn, a ki sẹyẹ gbẹn ọlẹn ọbhi otọ ghe ene ibhio mhan nan gene lu orẹsin nan rẹ sin ele. Ọkpakinọn, a da bhohiẹn ghe, ene ibhio mhan nan bha lu ọkpa lu eva. Bhiriọ, Rutherford da sẹyẹ wo ha mhọn ọne oba rẹ ha mundia nin ẹbho nesi Jehova bhi kotu nọn kokhun nẹ bhi
United States. Ọnan da wo ha yi emhin nin ọle lu igba ne bunbun.ELE DA MUEGBE RẸ HA TẸMHỌN OSẸNOBULUA
Obhio mhan nin Macmillan da tale ghe, ele ida wo gheghe dotua khi abọ, yẹ ha khẹ nin Osẹnobulua dọ ne ele ha khian okhun. Ọle da yẹ tale ghe, ele lẹnmhin ọkhẹke nin ele guanọ otọ ebi Osẹnobulua guanọ.
Ene ibhio mhan bhi Bẹtẹ nọn kokhun nẹ bha wo re ẹjẹje munhẹn ha lu iwẹnna nin ele ka ha lu khẹ. Bezẹle? Ranmhude ẹghe nin ene ibhio mhan rẹ ha ribhi ighan, ẹbho da dunmhun emhin rebhe nin ele rẹ print a. Ọnan da wo re egbe lọ ele rẹ sẹbhọ ghe, ele da ha riale ghe asabọmiẹn iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua sẹbhi ọkpẹnlẹn.
Ele da ha guanọ nin ele lẹn si ẹbho sẹyẹ guanọ nin ele họn ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Bhiriọ, obhio mhan nin Rutherford that mhanmhanlẹn nin ọle re ọta ogbakha man. Ele da tale ghe ele ki tie ọrebhe nin ele vae dọ kaehọ. Macmillan da yọle: “Ahamiẹn ọria soso bha vae bhi ọne ikolo, mhan ki lẹn ghe a lu ọne iwẹnna sotọ.”
Bhiriọ, ẹdẹ iSunday, May 4, 1919, arẹmiẹn egbe bha daan iRutherford fo, ọle da dọnmhegbe re ọne ọta man bhi Los Angeles, California. Ọne uhọnmhọn-ọta hi “The Hope for Distressed Humanity” (Be bhọ hi Ikhuaẹloghe ọsi Eria Ne Ribhi Ọnọghọ?). Ebe sẹbhi itue 3,500, ele vae dọ kaehọ. A bhọ da taman eso nin ele ha khian uwa ranmhude otọ iyẹ ribhọ nin ele ha dia, ghe nin ele vae ẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn. Ẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn, itue 1,500 vae dọ kaehọ. Ọnan da rẹkpa ene ibhio mhan lẹn ghe, ẹbho sẹyẹ guanọ nin ele họn ẹmhọn Osẹnobulua.
Emhin ọbhebhe nin ene ibhio mhan sẹyẹ lu wo rẹso iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin mhan lu rẹ dọ sẹbhi ẹlẹnan.
ELE DA MUEGBE KHẸ ẸSỌN NỌN VADE BHI ODALO
Watch Tower ọsi August 1, 1919, da tale ghe bhi September, a dẹ do usikoko nọn nẹ bhi Cedar
Point Ohio. Obhio mhan nin Clarence B. Beaty nọn na bhi Missouri vae da yọle ghe ọrebhe da wo muegbe nin ele rẹ yo. Ẹbho ne vae bhi ọne usikoko gbera eka ẹbho nin ele rẹ ha riale ghe e dẹ vae. Ebe gbera itue 6,000, ele vae. Ọ da yẹ wo ha ti ọrebhe bhọ ghe, ebe gbera itue 200, ele mianmẹn.September 5, 1919, ọle ha yi ukpẹdẹ nọnzi isẹn ọsi ọne usikoko. Ọne ukpẹdẹ nin, Rutherford da zẹ ebe natiọle The Golden Age * egbe dagbare ẹghe nin ọle rẹ ha talọ ọbhi uhọnmhọn-ọta nọn yọle, “Address to Co-laborers.” Ọne ebe nan dẹ ha tẹmhọn okpemhin ne sunu nẹga mhan, yẹ re iBaibo gbotọle fanọn an ebezẹle nin ele da sunu.
A da taman ekhẹn iBible Students nin ele re izebhudu ha noo ọne ebe nan rẹ wewe ẹmhọn Osẹnobulua. Lẹta nan rẹ tẹmhọn ebi a rẹ ha mhanmhan ọne iwẹnna yẹ da yọle: “Ji ọrebhe ne mianmẹn yere ghe, udede ekpẹn nọn nan rẹ ha ga Osẹnobulua. Ghe ọkhẹke nin ele ha noo isẹhoa nin ele mhọn nian rẹ deba lu eka nọn bunbun bhi iwẹnna nọnsi Ebeanlẹn mhan.” Ẹbho ne bunbun da wo manman zegbere bhi ọne iwẹnna nan! Ọ ki ha bu iDecember, ọ da gbera ebe 50,000 nin ẹbho tale ghe nan ne ji ele.
Ukpe 1919 ki ha bu ọkpẹnlẹn, ẹbho nesi Jehova da kie manman ha mhọn ahu rẹ ha lu ọne iwẹnna nọnsẹn gbera ọnikhẹ. Sẹyẹ, ọta akhasẹ ne bunbun rẹji ẹghe ọkike munsẹ fo. Ọkpa bhi ene ọta akhasẹ ne munsẹ hi ọta akhasẹ nọn ribhi Malachi 3:1-4. Enin da tale ghe, a dẹ dọnmhẹn ẹbho nesi Osẹnobulua yẹ kpe ele khia. Ọne ẹghe nan nian, Jehova fan ẹbho nesọle fia bhi imun nin ele rẹ ha ye bhi obọ iBabylọn nọn Khua. Sẹyẹ, Jesu re “ọguọmhandia nọn mhọn ẹwanlẹn nan gba ẹkẹ ọle” * mundia nin ele ha gbẹloghe ẹbho nesọle. (Rev. 18:2, 4; Matt. 24:45) Enan rebhe da wo re ene iBible Students muegbe nin ele rẹ lu iwẹnna nọnsi Jehova nọn khẹ ele bhi odalo.
^ udu ọle 22 Bhi ukpe 1937, a da fi ọne elin denọ ha tiọle Consolation. Bhi 1946, a da munhẹn ha tiọle Awake!
^ udu ọle 24 Fẹ apapale 10 rẹ sẹbhi 12 ghe, bi apapale 21 rẹ sẹbhi 23 bhi Watchtower ọsi July 15, 2013. Yẹ fẹ apapale 29 rẹ sẹbhi 31 ghe bhi Watchtower ọsi March 2016.