1. Be iJehova ha sabọ lu nin ọle rẹ mun iho nọnsọle sẹ?

JEHOVA dẹ sabọ kiẹn ebi ọ hi ki rẹ ha khin nin ọle rẹ mun iho nọnsọle sẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, Jehova dẹ sabọ kiẹn Ọman-emhin, bi Ọnọn re ikoudure nin ọria. Enan deba emhin kẹkẹ nin Jehova sẹ kiẹn, nin ọle rẹ mun iho nọnsọle sẹ. (Isa. 48:17; 2 Cor. 7:6; Gal. 3:8) Ọrẹyirio, ọle sẹyẹ wo noo eria kẹkẹ rẹ mun iho nọnsọle sẹ. (Matt. 24:14; 28:19, 20; 2 Cor. 1:3, 4) Sẹyẹ, Jehova dẹ sabọ re ẹwanlẹn bi ahu nọn khẹke nin mhan rẹ lu ebi hi ki rẹ khin rẹ mun iho nọnsọle sẹ. Beji ẹbho ne fẹ otọ emhin ghe tale, ọnan deba emhin nin elin nọnsi Jehova mundia nan.

2. (a) Bezẹle nọn da nọghọ mhan ẹgheso rẹ rẹọbhọ ghe Jehova gene noo mhan? (b) Be imhan ha luẹ bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

² Mhan rebhe guanọ nin mhan ha yi eria nin Jehova ha sabọ noo, ọkpakinọn, ọ nọghọ eso rẹ rẹọbhọ ghe Jehova gene noo ele. Bezẹle? Ranmhude, idọmanlẹn, la idia nọn kaka nin ele ye iji ele da sabọ lu eka nin ele ho nin ele lu. Bhi obọ nọnkẹle, ẹbho eso ribhọ ne riale ghe eka nin ele sabọ lu nian sẹle, bhiriọ, ele iguanọ nin ele lu ba eka nin ele ka lu khẹ. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ebi Jehova ha rẹ noo ọria nọn hi rẹ khin nọn ga ọle rẹ mun iho nọnsọle sẹ. Sẹyẹ, mhan dẹ zilo nyan ijiẹmhin ọsi ikpea bi ikhuo ne ga iJehova bhi ẹghe ẹdẹlẹ, nin Jehova re ọne ọkhọle bi ahu nan rẹ mun iho nọnsọle sẹ. Ọkike ọle, mhan ki zilo nyan ebi mhan ha rẹ ji Jehova da noo mhan yẹ.

3. Beji Philippians 2:13 tale, uwedẹ nela Jehova rẹ re ọne ọkhọle nin mhan rẹ lu ebi mhan ho nin mhan lu nanlẹn?

³ Tie Philippians 2:13. * Jehova dẹ sabọ re ọne ọkhọle nin mhan rẹ lu iho nọnsọle. Be ọle ha rẹ sabọ lu ọnan yẹ? Ji a mhan yọle ghe, uwẹ daghe ghe emhin eso ribhọ nọn khẹke nan lu bhi ẹkẹ agbotu. La Bẹtẹ gbẹn ilẹta re ghe a guanọ urẹkpa bhi agbotu eso. Bhiriọ, uwẹ sabọ ha nọọn egbe ẹ yọle: ‘Uwedẹ nela mẹn ha rẹ sabọ rẹkpa?’ Sẹyẹ, ji a man yọle a tie uwẹ nin uwẹ dọ lu iwẹnna nọn kakale. Sokpan, uwẹ da ha mhọn edandan si uwẹ dẹ sabọ lu ọle nọnsẹn. La uwẹ ki tie iBaibo fo, uwẹ da ha ria bhi ọkhọle yọle: ‘Be imẹn ha rẹ sabọ re ọne adia nin mẹn tiele nan rẹ rẹkpa ẹbho yẹ?’ Jehova ida sua mhan ọbhọ nin mhan wẹnna nanlẹn. Sokpan, ọle ha daghe ghe, mhan ria ẹmhọn ebi mhan ha sabọ lu nanlẹn, ọle ki rẹkpa mhan lu ebi mhan ria bhi ọkhọle.

4. Be iJehova rẹ re ahu nin mhan yẹ rẹ lu iho nọnsọle?

⁴ Jehova dẹ yẹ sabọ re ọne ahu nin mhan rẹ lu iho nọnsọle. (Isa. 40:29) Ọle dẹ sabọ re ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle rẹ rẹkpa mhan rẹ kie manman ha mhọn ahu. (Ex. 35:30-35) Jehova dẹ sabọ noo agbotu nọnsọle rẹ rẹkpa mhan guẹ ebi a rẹ lu iwẹnna eso yẹ. Ahamiẹn uwẹ bha lẹn ebi uwẹ ha rẹ lu iwẹnna eso yẹ nan mun nin uwẹ, taman ọria nọn rẹkpa uwẹ. Sẹyẹ, hẹi zobọ bhọ rẹ ha bhii Jehova ghe, nin ọle re “ahu nọn gbera eji ahu ọsi ọria sẹle” nin uwẹ. (2 Cor. 4:7; Luke 11:13) Bhi Baibo, mhan dẹ miẹn ijiẹmhin ọsi ẹbho nin Jehova re ọne ọkhọle bi ọne ahu nan rẹ sabọ lu iho nọnsọle. Beji mhan ha rẹ ha zilo nyan eso bhi ene ijiẹmhin nan, ha ria ẹmhọn ebi Jehova ha rẹ sabọ noo ẹ yẹ beji ọle rẹ noo ene ẹbho.

5. Be imhan miẹn luẹ bhi uwedẹ nin Jehova rẹ noo iMoses bi ẹghe nin Ọle rẹ noo ọle rẹ hinmhin ibhokhan Izrẹl?

⁵ Jehova da noo iMoses rẹ hinmhin ibhokhan Izrẹl. Ọkpakinọn, ẹghela Jehova rẹ noo ọle rẹ miẹn ọne ẹsọn nan? Ọ iyi ẹghe nin Moses rẹ riale ghe, ọle sẹ ebe ha miẹn ibhokhan Izrẹl fan ranmhude ọle lẹn otọ ẹwanlẹn rebhe ọsi Egypt. (Acts 7:22-25) Jehova da ka re ẹghe ọbhi otọ rẹ re iMoses kiẹn ọria nọn mhọn idegbere, bi ọria nọn fu bhi ọkhọle ọkuẹsẹ ọle noo ọle. (Acts 7:30, 34-36) Jehova da re izebhudu nin Moses rẹ dọ ne iPharaoh nin Ojie ọsi Egypt talọ. (Ex. 9:13-19) Be imhan miẹn luẹ bhi uwedẹ nin Jehova rẹ noo iMoses bi ẹghe nin Ọle rẹ noo ọle? Mhan luẹ ghe, ẹbho ne mhọn ikpẹ esili, bi ẹbho ne mun udu tẹ ọle, ele Jehova noo rẹ mun iho nọnsọle sẹ.—Phil. 4:13.

6. Be imhan miẹn luẹ bhi uwedẹ nin Jehova rẹ noo iBarzillai rẹ rẹkpa iDavid nin Ojie?

⁶ Ikpe ne bunbun ki gbera, Jehova da noo iBarzillai rẹ rẹkpa iDavid. Ẹghe nin David rẹ ha nẹ ranmhude Absalom nin ọmọn nọnsọle, egbe da wo lọ ọle bi ẹbho ne rẹkhan ọlẹn. Ohanmhẹn da ha gbe ele. Amẹn da yẹ ha ghọn ele. Ọdọmanlẹn ọkpa natiọle Barzillai bi ẹbho eso, da dọ rẹkpa iDavid bi ene rẹkhan iDavid, arẹmiẹn ọnan dẹ mun iẹnlẹn nọnsele fi ọbhi okhẹnan. Barzillai bha riale ghe Jehova ida sabọ noo ọle ranmhude ọle dọmanlẹn. Ọkpakinọn, ọle da fẹkẹ lu eka nin ọle ha sabọ lu rẹ rẹkpa ọguọmhandia nọnsi Jehova nọn guanọ urẹkpa. (2 Sam. 17:27-29) Be imhan miẹn luẹ bhi ọnan? Ebi mhan hi ki rẹ wanre sẹ yẹ, Jehova dẹ sabọ noo mhan rẹ rẹkpa ene imhan ko ga ne guanọ urẹkpa, aharẹmiẹn agbaẹbho nọnsẹmhan ele ye, la agbaẹbho ọbhebhe.  (Prov. 3:27, 28; 19:17) Aharẹmiẹn mhan ida sabọ dọ tobọmhan rẹkpa ele, mhan dẹ sabọ re igho ọbhi ẹkẹ ẹkpẹti bhi agbotu, bhiriọ, agbotu ki sabọ noo ọne igho rẹ rẹkpa ene guanọ urẹkpa bhi ẹghe bi eji ele da guanọ ọne urẹkpa.—2 Cor. 8:14, 15; 9:11.

7. Be iJehova noo iSimeon rẹ lu? Be ọnan ha rẹ sabọ re izebhudu nin mhan yẹ?

⁷ Jehova da ve ive nin ọwanlẹn ọkpa bhi Jerusalem natiọle Simeon ghe, ọle dẹ miẹn iMezaya fo ọle kuẹ yu. Ọne ive nan da wo manman ziẹn Simeon ranmhude ọ ki wo bue nin Simeon mọn da khẹ iMezaya. Jehova da nan erọnmhọn nanlẹn ranmhude iziẹngbe bi urẹọbhọ nọnsọle. Ẹdẹ ọkpa, ẹlinmhin nọn khiale da dia ọle ha khian uwa oga. Bhi enin, ọle da daghe iJesu ẹghe nin Jesu rẹ ha yi ọmobọ. Jehova da noo ọle bhi enin rẹ ta ọta akhasẹ rẹji Jesu. (Luke 2:25-35) Arẹmiẹn ọ diabe Simeon bha tọ sẹbhi ẹghe nin Jesu rẹ munhẹn ha lu iwẹnna oga bhi ọne otọ nan, ọle wo ha ghọnghọn ranmhude isẹhoa nin Osẹnobulua re nanlẹn. Eghọnghọn nọn khua sẹyẹ khẹ ọle bhi ẹghe odalo! Bhi ẹkẹ agbọn ọsọgbọn, ọle dẹ daghe ebi ọrebhe bhi ọne otọ nan ha rẹ miẹn erọnmhọn yẹ bhi ugbẹloghe nọnsi Jesu. (Gen. 22:18) Emhin nọn hi ki rẹ khin nin Jehova noo mhan rẹ lu bhi oga nọnsọle, ọkhẹke nin mhan re eghọnghọn ha lu ọle.

8. Be iJehova ha rẹ noo mhan yẹ beji ọle rẹ noo iBarnabas?

⁸ Bhi ore nin ọhẹnhẹn, okpea natiọle Joseph da zegbere nin Jehova da noo ọle. (Acts 4:36, 37) Asabọmiẹn ranmhude ọle sabọ re ikoudure nin ẹbho, ọle zẹle nin ene etuegbe da ha tiọle Barnabas. Ebi a re iBarnabas ta hi, “Ọmọn ọsi Ikoudure.” Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Saul rẹ kiẹn iKristiẹn, ene bunbun nin ele ko ga bha gbudu ha sikẹ ọle, ranmhude ele lẹnmhin ghe ọle ka wo ha kpokpo iKristiẹn. Barnabas da vae dọ rẹkpa iSaul. Ọne ifuẹkẹ nan da wo manman ti Saul bhọ. (Acts 9:21, 26-28) Akizẹbue ene ewanlẹn ne ribhi Jerusalem da daghe ghe, ọkhẹke nan re ikoudure nin iKristiẹn ne ribhi Antioch bhi otọ iSyria, arẹmiẹn Antioch manman ree. Họla ele ki je ha khian? Barnabas nọn! Ele wo lu nọnsẹn nin ele rẹ je ọle ha khian. Ranmhude, Baibo taman mhan ghe Barnabas da wo re izebhudu nin ele rẹ ha re ọkhọle rebhe lu re alo bhi oga nọnsi Jehova. (Acts 11:22-24) Ẹlẹnan nian sẹyẹ, Jehova dẹ sabọ noo mhan rẹ re ikoudure nin ibhio mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle sabọ rẹ noo mhan rẹ re ikoudure nin obhio mhan nọn lu akhiẹ ranmhude ọria nin ọle hoẹmhọnlẹn yu. Sẹyẹ, ọle sabọ rẹ re ọle mhan bhi ọkhọle nin mhan re ẹnẹ ji ọria nọn ribhi ọnọghọ, la ọria nọn khọnmhọn, la tie ọle bhi foni nin mhan da sabọ ta ọta ikoudure man ọlẹn. Uwẹ dẹ be ji Jehova da noo uwẹ beji ọle rẹ noo iBarnabas?—1 Thess. 5:14.

9. Be imhan miẹn luẹ bhi uwedẹ nin Jehova rẹ rẹkpa obhio mhan nin Vasily?

⁹ Jehova da rẹkpa obhio mhan ọkpa natiọle iVasily nin ọle da sabọ ha yi ọwanlẹn bhi agbotu. Ikpe 26 ọle ha ye ẹghe nan rẹ re ọle kiẹn ọwanlẹn bhi agbotu. Ẹghenin, ofẹn da ha mun ọlẹn ghe ọle ida sabọ rẹkpa ene ribhi agbotu, manman nọn ene ribhi ọnọghọ. Ọkpakinọn, rẹ na obọ ewanlẹn nekẹle bhi agbotu, bi Isiku Nan Mhanmhan Nin Ene Ewanlẹn bi Ene Zẹ Sikẹ Ele, ọle iJehova rẹ rẹkpa ọle. Vasily da wo manman dọnmhegbe ha lu gbera ọnikhẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle da mhanmhan emhin khere-khere nin ọle ha khu ọ. Beji ọle ki rẹ fẹkẹ ha mun ele sẹ kẹkẹ, ofẹn nọn rẹ ha mun ọlẹn da ha si egbe kie. Ọle da yọle: “Ẹlẹnan nian, eghọnghọn mẹn ki miẹn bhi emhin ne rẹ ha re ofẹn mun mẹn ẹghenin. Ọ rẹ mẹn ghọnghọn sade Jehova rẹkpa mẹn  noo iBaibo nọnsẹn rẹ ko ibhio mhan udu re bhi ẹkẹ agbotu.” Ibhio, mhan ha zegbere nin Jehova da noo mhan beji ọle rẹ noo iVasily, ọle ki re ọne ahu nin mhan rẹ sabọ ha lu gbera eka nin mhan ka lu khẹ bhi ẹkẹ agbotu.

10. Emhin nela Abigail lu? Be uwẹ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsọle?

¹⁰ David bi ene ha rẹkhan ọlẹn da ha guanọ urẹkpa ẹghe nin ele rẹ ha nẹ bhi obọ iSaul. David da je ẹbho nin ele dọ taman iNabal nin ọle guanọ ebale ne ele. Ofẹn bha mun ele rẹ dọ bhii ọle, ranmhude ele hi ene ha gbega ihuan nesọle bhi ẹkẹ ẹgbo. Ọkpakinọn, ranmhude isiakhan nọnsọle, Nabal bha ka re emhin soso nin ele. Ẹkẹ da wo manman ha khọ iDavid. Bhiriọ ọle da ha guanọ nin ọle gbe iNabal bi ikpea ne re ọle bhi azagba-uwa a. (1 Sam. 25:3-13, 22) Ọkpakinọn, Abigail nin okhuo iNabal da ha yi okhuo nọn wanlan, nọn yẹ manman mhọn-ose. Ọle da re izebhudu nẹ bu iDavid, yẹ diguẹ ha bhii ọle ghe nin ọle hẹi gbe ọdọ ọle a bi ikpea ne re ọle bhi azagba-uwa. Ọle da re ẹwanlẹn taman ọlẹn ghe nin ọle zẹ ọne ẹmhọn obọ nin Jehova. Ọta nọnsi Abigail bi uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin da wo rẹso iDavid bhi ọkhọle. David da dọ lẹn sẹbhọ ghe, Jehova je ọle re. (1 Sam. 25:23-28, 32-34) Ikpẹ esili nin Abigail ha mhọnlẹn zẹle nin Jehova da sabọ noo ọle. Iriọ yẹ nọn ẹlẹnan. Ibhio mhan nin ikhuo ne re ẹwanlẹn lu emhin, Jehova dẹ sabọ noo ele rẹ ziẹn azagba-uwa nọnsele bi ibhio mhan bhi ẹkẹ agbotu.—Prov. 24:3; Titus 2:3-5.

11. Be imọn ikhuo nesi Shallum lu? Hela re egbe khọkhọ ele ẹlẹnan nian?

¹¹ Ikpe ne bunbun ki gbera, Jehova da noo imọn okhuo ọsi Shallum bi ẹbho ebhebhe rẹ hẹnhẹn ogbe ọsi Jerusalem. (Neh. 2:20; 3:12) Arẹmiẹn obhi ojie aba ele khin, ele da muegbe nin ele rẹ deba miẹn ọne ẹsọn nan nọn bha lẹkhẹ. (Neh. 4:15-18) Ọnan da wo dikẹ bhi ebi ikpea eso ne na bhi Tekoa vae lu. Ene mun ọkalo bhi ẹwẹ ele bha zẹwẹ zegbere rẹ deba miẹn ọne ẹsọn. (Neh. 3:5) Re ọkhọle ria ẹmhọn eghọnghọn nin imọn ikhuo ọsi Shallum ha ye, ẹghe nin ọne iwẹnna rẹ fo bhi ikpẹdẹ 52 ọkpa! (Neh. 6:15) Ẹlẹnan nian yẹ, ibhio mhan nin ikhuo wo ghọnghọn rẹ deba ha bọn uwa oga ọsọgbọn nin mhan da ga iJehova. Ele yẹ re eghọnghọn deba hẹnhẹn ele. Urẹkpa ọsi ene ibhio mhan nan nin ikhuo, bi ọyaya nin ele rẹ wẹnna, wo rẹkpa mhan rẹ sabọ ha miẹn ene ẹsọn nan sotọ.

12. Be iJehova ha rẹ sabọ noo mhan yẹ beji ọle rẹ noo iTabitha?

¹² Jehova da re ọne ọkhọle nin Tabitha rẹ ha lu emhin ne mhẹn yẹ lu ẹsele nin ẹbho, manman nọn ene ikhuo nin ọdọ ele yu. (Acts 9:36) Ranmhude uwedẹ nin ọle rẹ wo ha zẹ emhin bhi obọ rẹ rẹkpa ẹbho, ẹbho ne bunbun da ha lu akhiẹ ẹghe nin ọle rẹ yu. Ọkpakinọn, eghọnghọn da gbe ele udu a ẹghe nin Peter ki rẹ riọ ọle kpanọ bhi uu. (Acts 9:39-41) Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsi Tabitha? Mhan rebhe dẹ sabọ ha rẹkpa ibhio mhan nin ikpea bi ikhuo, aharẹmiẹn elasẹre la ene wanre mhan khin.—Heb. 13:16.

13. Be iJehova rẹ noo iRuth nin ẹkhọle rẹ ha lo yẹ? Be bhọ ọle ki ta yẹ?

¹³ Obhio mhan natiọle iRuth nin ẹkhọle manman lo, da ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe iwẹnna imisionari ọle ha lu. Ẹghe nin ọle rẹ ha yi obhokhan, ẹkhọle ki ha lo ọle rẹ ha tẹmhọn Agbejele man ẹbho. Ẹjẹje ọle rẹ na bhi uwa rẹ sẹbhi uwa gha itrat nin ẹbho. Ọnin ọkpa ọle wo gbudu ha lu. Arẹmiẹn ọria nin ẹkhọle lo ọle khin, Ruth da munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan ẹghe nin ọle rẹ ha yi ikpe 18. Bhi 1946, a da tie ọle nin ọle dọ yo Isiku iGiliẹd. Bhi enin, a da je ọle ha khian  iJapan. Jehova da noo ọle rẹ manman lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua bhi ọne agbaẹbho nin. Ọ ki ha bu ikpe 80 nin ọle lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua na, Ruth da yọle: “Jehova wo re izebhudu nin mẹn. Ọle rẹkpa mẹn rẹ khọn ẹkhọle nọn rẹ ha lo mẹn. Mẹn manman rẹọbhọ ghe Jehova dẹ sabọ noo ọria nọn hi rẹ ha khin nọn mun udu tẹ ọle.”

14. Beji Colossians 1:29 tale, be imhan ha lu yẹ nin Jehova da sabọ noo mhan?

¹⁴ Rẹ na otọ ha vade, ọle iJehova rẹ ha noo ẹbho nesọle rẹ lu iwẹnna kẹkẹ nanlẹn. Iwẹnna nela iJehova ha re uwẹ lu? Uwẹ ha muegbe nin uwẹ rẹ wẹnna kaka, Jehova ki noo uwẹ rẹ lu iwẹnna nọn hi ki rẹ khin. (Tie Colossians 1:29.) Uwẹ ha zegbere, Jehova dẹ sabọ re uwẹ kiẹn ọnọn manman wewe ẹmhọn nọnsọle, ọnọn sabọ man emhin nọnsẹn, ọria nọn sabọ ko ẹbho udu re, ọria nọn manman guẹ iwẹnna, ikolu nọn mhẹn, la emhin nọn hi rẹ khin nin ọle ha rẹ mun iho nọnsọle sẹ.

15. Beji 1 Timothy 4:12, 15 tale, be ọkhẹke nin ene usẹn bhii Jehova nọn rẹkpa ele lu?

¹⁵ Ibha nin usẹn kii? A wo manman guanọ usẹn ne ha ga bhi ihe ọsi ene zẹ sikẹ ewanlẹn bhi agbotu. Bhi agbotu ne bunbun, ene ewanlẹn, ele bun gbera ene zẹ sikẹ ewanlẹn. Bha dẹ be sabọ zegbere lu gbera eka nin bha ka lu khẹ bhi ẹkẹ agbotu? Ibhio mhan eso ki ha yọle, “Iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin mẹn lu bhi ẹkẹ agbotu wo sẹ mẹn.” Ahamiẹn iriọ uwẹ ria bhi ọkhọle, bhii Jehova nin ọle re ọne ọkhọle nin uwẹ rẹ ha lu re alo bhi oga, nin uwẹ da sabọ kiẹn ọkpa bhi ene zẹ sikẹ ewanlẹn bhi agbotu. Yẹ bhii ọle nin ọle re ahu nin uwẹ rẹ sabọ ga ọle nọnsẹn. (Eccl. 12:1) Ene usẹn, bha wo ha zegbere rẹkpa bhi ẹkẹ agbotu!—Tie 1 Timothy 4:12, 15.

16. Be imhan ha bhii Jehova le bhi erọnmhọn? Bezẹle?

¹⁶ Jehova dẹ sabọ re uwẹ kiẹn emhin nọn hi ki rẹ khin nin ọle guanọ nin uwẹ kiẹn, nin ọle rẹ mun iho nọnsọle sẹ. Bhiriọ, bhii ọle nin ọle re ọne ọkhọle nin uwẹ rẹ wẹnna nanlẹn. Sẹyẹ, bhii ọle nin ọle re ọne ahu nin uwẹ rẹ lu ọne iwẹnna. Aharẹmiẹn uwẹ dọmanlẹn la uwẹ bha sẹ dọman, noo ẹghe, ahu, bi emhin nin uwẹ mhọnlẹn rẹ ha re ogẹn ji Jehova. (Eccl. 9:10) Uwẹ ha miẹn isẹhoa rẹ wẹnna nin Jehova, hẹi wo re ẹjẹje fi ikeke gbe ọne isẹhoa ranmhude uwẹ riale ghe uwẹ bha sẹ, la uwẹ ida sabọ. Emhin eghọnghọn nọn nin mhan rẹ lu emhin nin ahu nọnsẹmhan gbe rẹ re ogẹn ji Jehova.