1. Uwedẹ nela ibhio mhan nin ikhuo rẹ rẹkpa agbotu? Ọnọghọ nela eso bhi ẹwẹ ele miẹn? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

Ọ MANMAN wo ti mhan bhọ rẹ ha daghe ibhio mhan nin ikhuo ne wẹnna kaka bhi ẹkẹ agbotu! Bhi ọsi ijiẹmhin, ele deba tẹmhọn Osẹnobulua yẹ mhọn iwẹnna kẹkẹ nin ele lu bhi ẹkẹ agbotu. Eso bhi ẹwẹ ele deba hẹnhẹn iKindọn Họọ. Sẹyẹ, ele rẹkpa ibhio ele nin ele ko ga. Ọrẹyiriọ, ele rebhe mhọn ọnọghọ kẹkẹ nin ele ye. Eso miẹn ekpokpo bhi obọ ene ribhi azagba-uwa nọnsele. Eso ribhọ nan miẹn ghe ele ọkpa gbẹloghe imọn.

2. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha re iyobọ nin ibhio mhan nin ikhuo?

² Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo? Ranmhude ene ribhi ẹkẹ ọne agbọn nan ikẹ mun ekpẹn nọn khẹke ikhuo nin ele. Sẹyẹ, Baibo taman mhan ghe nin mhan ha re iyobọ nin ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, Paul nin odibo taman agbotu nọn ribhi Rome ghe, nin ele miẹn iPhoebe ọbhi egbe yẹ re ebi ọle hi ki rẹ ha guanọ nanlẹn. (Rom. 16:​1, 2) Ẹghe nin Paul rẹ ha yi ọkpa bhi ekhẹn iPharisee, ọle da ha yi ọkpa bhi ẹbho ne ha re ẹlo gbe ikhuo a yẹ lu ele khọlọ. Sokpan, ẹghe nin ọle ki rẹ kiẹn iKristiẹn, ọle da ha re egbe khọkhọ iJesu beji ọle rẹ re ẹlo nọn ghanlẹn rẹ ghe ikhuo, yẹ re ifuẹkẹ ne ele lu emhin.​—1 Cor. 11:1.

3. Be iJesu rẹ ha ne ikhuo lu emhin yẹ? Ẹlo nela ọle rẹ ha ghe ikhuo ne lu iho nọnsi Aba ọle?

³ Jesu wo ha mun ekpẹn nin ikhuo rebhe. (John 4:27) Ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan, ene mun ọkalo bhi oga imun ekpẹn nin ikhuo. Sokpan, Jesu bha diabe ele. Ene fẹ otọ iBaibo ghe da gbẹn yọle: “Jesu bha ta ọta soso nọn rẹman ghe ọle re ẹlo ha gbe ikhuo a.” Jesu wo ha re obọ ikẹ rẹ mun ikhuo ne ha lu iho nọnsi Aba ọle. Ọle da ha ghe ele bii ibhio ọle. Ọle da yẹ sounun ele deba ikpea nin ọle ka ba azagba-uwa nọnsọle.​—Matt. 12:50.

4. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

⁴ Jesu wo muegbe nin ọle rẹ ha rẹkpa ikhuo ne ga Osẹnobulua.  Ọle wo ha khuẹnmhẹn ele yẹ mundia nin ele. Bha ji mhan zilo nyan uwedẹ eso nin mhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iJesu.

5. Bezẹle nọn da nọghọ ibhio mhan nin ikhuo eso rẹ ha mhọn ikolu?

⁵ Ọ yẹẹ mhan rebhe rẹ ha mhọn ikolu nọn mhẹn. Ọkpakinọn, ẹgheso ọ nọghọ ibhio mhan nin ikhuo rẹ miẹn ikolu nọn yẹẹ ele. Bezẹle? Mhan dẹ sabọ miẹn ewanniẹn rẹji ọne inọnta nan bhi ebi obhio mhan nin okhuo natiọle Jordan * tale. Ọle da yọle: “Ranmhude mẹn bha sẹ bọ ọdọ, mẹn da ha riale ghe mẹn imhọn ọne imẹn ye bhi ẹkẹ agbotu, ghe a ida miẹn ebi a re imẹn lu.” Obhio mhan nin okhuo nin ọkanẹfan natiọle iKristen, nọn kpanọ diọ bhi agbotu ọbhebhe dọ rẹkpa ele bhi enin da yọle: “Ahamiẹn ọria la diọ bhi agbotu ọbhebhe, ahiẹ ki ha hiẹ mun ọlẹn.” Emhin ne sẹ inian yẹ sunu ji ibhio mhan nin ikpea. Ahamiẹn ọria mhọn eria bhi azagba-uwa nọnsọle ne iga iJehova, ọ sabọ rẹ ha nọghọ ọle rẹ ha sikẹ ele. Sẹyẹ, ọ sabọ yẹ ha nọghọ ọle rẹ ha sikẹ ibhio mhan bhi ẹkẹ agbotu. Ahiẹ sabọ rẹ ha hiẹ mun ibhio mhan nin ikhuo eso ne isabọ sibhi uwa re ranmhude emianmhẹn nin ele khọnmhọn, la ranmhude ele gbẹloghe ọria bhi azagba-uwa nọnsele nin egbe bha dan. Emhin nọn sẹ inian sunu ji obhio mhan nin Annette. Ọle da yọle: “Mẹn bha yẹ sabọ ha re ẹnẹ ji ibhio mhan ranmhude mẹn hi ọnọn gbẹloghe inẹn mẹn.”

6. Beji mhan miẹn tie bhi Luke 10:​38-42, be iJesu rẹ rẹkpa iMartha bi Mary yẹ?

⁶ Jesu wo ha deba ikhuo ne ga iJehova buẹnẹ. Imọẹ ọsaje ọle ha khin rẹji ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, imọẹ ọle Mary bi Martha ha khin. Asabọmiẹn ene ikhuo veva nan bha bọ ọdọ. (Tie Luke 10:​38-42.) Uwedẹ nin Jesu rẹ ha ne ele lu emhin bi uwedẹ nin ọle rẹ ha ne ele talọ wo ha yẹẹ ele. Baibo taman mhan ghe, ẹghe nin Jesu rẹ vae bhi uwa nọnsele, Mary da dotua sikẹ oẹ * nọnsi Jesu ha kaehọ ẹmhọn Osẹnobulua nin ọle ta. Ọkpakinọn, ọ da wo ha ba iMartha bhi egbe ranmhude Mary bha vae dọ rẹkpa ọle ha nyẹn ebale. Ranmhude uwedẹ nin ele rẹ sikẹ egbe, ọ bha nọghọ iMartha rẹ taman iJesu ebe ri ọle bhi ọkhọle. Sokpan, Jesu da noo ọne isẹhoa nin rẹ man ene ikhuo iluẹmhin kpataki. Jesu wo rẹman ghe, ọle hoẹmhọn ene ikhuo veva bi obhio ele nin Lazarus bhi uwedẹ nin ọle rẹ ha re ẹnẹ ji ele ẹghe-ẹghe. (John 12:​1-3) Beji a miẹn ọmọẹ nin ele ko guẹ obọ egbe Jesu khin rẹji iMary bi Martha, ọ bha nọghọ ele rẹ taman iJesu nọn dọ rẹkpa ele ẹghe nin Lazarus rẹ ha khọnmhọn.​—John 11:​3, 5.

7. Uwedẹ nela mhan ha rẹ rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo rẹ lẹn ghe ẹmhọn ele rẹtẹ mhan?

⁷ Ibhio mhan nin ikhuo eso ribhọ nan miẹn ghe ikolo oga ọkpa ele da miẹn ọne isẹhoa rẹ miẹn ibhio ele nin ele ko ga. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan ha re ọne isẹhoa nan rẹ ha miẹn ele ọbhi egbe, ne ele zilo, yẹ ji ele lẹn ghe ẹmhọn ele rẹtẹ mhan. Jordan nin mhan ka tẹmhọnlẹn da yọle: “Ọ wo yẹẹ mẹn sade ẹbho yi mẹn obulu bhi ewanniẹn nin mẹn re ọbhi inọnta bhi ikolo, sade ele datie mẹn nin mhan ko yo iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua, la sade ele rẹkpa mẹn bhi uwedẹ ọbhebhe.” Ọkhẹke nin mhan ji ibhio mhan nin ikhuo lẹn ghe ele ghanlẹn bhi ẹlo nọnsẹmhan. Obhio mhan ọbhebhe nin Kia da yọle: “Ahamiẹn ghe mẹn gbẹdẹ ikolo, mẹn lẹnmhin ghe ibhio mhan bhi agbotu dẹ re ifoni gbẹn ebe ji mẹn rẹ lẹn ebi emhin dia mẹn yẹ. Ọnan rẹkpa mẹn lẹn ghe ẹmhọn mẹn gene rẹtẹ ene ibhio mẹn.”

8. Uwedẹ ọbhebhe nela mhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iJesu?

⁸ Bha ji mhan ha re ẹghe ọbhi otọ rẹ deba ibhio mhan nin ikhuo buẹnẹ. Uwedẹ ọkpa nin  mhan ha rẹ lu ọnan hi, mhan ki tie ele vae bhi isẹmhan nin ele dọ deba mhan le ebale la re egbe re ahoho. Ele ha vae, ọkhẹke nin ọta nin mhan ha taman ele ha yi ọta ikoudure. (Rom. 1:​11, 12) Ọkhẹke nin ene ewanlẹn ha mhọn ọkhọle bii Jesu. Jesu lẹnmhin ghe, emhin ida lẹkhẹ nin ẹbho eso ne bha bọ ọdọ la re okhuo. Ọrẹyiriọ, ọle da yọle ghe, nin ọria rẹ sabọ miẹn eghọnghọn ọsaje, ọ iyi nin ọria rẹ bọ ọdọ la re okhuo, la nin ọria rẹ ha mhọn imọn. (Luke 11:​27, 28) Sokpan, ọria ha mun oga ọsi Jehova kalo bhi iẹnlẹn, ọle ọkpa ọria ha da sabọ miẹn eghọnghọn ọsaje.​—Matt. 19:12.

9. Be ene ewanlẹn bhi agbotu ha rẹ rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo yẹ?

⁹ Ọ manman khẹke nin ewanlẹn bhi agbotu ha ghe ikhuo ne ribhi agbotu bii ibhio ele bi inẹn ele. (1 Tim. 5:​1, 2) Ọkhẹke nin ele ha re ẹghe ọbhi otọ rẹ ne ibhio mhan nin ikhuo zilo ọkuẹsẹ a mun ikolo hẹn la sade a zobọ bhi ikolo. Obhio mhan nin Kristen da yọle: “Ẹghe nin ọwanlẹn ọkpa bhi agbotu rẹ daghe ghe mẹn iyẹ miobọ, ọle da vae dọ nọọn mẹn ebi emhanmhan nọnsẹmhẹn dia yẹ. Ọ wo yẹẹ mẹn rẹ lẹn ghe ẹmhọn mẹn rẹtẹ ọle.” Ewanlẹn ha mhanmhan ẹghe nin ele rẹ ne ibhio mhan nin ikhuo ha zilo, ele ki rẹman ghe ẹmhọn ene ibhio mhan rẹtẹ ele. * Ẹghe nin Annette nin mhan ka tẹmhọnlẹn rẹ ha tẹmhọn elele ọkpa nan miẹn bhọ sade a ne  ene ewanlẹn bhi agbotu zilo, ọle da yọle: “Mẹn bi ele ko dọ guẹ obọ egbe. Ranmhude ọnan, ahamiẹn mẹn ribhi ọnọghọ, ọ inọghọ mẹn rẹ bu ele nin ele rẹkpa mẹn.”

10. Be ha sabọ rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo ha ghọnghọn?

¹⁰ Mhan rebhe guanọ nan ha gẹn mhan bhi emhin nin mhan lu aharẹmiẹn okpea la okhuo mhan khin. Ọkpakinọn, ahakimiẹn ghe, ọria soso bha khuẹnmhẹn mhan bhi emhin nin mhan lu, ahu ki fo mhan bhọ. Obhio mhan nin Abigail nọn lu iwẹnna ọkanẹfan da yọle: “Ibhio mhan bhi agbotu bha manman lẹn mẹn. Ene biẹ mẹn bi ibhio mẹn ọkpa ele lẹnlẹn. Mẹn ha sẹbhi ikolo oga, ọ ki wo dia mẹn bhi egbe ghe, ọria soso idaghe mẹn.” Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan ọbhebhe natiọle Pam ghe. Arẹmiẹn ọle bha bọ ọdọ, ọle da wo re ikpe ne bunbun rẹ lu iwẹnna imisiọnari. Akizẹbue, ọle da diọ bhi agbaẹbho nọnsọle dọ ha gbẹloghe ene biẹ ọle. Arẹmiẹn ọle gbera ikpe 70 nian, ọle sẹyẹ lu iwẹnna ọkanẹfan. Ọle da yọle: “Ebe rẹkpa mẹn bhi ene ikpe nan rebhe hi, uwedẹ nin ibhio mhan bhi agbotu rẹ ha yi mẹn obulu bhi iwẹnna nin mẹn lu.”

11. Be iJesu rẹ rẹman yẹ ghe, ẹmhọn ikhuo ne ha deba ọle lu iwẹnna oga ti ọle bhọ?

¹¹ Ikhuo ne ga Osẹnobulua wo ha noo emhin nin ele mhọn rẹ rẹkpa iJesu. Ọnan da wo ha ti Jesu bhọ. (Luke 8:​1-3) Jesu bha wo gheghe re isẹhoa nin ene ikhuo rẹ ha rẹkpa ọle, ọle yẹ rẹkpa ele lẹn emhin ne dinmhin nesi Osẹnobulua. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle da ji ele lẹn ghe ọle dẹ yumhin, sokpan, ikpẹdẹ ea ha gbera, ọle ki riọ kpanọ bhi uu. (Luke 24:​5-8) Ọle da rẹkpa ene ikhuo nan muegbe ọbhi otọ khẹ ọnọghọ nin ele ha miẹn bhi ẹghe odalo beji ọle yẹ rẹ rẹkpa etuegbe nesọle rẹ muebge ọbhi otọ. (Mark 9:​30-32; 10:​32-34) Arẹmiẹn etuegbe nesi Jesu nẹgbe ẹghe nan rẹ mun iJesu, ikhuo eso da sẹyẹ sun rẹkhan ọlẹn rẹ sẹbhi ẹghe nin ọle rẹ yu bhi oran nan khan ọlẹn mun.​—Matt. 26:56; Mark 15:​40, 41.

12. Iwẹnna nela Jesu mun nin ikhuo?

¹² Jesu mun iwẹnna kpataki nin ikhuo. Bhi ọsi ẹmhọanta, ikhuo hi ene ka daghe ọle ẹghe nin ọle rẹ riọ kpanọ bhi uu. Ọle da taman ele nin ele dọ taman edibo nesọle ghe ọle riọ kpanọ bhi idin. (Matt. 28:​5, 9, 10) Asabọmiẹn ikhuo deba ẹbho ne sikoko nin Jehova re ẹlinmhin nọnsọle rẹ zẹ bhi iluemhin ọsi Pentecost bhi ukpe 33 C.E. Ahamiẹn iriọ gene nọn, ele yẹ wo sabọ ha ze urọlọ kẹkẹ rẹ wewe ẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho.​—Acts 1:14; 2:​2-4, 11.

13. Esọn nela ibhio mhan nin ikhuo miẹn ẹlẹnan? Be imhan ha rẹ sabọ khuẹnmhẹn ele yẹ bhi iwẹnna nin ele lu?

¹³ Ọkhẹke nin mhan ha khuẹnmhẹn ibhio mhan nin ikhuo bhi emhin rebhe nin ele lu bhi ẹkẹ oga nọnsi Jehova. Ele deba bọn uwa oga yẹ deba hẹnhẹn ene a ka bọn fo. Ele luẹ urolo ọgbọn nin ele da sabọ ha tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho ne zẹ ọne urolo. Ṣeyẹ, ele zegbere nin ele dọ ga bhi Betẹ, nin ele deba ene re urẹkpa nin ibhio mhan nin emhin idumhunre sunu je, nin ele deba ene zedu ebe nesẹmhan, nin ele deba ha lu iwẹnna ọkanẹfan bi iwẹnna imisiọnari. Bọsi ibhio mhan nin ikpea, ibhio mhan nin ikhuo yẹ yo Isiku ọsi Ekanẹfan, Isiku ọsi Ene Tẹmhọn Agbejele, bi Isiku iGiliẹd. Ibhio mhan nin ikhuo ne mhọn ọdọ rẹkpa ọdọ ele nin ele da sabọ ha miẹn ẹsọn nọn khẹke ele bhi ẹkẹ agbotu. Ene ikpea nan nin Jesu rẹ lu ẹsele nin mhan bhi ẹkẹ agbotu wo mhọn emhin ne bunbun nin ele rẹkpa mhan lu bhi ẹkẹ agbotu. Sokpan, ọ dẹ nọghọ ele rẹ sabọ ha lu ene emhin nan rebhe sade okhuo ele bha ha rẹkpa ele. (Eph. 4:8) Uwẹ dẹ be sabọ guanọ uwedẹ nin uwẹ ha rẹ ha rẹkpa ene ibhio mhan nan nin ikhuo bhi ẹsọn nin ele miẹn?

14. Ranmhude ebi Psalm 68:11 tale, be ọkhẹke nin ene ewanlẹn lẹn?

¹⁴ Ene ewanlẹn bhi ẹke agbotu lẹn sẹbhọ ghe, ibhio mhan nin ikhuo wo zegbere lu iwẹnna oga,  ghe, ele manman guẹ ebi a rẹ tẹmhọn Osẹnobulua yẹ. (Tie Psalm 68:11.) Bhiriọ, ene ewanlẹn ki guanọ emhin kẹkẹ nin ele ha sabọ luẹ bhi obọ ele. Obhio mhan natiọle Abigail nin mhan ka tẹmhọnlẹn da tale ghe, ọ ti ọle bhọ sade ibhio mhan nin ikpea nọọn ọlẹn uwedẹ nin ọle lẹn ọ mhẹn nẹ nan rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua. Abigail da yọle: “Ọnan ki wo rẹkpa mẹn daghe ghe, mẹn mhọn ọne imẹn yẹ bhi ẹkẹ agbotu nọnsi Jehova.” Ewanlẹn bhi agbotu yẹ lẹn ghe, ibhio mhan nin ikhuo ne dọmanlẹn ne deziẹn bhi oga, dẹ sabọ rẹkpa ene elasẹre rẹ sabọ khọn ọnọghọ nin ele miẹn. (Titus 2:​3-5) Bhi ọsi ẹmhọanta, ọkhẹke nin mhan ha khuẹnmhẹn ibhio mhan nin ikhuo.

15. Ẹghela ibhio mhan nin ikhuo ha rẹ sabọ ha guanọ ọria nọn ha mundia nin ele?

¹⁵ Ẹgheso, ahamiẹn ibhio mhan nin ikhuo ke egbe ele re bhi ẹkẹ ọnọghọ, ele ki ha guanọ ọria nọn ha mundia nin ele. (Isa. 1:17) Bhi ọsi ijiẹmhin, obhio mhan nin okhuo nọn iyẹ mhọn ọdọ dẹ ha guanọ ọria nọn da ha mundia nanlẹn yẹ rẹkpa ọle miẹnsọn eso nin ọdọ ọle rẹ ha miẹn. Okhuo nọn ki dọmanlẹn sabọ rẹ ha guanọ ọria nọn ha rẹkpa ọle ne dọkitọ talọ. Sẹyẹ, obhio mhan nin okhuo nọn lu iwẹnna ọkanẹfan, nọn yẹ deba lu iwẹnna oga ebhebhe, dẹ ha guanọ ọria nọn ha mundia nanlẹn sade ẹbho nanlẹn van ghe ọle iyẹ deba bhi itẹmhọn Osẹnobulua ẹghe rebhe. Uwedẹ ebhebhe be ribhọ nin mhan ha rẹ sabọ rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo? Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi Jesu ghe.

16. Beji Mark 14:​3-9 rẹman, uwedẹ nela Jesu rẹ mundia nin Mary?

¹⁶ Jesu wo ha re ẹjẹje mundia nin ikhuo ne ha ga Osẹnobulua. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Martha rẹ ha ne iMary van, Jesu da wo mundia nin Mary. (Luke 10:​38-42) Ẹghe ọbhebhe, ọle da gbo mundia nin Mary ẹghe nin ẹbho rẹ ha ne iMary van ghe emhin nin ọle lu bha gba. (Tie Mark 14:​3-9.) Ranmhude Jesu lẹn ebezẹle nin Mary da lu ebi ọle lu, ọle da khuẹnmhẹn ọlẹn yẹ taman ene ẹbho ghe, emhin esili Mary lu. Ọle da yẹ kha ọta akhasẹ ghe, eji ọ hi ki rẹ khin nan ha tẹmhọn Osẹnobulua na, ghe a dẹ tẹmhọn ọne emhin esili nin Mary lu. Ọne ọta akhasẹ nan wo munsẹ nian beji mhan rẹ tẹmhọn iMary bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan. Uwẹ ha gbẹlokotọ, uwẹ ki kere ghe, ẹghe nin Jesu rẹ ha gẹn iMary bhi ebi ọle lu, ọle da yẹ sounun bhọ ghe a dẹ tẹmhọn Osẹnobulua na bhi ọne otọ nan rebhe. Ọnan dẹ wo sabọ ko iMary udu re arẹmiẹn ẹbho ha nanlẹn van ba ebi ọle lu.

17. Tẹmhọn idia ọkpa nin mhan ha da sabọ mundia nin obhio mhan nin okhuo.

¹⁷ Uwẹ be mundia nin ibhio ẹ nin ikhuo nin bha ko ga sade ọkhẹke? Bha ji mhan fẹ idia ọkpa ghe. Obhio mhan nin okhuo nin ọdọ ọle iyi ọkpa bhi Esali Jehova ikẹ vae bhi ikolo oga. A ha zobọ, ọle izẹwẹ mundia, ọle ki re ẹjẹje kpanọ. Ọle ikẹ ne imọn nesọle rẹkhan egbe vae bhi ikolo oga. Ranmhude ọnan, ibhio mhan eso da ha tale ghe, ọle bha manman situa nọnsẹn taman ọdọ ọle nin ọle re otọ nanlẹn rẹ ha ne ene imọn rẹkhan egbe. Ele bha lẹn ghe ọne obhio mhan wo manman dọnmhegbe rẹ lu eka nin ọle ha sabọ lu. Arẹmiẹn ọdọ ọle ire otọ nanlẹn rẹ ha lu beji ọle guanọ, ọle dọnmhegbe rẹ lu eka nin ọle ha sabọ lu. Sẹyẹ, ọ iyi ọle ha tare ebi a ha khian ene imọn yẹ. Bhiriọ, be uwẹ ha rẹ sabọ mundia nin ọne obhio mhan nan yẹ? Ahamiẹn uwẹ khuẹnmhẹn ọlẹn yẹ tẹmhọn ọlẹn nọnsẹn, asabọmiẹn ene ibhio mhan iyẹ da ha riale ghe ọle ilu nọnsẹn.

18. Uwedẹ ebhebhe nela mhan ha rẹ sabọ rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo?

¹⁸ Ahamiẹn mhan lu emhin kẹkẹ rẹ rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo, mhan ki rẹman ele ghe ẹmhọn ele rẹtẹ mhan. (1 John 3:18) Obhio mhan nin Annette nọn ha gbẹloghe inẹn ọlẹn da yọle: “Ibhio mhan eso ki vae dọ rẹkpa mẹn gbẹloghe inẹn mẹn, la ele ki mun ebale ji mhan. Ọnan da  wo ha ti mẹn bhọ. Ọ da yẹ rẹ mẹn rẹọbhọ ghe ẹlo nọn ghanlẹn ene ribhi agbotu rẹ ghe mẹn.” Obhio mhan nin Jordan yẹ wo miẹn urẹkpa. Obhio mhan ọkpa bhi agbotu da man ọle ebi ọle ha rẹ ha gbẹloghe imoto nọnsọle yẹ. Jordan da yọle: “Ọ ti mẹn bhọ ghe ẹmhọn mẹn rẹtẹ ibhio mẹn bhi agbotu rẹ sẹbhọ ghe, ele iguanọ nin ẹbe soso sunu ji mẹn.”

19. Be ene ewanlẹn ha rẹ sabọ rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo yẹ?

¹⁹ Ewanlẹn bhi agbotu gbẹlokotọ bhi ebi ibhio mhan nin ikhuo guanọ. Ele lẹnmhin ghe Jehova guanọ nin mhan ha lu ikhuo nọnsẹn. (Jas. 1:27) Bhiriọ, ele re ẹwanlẹn rẹ ne ele lu emhin beji Jesu lu. Uwedẹ ọkpa nin ele ha rẹ lu ọnan hi, ele ida wo ha gbuhi ọbhi otọ bhi emhin rebhe, sokpan ele ki ha guanọ isẹhoa rẹ ha re ifuẹkẹ bi itohan man ele. (Matt. 15:​22-28) Ahamiẹn ene ewanlẹn dọnmhegbe rẹ ha rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo, ibhio mhan nin ikhuo ki rẹọbhọ ghe ẹmhọn ele rẹtẹ iJehova bi agbotu nọnsọle. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin ọwanlẹn nọn gbẹloghe usun nin Kia ye rẹ họn ghe Kia ho nin ọle kpanọ ha khian uwa ọbhebhe, ọle da tuabe mhanmhan ebi a ha rẹ rẹkpa ọle yẹ. Kia da yọle: “Ọne urẹkpa da wo re emhin lẹkhẹ nin mẹn. Ọta izebhudu ọsi ene ewanlẹn bi uwedẹ kẹkẹ nin ele rẹ rẹkpa mẹn da wo re mẹn rẹọbhọ ghe ẹmhọn mẹn wo rẹtẹ ene ribhi agbotu. Ọ da yẹ rẹkpa mẹn lẹn ghe, mẹn mhọn ẹbho bhi ikeke nin mẹn ha sabọ mun udu tẹ.”

20-21. Be imhan ha rẹ rẹman ghe mhan hoẹmhọn ibhio mhan nin ikhuo?

²⁰ Ẹlẹnan nian, ibhio mhan nin ikhuo ne wẹnna kaka wo manman bun bhi agbotu nọnsẹmhan. Ọkhẹke nin mhan guanọ uwedẹ kẹkẹ rẹ ha rẹkpa ele. Beji Jesu rẹman, ọkhẹke nin mhan re ẹghe ọbhi otọ rẹ ha deba ele buẹnẹ nin mhan da sabọ lẹn ele nọnsẹn. Ọkhẹke nin mhan khuẹnmhẹn ele bhi iwẹnna nin ele lu bhi agbotu. Sẹyẹ, ọkhẹke nin mhan ha mundia nin ele bhi ẹghe nọn khẹke.

²¹ Ẹghe nin Paul nin odibo rẹ ha kpẹn ilẹta nin ọle gbẹn ji Kristiẹn ne ribhi Rome, ọle da sounun elin ikhuo isinlin ne yi Kristiẹn. (Rom. 16:​1, 3, 6, 12, 13, 15) Edandan iribhọ ghe, ọ wo ti ene ikhuo bhọ rẹ họn otuẹ nin Paul je ji ele bi ekhuẹnmhẹn nin ọle khuẹnmhẹn ele bhi ọne ilẹta. Bha ji mhan re egbe khọkhọ ọle yẹ ha robọkpa ikhuo ne ribhi agbotu nọnsẹmhan. Bhiriọ, mhan ki rẹman ghe mhan hoẹmhọn ele.