Cameron: Jon, uwedẹ nin mhan rẹ ko zilo bhi Baibo wo manman ti mẹn bhọ. * Edẹ nin mhan zilo kike, uwẹ da nọọn ọta rẹji ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Uwẹ da nọọn ebezẹle nin Esali Jehova da rẹọbhọ ghe ukpe 1914, ọle Agbejele nọnsi Osẹnobulua munhẹn ha gbẹloghe.

Jon: Ehe ebe ọkpa nọnsẹbha nin mẹn tie da yọle ghe 1914, ọle Agbejele nọnsi Osẹnobulua munhẹn ha gbẹloghe. Ọnan da rẹ mẹn ha ria eria, ranmhude uwẹ ka taman mẹn ghe ebe ribhi Baibo bha man.

Cameron: Ẹmhọanta ọnin khin, ebe ribhi Baibo mhan man.

Jon: Mẹn sẹ tie Baibo sotọ khẹ. Ọkpakinọn, mẹn bha miẹn ije soso nọn tẹmhọn ukpe 1914. Bhiriọ, mẹn da dọ guanọ ọlẹn bhi Baibo nọn ribhi itanẹti. Mẹn da gbẹn “1914” ọbhi eji a da guanọ emhin bhọ, ọkpakinọn emhin soso bha dagbare.

Cameron: Mẹn ho nin mẹn yi uwẹ obulu bhi emhin eva nin uwẹ lu Jon. Ọhẹnhẹn, uwẹ tie Baibo sotọ. Ọnan rẹman ghe uwẹ wo manman hoẹmhọn Ọta nọnsi Osẹnobulua.

Jon: Ehe. Ebe iribhọ nọn diabe Baibo.

Cameron: Emhọanta khọnin. Ọzeva, Mẹn ho nin mẹn yi uwẹ obulu nin uwẹ rẹ diọbhi Baibo dọ guanọ ewanniẹn rẹji inọnta nin uwẹ mhọn. Baibo yọle ghe nin mhan “ha guanọ” ilẹn-otọ-emhin. * Ọnan uwẹ wo lu tee. O ti mẹn bhọ ghe uwẹ wo ha dọnmhegbe rẹ lu iriọ.

Jon: Obulu. Ọ yẹẹ mẹn rẹ ha luẹ emhin. Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn da yẹ wo manman gua otọ ọne ẹmhọn nan, mẹn da miẹn ije eso nọn tẹmhọn 1914 bhi ọne ebe nan nin mhan rẹ luẹ emhin. Ọ da tẹmhọn ebhohiẹ nin ojie ọkpa bhohiẹ. Ọne ebhohiẹ da ha yi ẹmhọn udede oran nan hian fia nọn yẹ kie wanre, la emhin nọn dia iriọ.

Cameron: Tee. Ọta akhasẹ nọn ribhi ebe nọnsi Daniel uhọnmhọnlẹn nọnzi 4, ole ọnin khin. Ebhohiẹ nin Nebuchadnezzar nin Ojie ọsi Babylon bhohiẹ a tẹmhọnlẹn bhi enin.

Jon: Ehe, ọnin mẹn tẹmhọnlẹn. Mẹn sẹ wo tie ọne ẹmhọn akhasẹ nan igba ne bunbun. Bhi ọsi ẹmhoạnta mẹn bha daghe ebi ọnan rẹ rẹtẹ Agbejele nọnsi Osẹnobulua yẹ, la ukpe 1914.

Cameron: Jon, bhi ọsi ẹmhọanta, Daniel nin akhasẹ bhọ bha lẹn otọ ọne ebhohiẹ nan nan yọle nin ọle gbẹn ọbhi otọ.

Jon: Gene?

Cameron: Ehe. Bhi Daniel 12:8, Daniel da yọle: “Bhi ọsẹmẹn, mẹn họnmhin, ọkpakinọn, mẹn bha sabọ lẹn otọ ọle.”

Jon: Ọnan kọ mẹn udu re. Ọ iyi mẹn ọkpa bha lẹn otọle.

Cameron: Ẹmhọanta nọn ribhọ hi, Daniel bha lẹn otọ ọle ranmhude ọne ẹghe bha sẹ sẹ nin Osẹnobulua ha rẹ ji ẹria manman lẹn otọ ẹmhọn ọta akhasẹ ne ribhi ebe ọsi Daniel. Ọkpakinọn, bhi ẹghe nọnsẹmhan nian, mhan dẹ sabọ manman lẹn otọle nọnsẹn.

Jon: Bezẹle nin uwẹ da ta iriọ?

Cameron: Fẹ ebi a tale bhi ulọnlẹn nọn rẹkhanlẹn. Daniel 12:9 yọle: “A de ne ene ọta nan ya, yẹ khue ele rẹ dọ sẹbhi ẹghe ọkpẹnlẹn.” Bhiriọ, bhi ẹghe odalo la bhi “ẹghe ọkpẹnlẹn,” ọle a ha rẹ manman lẹn otọ ene ọta akhasẹ nan nọnsẹn. Beji mhan da kẹ luẹ bhi ebe nọnsẹmhan nian, mhan dẹ dọ kere ghe ọne ẹghe ọkpẹnlẹn mhan ki da nyẹn nian. *

Jon: Bhiriọ, uwẹ dẹ sabọ gbe otọ ọne ọta akhasẹ nọn ribhi ebe ọsi Daniel fanọan man mẹn?

Cameron: Mẹn dẹ dọnmhegbe.

Cameron: Ji mhan ka re obhi ẹghe khere rẹ re unun na bhi emhin nin Nebuchadnezzar nin Ojie miẹn bhi ebhohiẹ. Mhan kuẹ tẹmhọn ebi ọne ebhohiẹ mundia nan.

Jon: Ọmhẹn.

Cameron: Bhi ọne ebhohiẹ, Nebuchadnezzar da daghe udede oran nọn tan sẹbhi okhun. Ọle da họn ghe ukọ nọnsi Osẹnobulua yọle nan hian one oran fia. Ọkpakinọn, Osẹnobulua da yọle ghe nan ze ugugumhọn ọlẹn obọ bhi otọ. “Ẹghe ihinlọn” ha gbera, ọne oran ki kie jẹre. * Egbe ọsi Nebuchadnezzar nin Ojie ọne ota akhasẹ nan da ka munsẹ. Arẹmiẹn ghe ojie nan manman hẹnmhọnlẹn ọle khin—bọsi ọne udede oran nọn tan sẹbhi okhun—a da hian ọlẹn fia bhi “ẹghe ihinlọn.” Uwẹ yẹ ye ebe sunu re?

Jon: Eye, mẹn bha yẹ yere.

Cameron: Ọmhẹn khiriọ. Baibo ji mhan lẹn ghe Nebuchadnezzar da ha mhẹnmhẹn rẹ na bhi ẹkẹ ikpe ihinlọn, la bhi ẹkẹ ẹghe ihinlọn. Bhi ọne ẹghe nan, ọle bha yẹ sabọ ha gbẹloghe. Ọkpakinọn, ọne ẹghe ihinlọn ki gba, ẹwanlẹn da kie gba nin Nebuchadnezzar, ọle da kie munhẹn ha gbẹloghe. *

Jon: Ẹmhọn nin uwẹ sẹ ta wo mun mẹn ẹlo kore. Okpakinọn, be ọnan rẹ diẹn mun Agbejele nọnsi Osẹnobulua bi ukpe 1914 yẹ?

Cameron: Mẹn dẹ gbotọle fanọan. Amunsẹ eva ọne ọta akhasẹ nan mhọn. Ọhẹnhẹn hi, ẹghe nin Nebuchadnezzar nin Ojie rẹ ha mhẹnmhẹn, nin ọle bha da yẹ ha gbẹloghe. Amunsẹ nọnzeva ọsi ọne ọta akhasẹ hi, ẹghe nin Osẹnobulua bha yẹ rẹ ha noo ọria soso rẹ gbẹloghe bhi ojokhuo nọnsọle bhi ọne otọ nan. Ọne amunsẹ nọnzeva nan, ọle rẹtẹ Agbejele nọnsi Osẹnobulua.

Jon: Be uwẹ rẹ lẹn yẹ ghe ọne ọta akhasẹ nan mhọn amunsẹ ọbhebhe nọn rẹtẹ Agbejele nọnsi Osẹnobulua?

Cameron: Emhin ọkpa nọn rẹkpa mhan rẹ lẹn hi ebe a tẹmhọnlẹn bhi ọne ọta akhasẹ. Beji Daniel 4:17 rẹman, a kha ọne ọta akhasẹ nan “beji ẹbho ne nyẹnlẹn ha da lẹn ghe Ọnọn Ke Okhun Nẹ, ọle hi ọnọn Lọba nyan ejele ọsi eria, sẹyẹ ọnọn ghọn ọlẹn, ọle mun ọlẹn nan. Uwẹ gbẹlokotọ bhi ọne ọta nọn yọle “ejele ọsi eria”?

Jon: Ehe, ọ yọle ghe “Ọnọn Ke Okhun Nẹ, ọle hi ọnọn Lọba nyan ejele ọsi eria.”

Cameron: Tee. Họla uwẹ riale ghe “Ọnọn Ke Okhun Nẹ” nin khin?

Jon: Mẹn riale ghe Osẹnobulua a tẹmhọnlẹn.

Cameron: Iriọ wo nọn. Ọnan rẹman ghe ọ iyi Nebuchadnezzar ọkpa ọne ọta akhasẹ talọ je. Ọ sẹyẹ talọ je “ejele ọsi eria”—ọnin hi ugbẹloghe nọnsi Osẹnobulua bhi egbe eria. Mhan ha tie ulọnlẹn ne nẹga ọne ọta akhasẹ nin mhan tẹmhọnlẹn nan, mhan ki kere ghe ẹmhọanta ọnan khin.

Jon: Be uwẹ re ọnin ta?

Cameron: Ebe ọsi Daniel wo manman tẹmhọn emhin ọkpa igba ne bunbun. Ọ wo manman tẹmhọn ebi Osẹnobulua ha rẹ mun Agbejele nọnsọle gbọ yẹ, nin Jesu nin Ọmọn nọnsọle ha da ha gbẹloghe. Bhi ọsi ijiẹmhin, ji mhan fẹ uhọnmhọnlẹn eso bhi ebe ọsi Daniel ghe. Huẹan ne mhan tie Daniel 2:44.

Jon: Ọmhẹn. Ọ yọle: “Ẹghe ọsi ene ijie nin, Osẹnobulua nọn ribhi okhun ki mun ejele nan ida sabọ fuẹn an ghee gbọ. A ida re ọne ejele nin eria ebhebhe. Ọne ejele dẹ dunmhun ene ejele nekẹle nan rebhe a yẹ kpẹn ugbẹloghe nọnsele. Ọne Ejele tobọle ki ha gbẹloghe bhi ighegheghe.”

Cameron: Obulu. Uwẹ dẹ yọle ghe Agbejele nọnsi Osẹnobulua ọne ulọnlẹn nan tẹmhọnlẹn?

Jon: Hmm. Mẹn bha lẹn fo.

Cameron: Eji mhan tiele yọle ghe ọne Agbejele “ki ha gbẹloghe bhi ighegheghe.” Ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua mhan ha da sabọ ta ọnan. Be uwẹ riale yẹ, mhan dẹ sabọ ta ọnan bhi ẹmhọn ugbẹloghe ọsi eria?

Jon: Eye, mẹn bha riale iriọ.

Cameron: Ghe ọta akhasẹ ọbhebhe bhi ebe ọsi Daniel nọn yẹ talọ ji ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Ọne ọta akhasẹ nan ribhi Daniel 7:13,14. Rẹji ọnọn ha gbẹloghe bhi ọne Agbejele, ọne ọta akhasẹ da yọle: “A da re ugbẹloghe, ọghọ bi ejele nanlẹn, beji a ha da miẹn ghe, ẹbho rebhe, agbaẹbho rebhe bi usun urolo kẹkẹ ki ha ga ọle. Ugbẹloghe nọnsọle, ugbẹloghe ọsi itẹbitẹ nọn, nọn ida fo ghee. Sẹyẹ, a ida guọghọ ejele nọnsọle a.” Emhin soso ribhi ọne ọta akhasẹ nan nọn diabe ebi uwẹ sẹ ka hẹnmhọnlẹn?

Jon: Enin tẹmhọn agbejele.

Cameron: Ẹmhọanta nọn. Sokpan, ọ iwo gheghe yi agbejele. Eji mhan tiele yọle ghe ọne Agbejele dẹ ha mhọn ahu bhi egbe “ẹbho kẹkẹ, agbaẹbho kẹkẹ bi urolo kẹkẹ.” Mhan dẹ sabọ yọle ghe agbọn rebhe, ọle ọne Ejele nan da ha gbẹloghe.

Jon: Mẹn bha rẹ lẹn ghe ọnan hi ebi ọne ulọnlẹn nan tẹmhọnlẹn. Ẹmhọanta uwẹ ta. Iriọ ọne ulọnlẹn gene ta.

Cameron: Sẹyẹ, ghe emhin ọbhebhe nan tẹmhọnlẹn bhi ọne ọta akhasẹ. Ọ yọle: “Ugbẹloghe nọnsọle, ugbẹloghe ọsi itẹbitẹ nọn, nọn ida fo ghee. Sẹyẹ, a ida guọghọ ejele nọnsọle a.” Ọnan bha be diabe ọta akhasẹ nin mhan ka tie bhi Daniel 2:44?

Jon: Ehe, ọ diabe ọle.

Cameron: Ji mhan re obhi ẹghe khere rẹ tẹmhọn ebi mhan sẹ zilo ọle. A kha ọta akhasẹ nọn ribhi Daniel uhọnmhọnlẹn nọnzi 4, beji ẹbho ne nyẹnlẹn ha da lẹn ghe “Ọnọn Ke Okhun Nẹ, ọle hi ọnọn Lọba nyan ejele ọsi eria.” Ọnan rẹman ghe ọne ọta akhasẹ nan mhọn amunsẹ nọn manman kpọnọ ọbhebhe, ọ iyi egbe ọsi Nebuchadnezzar ọkpa ọ da munsẹ. Ọta akhasẹ kẹkẹ ribhi ebe ọsi Daniel ne tẹmhọn ebi Osẹnobulua ha rẹ mun Ejele nọnsọle gbọ ye, nin Jesu nin Ọmọn nọsọle ha da ha gbẹloghe. Uwẹ riale ghe ẹwanlẹn ribhọ nin mhan rẹ yọle ghe ọta akhasẹ nọn ribhi Daniel uhọnmhọnlẹn 4 mhọn ebe ọ rẹ rẹtẹ Agbejele nọnsi Osẹnobulua yẹ?

Jon: Mẹn riale iriọ. Ọkpakinọn, mẹn bha sẹyẹ daghe ebi ọnan rẹ rẹtẹ 1914 yẹ.

Cameron: Ji mhan kie fẹ ẹmhọn Nebuchadnezzar nin Ojie ghe. Yere ghe egbe Nebuchadnezzar ọne ọta akhasẹ nan da ka munsẹ, ọle ọne udede oran nan tẹmhọnlẹn bhi ọne ọta akhasẹ mundia nan. Ọle bha yẹ ha gbẹloghe ẹghe nan rẹ hian ọne oran fia, yẹ zọbọ bhi ẹghe ihinlọn—ọnan hi, ọne ẹghe nin ọle rẹ ha mhẹnmhẹn. Ọne ẹghe ihinlọn nan da sotọ ẹghe nin ẹwanlẹn rẹ kie gba nin Nebuchadnezzar, nin ọle da kie munhẹn ha gbẹloghe. Bhi amunsẹ nọnzeva ọsi ọne ọta akhasẹ nan, a bha yẹ ha gbẹloghe bhi ejele nọnsi Osẹnobulua bhi ẹgheso—ọkpakinọn, ọ iyi ranmhude Osẹnobulua bha re emhin khian nọnsẹn zẹle nin ọnan da sunu.

Jon: Be uwẹ tẹmhọnlẹn?

Cameron: Bhi ẹghe ẹdẹlẹ, Ijie ọsi Izrẹl ne ha gbẹloghe bhi Jerusalem, a yọle ghe “Ojukhuo nọnsi Jehova ele da dotua.” * Ele Osẹnobulua noo rẹ ha gbẹloghe ẹbho nesọle. Bhiriọ, arẹmiẹn ghe ene ijie nan ha gbẹloghe, inian ọ diabe ghe Osẹnobulua tobọle gbẹloghe. Akizẹbue, ene bunbun bhi ene ijie nan bha yẹ ha hẹnmhọn nin Osẹnobulua, ene bunbun bhi ẹwẹ ẹbho nin ele ha gbẹloghe da yẹ deba ele. Ranmhude akan-ehọ ọsi ibhokhan Izrẹl, Osẹnobulua da ji Ibhokhan Babylon da khọn ele miotọ bhi ukpe 607 B.C.E. Rẹ na ẹghenin ha khian, ojie soso bha yẹ ha ribhọ nọn mundia nin Jehova bhi Jerusalem. Bhiriọ, a bha yẹ ha gbẹloghe bhi ojukhuo nọnsi Osẹnobulua. Emhin nin mhan sẹ zilo ọle nian be mun uwẹ ẹlo kore?

Jon: Ehe.

Cameron: Bhiriọ 607 B.C.E. ọle ọne ẹghe ihinlọn munhẹn, la ọne ẹghe nan bha yẹ rẹ ha gbẹloghe bhi uke ojukhuo nọnsi Osẹnobulua bhi otọ Izrẹl. Ene ẹghe ihinlọn ha ki sotọ, Osẹnobulua ki zẹ ojie ọbhebhe nọn ha mundia nanlẹn. Ọkpakinọn bhi ọne ẹghe nan, okhun ọle ha da zẹ ọria. Ọne ẹghe nan ọta akhasẹ nekẹle nin mhan tie bhi ebe ọsi Daniel ha rẹ munsẹ. Ọkpakinọn, inọnta nọn ki ribhọ nian hi: Ẹghela ọne ẹghe ihinlọn rẹ sotọ? Mhan ha sabọ miẹn ewanniẹn reji ọne inọnta nan, mhan ki sabọ lẹn ẹghe nin Agbejele nọnsi Osẹnobulua rẹ munhẹn ha gbẹloghe.

Jon: Mẹn daghe ọle. Mẹn riale ghe ukpe 1914, ọle ọne ẹghe ihinlọn sotọ.

Cameron: Tee! Iriọ nọn.

Jon: Ọkpakinọn, be mhan rẹ lẹn ọnan yẹ?

Cameron: Ẹghe nin Jesu rẹ ha lu iwẹnna oga nọnsọle bhi ọne otọ nan, ọle da rẹman ghe ọne ẹghe ihinlọn bha sẹ soto. * Bhiriọ, ẹghe nọn manman taan ọne ẹghe ihinlọn nan da ha khin. Ọne ẹghe ihinlọn nan munhẹn bhi ikpe ne bunbun ọkuẹsẹ Jesu vae bhi ọne otọ nan. Jesu rẹ fikie ha khian okhun fo, ọne ẹghe ihinlọn nan bha sẹ yẹ sotọ. Yere ghe mhan ka tale ghe a ida sabọ lẹn ọta akhasẹ ọsi Daniel ọ kuẹ dọ sẹ “ẹghe ọkike.” * Bhi egbe ukpe 1870, ene ọta akhasẹ nan da wo rẹtẹ usun ẹbho eso ne re ẹkẹ-ata rẹ ha luẹ Baibo. Ele da dọ ha guanọ otọle, ele da dọ kere ghe ọne ẹghe ihinlọn dẹ kpẹn bhi ukpe 1914. Emhin kẹkẹ ne ha sunu bhi ọne agbọn nan rẹ na bhi ẹghenin ha vade da rẹman ghe ukpe 1914, ọle Agbejele nọnsi Osẹnobulua munhẹn ha gbẹloghe bhi okhun. Ọne ukpe nan, ọle ẹghe ọkike, la ẹghe ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan rẹ munhẹn. Mẹn lẹn sẹ ghe ọnan ida wo lẹkhẹ nin uwẹ rẹ re osukpa lẹn otọle . . .

Jon: Tee. Mẹn dẹ kie tie ọne ẹmhọn nan nin uwẹ rẹman mẹn ọkuẹsẹ mẹn sabọ lẹn otọle nọnsẹn.

Cameron: Hẹi ji ọle re uwẹ ha kpokpo egbe. Ọ wo manman re mẹn ẹghe ọkuẹsẹ mẹn sabọ dọ lẹn otọ ene ọta akhasẹ nan bi amunsẹ nọnsele. Ọkpakinọn, aharẹmiẹn ọ bha sẹ mun uwẹ ẹlo kore nọnsẹn, mẹn rẹọbhọ ghe ọne ilo nan nin mhan ko zẹ rẹkpa uwẹ rẹ daghe ọle ghe ebe Esali Jehova rẹọi rẹji Agbejele nọnsi Osẹnobulua diẹn mun ebe ribhi Baibo.

Jon: Tee. Iman-emhin nesẹbha wo manman ti mhan bhọ ranmhude ebe ribhi Baibo bha man.

Cameron: Mẹn daghe ọle ghe uwẹ wo ho nin uwẹ lẹn ẹmhọanta nọn ribhi Baibo. Beji mẹn ka ta, ọ ida wo lẹkhẹ nin uwẹ rẹ re osukpa lẹn otọ ene emhin nan rebhe. Asabọmiẹn ghe uwẹ yẹ mhọn inọnta ebhebhe. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi izilo nọnsẹmhan, mhan dọ kere ghe ọne ẹghe ihinlọn diẹn mun Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Sẹyẹ, ukpe 607 B.C.E. ọle ọne ẹghe ihinlọn munhẹn. Ọkpakinọn, be mhan gene rẹ lẹn yẹ ghe ukpe 1914 ọle ọne ẹghe ihinlọn nan sotọ? *

Jon: Ọ bhọ yẹ wo han mẹn ilo.

Cameron: Baibo rẹkpa mhan rẹ lẹn ebe ọne ẹghe ihinlọn nan taan sẹ yẹ. Ọ dẹ yẹẹ uwẹ nin mhan zilo nyan ọne uhọnmhọn-ọta nan ẹdẹ ọbhebhe nin mẹn ha kie vae? *

Jon: Ehe.