Bhi ẹghe ẹdẹlẹ, a da taman ibhokhan Izrẹl nin ele ha zẹ itaiti, a nin ele rẹ robọkpa bhi oga ọsi Jehova. Osẹnobulua da taman ele yọle: “Ukpe-ukpe, hẹi ji a miẹn ghe, uwẹ bha ne obọ ọkpa bhi igbe [‘itaiti,’ King James Version] re bhi emhin rebhe nin uwẹ rọ bhi ugbo.”—Deuteronomy 14:22.

 Itaiti nan zẹ deba ene uhi nin Osẹnobulua gbe nin ibhokhan Izrẹl. Kristiẹn iribhi odotọ ọne uhi, bhiriọ, ọ bha khẹke nin ele ha re obọ rẹkhan ọne uhi nan. (Colossians 2:13, 14) Emhin nọn khẹke nin ele lu hi, nin ele ha re igho re iyobọ re, “beji [ele] mhanmhanlẹn bhi ọkhọle, ọ iyi bọsi ebi a sua [ele] lu, ranmhude, ẹmhọn ọria nọn re eghọnghọn zẹ emhin bhi obọ ti Osẹnobulua bhọ.”—2 Corinthians 9:7.

•  Ebi Baibo tale rẹji ẹmhọn itaiti bhi “Old Testament”

•  Ebi Baibo tale rẹji ẹmhọn itaiti bhi “New Testament”

 Igba ne bunbun a tẹmhọn itaiti bhi obọ Baibo nin ẹbho ne bunbun tie ọle Old Testament. Ẹghe nin ibhokhan Izrẹl rẹ ha ribhi odotọ uhi nin Osẹnobulua na bhi obọ Mozis gbe nin ele, ọle ene bunbun bhi ene ulọnlẹn ne tẹmhọn itaiti bhi obọ Baibo nan ha talọ je. Ọrẹyiriọ, ulọnlẹn eso yẹ ribhọ ne tẹmhọn itaiti, ọkuẹsẹ Osẹnobulua gbe uhi nin ibhokhan Izrẹl.

Ọkuẹse Osẹnobulua gbe uhi nin ibhokhan Izrẹl

 Ebram nan yẹ tiọle Ebraham, ọle ọria ọhẹnhẹn nọn ka zẹ itaiti bhi Baibo. (Genesis 14:18-20; Hebrews 7:4) Ọ diabe ghe, osukpa Ebram zẹ ọne itaiti nan, bhi ẹghe nin ọle rẹ ne ẹsele ji ojie bi ohẹn ọsi Salem. Ije soso iribhi Baibo nọn rẹman ghe Ebraham la imọn nesọle kiẹ zẹ itaiti hiehie.

 Ọria nọnzeva bhi Baibo nọn zẹ itaiti hi Jekọp nin eyẹ Ebraham. Ọle da ve nin Osẹnobulua yọle ghe, ahamiẹn Osẹnbulua nan erọnmhọn nanlẹn, ọle ki ne obọ ọkpa bhi igbe bhi emhin rebhe nesọle nanlẹn. (Genesis 28:20-22) Ẹbho eso riale ghe, asabọmiẹn elanmhẹn Jekọp rẹ zọese ji Jehova bhi ọne itaiti nan nin ọle zẹ. Arẹmiẹn Jekọp tobọle ve ghe ọle dẹ zẹ ọne itaiti nan, ọle bha sua azagba-uwa nọnsọle ọbhọ rẹ deba ọle zẹ ọle.

Ẹghe nin Osẹnobulua re gbe uhi nin ibhokhan Izrẹl fo

 A da taman ibhokhan Izrẹl bhi ẹghe ẹdẹlẹ, nin ele ha zẹ itaiti rẹ rẹkpa bhi iwẹnna oga ọsi Jehova.

•   Beji a miẹn ghe ene ohẹn bi ibhokhan iLevite imhọn otọ nọnsele nin ele da mun ugbo, ene itaiti nan a rẹ rẹkpa ele, beji ele ha da sabọ ha re ẹghe nọnsele rebhe rẹ rẹkpa ẹbho ga Osẹnobulua. (Numbers 18:20, 21) Ẹbho ha zẹ itaiti ji ene iLevite, ele ki ne “obọ ọkpa bhi igbe bhi ẹkẹ ọle” nọn mhẹn nẹ ji ene ohẹn.—Numbers 18:26-29.

•   Baibo rẹman ghe, itaiti ọbhebhe ribhọ nin ẹbho zẹ ukpe-ukpe, nọn rẹkpa ibhokhan Livai bi ene iyi ibhokhan Livai. (Deuteronomy 14:22, 23) Azagba-uwa rebhe bhi ẹwẹ ene ibhokhan Izrẹl, zẹ ọne itaiti nan bhi ẹghe iluemhin kpataki nin ele lu. Ikpe eso ha ki gbera, ele ki gha ọle nin ene bha miẹn rẹ lu rẹ rẹkpa ele.—Deuteronomy 14:28, 29; 26:12.

 Be ibhokhan Izrẹl re ha zẹ ọne itaiti yẹ? Obọ ọkpa bhi igbe bhi emhin ugbo nin ibhokhan Izrẹl rọ bhi ugbo nọnsele ukpe-ukpe, ọle ele rẹ zẹ itaiti. (Leviticus 27:30) Ahamiẹn ele bha ho nin ele re emhin ugbo nọnsele rẹ zẹ itaiti, ele ki re igho zẹ ọle. Ọkpakinọn, igho nin ele ha zẹ, dẹ kpọnọ gbera eka nọn rẹ khẹke nin ele zẹ. (Leviticus 27:31) A da yẹ taman ele ghe nin ele ha re obọ ọkpa bhi igbe re bhi emhin-uri nọnsele.—Leviticus 27:32.

 Nin ibhokhan Izrẹl rẹ lẹn unan elanmhẹn nin ele ha rẹ zẹ itaiti, ele ki mun elanmhẹn nọnzi igbe nọn dagbare bhi eji ele da bẹẹ elanmhẹn. Ọne uhi yọle ghe, nin ele hẹi fẹ ọne elanmhẹn ghe si ọ mhẹn la si ọi imhẹn, nin ele hẹi fi ọne elanmhẹn denọ. Ọ da yẹ yọle ghe, nin ele hẹi zẹ igho ọbhi ihe ọsi ọne elanmhẹn. (Leviticus 27:32, 33) Ọkpakinọn, ẹbho sabọ rẹ re igho rẹ zẹ itaiti nọnzeva, nan zẹ bhi iluemhin ukpe-ukpe. Ọne emhanmhan nan da wo rẹkpa ibhokhan Izrẹl ne ribhi ije rele rẹ sabọ yo ọne iluemhin.—Deuteronomy 14:25, 26.

 Ẹghela ibhokhan Izrẹl rẹ ha zẹ itaiti? Ukpe-ukpe ibhokhan Izrẹl rẹ ha zẹ itaiti. (Deuteronomy 14:22) Ọkpakinọn, ele izẹ itaiti bhi ukpe nọnzi ihinlọn. Ẹghe sabati la ẹghe nan rẹ hẹan, ọle ọne ukpe nin khin. Ibhokhan Izrẹl ire ọle mun ugbo. (Leviticus 25:4, 5) Ranmhude ọne emhanmhan kpataki nan, ele izẹ itaiti. Bhiriọ, ọkuẹsẹ a sẹbhi ukpe nọnzi ihinlọn nọn yi ukpe ọsi sabati, ukpe nọnzi ea bi ukpe nọnzi ehan, ọle ibhokhan Izrẹl rẹ ne itaiti nọnzeva nin ele zẹ nin ene Livai bi ẹbho ne bha miẹn rẹ lu.—Deuteronomy 14:28, 29.

 Be bhọ nabhore sade ọria bha zẹ itaiti? Ọne uhi bha yọle nan re oya nin obhokhan Izrẹl nọn bha ka zẹ itaiti. Ebezẹle nan da zẹ itaiti hi nan rẹ re ogẹn ji Osẹnobulua. Ibhokhan Izrẹl ha zẹ itaiti fo, ele ki taman Osẹnobulua, sẹyẹ ele ki yẹ taman ọle nin ọle nan erọnmhọn nin ele nin ele rẹ lu iriọ. (Deuteronomy 26:12-15) Osẹnobulua ghe ọria nọn bha ka zẹ itaiti bii ọria nọn ra ọle.—Malachi 3:8, 9.

 Nan rẹ zẹ itaiti be nọghọ gbe nin ibhokhan Izrẹl? Eye. Osẹnobulua ve nin ibhokhan Izrẹl ghe, ele ha zẹ itaiti, ọle ki nan erọnmhọn nin ele rẹ sẹbhọ ghe, ele ida yẹ ha guanọ emhin soso. (Malachi 3:10) Ọkpakiọn, ẹghe nin ibhokhan Izrẹl bha rẹ zẹ itaiti, ele da loya ọbhọ. Ele bha yẹ ha miẹn erọnmhọn bhi obọ Osẹnobulua. Sẹyẹ, ene ohẹn bi ene Livai da dọ ha noo ẹghe nọnsele rẹ khu ọbhi ebi ele guanọ, ele bha yẹ ha noo ẹghe nọnsele rẹ rẹkpa ene ibhokhan Izrẹl rẹ ha ga Osẹnobulua.—Nehemiah 13:10; Malachi 3:7.

 Ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan, ene ga Osẹnobulua da yẹ wo ha zẹ itaiti. Ọkpakinọn, ele bha yẹ ha zẹ itaiti ẹghe nin Jesu rẹ yu fo.

Bhi ẹghe nọnsi Jesu

 Bhi obọ Baibo nin ẹbho ne bunbun tiọle New Testament, enin rẹman ghe, ibhokhan Izrẹl yẹ wo zẹ itaiti ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan. Jesu da yọle ghe, emhin nọn khẹke nọn nin ele rẹ zẹ itaiti. Ọkpakinọn, ọle da rẹman ghe, ene mun ọkalo bhi otuẹ bha lu nọnsẹn nin ele rẹ “re ẹlo gbe emhin ne lu uhọnmhọn emhin nẹ bhi ọne Uhi a. Ene emhin nan hi, nan rẹ ha bhuohiẹn nọn gbale, nan rẹ ha re itohan man, bi nan rẹ ha ga nọnsẹn.”—Matthew 23:23.

Beji Jesu ki yu fo

 Ẹbho bha yẹ ha zẹ itaiti ẹghe nin Jesu ki rẹ yu fo. Uyumhin ọsi Jesu, ọle re ọkpẹnlẹn ọbhi uhi ọsi itaiti. Ranmhude ọnan, ẹbho bha yẹ ha re obọ rẹkhan ọne uhi nọn yọle nin mhan ha zẹ itaiti.—Hebrews 7:5, 18; Ephesians 2:13-15; Colossians 2:13, 14.