Họla Jehova Khin?
Ewanniẹn nin Baibo re ọbhọ
Jehova hi Osẹnobulua nan tẹmhọn ọlẹn bhi Baibo. Ọle hi Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta. Ọle man emhin rebhe. (Revelation 4:11) Ọle hi Osẹnobulua nin Abraham, Moses bi Jesu ga. (Genesis 24:27; Exodus 15:1, 2; John 20:17) Ọle iyi Osẹnobulua ọsi agbaẹbho ọkpa. Osẹnobulua ọsi ọne oto nan rebhe ọle khin.—Psalm 47:2.
Beji Baibo rẹman, Jehova hi elin nọnsi Osẹnobulua. (Exodus 3:15; Psalm 83:18) Ebi a re ọne elin nan ta hi, “Ọle Re Emhin Sunu.” Ọne elin wo khẹke iJehova ranmhude ọle man emhin rebhe. Ọle yẹ mhọn ahu nin ọle rẹ mun emhanmhan rebhe nesọle sẹ. (Isaiah 55:10, 11) Baibo da yẹ taman mhan unan ọria nin Jehova khin. Ọ da rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe ahoẹmhọn-egbe hi ikpẹ nọn ke okhun nẹ bhi ikpẹ esili nesọle.—Exodus 34:5-7; Luke 6:35; 1 John 4:8.
Ene ikpebe enẹn nan a rẹ gbẹn elin nọnsi Osẹnobulua bhi urolo Hebrew: יהוה. Bhi urolo ebo (English), YHWH ele a rẹ gbẹn ene ikpebe enẹn. Ukpẹdẹ nin ẹlẹnan, a bha yẹ lẹn ebi ẹbho rẹ ha tie ọne elin yẹ bhi urolo iHebrew. Ọrẹyiriọ, bhi ikpe ne bunbun nian, Jehova a tie ọle bhi urolo ebo (English). Baibo nin William Tyndale zedu ọle bhi ukpe 1530 hi Baibo ọhẹnhẹn nin ọne elin nan da zegbere. a
Bezẹle nin mhan bha da sabọ lẹn uwedẹ nan rẹ ha tie ọne elin bhi urolo Hebrew?
Bhi ẹghe ẹdẹlẹ, ibhokhan Hebrew igbẹn ikpebe rebhe nan rẹ tie ebe. Ele mhọn ikpebe nin ele ne sibhọre. Ọria nọn guẹ zẹ ọne urolo ọkpa ha sabọ lẹn ikpebe nin ọle ha ne ba ọle nin ọle rẹ sabọ tie emhin nan gbẹnlẹn. Sokpan, ẹghe nan rẹ gbẹn obọ iBaibo nan re urolo Hebrew gbẹn fo, ibhokhan iJew eso da yọle ghe ọbha khẹke nan yẹ ha sounun elin nọnsọle Osẹnobulua dagbare. Sade ele tie iBaibo dagbare, ele ki re elin ovan bọsi “Ebeanlẹn” la “Osẹnobulua” ọbhi eji ọkhẹke nin elin nọnsi Jehova ha ye. Beji ẹghe ki rẹ ha khian, ẹbho ne bunbun da deba ele, ele bha yẹ ha noo ọne elin. Ọnan zẹle nan bha da sabọ lẹn uwedẹ nan rẹ ha tie ọne elin bhi ẹghe ẹdẹlẹ. b
Ẹbho eso riale ghe “Yahweh,” ọkhẹke nan ha tie ọle. Eria ebhebhe da yẹ ta uwedẹ kẹkẹ nin ele riale ọkhẹke nan rẹ ha tie ọle. Bhi ẹkẹ ebe nan khili nan miẹn bhi ẹkẹ uhio bhi egbegbe Dead Sea, a da zedu elin nọnsi Osẹnobulua diọ bhi Iao bhi urolo iGreek. Ibhokhan Greece ne yẹ gben ebe bhi ẹghe ẹdẹlẹ da yọle ghe asabọmiẹn ghe Iae, I·a·beʹ, la I·a·ou·eʹ, a rẹ ha tie ọne elin bhi urolo iGreek. Ọrẹyiriọ, a bha miẹn uwedẹ nan ha rẹ lẹn si iriọ a gene rẹ ha tie ọne elin bhi urolo iHebrew. c
Emhin ne bha gba nin ẹbho tale rẹji elin nọnsi Osẹnobulua
Ohoghe: Ẹbho tobele re elin nọnsi Jehova ọbhi Baibo nin ọne elin ye.
Ẹmhọanta: Bhi Baibo nin ẹdẹlẹ nan re urolo Hebrew gbẹn, khere kẹre nọn bha rẹ sẹbhi uli ihinlọn (7,000) nin elin nọnsi Osẹnobulua zegbere. d Ẹbho ne bunbun ne zedu iBaibo, ele bhọ re ọne elin sibhọre, yẹ gbẹn elin ovan ọbhi Baibo nin ele zedu ọle.
Ohoghe: Osẹnobulua imhọn elin kpataki nan tie ọle.
Ẹmhọanta: Osẹnobulua tobọle re ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle rẹ dia ene gbẹn iBaibo ne rẹ gbẹn elin nọnsọle ọbhọ igba ne bunbun. Ọle da yẹ taman ene ga ọle nin ele ha noo elin nọnsọle. (Isaiah 42:8; Joel 2:32; Malachi 3:16; Romans 10:13) Osẹnobulua bhọ da yọle ghe ọle dẹ re oya nin akhasẹ ohoghe ne ha guanọ nin ẹbho nesọle ye elin nọnsọle a.—Jeremiah 23:27.
Ohoghe: Ọkhẹke nan rẹ elin nọnsi Osẹnobulua sibhi Baibo re, ranmhude ibhokhan Jew bhi ẹghe ẹdẹlẹ riale ghe ọ bha gba nan rẹ ha ta ọne elin dagbare.
Ẹmhọanta: Ẹmhọanta nọn ghe ibhokhan iJew eso bha ka rẹ ha sounun elin nọnsi Osẹnobulua dagbare. Ọrẹyiriọ, ele bha re ọne elin nan sibhi Baibo nọnsele re. Sokpan, Osẹnobulua bha guanọ nin mhan gbobọrauhi nesọle ranmhude mhan guanọ nin mhan rẹkhan uwedẹ nin ikpea bhi ẹghe ẹdẹlẹ re ọbhi otọ nan rẹ ha lu emhin.—Matthew 15:1-3.
Ohoghe: Ọkhẹke nan rẹ elin nọnsi Osẹnobulua sibhi Baibo re, ranmhude mhan bha lẹn ebi a rẹ ha tie ọne elin yẹ tee bhi urolo Hebrew.
Ẹmhọanta: Ohoghe khọnin, ranmhude ẹbho ne zẹ urolo kẹkẹ ida sabọ re uwedẹ ọkpa rẹ tie ọne elin. Baibo bhọ rẹman mhan ghe uwedẹ kẹkẹ, ọle ẹbho ne zẹ urolo kẹkẹ rẹ ha tie elin eso bhi ẹghe ẹdẹlẹ.
Bhi ọsi ijiẹmhin, obhohiẹn ọkpa ribhọ nan tẹmhọn ọlẹn bhi Baibo. Elin ọlẹn hi Joshua. Bhi ore nin ọhẹnhẹn, iKristiẹn ne zẹ urolo Hebrew dẹ ha tie ọne elin nan Yehoh·shuʹaʽ, ene zẹ urolo Greek ki ha tie ọle I·e·sousʹ. Bhi eji a da tẹmhọn ọne okpea nan bhi obọ iBaibo nan re iGreek gbẹn, uwedẹ nan rẹ tie ọne elin bhi urolo iGreek a rẹ gbẹn ọlẹn. Ọnan rẹman ghe uwedẹ nan rẹ tie elin bhi urolo nin ele zẹ, ọle iKristiẹn bhi ore nin ohẹnhẹn rẹ ha tie elin.—Acts 7:45; Hebrews 4:8.
Ọnan hi emhin nọn khẹke nan mun ọbhi ọkhọle sade a zedu elin nọnsi Osẹnobulua. Nin ọne elin ha ribhi eje rebhe nọn khẹke nọn ha ye bhi ẹkẹ iBaibo, ọle lu uhọnmhọn-emhin gbera uwedẹ nan rẹ tie ọle tee.
a Bhi ebe nọnsi Genesis rẹ sẹbhi Deuteronomy nin Tyndale zedu ọle, ọle da zedu elin nọnsi Osẹnobulua diọ bhi “Iehouah.” Beji urolo ebo (English) ki rẹ ha fidenọ, uwedẹ nan rẹ gbẹn ọne elin da yẹ fidenọ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Henry Ainsworth ka rẹ zedu ebe nọnsi Psalms bhi ukpe 1612, ọle da noo “Iehovah.” Sokpan, ẹghe nin ọle ki rẹ fi emhin eso denọ bhi ọne iBaibo bhi ukpe 1639, ọle da noo “Jehovah.” Iriọ sẹyẹ, ẹbho ne zedu Baibo natiọle American Standard Version, nan re dagbare bhi ukpe 1901, da noo “Jehovah” bhi eje rebhe nọn da khẹke.
b Ebe natiọle New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 14, apapale 883-884 da yọle ghe ẹghe nin ibhokhan Izrẹl rẹ sibhi imun re fo, ọle ele rẹ munhẹn ha riale ghe olukhọ nọn nan rẹ tie elin nọnsi Jehova dagbare. Ele da munhẹn ha noo ukpọta natiọle ADONAI la ELOHIM bhi ihe ọsi ọne elin.
c Nin uwẹ rẹ luẹ gbera ọnan, fẹ appendix A4, “The Divine Name in the Hebrew Scriptures,” ghe bhi New World Translation of the Holy Scriptures.
d Fẹ ebe natiọle Theological Lexicon of the Old Testament ghe, Volume 2, apapale 523-524.
Emhin Ebhebhe Ne Ha Yẹ Ti Uwẹ Bhọ
ESSENTIAL BIBLE TEACHINGS
Osẹnobulua Mhọn Elin?
Osẹnobulua mhọn elin ihe nebunbun bii: Osẹnọkokhunẹ, Osẹnọmemhin, bi Ebealẹn. Elin ọso Osẹnobulua zegbere si igba 7,000 bhẹkẹ iBaibo.
EWANNIẸN ỌSI INỌNTA NE RẸTẸ IBAIBO
Eka Elin Jehova Mhọn?
Ẹbho eso riale ghe elin ne bunbun Osẹnobulua mhọnlẹn. Eso riale ghe ‘Allah,’ ‘El Shaddai,’ ‘Jehovah-Jireh,’ bi ‘Alpha bi Omega’ sẹyẹ deba elin nọnsi Osẹnobulua. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha tie Osẹnobulua elin nọnsọle?