1, 2. Onọ vẹ whọ rẹ nọ oma ra nọ who te si oma no egagọ erue no, kọ fikieme who je roro nọ onana u wuzou?

DAE rehọ iẹe inọ who yo nnọ a nua okegbe ra kpobi no. Ohwo jọ ọ be hae lẹlẹ ku eware enua fihọ oria na, yọ obọnana a nua oria na te epanọ ohwo o te se ẹwẹ rehọ ọvo dede o sae rọ wha okpẹyao sei. Kọ eme who re ru? Ababọ avro, o tẹ lọhọ, whọ te kwa no etẹe. Rekọ whọ tẹ make kwa no, who ti gbe roro nọ, ‘Thakpinọ enua na e wha ẹyao fihọ omẹ oma no ha?’

² Epọvo na o rrọ kpahe egagọ erue re. Ebaibol na i wuhrẹ nọ egagọ erue i wo iwuhrẹ gbe iruemu igbegbe. (2 Ahwo Kọrint 6:17) Oyejabọ nọ u je wuzou nọ whọ dhẹ no “Babilọn ologbo” na, uvie-ulogbo egagọ erue akpọ-soso. (Eviavia 18:2, 4) Kọ who ru ere no? Otẹrọ ere, kiyọ whọ riẹ ru. Rekọ u te he re who si oma no egagọ erue ọvo. Whọ rẹ nọ oma ra inọ, ‘Kọ me gbe wo epe ọrọ egagọ erue jọ?’ Roro kpahe iriruo jọ.

3. (a) Eme Ebaibol na e ta kpahe ẹmema nọ a rẹ rọ gọ egagọ, kọ fikieme o sae rọ jọ bẹbẹ kẹ otujọ re a wo eriwo Ọghẹnẹ kpahe ẹme nana? (b) Ẹvẹ u fo nọ who ru oware kpobi nọ who wo nọ u wo obọ kpahe egagọ erue?

³ Ahwo jọ a wo ẹmema gbe ọzaa evaọ iwou rai kri no.  Kọ ere owhẹ re? O tẹ rrọ ere, kiyọ whọ sai roro nọ o thọ re a lẹ se Ọghẹnẹ ababọ emema itieye nọ a rẹ ruẹ. O sae tubẹ jọ nọ oma o rẹ riẹ owhẹ ru hu nọ who gbe wo eware enana ha. Rekọ Ọghẹnẹ họ ohwo nọ o re dhesẹ oghẹrẹ nọ a rẹ rọ gọe, yọ Ebaibol na i wuhrẹ nọ ọ gwọlọ nọ ma rehọ emema gọe he. (Se Ọnyano 20:4, 5; Olezi 115:4-8; Aizaya 42:8; 1 Jọn 5:21) Fikiere whọ rẹ sai dhesẹ nọ who dikihẹ ga kẹ egagọ uzẹme ẹkwoma ẹraha oware kpobi nọ who wo nọ u wo obọ kpahe egagọ erue. Daoma gaga re who rri rai wọhọ epanọ Jihova o rri rai—wọhọ eware “omuzue.”—Iziewariẹ 27:15.

4. (a) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ egagọ esemọ ufofe? (b) Fikieme Jihova o ro juzi kẹ ahwo riẹ nọ a wobọ kpahe oghẹrẹ iruẹru-imizi evuevo ho?

⁴ A rẹ gọ esemọ evaọ egagọ erue buobu. Taure a te ti wuhrẹ uzẹme Ebaibol na, ahwo jọ a rọwo nọ ahwo nọ a whu no a rrọ uzuazọ evaọ akpọ izi, gbe inọ a rẹ sai fi obọ họ kẹ ahwo hayo wha enwoma se ahwo nọ a rrọ uzuazọ. Ẹsejọhọ whọ jẹ hae lahiẹ oma gaga re whọ ruẹse kpẹwẹ esẹ-ode ra nọ i whu no. Rekọ wọhọ epanọ who wuhrẹ evaọ  Uzou avọ 6 orọ obe nana, ahwo nọ a whu no a rrọ uzuazọ evaọ oria ovo ho. Fikiere, u wo iruo ho re a daoma ta ẹme kugbe ai. Ovuẹ kpobi nọ o wọhọ nọ u no obọ ohwo ra jọ nọ o whu no ze yọ obọ idhivẹri u no ze. Oyejabọ nọ Jihova o ro juzi kẹ emọ Izrẹl inọ a daoma ta ẹme kugbe iwhuowhu hu hayo wobọ kpahe oghẹrẹ iruẹru-imizi efa ha.​—Se Iziewariẹ 18:10-12.

5. Eme whọ rẹ sai ru otẹrọnọ emema gbe esemọ nọ a rẹ gọ e jọ abọjọ egagọ ra vẹre?

⁵ Otẹrọnọ emema gbe esemọ nọ a rẹ gọ e jọ abọjọ egagọ ra vẹre, eme whọ rẹ sai ru enẹna? Se re who je roro didi kpahe eria Ebaibol nọ i dhesẹ eriwo Ọghẹnẹ kpahe eware nana. Lẹ se Jihova kẹdẹ kẹdẹ kpahe isiuru nọ whọ gwọlọ ro dikihẹ ga kẹ egagọ uzẹme, jẹ yare iẹe re o fi obọ họ kẹ owhẹ wo oghẹrẹ eriwo riẹ.—Aizaya 55:9.

6, 7. (a) Eme a ta nọ a be rehọ Kresimesi kareghẹhọ, kọ ilele Jesu ikpe-udhusoi ọsosuọ a ru ehaa na? (b) Eva etoke ilele Jesu ọsosuọ, eme ehaa ẹdẹ-eyẹ ahwo nọ a jẹ hai ru i wo obọ kpahe?

⁶ O rẹ sai gbe egagọ ohwo ku nọ ohwo o te bi wobọ evaọ ehaa egagọ erue nọ e viodẹ. Wọhọ oriruo, roro kpahe Kresimesi. A rẹ ta nọ Kresimesi yọ ekareghẹhọ eyẹ Jesu Kristi, yọ enwenọ egagọ kpobi nọ i se omarai Ileleikristi a bi ru ei. Dede na, a rẹ ruẹ uvumọ imuẹro nọ i dhesẹ inọ ilele Jesu erọ ikpe-udhusoi ọsosuọ a ru ehaa itieye na ha. Obe na Sacred Origins of Profound Things o ta nọ: “Nọ ikpe egba–ivẹ e ruọ emu anwẹnọ a yẹ Kristi no, ohwo ọvuọvo ọ riẹ ugogo ẹdẹ nọ a yẹ riẹ hẹ yọ umutho ahwo jọ ọvo a tubẹ daezọ kpahe ẹdẹ na.”

⁷ O hae make jọ nọ ilele Jesu a riẹ ugogo ẹdẹ nọ a ro yẹe, a hai ti ru ekareghẹhọ ẹdẹ-eyẹ riẹ hẹ. Fikieme? Fikinọ, wọhọ epanọ obe na The World Book Encyclopedia o ta, Ileleikristi ọsosuọ “a rehọ ehaa ẹdẹ-eyẹ ohwo fihọ uruemu  egedhọ.” Ehaa ẹdẹ-eyẹ ivẹ nọ Ebaibol na e fodẹ e jọ erọ isu ivẹ nọ e gọ Jihova ha. (Emuhọ 40:20; Mak 6:21) Ahwo erẹwho egedhọ a jẹ hai ru ehaa ẹdẹ-eyẹ rọ gọ emedhọ rai re. Wọhọ oriruo, eva May 24 ahwo Rom a jẹ hai ru ehaa ẹdẹ-eyẹ Diana, ẹdhọ-aye na. Eva okiokiọ riẹ, a ve ru ehaa ẹdẹ-eyẹ Apollo, ọghẹnẹ ọre rai. Fikiere, a riẹ ehaa ẹdẹ-eyẹ wọhọ uruemu edhọgọ, orọnikọ orọ Egagọ-Ileleikristi hi.

8. Dhesẹ epanọ ehaa ẹdẹ-eyẹ gbe ugbẹrọwọ e rọ jẹhọ ohwohwo.

⁸ O hae tubẹ jọnọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a hae gwọlọ ru ehaa ẹdẹ-eyẹ Jesu dede, ẹjiroro ọfa ọ riẹ nọ a gbẹ hai ro ru ei hi. O wọhọ nọ ilele na a riẹ nọ ehaa ẹdẹ-eyẹ i wobọ kpahe ugbẹrọwọ. Wọhọ oriruo, ahwo Griki gbe Rom oke anwae buobu a rọwo nọ omama ẹzi jọ u re lele ohwo kpobi nọ a yẹ, o vẹ jẹ thọ ohwo yena evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi. Obe na The Lore of Birthdays o ta nọ: “Omama ẹzi nana u wo oghẹrẹ usu imizi jọ kugbe ẹdhọ nọ ẹdẹ-eyẹ riẹ o kie fihọ ẹdẹ nọ a ro yẹ ohwo na.” O te were Jihova vievie he re a ru ehaa jọ nọ e rẹ whaliẹ Jesu kugbe ugbẹrọwọ. (Aizaya 65:11, 12) Nọ o rrọ ere na, fikieme ahwo buobu a bi ro ru Kresimesi?

9. Ẹvẹ a rọ rehọ December 25 wọhọ ẹdẹ nọ a re ro ru ehaa ẹdẹ-eyẹ Jesu?

⁹ Nọ Jesu o ku iruo otọakpọ riẹ họ no, ikpe buobu e vrẹ taure ahwo a te mu ehaa ẹdẹ-eyẹ riẹ họ eru eva December 25. Rekọ orọnọ ẹdẹ yena a yẹ Jesu hu, u muẹro nọ a yẹ riẹ evaọ October. * Kọ fikieme a rọ salọ December 25 wọhọ ẹdẹ-eyẹ Jesu? O wọhọ nọ ahwo jọ nọ a se oma rai Ileleikristi uwhremu na “a roro nọ o hai woma re  ẹdẹ na o kie fihọ ehaa egedhọ ahwo Rom ọrọ ‘ẹdẹ-eyẹ ọre nọ o wo ogaga ulogbo na.’” (The New Encyclopædia Britannica) Evaọ oke uriri nọ o rẹ wọhọ nọ ọre na o gbe wo ẹgba tere he, egedhọ a re ru ehaa ro se ẹgba gbe elo ọre na zihe no erẹ ugbothabọ riẹ ze. A roro nọ December 25 họ ẹdẹ nọ ọre na o re ro muhọ ezihe ze. Re a ruẹsi ku egedhọ rẹriẹ, isu-egagọ a tẹ jẹ ehaa nana rehọ jẹ daoma ru ei zihe ruọ ehaa “Ileleikristi.” *

10. Fikieme ahwo jọ a gbe je ro ru Kresimesi hi evaọ oke nọ u kpemu?

¹⁰ U kri no nọ ahwo a rọ riẹ nnọ oma egedhọ ehaa Kresimesi i no ze. Fikinọ emuhọ riẹ u wo owọ no Ikereakere na ze he, a whaha Kresimesi evaọ England gbe erẹwho America jọ eva etoke ikpe-udhusoi avọ 17. Makọ ohwo nọ ọ keria uwou siọ iruo ba eva ẹdẹ Kresimesi ọ rẹ hwa eho. Rekọ u lehie he, uruemu anwae na u te zihe ze, avọ eware ekpokpọ efa nọ o wha lele oma. Kresimesi ọ tẹ wariẹ zihe ruọ ẹdẹ-ehaa ologbo, onọ erẹwho buobu a gbe bi ru ri te inẹnẹ. Dede na, fikinọ Kresimesi i wobọ kpahe egagọ erue, ahwo nọ a gwọlọ ru Ọghẹnẹ eva were a re ru ei hi yọ a re koko ẹdẹ-ehaa ọfa nọ o wo otọhotọ no egagọ erue ze he. *

11. Fikieme ahwo jọ a bi ro koko edẹ-ehaa, rekọ eme u fo nọ o rẹ mae jọ ọdawẹ mai?

¹¹ Ahwo jọ a rẹ rọwo inọ edẹ-ehaa itieye na wọhọ Kresimesi i muhọ no obọ egedhọ ze, ghele na a roro nọ o thọ họ re a koko ai. Whaọ, ahwo buobu a re tube roro dede he inọ ekoko edẹ-ehaa o wo obọ kpahe edhọgọ họ. Ehaa itieye na i re je ru uvẹ fihọ nọ ahwo iviuwou a re ro si kẹle oma ziezi. Kọ eriwo nana who wo re? Otẹrọ ere kiyọ o wọhọ nọ oware nọ u bi ru ei bẹbẹ kẹ owhẹ re who dikihẹ ga kẹ egagọ uzẹme họ uyoyou nọ who wo kẹ ahwo uviuwou ra, orọnọ fiki epanọ who you egagọ erue he. Jọ u mu owhẹ ẹro inọ Jihova, ọnọ ọ to uviuwou họ na, ọ gwọlọ nọ who wo emamọ usu kugbe imoni ra. (Ahwo Ẹfẹsọs 3:14, 15) Rekọ whọ rẹ sae bọ usu utioye ga evaọ idhere nọ Ọghẹnẹ ọ jẹrehọ. Pọl ukọ na o kere kpahe oware nọ o rẹ mae jọ ọdawẹ mai inọ: “[Ma] dawo oma he wuhrẹ onọ o rẹ were Ọnowo na.”—Ahwo Ẹfẹsọs 5:10.

12. Kẹ oriruo oware nọ u je fo re ma whaha uruemu gbe ehaa nọ emuhọ rai ọ fo ho.

¹² Ẹsejọ who bi roro inọ oghẹrẹ nọ edẹ-ehaa i ro muhọ u wobọ kpahe oghẹrẹ nọ a bi ro koko ai nẹnẹ hẹ. Kọ oghẹrẹ nọ i ro muhọ u gine muẹme? Ee! Re a dhesẹ iẹe: Ma rehọ iẹe nọ whọ jọ egọta ruẹ iswiti jọ. Kọ whọ rẹ tọlọ iswiti yena lalọ? Vievie! Iswiti yena ọ fo ho. Wọhọ iswiti yena, edẹ-ehaa e rẹ sai siuru, rekọ eria nọ e fo ho a rehọ e rai no ze. Re ma ruẹsi dikihẹ ga kẹ egagọ uzẹme, o gwọlọ nọ ma re wo eriwo Aizaya ọruẹaro na, ọnọ ọ ta kẹ eg’Ọghẹnẹ uzẹme nọ: “[Wha] rehọ obọ te oware onyenye ovo ho.”—Aizaya 52:11.

13. Ebẹbẹ vẹ e rẹ sae roma via nọ who gbe bi wabọ evaọ ekoko edẹ-ehaa ha?

¹³ Ebẹbẹ e rẹ sae roma via who gbe bi wabọ eva ekoko  edẹ-ehaa ha. Wọhọ oriruo, o rẹ sai gbe ibe iruiruo ra unu kpahe oware nọ whọ gbẹ be hai ro wobọ họ nọ a te bi ru iruẹru edẹ-ehaa jọ eva oria iruo ra. Kọ ẹvẹ o rẹ jọ a tẹ kẹ owhẹ okẹ Kresimesi? Kọ o thọ re a mi okẹ na? Kọ ẹvẹ nọ whẹ avọ ọrivẹ-orọo ra wha gbe wo orọwọ ovona ha? Ẹvẹ whọ sai ro ru emọ ra vuhumu nọ oware ovuovo u bi vru mi ai hi fikinọ a bi koko edẹ-ehaa ha?

14, 15. Eme whọ rẹ sai ru otẹrọnọ a yere owhẹ oghẹrẹ uyere ẹdẹ-ehaa jọ, hayo ohwo jọ ọ tẹ gwọlọ kẹ owhẹ okẹ?

¹⁴ Re whọ riẹ owọ nọ whọ rẹ jẹ evaọ uyero ovuovo o gwọlọ uvi orimuo. A te fi oghẹrẹ uyere ẹdẹ-ehaa jọ se owhẹ, whọ sai yere ohwo nọ o yere owhẹ na nọ whẹ kobiruo. Rekọ dae rehọ iẹe nọ ọ rrọ ohwo nọ whọ rẹ ruẹ hayo ru iruo kugbe ẹsikpobi. Otẹrọ ere whọ sae ta eme efa rọ kpahe kẹ ohwo na. Oghẹrẹ kpobi nọ o rrọ, whọ rẹ ma ẹme ra te. Ebaibol na e ta nọ: “Jọ ẹme rai ọ vọ avọ aruoriwo, jẹ hẹ mere wọhọ uwhei kẹse kẹse, re wha riẹ epanọ ohwo o re yo kẹ ohwo.” (Ahwo Kọlọsi 4:6) Yọrọ oma re whọ siọ amọfa ba erivo. Ukpoye, rehọ ona avọ areghẹ dhesẹ edikihẹ ra. Ru ei vẹ nọ orọnikọ who mukpahe ekẹ nọ a rẹ kẹ gbe oma nọ a re kugbe he rekọ o rẹ were owhẹ re who ru ere evaọ oke ofa.

¹⁵ Kọ ohwo jọ ọ tẹ gwọlọ kẹ owhẹ okẹ? Uyero na o te mai dhesẹ oware nọ who re ru. Ọkokẹ na ọ sae ta nọ: “Mẹ riẹ nọ wha re koko ẹdẹ-ehaa na ha. Rekọ mi omẹ ghele.” Whọ sae jẹ iroro na kẹ omobọ ra inọ re who mi okẹ na fiki oghẹrẹ nọ uyero na u kie fihọ, orọnikọ ẹdẹ-ehaa na who bi koko ho. Yọ otẹrọnọ ọkokẹ na ọ riẹ kpahe orọwọ ra ha, whọ sae vuẹe nọ who bi koko ẹdẹ-ehaa na ha. Onana u ti fi obọ họ kẹe riẹ oware nọ who ro mi okẹ na yọ whọ kẹ riẹ okẹ eva ẹdẹ-ehaa yena ha. Eva abọdekọ riẹ, u fo re a mi okẹ hẹ otẹrọnọ emio okẹ na u bi dhesẹ vevẹ nọ who kru orọwọ ra ga ha hayo inọ  emio okẹ na u dhesẹ nọ whọ rẹ sai rolo obọ kẹ orọwọ ra fiki ekwakwa iwo.

16. Ẹvẹ whọ sai ro dhesẹ areghẹ avọ ona evaọ eme nọ i kie kpahe edẹ-ehaa?

¹⁶ Kọ ẹvẹ otẹrọnọ whẹ avọ ahwo uviuwou ra wha gbe wo orọwọ ovona ha? Epọvo na re, who re wo areghẹ avọ ona. U du fo re whọ rehọ uruemu hayo ehaa kpobi nọ imoni ra a bi ru ro si ikẹ hẹ. Ukpoye, rehọ adhẹẹ kẹ udu nọ a wo nọ a re ro wo eriwo nọ u je rai, wọhọ epanọ whọ gwọlọ nọ a rehọ adhẹẹ kẹ udu nọ whọ rẹ rọ nya lele eriwo ra na. (Se Matiu 7:12.) Whaha eruo oware kpobi nọ who re ro wobọ evaọ ehaa ẹdẹ-ehaa na. Dede na, dhesẹ orimuo evaọ eware nọ e nwani rrọ abọ owo evaọ ehaa na dẹe he. Uzẹme, u fo re ẹsikpobi whọ whaha eruo oware kpobi nọ u re kpokpo udu ra.​—Se 1 Timoti 1:18, 19.

17. Ẹvẹ whọ sai ro fi obọ họ kẹ emọ ra nọ a gbe roro nọ oware ovo u bi vru mi ai hi nọ a tẹ ruẹ amọfa nọ a bi koko edẹ-ehaa?

¹⁷ Eme whọ rẹ sai ru nọ emọ ra a gbe ro roro nọ oware jọ u bi vru mi ai hi fikinọ a bi koko edẹ-ehaa nọ i no Ikereakere na ze he? Oware nọ whọ be hai ru eva oke ofa orọ ukpe na u re fi obọ họ gaga evaọ abọ nana. Esẹgbini jọ a wo oke sa-sa nọ a rẹ rọ kẹ emọ rai okẹ. Okẹ jọ nọ o mai woma kparobọ nọ whọ rẹ sae kẹ emọ ra họ oke ra gbe obọdẹ ẹruorote.

18. Ẹvẹ iwuhrẹ Ileleikristi nọ a re kpohọ o sai ro fi obọ họ kẹ owhẹ dikihẹ ga kẹ egagọ uzẹme?

¹⁸ Re whọ ruẹsi ru Ọghẹnẹ eva were, o gbahọ nọ whọ rẹ se egagọ erue, who ve je dikihẹ ga kẹ egagọ uzẹme. Eme onana o kẹre te? Ebaibol na e ta nọ: “Jọ mai ohwo o he roro epanọ ọ rẹrọ jaja ọrivẹ riẹ oma, re o wo uyoyou, je ru iruo ezi kpobi, wha hẹ se oma ba e kugbe he, wọhọ epanọ  uruemu otu jọ o rọ, rekọ whai ohwo ọ hẹ ta udu họ ohwo awọ, ofa riẹ, wha riẹ nọ ẹdẹ na ọ kẹlino.” (Ahwo Hibru 10:24, 25) Iwuhrẹ Ileleikristi yọ etoke evawere nọ whọ rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ evaọ edhere nọ ọ jẹrehọ. (Olezi 22:22; 122:1) Ileleikristi nọ i wo ẹrọwọ a re wo “oma osasọ kugbe” evaọ iwuhrẹ itieye na.—Ahwo Rom 1:12.

19. Fikieme u ro wuzou re whọ ta kẹ amọfa kpahe eware nọ who wuhrẹ no Ebaibol na ze?

¹⁹ Edhere ọfa nọ whọ sai ro dikihẹ ga kẹ egagọ uzẹme họ, whọ rẹ vuẹ amọfa eware nọ who wuhrẹ no Ebaibol ze evaọ uwuhrẹ nọ Isẹri Jihova a bi wuhrẹ kugbe owhẹ. Ahwo buobu a bi gine “dimẹ je bi bo” fiki emuemu nọ a be jọ akpọ na ru nẹnẹ. (Izikiẹl 9:4) Ẹsejọhọ whọ riẹ ahwo jọ nọ a bi bo je dimẹ. Kọ eme jabọ whọ gbẹ ta kẹ ai kpahe ẹruore nọ who wo no Ebaibol na ze kpahe obaro akpọ na ha? Nọ who bi ku oma gbe Ileleikristi uzẹme jẹ be vuẹ amọfa kpahe obọdẹ uzẹme Ebaibol nọ who wuhrẹ na, whọ te ruẹ nọ isiuru kpobi nọ whọ rẹ gbẹ sai wo kpahe iruẹru gbe ehaa egagọ erue i ti no owhẹ udu riẹriẹriẹ ẹmẹrera. Jọ u mu owhẹ ẹro nọ whọ te wereva gaga, yọ who ti je wo eghale buobu nọ who te dikihẹ ga kẹ egag̣ọ uzẹme.—Malakae 3:10.