1, 2. Idhere vẹ Ebaibol na ọ rọ rrọ uvi okẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze?

KỌ WHỌ sae kareghẹhọ okenọ ogbẹnyusu ọghaghae ra jọ o ro vi emamọ okẹ jọ se owhẹ? Ẹsejọhọ orọnikọ u ru oma mu owhẹ ọvo ho rekọ o sasa owhẹ udu re. Uzẹme, okẹ o rẹ ta oware jọ kẹ owhẹ kpahe ọnọ ọ kẹ okẹ na—inọ o gine rri usu ra kugbe ei ghaghae. Ababọ avro, who yere ogbẹnyusu ra kẹ emamọ okẹ yena.

² Ebaibol na yọ okẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze, onọ ma rẹ ginẹ rehọ fiki riẹ kẹ uyere. Obe oghẹrẹsa nana u dhesẹ eware nọ ma rẹ sae jọ oria ofa duku hu. Wọhọ oriruo, o ta kẹ omai oghẹrẹ nọ a rọ ma idedeghe nọ isi e vọ na, otọakpọ na, gbe ọzae avọ aye ọsosuọ. Ebaibol na i wo ehri-izi nọ a re fi eva họ, enọ i re fi obọ họ kẹ omai thihakọ hayo yerikugbe ebẹbẹ gbe awa-ọruọ uzuazọ. U dhesẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ro ru ẹjiroro riẹ gba jẹ rehọ emamọ uyero ziọ otọakpọ. Ebaibol na ginọ okẹ nọ u gbunu gaga!

3. Eme Ebaibol nọ Jihova ọ rọ kẹ omai na o ta kẹ omai kpahe iẹe, kọ fikieme onana u je ru udu sasa ohwo?

³ Ebaibol na o tẹ jẹ rrọ okẹ nọ o rẹ sasa ohwo udu, keme  u dhesẹ oware jọ kpahe Ọnọkẹ okẹ na, Jihova Ọghẹnẹ. Uzẹme na inọ ọ kẹ omai obe utioye na u dhesẹ inọ ọ gwọlọ nọ ma riẹ kpahe ọyomariẹ ziezi. Uzẹme, Ebaibol na e rẹ sai fi obọ họ kẹ owhẹ si kẹle Jihova.

4. Eme o si owhẹ uru kpahe epanọ a vaha Ebaibol na bu te no?

⁴ Otẹrọnọ who wo Ebaibol yọ u woma gaga, amọfa buobu a wo re. A kere abọjọ hayo oma Ebaibol na soso fihọ evẹrẹ nọ i bu vi 2,300 no, fikiere ahwo nọ a bu vi 90 evaọ udhusoi kpobi wariẹ akpọ na họ a wo rie. A tẹ ghale iẹe, bu vi ima ọvo erọ Ebaibol na a be rọ kẹ ahwo koka koka! A kere ima-idu buobu erọ abọjọ hayo oma Ebaibol na soso no. Evaọ uzẹme, obe ofa nọ o wọhọ Ebaibol na o riẹ hẹ.

5. Oghẹrẹ vẹ ‘Ọghẹnẹ o ro gie ẹwolo ku’ Ebaibol na?

⁵ Ofariẹ, “Ọghẹnẹ o gie ẹwolo ku” Ebaibol na. (2 Timoti 3:16) Evaọ edhere vẹ? Ebaibol na ọ kuyo nọ: “Ahwo nọ Ẹzi Ẹri o mu ae a ta ẹme nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze.” (2 Pita 1:21) Re a dhesẹ iẹe: Ọthueki ọ rẹ sae vuẹ okere-obe riẹ inọ o kere ileta kẹe. Eme gbe ekpọvio ọthueki na e rrọ ileta yena. Fikiere, ọye o wo ileta na, orọnikọ okere-obe na  ha. Epọvo na re, ovuẹ Ọghẹnẹ o rrọ Ebaibol na orọnikọ ovuẹ ahwo nọ a kere i rie he. Fikiere, oma Ebaibol na soso ginọ “ẹme Ọghẹnẹ.”—1 Ahwo Tẹsalonika 2:13.

6, 7. Fikieme ọrọwokugbe nọ ọ rrọ oma Ebaibol na soso o rọ rrọ oware nọ a re muẹrohọ?

⁶ Ekere Ebaibol na o rehọ vrẹ ikpe 1,600. Ahwo nọ a kere i rie a rria etoke sa-sa je yeri oghẹrẹ uzuazọ sa-sa. Ejọ e jọ ewhẹrẹ, ikwori, gbe ithuru-igodẹ. Efa e jọ eruẹaro, ibruoziẹ, gbe ivie. Luk, ọnọ o kere obe Usiuwoma na, ọ jọ ọbo. Ghelọ uzuazọ sa-sa nọ enọ i kere i rie a yeri, oma Ebaibol na kpobi o rọwo kugbe no emuhọ rite ekuhọ riẹ. *

⁷ Obe ọsosuọ ọrọ Ebaibol na o ta kẹ omai epanọ ebẹbẹ ohwo-akpọ i ro muhọ. Obe urere na u dhesẹ inọ otọakpọ na kpobi u ti zihe ruọ emamọ ọgbọ, hayo aparadase. Eware nọ e rrọ abọ sa-sa Ebaibol na e ta kpahe ikpe idu buobu ọrọ ikuigbe, yọ abọ ọvuọvo riẹ o re fi obọ họ kẹ omai wo otoriẹ oware nọ ẹjiroro Ọghẹnẹ o rrọ gbe epanọ o ti ro rugba. Oghẹrẹ nọ abọ sa-sa ọrọ Ebaibol na e rọ rọwokugbe u gbunu gaga, yọ ere ma re rẹro nnọ obe nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze o rẹ jọ.

8. Kẹ iriruo nọ i dhesẹ inọ Ebaibol na e rrọ gbagba evaọ abọ otokiẹ-eriariẹ.

⁸ Ebaibol na ọ re gbagba eva abọ otokiẹ-eriariẹ. O tube wo evuẹ nọ ahwo a re riẹ hẹ evaọ oke nọ a ro kere iei. Wọhọ oriruo, obe Iruo-Izerẹ u wo izi nọ a fihọ kẹ Izrẹl anwae kpahe ohwo nọ oma riẹ o fo ho nọ a re si no udevie ahwo gbe orufuọ evaọ okenọ erẹwho ekẹloma a riẹ oware ovo kpahe eware itieye na ha. Evaọ okenọ ahwo a wo eriwo ọthọthọ kpahe oghẹrẹ nọ otọakpọ na o rrọ, Ebaibol  na o dhesẹ i rie nọ ọ rrọ gheghelie. (Aizaya 40:22, NW) Ebaibol na e ta gbagba inọ a rọ akpọ na “hwa oware ovo ho.” (Job 26:7) Uzẹme, Ebaibol na yọ obe-uwuhrẹ otọkiẹ-eriariẹ hẹ. Rekọ o rrọ gbagba evaọ eria nọ o jọ ta ẹme kpahe otọkiẹ-eriariẹ. Kọ ogbẹrọnọ ere ma re rẹro inọ obe nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze o rẹ jọ?

9. (a) Idhere vẹ Ebaibol na o ro dhesẹ nọ ikuigbe nọ e rrọ eva riẹ e ginẹ rrọ gbagba gbe onọ a re fi eva họ? (b) Eme oruọzewọ ahwo nọ a kere i rie u dhesẹ kẹ owhẹ kpahe Ebaibol na?

⁹ Ebaibol na i te je wo ikuigbe egbagba nọ a re fi eva họ. Ikuigbe riẹ e rẹ fodẹ oware nọ o be ta kpahe fuafo. Orọnikọ edẹ ahwo nọ o gbiku rai na ọvo o rẹ fodẹ hẹ rekọ te edẹ esẹ-anwae omomọvo. * Wo ohẹriẹ no igbiku ahwo-akpọ nọ a rẹ ta ẹme te epanọ a ro fi orẹwho rai kparobọ họ, enọ i kere Ebaibol na a jọ ahwo oruọzewọ nọ i tube kere ethobọ rai gbe erọ orẹwho rai. Wọhọ oriruo evaọ obe Ebaibol ọrọ Ikelakele, Mosis, ọnọ o kere i rie, ọ ta kpahe ethobọ ilogbo riẹ onọ o wha riẹ ze nọ a rọ whọku ei gaga. (Ikelakele 20:2-12) A rẹ kake ruẹ ọkpọ oruọzewọ utioye evaọ ebe ikuigbe efa ha u te no Ebaibol na no keme o ginẹ rrọ obe nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze.

10. Fikieme u gbe ro gbunu hu inọ Ebaibol na yọ uvi obe nọ u wiruo evaọ uzuazọ uyero?

¹⁰ Fikinọ ẹgba ẹzi Ọghẹnẹ a ro kere Ebaibol na, o rrọ “erere rọ kẹ ewuhrẹ gbe ozọ-usio, avọ ọkpọvio.” (2 Timoti 3:16) Ẹhẹ, Ebaibol na yọ uvi obe nọ u wiruo evaọ uzuazọ uyero. U dhesẹ oghẹrẹ nọ ohwo-akpọ ọ ginẹ rrọ. Agbẹta, keme Jihova Ọghẹnẹ, Ọnọma na họ ọnọ o wo eme riẹ! Ọ riẹ iroro gbe ọwhọ obeva mai vi omai. Ofariẹ, Jihova ọ riẹ oware nọ o rẹ sae kẹ omai evawere. Ọ tẹ jẹ riẹ eware nọ i fo nọ ma rẹ whaha evaọ uzuazọ.

11, 12. (a) Eme Jesu ọ ta kpahe evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru riẹ na? (b) Eme efa vẹ nọ i wiruo evaọ uzuazọ uyero Ebaibol na ọ ta kpahe, kọ fikieme ehrẹ riẹ i gbe ro kie kpo ho?

 ¹¹ Roro kpahe eme nọ Jesu ọ ta nọ a se Ovuẹ obọ Ugbehru na, onọ a kere fihọ Matiu uzou avọ 5 rite orọ avọ 7 na. Jesu ọ jọ evaọ obọdẹ uwuhrẹ nana ta ẹme kpahe izoẹme sa-sa, onọ o kẹre te oghẹrẹ nọ a sai ro duku uvi evawere, epanọ a re ro ku ẹwhọ họ, epanọ a rẹ lẹ, gbe epanọ a re ro  wo emamọ eriwo kpahe ekwakwa iwo. Eme Jesu i wo ẹgba je wo iruo nẹnẹ wọhọ epanọ e jọ okenọ ọ rọ ta eme na.

¹² Ehri-izi Ebaibol jọ e ta kpahe uzuazọ uviuwou, uruemu nọ u fo inọ a re dhesẹ eva iruo, gbe epanọ a re yeri kugbe amọfa. Ehri-izi Ebaibol na i kpomahọ ahwo kpobi, yọ ẹsikpobi ehrẹ riẹ e rẹ kẹ erere. Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹkwoma Aizaya ọruẹaro na rehọ eme nana ro dhesẹ areghẹ nọ ọ rrọ Ebaibol na: “Mẹ họ ỌNOWO na Ọghẹnẹ ra, ọnọ o [bi] wuhrẹ owhẹ wo erere.”—Aizaya 48:17.

13. Eme efa vẹ Jihova ọ kẹ Aizaya ọruẹaro na ẹgba kere kpahe Babilọn?

¹³ Eruẹaruẹ buobu e rrọ Ebaibol na, yọ ibuobu rai i rugba no. Dai roro kpahe oriruo jọ. Ẹkwoma Aizaya ọruẹaro na, ọnọ ọ rria evaọ ikpe-udhusoi avọ eree taure Kristi ọ tẹ ze, Jihova ọ ta inọ a te raha okpẹwho Babilọn. (Aizaya 13:19; 14:22, 23) A ta eme efa ro dhesẹ uzedhe epanọ onana o te rọ via. Ogbaẹmo nọ o te vẹro okpẹwho na a ti ru ame ethẹ Babilọn kpọ, a vẹ te nya ruọ okpẹwho na ababọ ohọre. U ti no ere kuhọ họ. Eruẹaruẹ Aizaya e tubẹ fodẹ ovie nọ o ti fi Babilọn kparobọ—Sairọs.​—Se Aizaya 44:27–45:2.

14, 15. Ẹvẹ eme efa jọ nọ Aizaya ọ ruẹaro rai kpahe Babilọn i ro rugba?

¹⁴ Ole ikpe 200 e te vrẹ no—eva aso October 5/6, 539 B.C.E.—ogbaẹmo jọ o tẹ fa evuẹ kẹle Babilọn. Ono o su ogbaẹmo yena? Ovie ahwo Pasia nọ a re se Sairọs. Eware e ruẹrẹhọ no re eruẹaruẹ igbunu jọ i rugba. Kọ ogbaẹmo Sairọs o te vẹruọ Babilọn ababọ ohọre, wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ na?

¹⁵ Ahwo Babilọn a je ru ehaa evaọ aso yena yọ a roro nọ oware ovo o sai kie no ehru ze bẹre odo ho fiki igbẹhẹ ilogbo nọ e wariẹ okpẹwho na họ. Dede na, Sairọs ọ rehọ ona kpọ ame ethẹ nọ o je su okpẹwho na vrẹ rri obọfa. U  kri hi, ame na ọ tẹ kpọ te epanọ ogbaẹmo riẹ a ro zue ame na vrẹ te igbẹhẹ okpẹwho na oma. Rekọ ẹvẹ ogbaẹmo Sairọs o te sae rọ nya igbẹhẹ Babilọn vrẹ? Fiki ẹjiroro jọ, a kpe ethẹ okpẹwho na fihọ eva aso yena!

16. (a) Eme Aizaya ọ ruẹaro riẹ kpahe oghẹrẹ nọ Babilọn o ti ro kuhọ? (b) Oghẹrẹ vẹ eruẹaruẹ Aizaya kpahe ọraha Babilọn i ro rugba?

¹⁶ A ruẹaro kpahe Babilọn inọ: “Ohwo ọvo ọ gbẹte ria ae ofa ha hayo ohwo ọvo ọ gbẹte ria ae no ige te ige he; ohwo Arebia ọvo ọ gbẹ tọ uwou-udhu riẹ họ etẹe he, othuru igodẹ ọvo avọ igodẹ riẹ a gbẹ jọ etẹe serihọ họ.” (Aizaya 13:20) Eruẹaruẹ nana i dhesẹ oware nọ o te jọ obaro via kẹ okpẹwho na nọ o te kie no. U dhesẹ nọ Babilọn ọ rẹte jọ ofofe riẹriẹriẹ. Whọ rẹ sae ruẹ imuẹro orugba eme enana. Oria nọ Babilọn ọ jọ nọ o rrọ ufofe—oware wọhọ ikilomita 80 evaọ ofẹ obọze ovatha-ọre orọ Baghdad, Iraq—o kẹ imuẹro inọ eme nọ Jihova ọ rehọ ẹkwoma Aizaya ta na i rugba: “Mẹ te rehọ uhwere ọraha ro hwere iei.”—Aizaya 14:22, 23. *

17. Ẹvẹ orugba eruẹaruẹ Ebaibol o rẹ rọ bọ ẹrọwọ mai ga?

 ¹⁷ Nọ ma te roro kpahe oghẹrẹ nọ Ebaibol na e rọ rrọ obe eruẹaruẹ nọ a re fi eva họ o rẹ bọ ẹrọwọ ga, o gbẹ rrọ ere? Uzẹme, otẹrọnọ Jihova o ru eyaa riẹ nọ e vrẹ no gba, kiyọ ma wo ẹjiroro kpobi nọ ma re ro wo evaifihọ inọ o ti ru eyaa riẹ erọ otọakpọ aparadase na gba re. (Se Ikelakele 23:19.) Evaọ uzẹme, ma wo “ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, onọ Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ ya-erue he, ọ kpaokpa riẹ ugbanwẹdẹe.”—Taitọs 1:2. *

18. Eme ẹgba vẹ Pọl ukọ Oleleikristi na ọ ta kpahe “ẹme Ọghẹnẹ”?

¹⁸ Ma te roro eware nọ ma jọ uzou nana ta ẹme kpahe no, o rrọ vevẹ inọ Ebaibol na ginọ obe oghẹrẹsa. Ghele  na, aghare riẹ ọ kẹre vi ọrọwokugbe nọ ọ rrọ oma riẹ kpobi, ẹgbagba otọkiẹ-eriariẹ gbe ikuigbe, uvi areghẹ, gbe eruẹaruẹ uzẹme nọ e rrọ eva riẹ. Pọl, ukọ Oleleikristi na, o kere nọ: “Ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo, ọ da vi ọpia akọava, nọ o re duwu lafiẹ udevie ẹwẹ gbe ẹzi te ezo-oma, gbe eriare ighogho obọ enwa, gbe eva ekiẹ jẹ riẹ ẹjiroro obọ eva.”—Ahwo Hibru 4:12.

19, 20. (a) Ẹvẹ Ebaibol na ọ sai ro fi obọ họ kẹ owhẹ kiẹ omara riwi? (b) Ẹvẹ whọ sai ro dhesẹ uyere ra kẹ Ebaibol na, okẹ oghẹrẹsa nana nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze na?

¹⁹ Ovuẹ hayo “ẹme” Ọghẹnẹ nọ o rrọ Ebaibol na nọ ma re se, o rẹ sai nwene uzuazọ mai. O rẹ sai fi obọ họ kẹ omai kiẹ oma mai riwi vi epaọ anwẹdẹ kpobi. Ma rẹ sae ta nọ ma you Ọghẹnẹ, rekọ oghẹrẹ nọ ma rehọ iwuhrẹ Ebaibol na, Ẹme riẹ nọ a rọ ẹgba ẹzi kere na, u ti dhesẹ iroro nọ ma gine wo via, makọ iroro ididi eva mai.

²⁰ Ebaibol na yọ obe nọ u gine no obọ Ọghẹnẹ ze. O rrọ obe nọ ma re se, wuhrẹ, je rri ghaghae. Dhesẹ uyere ra kẹ okẹ Ọghẹnẹ nana ẹkwoma eme riẹ nọ whọ rẹ kiẹ riwi ẹsikpobi. Nọ who bi ru ere na, otoriẹ ra kpahe ẹjiroro Ọghẹnẹ rọkẹ ahwo-akpọ ọ vẹ te jọ didi. Ma te ta kpahe oware nọ ẹjiroro yena ọ rrọ gbe oghẹrẹ nọ o ti ro rugba evaọ uzoẹme nọ o rrọ obaro na.