1. Fikieme u je fo re ma wuhrẹ kpahe ijẹle?

RE A riẹ ohwo ziezi o gwọlọ nọ a rẹ riẹ oware jọ kpahe uviuwou riẹ. Epọvo na re, re ma riẹ Jihova Ọghẹnẹ o kẹre te ẹriẹ ijẹle riẹ, enọ e rrọ wọhọ uviuwou riẹ evaọ obọ odhiwu. Ebaibol i se ijẹle na “emọ Ọghẹnẹ.” (Job 38:7) Fikiere didi abọ a wo evaọ ẹjiroro Ọghẹnẹ? Kọ a ru oware jọ no evaọ ikuigbe ahwo-akpọ? Kọ ijẹle i bi kpomahọ uzuazọ ra? O tẹ rrọ ere, evaọ oghẹrẹ vẹ?

2. Bovẹ ijẹle i noze, kọ ẹvẹ a bu te?

² Ebaibol na e ta ẹme kpahe ijẹle unuẹse buobu. Joma kiẹ eria nana jọ riwi re ma wuhrẹ eware efa jọ kpahe ijẹle na. Bovẹ ijẹle i noze? Ahwo Kọlọsi 1:16 o ta nọ: ‘Ẹkwoma Jesu Kristi a rọ ma eware kpobi, enọ e rọ evaọ odhiwu gbe akpọ.’ Fikiere, ẹkwoma Ọmọ otuyẹ riẹ Jihova Ọghẹnẹ ọ rọ ma emama izi na kpobi nọ a se ijẹle na. Ẹvẹ ijẹle na i bu te? Ebaibol na e ta nọ a ma ima ijẹle buobu gbidi gbidi, yọ aikpobi a wo ogaga ulogbo.—Olezi 103:20. *

3. Eme Job 38:4-7 o ta kẹ omai kpahe ijẹle?

 ³ Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol na, ọ ta kẹ omai nọ okenọ a fi otọhotọ akpọ na họ, “emọ Ọghẹnẹ kpobi a je do edo oghọghọ.” (Job 38:4-7) Fikiere ijẹle e jọ no oke krẹkri taure a tẹ te ma ahwo-akpọ, makọ taure a tẹ te ma otọakpọ na. Oria Ebaibol nana u te je dhesẹ nọ ijẹle a wo oma-iroro keme o ta nọ, ‘a je do edo oghọghọ.’ Muẹrohọ inọ ‘emọ Ọghẹnẹ kpobi’ a ghọghọ kugbe. Eva oke yena, ijẹle na kpobi a jọ okugbe ọvo jẹ gọ Jihova Ọghẹnẹ.

4. Ẹvẹ Ebaibol na i ro dhesẹ nọ ijẹle nọ i wo ẹrọwọ a wo isiuru kpahe ahwo-akpọ?

⁴ Anwọ okenọ a rọ ruẹ nọ a ma ọzae gbe aye ọsosuọ no, emama ẹzi nọ i wo ẹrọwọ a dhesẹ obọdẹ isiuru no kpahe uviuwou ahwo-akpọ nọ u bi vihọ gbe erugba ẹjiroro Ọghẹnẹ. (Itẹ 8:30, 31; 1 Pita 1:11, 12) Dede na, nọ oke o be nyaharo na, ijẹle na a tẹ te ruẹ nọ ahwo-akpọ buobu a kiemu ku egagọ Ọnọma oyoyou rai no. Ababọ avro, onana o kẹ ijẹle iwoma na uye gaga. Eva abọdekọ riẹ, oke kpobi nọ makọ omọvo dede o te kurẹriẹ bru Jihova ze, “oghọghọ o rẹ jọ aro ikọ Ọghẹnẹ.” (Luk 15:10) Nọ ijẹle a wo oghẹrẹ ọdawẹ otiọye kpahe ewoma ahwo nọ a be gọ Ọghẹnẹ na, ma rẹ sai wo otoriẹ oware nọ Jihova ọ rọ rehọ ijẹle thọ idibo ẹrọwọ riẹ nọ e rrọ otọakpọ jẹ bọ ae ga noke ruoke no. (Se Ahwo Hibru 1:7, 14.) Roro kpahe iriruo jọ.

5. Didi iriruo erọ uketha ijẹle ma rẹ sae ruẹ evaọ Ebaibol na?

⁵ Ijẹle ivẹ a fi obọ họ kẹ ọzae okiẹrẹe na Lọt gbe emetẹ ivẹ riẹ zọ no ọraha ikpewho imuomu na Sọdọm avọ Gomora ẹkwoma esu nọ a su rai noi. (Emuhọ 19:15, 16) Ikpe-udhusoi buobu nọ i lele i rie, a gbolo Daniẹl ọruẹaro na fihọ ọgọdọ ikpohrokpo, rekọ oware ovo u ru rie he, ọ tẹ ta nọ: “Ọghẹnẹ mẹ o vi injẹle riẹ, a te wuhu enu ikpohrokpo na.” (Daniẹl 6:22) Evaọ ikpe-udhusoi  ọsosuọ C.E., ẹnjẹle o si Pita ukọ na no uwou-odi. (Iruẹru 12:6-11) Ofariẹ, ijẹle a tudu họ Jesu awọ evaọ emuhọ odibọgba otọakpọ riẹ. (Mak 1:13) Yọ taure Jesu ọ tẹ nwani whu, enjẹle jọ ọ roma via kẹe je “ruei oma ga.” (Luk 22:43) Ẹvẹ oyena o kẹ Jesu omosasọ te eva etoke obọdẹ yena ọrọ uzuazọ riẹ!

6. (a) Ẹvẹ ijẹle e be rọ thọ idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ? (b) Enọ vẹ ma ti roro kpahe na?

⁶ Nẹnẹ, ijẹle a gbẹ be roma via kẹ idibo Ọghẹnẹ eva otọakpọ họ. Dede nọ ahwo-akpọ a rẹ sae rue rai hi, ijẹle egaga Ọghẹnẹ e gbẹ be thọ ahwo riẹ, maero ro no oware kpobi nọ o rẹ wha enwoma abọ-ẹzi ze. Ebaibol na e ta nọ: “Ukọ-odhiwu ỌNOWO ọ rẹ ria gba enọ e be dhẹozọ riẹ, o ve siwi ai.” (Olezi 34:7) Fikieme eme yena e jẹ kẹ omai uvi omosasọ? Fikinọ emama izi imuomu imuozọ e riẹ nọ e gwọlọ raha edikihẹga mai! Amono ye? Bovẹ a no ze? Oghẹrẹ vẹ a be gwọlọ rọ nwa omai oma? Re ma riẹ, joma ta ẹme kpẹkpẹe kpahe oware jọ nọ o via eva emuhọ ikuigbe ohwo-akpọ.

7. Ẹvẹ omodawọ Setan re o ru ahwo kiuke ku Ọghẹnẹ u wiruo kẹe te?

⁷ Wọhọ epanọ ma wuhrẹ evaọ Uzou avọ 3 orọ obe onana, ẹnjẹle jọ o wo isiuru nọ o re ro su amọfa, fikiere ọ tẹ wọso Ọghẹnẹ. Uwhremu na a tẹ te riẹ ẹnjẹle ọnana wọhọ Setan Ẹdhọ. (Eviavia 12:9) Evaọ oware wọhọ ikpe 1,600 nọ i lele i rie nọ ọ viẹ Ivi họ no, Setan ọ rẹriẹ enwenọ ahwo kpobi siọ Ọghẹnẹ ba ajokpaọ umutho ahwo ẹrọwọ jọ wọhọ Ebẹle, Enọk, gbe Noa.—Ahwo Hibru 11:4, 5, 7.

8. (a) Ẹvẹ ijẹle jọ a ro zihe ruọ idhivẹri hayo ikimuomu? (b) Re a ruẹse zọ vrẹ owhe ẹdẹ Noa na, eme idhivẹri na a ru?

⁸ Ijẹle efa e wọso Jihova evaọ edẹ Noa. A nya siọ uviuwou obọ odhiwu rai nọ a jọ ba ziọ otọakpọ, a te nwene  kpohọ ugboma iwo. Fikieme? Ma se eva Emuhọ 6:2 nọ: “Nọ emọ Ọghẹnẹ a te ruẹ nọ emetẹ ahwo na a woma gaga; a te mu ọvuọ aye nọ ọ were riẹ họ ẹrehọ.” Rekọ Jihova Ọghẹnẹ ọ kuvẹ re oware nọ ijẹle nana a ru gbe ogbekuo nọ onana o wha se ahwo-akpọ u siotọ ribri hi. Ọ rehọ owhe ze ro ku otọakpọ na soso nọ o kpe ahwo omuomu kpobi, o te siwi ahwo woma ọvo. (Emuhọ 7:17, 23) Fikiere o tẹ gba ijẹle ọwọsuọ hayo idhivẹri na họ nọ a ro nwene oma iwo rai je zihe kpohọ odhiwu wọhọ emama ẹzi. A ruọ abọ Ẹdhọ, ọnọ ọ rọ ere zihe ruọ ‘olori ikọ-imuomu.’—Matiu 9:34.

9. (a) Eme ọ via kẹ idhivẹri na okenọ a zihe kpobọ odhiwu? (b) Eme ma ti wuhrẹ kpahe idhivẹri na?

 ⁹ Nọ ijẹle aghẹmeeyo na a zihe kpobọ odhiwu, a ru rai wọhọ ahwo nọ a mu imuẹwho wọhọ epanọ a ru Setan, osu rai na. (2 Pita 2:4) Dede nọ a rẹ gbẹ sai nwene kpohọ ugboma iwo ho, a gbẹ be lẹliẹ ahwo-akpọ ru eware iyoma. Evaọ uzẹme, Setan ọ be rehọ obufihọ idhivẹri enana “viẹ akpọ kpobi họ.” (Eviavia 12:9; 1 Jọn 5:19) Eva oghẹrẹ vẹ? Idhivẹri na a be rehọ idhere nọ a ma fihọ rọ viẹ ahwo họ. (2 Ahwo Kọrint 2:11) Joma wuhrẹ kpahe idhere nana jọ.

10. Eme họ iruẹru-imizi?

¹⁰ Idhivẹri na a be rehọ iruẹru-imizi viẹ ahwo họ. Re a ta ẹme kugbe hayo nekpẹ mi idhivẹri na họ iruẹru-imizi, o tẹ make rọnọ ohwo na ọvo ọ nekpẹ mi ai hayo nọ omọfa o te ru ei kẹe. Ebaibol na ọ ghọ iruẹru-imizi o tẹ jẹ vẹvẹ omai unu nọ ma si oma no oware kpobi nọ u wo obọ kpahe iẹe. (Iziewariẹ 18:10-12) Epanọ okuori ọ rẹ rehọ adha hayo eware efa bẹbẹ emeri na, ere idhivẹri a rẹ rehọ iruẹru-imizi bẹbẹ ahwo. Okuori ọ rẹ rehọ oghẹrẹ emu sa-sa kpe oghoghẹrẹ imiyei. Epọvo na re, izi imuomu na a rẹ rehọ oghẹrẹ iruẹru-imizi sa-sa rọ bẹbẹ koghẹrẹ koghẹrẹ ahwo ziọ otọ rai.

11. Eme họ ẹvagba, kọ fikieme ma jẹ whaha iẹe?

¹¹ Oghẹrẹ emu jọ nọ idhivẹri na a be rọ kpahe ẹta họ ẹvagba. Eme họ ẹvagba? Ẹvagba họ re ohwo ọ gwọlọ riẹ kpahe obaro hayo kpahe oware jọ nọ u kpehru vi otoriẹ ohwo-akpọ. Oghẹrẹ ẹvagba jọ họ, isi-erọgbẹva, ekade-erọgbẹva, ughẹgbe nọ a re rri rọ gbẹva, isi evabọ nọ a rẹ rọ gbẹva, gbe eware-oka ididi jọ nọ a ruẹ evaọ ewezẹ nọ a rẹ kiẹ gwọlọ otọ rai. Dede nọ ahwo buobu a re roro nọ ẹvagba ọ rẹ wha enwoma ze he, Ebaibol na i dhesẹ nọ  ebo-ẹva gbe izi imuomu a bi ru iruo kugbe. Wọhọ oriruo, Iruẹru 16:16-18 o ta kpahe “ẹzi aruọruẹ” nọ u je fi obọ họ kẹ ọmọtẹ jọ ru iruo “aruọruẹ.” Rekọ ọ gbẹ jẹ sae ruẹaro ho nọ a le ẹzi hayo idhivẹri na noi oma no.

12. Fikieme o jẹ rrọ oware enwoma re a gwọlọ ta ẹme kugbe iwhuowhu na?

¹² Edhere ọfa nọ idhivẹri na a bi ro su ahwo thọ họ udu nọ a rẹ ta họ ahwo awọ re a nọ mi iwhuowhu na. Ẹsibuobu a rẹ viẹ ahwo nọ a bi weri oyoyou rai nọ o whu no họ ẹkwoma erue sa-sa nọ a rẹ ta kẹ ai kpahe ahwo nọ a whu no. Ọbo-ẹva ọ rẹ sae kẹ obọdẹ ovuẹ jọ hayo rehọ urru nọ o wọhọ orọ ohwo nọ o whu no ta ẹme. Fikiere, ahwo buobu a te bi roro inọ ahwo nọ a whu no na a gbẹ rrọ uzuazọ, inọ a tẹ be ta ẹme kugbe ai hayo ru eware jọ kẹ ae u re fi obọ họ kẹ ahwo nọ a rrọ uzuazọ thihakọ uweri rai. Rekọ “omosasọ” utioye na kpobi yọ ọrue, o tẹ jẹ vọ avọ enwoma. Fikieme? Fikinọ idhivẹri na a rẹ sae yaa urru ohwo nọ o whu no jẹ kẹ ọbo-ẹva  evuẹ kpahe ohwo nọ o whu no na. (1 Samuẹle 28:3-19) Ofariẹ, wọhọ epanọ ma wuhrẹ evaọ Uzou avọ 6 na, enọ i whu no na e gbẹ rrọ uzuazọ họ. (Olezi 115:17) Fikiere, “ẹjile-ode” hayo ohwo kpobi nọ ọ rẹ nekpẹ mi iwhuowhu na ọ rrọ otọ eviẹhọ izi imuomu yọ o bi ru oware nọ o wọso oreva Ọghẹnẹ. (Se Iziewariẹ 18:10, 11; Aizaya 8:19) Fikiere, yọrọ oma re whọ whaha agbefẹ enwoma nana nọ idhivẹri a bi ro ru iruo na.

13. Eme ahwo buobu nọ a jẹ hai dhozọ idhivẹri vẹre a bi ru enẹna?

¹³ Orọnikọ izi imuomu a bi su ahwo thọ ọvo ho rekọ a bi je ru ozọ mu ai. Nẹnẹ na, Setan avọ idhivẹri riẹ a riẹ nọ oke nọ u kiọkọ kẹ ai re a te ti kpiri ai abọ họ “o re kpẹkpẹre,” yọ eva e be dha ae enẹna vi epaọ anwẹdẹ kpobi. (Eviavia 12:12, 17) Dede na, ahwo buobu nọ a jẹ dhozọ izi imuomu yena rrororo vẹre a wo ufuoma no. Ẹvẹ a sai ro wo ufuoma? Eme ohwo ọ rẹ sai ru nọ ọ tẹ maki duoma họ iruẹru-imizi no?

14. Wọhọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ e jọ obọ Ẹfẹsọs, ẹvẹ ma sai ro si oma no izi imuomu?

¹⁴ Ebaibol na e vuẹ omai epanọ ma sai ro mugba wọso izi imuomu gbe epanọ ma sai ro si oma no ai. Roro kpahe oriruo Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ e jọ okpẹwho Ẹfẹsọs. Ejọ rai a duomahọ iruẹru-imizi taure a te ti zihe ruọ Ileleikristi. Okenọ a jiroro nọ a re si oma no iruẹru-imizi, eme a ru? Ebaibol na e ta nọ: “Enọ e rehọ ebe nọ a je ro ru iruo-ewhariọ [emajiki] zikuku a jẹ kakao ho; a tẹ jọ iraro ahwo kpobi mahe ae.” (Iruẹru 19:19) Ileleikristi ekpokpọ yena a rehọ ẹmahe ebe emajiki rai na ro fi emamọ oriruo hotọ kẹ ahwo nọ a gwọlọ si oma no izi imuomu nẹnẹ. U fo nọ ahwo nọ a gwọlọ gọ Jihova a rẹ raha eware kpobi nọ i wobọ kugbe iruẹru-imizi. Enana  e kẹre te ebe, emagazini, isinima, iwoho nọ a rẹ tamu, gbe ikporakporo nọ e be ta udu họ iruẹru-imizi je ru ei siuru. Eware efa nọ a rẹ raha kufiẹ họ, igbelẹ hayo eware efa nọ a rẹ gba sioma ro le izi muomu.—1 Ahwo Kọrint 10:21.

15. Re ma mugba kẹ ogaga izi imuomu na, eme u fo nọ ma re ru?

¹⁵ Ikpe jọ e ruemu no anwẹnọ Ileleikristi obọ Ẹfẹsọs a raha ebe emajiki rai no, Pọl ukọ na o kere se ai nọ: ‘Ma bi lele . . . izi iyoma họre.’ (Ahwo Ẹfẹsọs 6:12) Oma o re lọhọ idhivẹri na ha. A gbẹ jẹ daoma dhesẹ ogaga rai. Nọ o jọ ere na, kọ eme u fo nọ Ileleikristi yena a re ru? Pọl ọ ta nọ: “Onọ u vi rai kpobi hẹ rehọ ojese orọwọ, onọ wha re sai ro furie esagba erae imuomu [Setan] na.” (Ahwo Ẹfẹsọs 6:16) Epanọ ojese ẹrọwọ mai o ga te, ere ma ti wo ẹgba ga te ro mugba kẹ izi imuomu na.—Matiu 17:20.

16. Ẹvẹ ma sae rọ bọ ẹrọwọ mai ga?

¹⁶ Kọ ẹvẹ ma sae rọ bọ ẹrọwọ mai ga? Ẹkwoma ewuhrẹ Ebaibol na. Otọhotọ ugbẹhẹ u re dhesẹ epanọ ugbẹhẹ na o ga te. Epọvo na re, epanọ eriariẹ egbagba nọ ma wo no Ebaibol na ze i diwi te, ere ẹrọwọ mai ọ rẹ ga te. Ma te bi se je wuhrẹ Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ, ẹrọwọ mai ọ te ga viere. Wọhọ ugbẹhẹ ogaga, ẹrọwọ otiọye na ọ te thọ omai no otọ ekpakpọ izi imuomu na.—1 Jọn 5:5.

17. Re ma sai mugba kẹ izi imuomu, owojẹ vẹ o roja?

¹⁷ Owọ ofa vẹ u fo nọ Ileleikristi obọ Ẹfẹsọs na a rẹ jẹ? A gwọlọ ọthọwẹ ọfa keme a jẹ rria okpẹwho nọ egagọ idhivẹri e da fia. Fikiere Pọl ọ ta kẹ ae nọ: “[Wha] hẹ jọ eva Ẹzi lẹ koke koke, olẹ kpobi gbe olẹ-ayare.” (Ahwo Ẹfẹsọs 6:18) Nọ ma be rria akpọ nọ iruẹru idhivẹri e da fia na, olẹ nọ ma rẹ lẹ se Jihova avọ osegboja inọ ọ thọ omai u wuzou gaga evaọ emugba kẹ izi imuomu. Uzẹme, u fo re ma se odẹ Jihova evaọ elẹ mai. (Se Itẹ 18:10.)  Fikiere, joma hae lẹ kẹ Ọghẹnẹ ẹsikpobi re o ‘si omai no obọ oyoma na,’ Setan Ẹdhọ. (Matiu 6:13) Jihova ọ te kẹ uyo elẹ osegboja itieye na.—Olezi 145:19.

18, 19. (a) Fikieme o jẹ sai mu omai ẹro inọ ma te kparobọ evaọ ohọre mai wọso izi imuomu na? (b) Onọ vẹ a te kẹ uyo riẹ evaọ uzou nọ o rrọ obaro na?

¹⁸ Izi imuomu a re yoyoma rekọ u du fo re ma dhozọ rai hi otẹrọnọ ma wọso Ẹdhọ je bi si kẹle Ọghẹnẹ ẹkwoma oreva riẹ nọ ma re ru. (Se Jemis 4:7, 8.) Ogaga izi-muomu u wo umuo. A kẹ rai uye evaọ edẹ Noa, a tẹ jẹ rẹriẹ ovao dhe ẹdhoguo urere nọ o ti te ai evaọ obaro. (Jud 6) Kareghẹhọ re inọ ijẹle egaga Jihova e be thọ omai. (2 Ivie 6:15-17) Ijẹle yena a gwọlọ nọ ma kparobọ evaọ emugba kẹ izi imuomu na. Koyehọ ijẹle ikiẹrẹe na a be ta kẹ omai inọ ma kru oma ga. Fikiere joma si kẹle Jihova gbe uviuwou emamọ emama ẹzi riẹ. Joma whaha oghẹrẹ iruẹru-imizi kpobi re ma je fi ohrẹ nọ o rrọ Ẹme Ọghẹnẹ họ iruo. (1 Pita 5:6, 7; 2 Pita 2:9) Kẹsena ma ve ti wo imuẹro obokparọ evaọ ohọre mai wọso izi imuomu na.

¹⁹ Rekọ fikieme Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ izi imuomu na gbe emuemu nọ ọ wha uye-oruẹ ogaga se ahwo-akpọ no uvẹ? A te kẹ uyo onọ yena evaọ uzou nọ o rrọ obaro na.