1, 2. (a) Eme o re ru okẹ jọ oware no u wo aghare kẹ owhẹ? (b) Fikieme ma sae rọ ta nọ ẹtanigbo na họ okẹ nọ o mae ghare kparobọ nọ whọ rẹ sai wo?

OKẸ vẹ a kẹ owhẹ no nọ o mae ghare owhẹ obọ? Okẹ o rẹ nwane jọ okpugho taure o tẹ jọ oware nọ u wuzou hu. Uzẹme, orọnikọ unuigho nọ a rọ dẹ oware nọ a rọ kẹ okẹ oye u re dhesẹ aghare okẹ na ha. Ukpoye, nọ okẹ u te ru ẹgwọlọ jọ gba evaọ uzuazọ ra hayo kẹ owhẹ evawere, yọ u gine wo aghare kẹ owhẹ.

² Evaọ usu ekẹ buobu nọ whọ rẹ sai rẹro rai, ojọ o riẹ nọ u kpehru vi aikpobi. Oye họ okẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ ahwo-akpọ. Jihova ọ kẹ omai eware buobu no, rekọ okẹ nọ o mae rro nọ ọ kẹ omai no họ idhe ẹtanigbo Ọmọ riẹ, Jesu Kristi. (Se Matiu 20:28.) Wọhọ epanọ ma te ruẹ evaọ uzoẹme nana, ẹtanigbo na họ okẹ nọ o mae ghare nọ whọ rẹ sai wo, keme o rẹ sae wha eghale nọ i wo unu hu se owhẹ je ru ẹgwọlọ ra nọ ọ mai wuzou gba kẹ owhẹ. Uzẹme, ẹtanigbo na họ okpehruba uyoyou nọ Jihova o dhesẹ kẹ owhẹ.

3. Eme họ ẹtanigbo na, kọ eme u fo nọ ma re wo otoriẹ kpahe re ma ruẹsi wo ovuhumuo epanọ okẹ nana o ghare te?

³ Re ma dhesẹ iẹe lọlọhọ, ẹtanigbo na yọ edhere nọ Jihova o bi ro siwi ahwo-akpọ no uzioraha gbe uwhu. (Ahwo Ẹfẹsọs 1:7) Re ma wo otoriẹ uwuhrẹ Ebaibol nana, o gwọlọ nọ ma roro kpemu kpohọ oware nọ o via evaọ ọgbọ Idẹn. Ma rẹ sai wo ovuhumuo epanọ ẹtanigbo na ọ rọ rrọ okẹ oghaghae utioye kẹ omai nọ ma tẹ kaki wo otoriẹ oware nọ Adamu o kufiẹ evaọ okenọ ọ raha uzi no.

4. Eware vẹ Adamu ọ reawere rai fiki uzuazọ ogbagba nọ o wo?

⁴ Okenọ ọ ma Adamu, Jihova ọ kẹ riẹ oware nọ o ginẹ ghare gaga—uzuazọ ogbagba ohwo-akpọ. Roro oware nọ oyena o jọ kẹ Adamu. Fikinọ a ma riẹ gbagba evaọ ugboma gbe iroro, ọ rẹ mọ họ, who, hayo whu vievie he. Wọhọ ohwo ọgbagba, ọ jọ obọdẹ usu kugbe Jihova. Ebaibol na e ta nọ Adamu ọ jọ “ọmọ Ọghẹnẹ.” (Luk 3:38) Fikiere Adamu ọ reawere usu okpekpe kugbe Jihova Ọghẹnẹ, wọhọ usu nọ ọmọ ọ rẹ jọ kugbe ọsẹ oyoyou riẹ. Jihova ọ jẹ ta ẹme kugbe ọmọ otọakpọ riẹ, ọ kẹ Adamu iruo nọ e rẹ kẹ evawere je dhesẹ eware nọ ọ gwọlọ mi ei kpobi kẹe.—Emuhọ 1:28-30; 2:16, 17.

5. Eme u dhesẹ nọ Ebaibol na e ta nnọ ‘evaọ uwoho Ọghẹnẹ’ a rọ ma Adamu?

⁵ A ma Adamu ‘evaọ uwoho Ọghẹnẹ.’ (Emuhọ 1:27) Orọnikọ oyena u dhesẹ nọ Adamu o tho Ọghẹnẹ evaọ ugboma ha. Wọhọ epanọ ma wuhrẹ no evaọ Uzou 1 orọ obe onana, Jihova yọ ẹzi nọ a rẹ ruẹ hẹ. (Jọn 4:24) Fikiere Jihova o wo ugboma uwo gbe azẹ hẹ. Uwoho Ọghẹnẹ nọ a rọ ma Adamu u dhesẹ nọ a ma riẹ avọ ekwakwa nọ i tho erọ Ọghẹnẹ, enọ e kẹre te uyoyou, areghẹ, uvi-ẹdhoguo, gbe ogaga. Adamu ọ jọ wọhọ Ọsẹ riẹ evaọ  obọdẹ edhere ọfa jọ keme o wo ẹgba nọ ọ rẹ rọ jẹ iroro kẹ omobọ riẹ. Fikiere, Adamu ọ jọ wọhọ ẹjini nọ a ku hu, nọ u re ru iruo nọ a maa fihọ kẹe nọ o ru ọvo. Ukpoye, ọ rẹ sae jẹ iroro kẹ omobọ riẹ, salọ oware nọ u woma gbe onọ u yoma. Otẹrọnọ ọ hae salọ ẹmeoyo kẹ Ọghẹnẹ, ọ hae sae rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ Aparadase otọakpọ.

6. Okenọ Adamu ọ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ, eme o kufiẹ, kọ ẹvẹ u ro te emọ riẹ?

⁶ U re vevẹ, okenọ Adamu ọ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ nọ a bruoziẹ uwhu kpei, oware ulogbo u vru mi ei. Uzioraha riẹ o soriẹ ze nọ o ro ku uzuazọ ogbagba gbe eghale efa nọ i lele i rie kpobi fiẹ. (Emuhọ 3:17-19) U yoma kẹhẹ, orọnikọ uvẹ uzuazọ ogbagba riẹ ọvo o ku fiẹ hẹ rekọ te uvẹ uzuazọ ogbagba orọ emọ riẹ nọ o ti yẹ. Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Umuomu orọ fiki omọvo [Adamu] vaha ruọ akpọ na, gbe uwhu fiki izieraha, fikiere uwhu u te zite ahwo kpobi: . . . keme ahwo kpobi a raha uzi.” (Ahwo Rom 5:12) Ẹhẹ, mai kpobi ma reuku uzioraha mi Adamu. Fikiere, Ebaibol na e ta nọ, ọ “zẹ” omariẹ gbe emọ riẹ fihọ igbo uzioraha gbe uwhu. (Ahwo Rom 7:14) Ẹruore ọvo ọ jọ kẹ Adamu hayo Ivi hi keme a keke aro fihọ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ. Kọ ẹvẹ kpahe emọ rai, onọ u te omai re?

7, 8. Ugogo eware ivẹ vẹ ẹtanigbo na o dikihẹ kẹ?

⁷ Jihova ọ rehọ ẹkwoma ẹtanigbo na dhogbo bru ahwo-akpọ. Eme họ ẹtanigbo? Ẹtanigbo na o dikihẹ kẹ ugogo eware ivẹ. Orọ ọsosuọ, ẹtanigbo yọ osa nọ a rẹ hwa re a si obọ no oware hayo re a dẹ oware zihe. A rẹ sae rehọ iẹe dhesẹ osa nọ a rẹ hwa re a si obọ no ohwo nọ a mu evaọ etoke ozighi. Orọ avivẹ, ẹtanigbo yọ osa nọ u te oware hayo nọ a rẹ hwa fiki oware. O wọhọ osa nọ a rẹ hwa wọhọ enwene kẹ araha oware hayo omonwa nọ ohwo ọ wha ze. Wọhọ oriruo, nọ ohwo ọ tẹ raha oware  hayo wha omonwa ze, ọ rẹ hwosa nọ u te oware nọ omonwa na o wha ze na.

⁸ Ẹvẹ a sae rọ hwosa oware ulogbo nọ Adamu o ru nọ u vru ku omai kpobi na je si omai no igbo uzioraha gbe uwhu? Joma ta kpahe ẹtanigbo nọ Jihova o ru lọhọ na gbe oware nọ o rẹ sai no onana te owhẹ.

9. Oghẹrẹ ẹtanigbo vẹ a gwọlọ?

⁹ Nọ o rọnọ uzuazọ ohwo-akpọ ogbagba a kufiẹ na, uzuazọ ohwo-akpọ sebaẹgba ọvuọvo o rẹ sae dẹe zihe ze he. (Olezi 49:7, 8) Oware nọ a gwọlọ họ ẹtanigbo nọ ọ rrọ ẹrẹrẹ kugbe oware nọ a kufiẹ na. Onana o rọwo kugbe ehri-uzi uvi-ẹdhoguo ogbagba nọ o rrọ Ẹme Ọghẹnẹ, onọ o ta nọ: “Uzuazọ rọ hwosa uzuazọ.” (Iziewariẹ 19:21) Nọ o rrọ ere na, eme o rẹ sae hwosa uzuazọ ohwo-akpọ ogbagba nọ Adamu o kufiẹ na? Uzuazọ ohwo-akpọ ogbagba ofa a re ro ru ẹtanigbo nọ a gwọlọ na.—1 Timoti 2:6.

10. Ẹvẹ Jihova ọ rọ kẹ ẹtanigbo na?

¹⁰ Ẹvẹ Jihova ọ rọ kẹ ẹtanigbo na? O vi ọmọ ẹzi ọgbagba riẹ jọ ziọ otọakpọ. Dede na, orọnikọ omama ẹzi kpobi nọ u te rie obọ Jihova o vi ze he. Ọmọvo riẹ, ọnọ ọ mae ghare iẹe obọ ọye o vi ze. (Se 1 Jọn 4:9, 10.) Ọmọ nana ọ rehọ unevaze no obọ odhiwu ze. (Ahwo Filipai 2:7) Wọhọ epanọ ma wuhrẹ evaọ uzoẹme nọ u kpemu na, Jihova o ru oware igbunu nọ o kpeze uzuazọ Ọmọ riẹ fihọ edhede Meri. Ẹkwoma ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ, a te yẹ Jesu wọhọ ohwo-akpọ ọgbagba, fikiere ọ jọ otọ igbo uzioraha ha.—Luk 1:35.

11. Ẹvẹ omọvo ọ sae rọ jọ ẹtanigbo kẹ ima ahwo buobu?

¹¹ Ẹvẹ omọvo ọ sae rọ jọ ẹtanigbo kẹ ahwo buobu, tubọ rọkẹ ima buobu erọ ahwo-akpọ? Whaọ, ẹvẹ ahwo-akpọ nọ i te ima buobu na a rọ ziọ otọ uzioraha?  Kareghẹhọ nọ ẹkwoma uzi nọ Adamu ọ thọ, o ku uzuazọ ohwo-akpọ ogbagba nọ o wo fiẹ. Fikiere, ọ gbẹ sai kpeze uzuazọ ogbagba se emọ riẹ hẹ. Ukpoye, uzioraha gbe uwhu ọvo ọ wha se emọ riẹ. Jesu, ọnọ Ebaibol na o se “Adam uwhremu na,” o wo uzuazọ ohwo-akpọ ogbagba, yọ ọ raha uzi ẹdẹvo ho. (1 Ahwo Kọrint 15:45) Koyehọ, Jesu ọ rehọ ẹta Adamu re ọ ruẹsi siwi omai. Jesu ọ rehọ ẹkwoma uzuazọ ogbagba riẹ nọ o ro dheidhe evaọ ẹmeoyo ọgbagba kẹ Ọghẹnẹ hwosa uzioraha Adamu. Jesu ọ tẹ rehọ ere wha ẹruore se emọ Adamu.—Ahwo Rom 5:19; 1 Ahwo Kọrint 15:21, 22.

12. Eme uye-oruẹ Jesu u dhesẹ via?

¹² Ebaibol na ọ nabi dhesẹ uye-oruẹ buobu nọ Jesu o thihakọ rai taure o te ti whu. Ọ ruẹ uye eviaviẹ, a kare riẹ veghe avọ edada, o whu uwhu akọriọ eva ure oja. (Jọn 19:1, 16-18, 30; Eme-Ofiba, ẹwẹ-obe avọ 204–206.) Fikieme o rọ gwọlọ nọ Jesu ọ ruẹ uye tere? Eva uzoẹme jọ nọ o rrọ obaro, ma te ruẹ inọ Setan ọ nọ Jihova unu sọ o wo idibo jọ evaọ otọakpọ nọ e rẹ sai kru ẹrọwọ rai evaọ otọ ẹdawọ. Ẹkwoma ẹrọwọ nọ Jesu ọ yọrọ evaọ otọ uye-oruẹ ogaga, ọ kẹ uyo nọ o mai woma rọkẹ use-abọ Setan. Jesu o dhesẹ inọ ohwo-akpọ ọgbagba nọ o wo ufuoma iroro-ejẹ ọ rẹ sae yọrọ ẹgbakiete gbagba kẹ Ọghẹnẹ ghelọ oware kpobi nọ Ẹdhọ o ru. Eva e were Jihova kẹhẹ fiki ẹrọwọ nọ Ọmọ ọghaghae riẹ ọ yọrọ!—Itẹ 27:11.

13. Ẹvẹ a rọ hwa ẹtanigbo na?

¹³ Oghẹrẹ vẹ a rọ hwa ẹtanigbo na? Eva ẹdẹ avọ 14 ọrọ Nisan, amara ahwo Ju, evaọ ukpe ọ 33 C.E., Jihova ọ kuvẹ re a kpe Ọmọ ọgbagba riẹ nọ ọ kare uzioraha na. Jesu ọ tẹ rọ ere rehọ uzuazọ ogbagba riẹ dheidhe “ẹsiẹvo” rọkẹ oke kpobi. (Ahwo Hibru 10:10) Ẹdẹ avesa nọ Jesu o whu no, Jihova ọ tẹ kpare iẹe zihe kpohọ uzuazọ ẹzi. Evaọ obọ odhiwu, Jesu ọ rehọ aghare uzuazọ  ohwo-akpọ ogbagba riẹ nọ o ro dheidhe wọhọ ẹtanigbo na rọ hwosa emọ Adamu kẹ Ọghẹnẹ. (Ahwo Hibru 9:24) Jihova o mi aghare idhe Jesu na wọhọ ẹtanigbo nọ o gwọlọ nọ a re ro siwi ahwo-akpọ no igbo uzioraha gbe uwhu.​—Se Ahwo Rom 3:23, 24.

14, 15. Re ma ruẹsi wo “ẹrọvrẹ izieraha” mai, eme ma re ru hrọ?

¹⁴ Ghelọ uyero uzioraha mai, ma rẹ sai wo eghale nọ i wo ibe he fiki ẹtanigbo na. Joma ta ẹme kpahe eghale nọ i bi no okẹ obọdẹ Ọghẹnẹ nana te omai enẹna gbe enọ i ti te omai evaọ obaro.

¹⁵ Erọvrẹ izieraha. Fiki ọ sebaẹgba nọ ma reuku riẹ, o gwọlọ abọ-omuo ọgaga re ma sai ru oware nọ u kiehọ. Mai kpobi ma re ru thọ evaọ ẹmeunu hayo uruemu. Rekọ ẹkwoma idhe ẹtanigbo Jesu na, ma rẹ sai wo “ẹrọvrẹ izieraha” mai. (Ahwo Kọlọsi 1:13, 14) Dede na, re ma ruẹsi wo erọvrẹ yena, o gwọlọ nọ ma re gine kurẹriẹ. O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma rẹ roma kpotọ yare Jihova, lẹ kẹ erọvrẹ riẹ ẹkwoma ẹrọwọ nọ ma fihọ idhe ẹtanigbo Ọmọ riẹ.​—Se 1 Jọn 1:8, 9.

16. Eme o re fi obọ họ kẹ omai gọ Ọghẹnẹ avọ eva efuafo, kọ eme họ erere ọ eva efuafo otiọye?

¹⁶ Eva efuafo evaọ aro Ọghẹnẹ. Iroro-eva mai i te bi brukpe omai o rẹ sae lẹliẹ omai jọ ababọ ẹruore je ru omai roro nọ ma fioka ha. Dede na, ẹkwoma erọvrẹ nọ ẹtanigbo na o ru lọhọ, Jihova ọ be rehọ ẹwo fi obọ họ kẹ omai rehọ eva efuafo gọe ghelọ sebaẹgba mai. (Ahwo Hibru 9:13, 14) Onana u ru rie lọhọ nọ ma ro wo uvẹ ẹmeọta kugbe Jihova. Fikiere, ma rẹ sae nya bru ei evaọ olẹ. (Ahwo Hibru 4:14-16) Ẹyọrọ eva efuafo o rẹ lẹliẹ ohwo wo udhedhẹ iroro, lẹliẹ ohwo wo adhẹẹ omobọ-ohwo, jẹ wha evawere ze.

17. Eghale vẹ uwhu nọ Jesu o whu kẹ omai na u ru lọhọ?

 ¹⁷ Ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ eva otọakpọ aparadase. Obe Ahwo Rom 6:23 o ta nọ: “Uwhu họ osa eware uyoma.” Owọ Ebaibol ovona u fibae nọ: “Rekọ okẹ Ọghẹnẹ họ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, fiki Jesu Kristi Ọnowo mai.” Evaọ Uzou avọ 3 orọ obe nana, ma ta kpahe eghale erọ Aparadase otọakpọ nọ ọ be tha na. (Eviavia 21:3, 4) Eghale obaro yena kpobi, kugbe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ omokpokpọ, e lọhọ fikinọ Jesu o whu kẹ omai. Re ma ruẹsi wo eghale yena, o gwọlọ nọ ma re dhesẹ via inọ ma wo edẹro kẹ okẹ ẹtanigbo na.

18. Fikieme u je fo re ma dhesẹ edẹro mai kẹ Jihova rọkẹ ọruẹrẹfihotọ ẹtanigbo na?

¹⁸ Fikieme ma je yere Jihova gaga kẹ ẹtanigbo na? Okẹ o rẹ ginẹ ghare obọ gaga nọ o tẹ rehọ oke, omodawọ, hayo nọ o tẹ rehọ ugho mi ohwo nọ ọ kẹ okẹ na. U re te omai udu nọ ma tẹ ruẹ nnọ okẹ nọ a kẹ omai yọ odhesẹvia uyoyou udidi nọ ọkokẹ na o wo kẹ omai. Ẹtanigbo na họ okẹ nọ o mae ghare kpaobọ, keme oware nọ o rehọ mi Ọghẹnẹ re ọ kẹ okẹ yena o rro gaga. Jọn 3:16 o ta nọ:  “Ọghẹnẹ o you akpọ na hrọ, ọ jẹ rehọ Ọmọvo riẹ kẹ.” Ẹtanigbo na họ odhesẹvia uyoyou nọ o mae rro kparobọ nọ Jihova o wo kẹ omai. U te je dhesẹ uyoyou nọ Jesu o wo kẹ omai via, keme ọ rọ unevaze si obọ no uzuazọ riẹ fiki mai. (Se Jọn 15:13.) Fikiere, okẹ ẹtanigbo na o rẹ kẹ omai imuẹro inọ Jihova avọ Ọmọ riẹ a you omai omomọvo.—Ahwo Galesha 2:20.

19, 20. Idhere vẹ whọ sai ro dhesẹ nọ who wo edẹro kẹ okẹ Ọghẹnẹ orọ ẹtanigbo na?

¹⁹ Kọ ẹvẹ whọ sai ro dhesẹ nọ who wo edẹro kẹ okẹ Ọghẹnẹ orọ ẹtanigbo na? Orọ ọsosuọ, gbe wuhrẹ haro kpahe Jihova, Ọkokẹ Ologbo na. (Jọn 17:3) Ebaibol na nọ whọ rẹ rehọ ẹkwoma obe onana wuhrẹ, u ti fi obọ họ kẹ owhẹ ru ere. Nọ whọ be rro haro evaọ eriariẹ Jihova na, uyoyou nọ who wo kẹe u ve ti diwi viere. Kẹsena uyoyou yena o vẹ te wọ owhẹ gwọlọ ru eva were iẹe.—1 Jọn 5:3.

²⁰ Fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo Jesu. Jesu omariẹ ọ ta nọ: “Ọnọ ọ rọwo Ọmọ na o wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Jọn 3:36) Ẹvẹ ma sai ro fi ẹrọwọ họ Jesu? Igbenu gheghe a re ro dhesẹ ẹrọwọ yena ha. Jemis 2:26 o ta nọ: ‘Ẹrọwọ nọ o wo iruo ho yọ o whu no.’ Ẹhẹ, “iruo” hayo uruemu mai ma re ro dhesẹ uvi ẹrọwọ via. Edhere jọ nọ ma re ro dhesẹ nọ ma fi ẹrọwọ họ Jesu họ ẹkwoma oma kpobi nọ ma rẹ dawo re ma raro kele iei, orọnikọ evaọ ẹmeọta mai ọvo ho rekọ te uruemu mai re.—Jọn 13:15.

21, 22. (a) Fikieme ma je kpohọ ekareghẹhọ ẹsiẹvo ẹgbukpe ọrọ Emu Owọwọ Olori na? (b) Eme uzoẹme avọ 6 gbe orọ avọ 7 na i ti ru vẹ?

²¹ Hai kpohọ ekareghẹhọ ẹsiẹvo ẹgbukpe ọrọ Emu Owọwọ Olori na. Eva owọwọ Nisan 14, 33 C.E., Jesu ọ to obọdẹ ehaa jọ họ nọ Ebaibol na i se “emu-owọwọ Ọnowo na.” (1 Ahwo Kọrint 11:20; Matiu 26:26-28) A re je se ehaa nana Ekareghẹhọ uwhu Kristi. Jesu ọ rehọ e riẹ  mu re u fi obọ họ kẹ ikọ riẹ gbe Ileleikristi uzẹme kpobi nọ e rrọ kpahe ae kareghẹhọ nọ ẹkwoma uwhu nọ o whu wọhọ ohwo ọgbagba, ọ rẹhọ uzuazọ riẹ kẹ wọhọ ẹtanigbo. Jesu ọ kẹ ujaje kpahe onana nọ: “Wha ru onana roro omẹ.” (Luk 22:19) Ekoko Ekareghẹhọ na o rẹ kareghẹhọ omai uyoyou ulogbo nọ Jihova avọ Jesu a wo kẹ omai ẹkwoma ẹtanigbo na. Ma rẹ sai dhesẹ edẹro mai kẹ ẹtanigbo na ẹkwoma ehaa ẹsiẹvo ẹgbukpe ọrọ Ekareghehọ uwhu Jesu na nọ ma rẹ nya. *

²² Ọruẹrẹfihotọ ẹtanigbo nọ Jihova o ru na ginọ okẹ nọ u wo ibe he. (2 Ahwo Kọrint 9:14, 15) Okẹ nana o rẹ sae kẹ makọ ahwo nọ a whu no dede erere. Uzoẹme avọ 6 gbe orọ avọ 7 i ti dhesẹ epanọ onana o te rọ via.