1, 2. Oghẹrẹ uye-oruẹ vẹ ahwo a be rẹriẹ ovao dhe nẹnẹ, kọ enọ vẹ onana o lẹliẹ ahwo buobu nọ no?

NỌ ẸMO ọgaga jọ o fi vrẹ no evaọ orẹwho jọ, a te ki eyae gbe idu emaha buobu nọ ẹmo na o kpe fihọ ọgọdọ ọvo, je thihi ewẹ-ekpala nọ a kere eme fihọ wariẹe họ. Ẹme jọ nọ a kere fihọ ewẹ-ekpala na kpobi họ: “Kinọ eme?” Ẹsejọ, a rẹ ruẹ onọ nọ o rẹ da vi onana ha. Ahwo a rẹ nọ onọ yena avọ ọkora okenọ ẹmo, okpẹtu, ẹyao, hayo nọ ozighi ugbarugba ọ tẹ rehọ uzuazọ ohwo nọ a you, raha uwou rai, hayo wha uye-oruẹ ulogbo ze evaọ oghẹrẹ edhere ọfa jọ. A gwọlọ riẹ oware nọ o soriẹ nọ okpẹtu otiọye o ro te ai.

² Eme Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ kẹ uye-oruẹ? Otẹrọnọ Ọghẹnẹ o wo ogaga kpobi, ọ rrọ yoyou, o wo areghẹ, je kiẹrẹe, kọ eme omukpahọ gbe okienyẹ ọ rọ da akpọ na fia enẹ? Kọ who roro kpahe onana no ẹdẹjọ?

3, 4. (a) Eme u dhesẹ nọ o thọ họ re a nọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ kẹ uye-oruẹ? (b) Ẹvẹ emuemu gbe uye-oruẹ o rrọ Jihova oma?

³ Kọ o thọ re a nọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ kẹ uye-oruẹ? O rẹ kẹ ahwo jọ uye inọ re a nọ onọ utiọye u dhesẹ nọ ẹrọwọ rai o tulo ho hayo inọ a bi rri Ọghẹnẹ vo. Rekọ, who te bi se Ebaibol na, whọ te ruẹ nọ idibo Ọghẹnẹ nọ  i wo ẹrọwọ a nọ enọ itieye na. Wọhọ oriruo, Habakuk ọruẹaro na ọ nọ Jihova nọ: “Fikieme who je bi ru omẹ ruẹ eware ethọthọ jẹ ruẹ ukpokpoma? Araha avọ ofu ọgaga e rọ aro mẹ; ohọre avọ ẹhẹriẹ e tẹ via.”—Habakuk 1:3.

⁴ Kọ Jihova ọ whọku Habakuk ọruẹaro na inọ fikieme ọ jẹ nọ enọ itieye? Ijo. Ukpoye, Ọghẹnẹ o ru nọ a ro kere eme ọ Habakuk nana nọ ọ rọ eva efuafo ta na fihọ Ebaibol nọ a rehọ ẹgba ẹzi riẹ kere na. Ọghẹnẹ o te je fi obọ họ kẹe wo otoriẹ eware nọ e be via na vevẹ, je ru ẹrọwọ riẹ ga viere. Jihova ọ gwọlọ ru epọvo na kẹ owhẹ re. Kareghẹhọ, Ebaibol na e ta kẹ omai nọ “ọ be sẹro ra.” (1 Pita 5:7) Ọghẹnẹ o mukpahe emuemu gbe uye-oruẹ nọ emuemu ọ rẹ wha ze na vi ahwo-akpọ kpobi. (Aizaya 55:8, 9) Nọ o rrọ ere na, kọ fikieme uye-oruẹ o rọ vọ akpọ na tenẹ?

5. Uyo vẹ ahwo jọ a rẹ kẹ ẹsejọ ro dhesẹ oware nọ o be wha uye-oruẹ ahwo-akpọ ze, rekọ eme Ebaibol na o wuhrẹ?

⁵ Ahwo egagọ sa-sa a nya bru isu-egagọ rai no re a nọ oware nọ uye-oruẹ o jẹ da fia enẹ. Ẹsibuobu uyo nọ a rẹ kẹ ai họ, uye-oruẹ yọ oreva Ọghẹnẹ, inọ anwọ emuhọ ze ọ  rọ ruẹrẹ eware kpobi nọ e be te via họ, te eware okpẹtu nọ e be via na. A rẹ ta kẹ ibuobu inọ ohwo ọ rẹ sae riẹ idhere Ọghẹnẹ hẹ hayo nnọ ọye ọ be wha uwhu se ahwo—makọ uwhu emaha na—re a ruẹsi kpobọ odhiwu bru rie. Dede na, wọhọ epanọ who wuhrẹ no na, Jihova Ọghẹnẹ ọ rẹ wha oware uyoma ze vievie he. Ebaibol na e ta nọ: “O rẹ bẹbẹ kẹ Ọghẹnẹ re o ru umuomu, otẹ jẹ bẹ kẹ Erumeru nọ o re ro ru oware othọthọ.”—Job 34:10.

6. Fikieme ahwo buobu a be rọ fo Ọghẹnẹ kẹ uye-oruẹ nọ o rrọ akpọ na?

⁶ Kọ whọ riẹ oware nọ ahwo a be rọ fo Ọghẹnẹ kẹ uye-oruẹ kpobi nọ o rrọ akpọ na? Evaọ ẹsibuobu a rẹ fo Ọghẹnẹ Erumeru na fikinọ a bi roro nọ ọye o bi su akpọ nana. A riẹ uzẹme jọ nọ u wuzou gaga nọ Ebaibol na o wuhrẹ hẹ. Who wuhrẹ uzẹme yena evaọ Uzou avọ 3 orọ obe nana. Setan Ẹdhọ họ ohwo nọ o bi gine su akpọ nana.

7, 8. (a) Ẹvẹ akpọ na o bi ro dhesẹ uruemu osu riẹ? (b) Ẹvẹ sebaẹgba ohwo-akpọ avọ “oke gbe eware idudhe” e be rọ wha uye-oruẹ ze?

⁷ Ebaibol na e ta vevẹ nọ: “Akpọ na ọsoso ọ rọ obọ ogaga oyoma na.” (1 Jọn 5:19) Nọ who te roro kpahe iẹe, kọ areghẹ ọ gbẹ rrọ eme yena? Akpọ nana o bi dhesẹ uruemu omama ẹzi jọ nọ a rẹ ruẹ hẹ, ọnọ ọ be “viẹ akpọ kpobi họ” na. (Eviavia 12:9) Setan yọ ohwo omukpahọ, eviẹhọ, gbe evega. Fikiere akpọ nọ Setan ọ be kpọ ọ vọ avọ omukpahọ, eviẹhọ, gbe evega. Onana yọ oware jọ nọ o lẹliẹ uye-oruẹ da akpọ na fia.

⁸ Wọhọ epanọ ma ta evaọ Uzou avọ 3 na, oware avivẹ nọ uye-oruẹ o rọ da fia họ, ahwo-akpọ a gba ha a tẹ jẹ vọ avọ uzioraha anwọ oke ọwọsuọ nọ ọ roma via evaọ ọgbọ Idẹn na. Ahwo-akpọ erahaizi a rẹ gwọlọ họre kẹ ọkwa ohwo nọ o re su, onana o vẹ wha ẹmo ze, okienyẹ, gbe uye-oruẹ. (Ọtausiwoma Na 4:1; 8:9) Oware avesa nọ o be wha uye-oruẹ ze họ “oke gbe eware idudhe.”  (Se Ọtausiwoma Na 9:11, NW.) Evaọ akpọ nọ Jihova ọ be jọ thọ ahwo wọhọ Osu hu, a rẹ sai kpawọ ku idabolo nọ o rẹ wha uye-oruẹ ze.

9. Fikieme o sai ro mu omai ẹro nọ Jihova o wo uvi ẹjiroro jọ nọ ọ rọ kuvẹ kẹ uye-oruẹ?

⁹ O rrọ oware omosasọ re ma riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ wha uye-oruẹ ze he. Ọye ọ be wha ẹmo, ethube, gbe okienyẹ ze he, makọ okpẹtu nọ ohwo ọ robọ riẹ so ho, wọhọ ẹvo, etọ nọ i re nuhu, gbe eware efa nọ e be lẹliẹ ahwo-akpọ ruẹ uye na. Ghele na, onọ na o gbẹ rrọ otọ, Fikieme Jihova ọ rọ kuvẹ kẹ uye-oruẹ nana kpobi? Otẹrọnọ ọye họ Erumeru na, o wo ogaga nọ ọ rẹ rọ whaha uye-oruẹ. Kọ fikieme o gbe bi ro ru ere he? Ọghẹnẹ oyoyou mai na o wo uvi ẹjiroro jọ nọ ọ rọ kẹ uye-oruẹ uvẹ.—1 Jọn 4:8.

10. Didi oware Setan o fi avro họ, kọ evaọ oghẹrẹ vẹ?

¹⁰ Re ma riẹ oware nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ kẹ uye-oruẹ, u fo nọ ma roro kpemu kpohọ okenọ uye-oruẹ u ro muhọ. Nọ Setan ọ lẹliẹ Adamu avọ Ivi họ ghẹmeeyo kẹ Jihova, onọ ulogbo jọ o roma via. Setan o fi avro họ otọ kpahe ogaga Jihova ha. Makọ Setan ọ riẹ inọ ogaga Jihova o basa ha. Udu nọ Jihova o re ro su oye o fi avro họ. Fikinọ o se Ọghẹnẹ ọtọrue inọ ọ be rehọ eware iwoma gbọ ahwo nọ a rrọ otọ riẹ ogbọ, Setan ọ rọ ere be ta nọ Jihova yọ ekpere osu. (Se Emuhọ 3:2-5.) Ẹme nọ Setan ọ be ta na họ, o rẹ mai woma kẹ ahwo-akpọ nọ a te su omobọ rai ababọ obufihọ Ọghẹnẹ. Onana yọ ọwọsuọ mukpahe esuo-okpehru Jihova, udu nọ o re ro su.

11. Fikieme Jihova ọ gbẹ nwani kpe ahwo nọ a wọso evaọ Idẹn na no ho?

¹¹ Adamu avọ Ivi a wọso Jihova. O wọhọ ẹsenọ a ta nọ: “Ma gwọlọ nọ Jihova ọ jọ Osu mai hi. Ma rẹ sae jẹ iroro kẹ omobọ mai kpahe oware nọ u woma gbe onọ u yoma.”  Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ te sai ro ku avro yena họ? Ẹvẹ ọ sai ro dhesẹ kẹ emama iwareghẹ kpobi inọ ahwo ọkparesuọ na a roro thọ gbe nnọ esuo riẹ ọ ginẹ mai woma? Ahwo jọ a sae ta nọ o hai woma re Ọghẹnẹ o kpe ahwo ọwọsuọ na no re ọ ma amọfa. Rekọ Jihova ọ ta ẹjiroro riẹ via no inọ emọ Adamu avọ Ivi a vọ otọakpọ na, yọ ọ gwọlọ nọ a rria aparadase otọakpọ. (Emuhọ 1:28) Jihova o re ru ẹjiroro riẹ gba ẹsikpobi. (Aizaya 55:10, 11) U te no ere no, re a kpe otu nọ ọ wọso evaọ Idẹn na no o hae kuyo enọ nọ a kpare ze kpahe udu nọ Jihova o re ro su na ha.

12, 13. Dhesẹ oware nọ o soriẹ nọ Jihova ọ rọ kuvẹ re Setan ọ jọ osu akpọ nana gbe oware nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ ahwo-akpọ uvẹ re a su omobọ rai.

¹² Joma roro kpahe oriruo jọ. Ma rehọ iẹe nọ iticha jọ ọ be ta epanọ a rẹ rọ kuyo onọ ogaga jọ kẹ emọ eklase riẹ. Ọmọ jọ evaọ eklase na nọ ọ riẹ obe rekinọ o re veghe uzou ọ tẹ ta nọ iticha na ọ be riẹ oware na dhesẹ hẹ. Bi dhesẹ nọ iticha na ọ riobe tere he, ọmọ nana ọ tẹ be rọ obọ sudu inọ ọ riẹ edhere ọfa nọ ọ mai woma nọ a rẹ rọ kuyo onọ na. Emọ eklase na jọ a te bi roro nọ ọ ta gba, ae omarai a  te mu uzou họ eveghe. Kọ eme u fo nọ iticha na o re ru? O te le ọmọ ọwọsuọ na no eklase ruọ otafe, eme emọ nọ i kiọkọ na a te ta? Kọ a gbẹ te rọwo nọ ibe ọmọ-eklase rai na gbe emọ nọ e ruọ abọ riẹ kpobi na a ta gba? Emọ nọ i kiọkọ eklase na kpobi a sai ti mu iticha na họ erivo, roro nọ ozọ u bi mu iticha na inọ ọmọ na o bi ti dhesẹ ẹthọthọ riẹ via. Rekọ ma rehọ iẹe nọ iticha na ọ kẹ ọmọ ọwọsuọ na uvẹ re o dhesẹ edhere ọlọlọhọ nọ ọ rẹ rọ kẹ uyo na kẹ eklase na.

¹³ Jihova o ru ọkpọ oware ovona nọ iticha na o ru na no. Kareghẹhọ nọ ahwo ọwọsuọ nọ a jọ Idẹn na ọvo ẹme na o kpomahọ họ. Ima ijẹle buobu a ruẹ oware nọ o via na. (Job 38:7; Daniẹl 7:10) Oware nọ Jihova o ti ru kpahe ọwọsuọ na u ti kpomahọ ijẹle yena kpobi gaga gbe emama iwareghẹ efa kpobi uwhremu na. Fikiere, eme Jihova o ru no? Ọ kẹ Setan uvẹ no re o dhesẹ oghẹrẹ nọ o ti ro su ahwo-akpọ. Ọghẹnẹ ọ tẹ jẹ kẹ ahwo-akpọ uvẹ no re a su oma rai evaọ otọ ekpakpọ Setan.

14. Erere vẹ o ti no owọ nọ Jihova ọ jẹ nọ ọ rọ kẹ ahwo-akpọ uvẹ re a su omobọ rai na ze?

¹⁴ Iticha nọ ma fodẹ evaọ oriruo mai na ọ riẹ nọ ọmọ ọwọsuọ na gbe enọ e ruọ abọ riẹ na a roro thọ. Ọ tẹ jẹ riẹ inọ re ọ kẹ ai uvẹ nọ a re ro dhesẹ ẹme rai na via o te kẹ emọ-eklase na kpobi erere. Nọ u te ku emọ ọwọsuọ na, emọ eklase na nọ e rọ oruọzewọ kpobi a te ruẹ nọ iticha na ọvo o gine te ohwo nọ o re su eklase na. A vẹ te riẹ oware nọ iticha na o ti ro le enọ i veghe uzou kpobi no eklase na ẹsiẹfa. Epọvo na re, Jihova ọ riẹ nọ ahwo-akpọ gbe ijẹle oruọzewọ kpobi a ti wo erere nọ a tẹ ruẹ nọ u ku Setan avọ otu ọwọsuọ riẹ gbe inọ ahwo-akpọ a sai su omobọ rai hi. Wọhọ Jerimaya oke anwae, a ti vuhu uzẹme onana: “O ỌNOWO mẹ riẹ nọ ohwo o wo iroro obọ riẹ hẹ, ohwo o wo ogaga nọ o ro su oma obọ riẹ hẹ.”—Jerimaya 10:23.

15, 16. (a) Fikieme Jihova ọ jẹ kuvẹ kẹ uye-oruẹ lehie te enẹ? (b) Fikieme Jihova ọ gbẹ be whaha ethube he?

¹⁵ Dede na, fikieme Jihova ọ rọ kuvẹ re a ahwo-akpọ a ruẹ uye kri te enẹ? Kọ fikieme ọ gbẹ be rọ whaha eware iyoma re e seba ẹvia ha? Whaọ, roro kpahe eware ivẹ jọ nọ iticha nọ ma rọ kẹ oriruo mai na o re ru hu. Orọ ọsosuọ, o re bru ọmọ ọwọsuọ na dhe he re o dhesẹ ifue ẹbẹbẹ na. Orọ avivẹ, iticha na o re fi obọ họ kẹ ọmọ ọwọsuọ na ha re o dhesẹ ifue na. Epọvo na re, roro kpahe eware ivẹ nọ Jihova ọ gbamu nọ o re ru hu. Orọ ọsosuọ, ọ whaha Setan avọ ahwo riẹ uvẹ nọ a re ro dhesẹ nnọ a ta gba ha. Fikiere oke lelehie nọ a kẹ rai na o roja. Evaọ idu-ikpe buobu erọ ikuigbe ahwo-akpọ, ahwo a dawo oghoghẹrẹ isuẹsu kpobi no. Ahwo-akpọ a ru ẹnyaharo jọ no evaọ ofẹ otokiẹ eriariẹ gbe ogha iwuhrẹ efa, rekọ okienyẹ, uvuhu, ethube, gbe ẹmo i bi vihọ ọvo. U vẹro no inọ esuo ohwo-akpọ o kie wariama no.

¹⁶ Orọ avivẹ, Jihova o ri fi obọ họ kẹ Setan su akpọ nana ha. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ Ọghẹnẹ ọ be whaha ethube, kọ o gbẹ te jọnọ o bi fi obọ họ kẹ otu ọwọsuọ luje inọ esuo rai ọ kare uye, inọ esuo rai ọ ginẹ mai woma kẹ ahwo-akpọ? Kọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ hae te lẹliẹ ahwo roro nọ ahwo-akpọ a rẹ sai su oma rai ababọ uye? O hae jọnọ Jihova o ru ere, kiyọ abọ ọrue nọ a gu na ọ whoma họ no na. Dede na, ‘Ọghẹnẹ ọ rẹ sae ta ọrue he.’—Ahwo Hibru 6:18.

17, 18. Eme Jihova o ti ru kpahe edada nọ esuo ohwo-akpọ gbe uyerakpọ Setan o wha ze no?

¹⁷ Kọ ẹvẹ kpahe edada nọ onana o wha ze no anwọ oke nana kpobi nọ a rọ wọso Ọghẹnẹ na? U fo re ma kareghẹhọ nọ Jihova họ Erumeru na. Fikiere, o wo ẹgba nọ o re ro si edada nọ uye-oruẹ o wha se ahwo-akpọ no, yọ o ti ru ere. Wọhọ epanọ ma wuhrẹ no vẹre na, a ti zihe akpọ na  ruọ Aparadase ro si ọraha nọ ahwo-akpọ a wha ze notọ. Ẹrọwọ nọ a re fihọ idhe ẹtanigbo Jesu u ti ru nọ uye-oruẹ nọ uzioraha o wha ze no u ti ro notọ kẹ ahwo-akpọ, a vẹ te rehọ ẹkwoma ẹkparomatha si edada gbe ọyawọ nọ uwhu o wha ze no. Evaọ edhere nana, Ọghẹnẹ ọ vẹ te rehọ ẹkwoma Jesu “raha iruo ukumuomu na” no. (1 Jọn 3:8) Jihova o ti ru enana kpobi eva ẹruoke riẹ. Ma rẹ sae wereva inọ o thihakọ te enẹna, keme akothiho riẹ ọ kẹ omai uvẹ nọ ma ro wuhrẹ uzẹme na no jẹ be gọe. (Se 2 Pita 3:9, 10.) Taure oke ọraha na o te ti te, Ọghẹnẹ ọ be gwọlọ ahwo oruọzewọ nọ a gwọlọ gọe o te je bi fi obọ họ kẹ ai thihakọ uye-oruẹ nọ u bi te ai evaọ akpọ idhọvẹ nana.—Jọn 4:23; 1 Ahwo Kọrint 10:13.

¹⁸ Ahwo jọ a rẹ sai roro nọ, Kọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ hae whaha uye-oruẹ nana o hẹ jọnọ ọ ma Adamu avọ Ivi evaọ edhere nọ a sae rọ wọso ho? Re ma kuyo onọ yena, u fo nọ whọ kareghẹhọ okẹ oghaghae jọ nọ Jihova ọ kẹ owhẹ.

19. Okẹ oghaghae vẹ Jihova ọ kẹ omai, kọ fikieme ma je rri rie ghaghae?

¹⁹ Wọhọ epanọ ma muẹrohọ evaọ Uzou avọ 5 na, Ọghẹnẹ ọ ma ahwo-akpọ avọ ufuoma iroro-ejẹ. Kọ whọ riẹ epanọ okẹ yena o ghare te? Ọghẹnẹ ọ ma erao buobu gbidi gbidi, yọ erao nana a re ru onọ o sa rai. (Itẹ 30:24) Ahwo-akpọ a ku erọbọto nọ a rẹ rehọ epoto kpọ ro ru oware kpobi. Kọ eva e hae were omai o hae jọnọ ere Ọghẹnẹ ọ ma omai?  Ijo, eva e were omai inọ ma wo ufuoma nọ ma rẹ rọ salọ oghẹrẹ ohwo nọ ma gwọlọ jọ, oghẹrẹ uzuazọ nọ ma gwọlọ yeri, oghẹrẹ usu nọ ma gwọlọ nya, gbe eware efa. Ma gwọlọ wo ufuoma yọ ere Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma jọ.

20, 21. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ okẹ ufuoma iroro-ejẹ na ru iruo evaọ edhere nọ ọ mai woma kpaobọ, kọ fikieme ma je ru ere?

²⁰ Jihova ọ gwọlọ egagọ ọgbahọ họ. (2 Ahwo Kọrint 9:7) Re ma dhesẹ iẹe: Ovẹ o rẹ mae were ọyewọ—re ọmọ ọ rehọ unevaze digwẹ hayo re a gbae họ nọ o digwẹ? Fikiere onọ na họ, Ẹvẹ whọ te rehọ ufuoma iroro-ejẹ nọ Jihova ọ kẹ owhẹ na ru iruo? Setan, Adamu, gbe Ivi a rehọ ufuoma iroro-ejẹ nọ a wo na ru iruo thọ gaga. A siọ Jihova Ọghẹnẹ. Kọ ovẹ who ti ru?

²¹ Who wo uvẹ nọ whọ rẹ rọ rehọ emamọ okẹ orọ ufuoma iroro-ejẹ na ru iruo evaọ edhere nọ ọ mai woma kpaobọ. Whọ rẹ sai kuomagbe ima ahwo nọ e rrọ abọ Jihova. A bi ru eva were Ọghẹnẹ keme a be jẹ emamọ owọ ro ru Setan fihọ ọtọrue gbe osu nọ o kie wariama. (Itẹ 27:11) Whọ rẹ sai ru ere re ẹkwoma emamọ edhere uzuazọ nọ whọ rẹ salọ. Ma te ta kpahe onana evaọ uzou nọ o rrọ obaro na.