NỌ WHO te yo ẹme na “ẹzi,” eme ọ rẹ ziọ owhẹ iroro? Ahwo buobu a roro nọ onana yọ oware jọ nọ o rrọ oma na nọ a rẹ ruẹ hẹ, nọ u re whu hu. A roro nọ okenọ ohwo o te whu, oware nana nọ a rẹ ruẹ hẹ na u re no ugboma na o vẹ gbẹ jọ uzuazọ. Fikinọ orọwọ nana o da oria kpobi fia, u re gbe ahwo buobu unu nọ a tẹ riẹ nọ Ebaibol na o wuhrẹ oware utioye na vievie he. Kọ wọhọ epanọ Ẹme Ọghẹnẹ o wuhrẹ, eme họ ẹzi na.

Nọ ahwo nọ a kere Ebaibol a je kere kpahe “ẹzi” na, a rehọ ẹme Hibru na ruʹach hayo ẹme Griki na pneuʹma ru iruo. Ikereakere na e kẹ otofa eme yena. Wọhọ oriruo, Jemis 2:26 o ta nọ “oma nọ u wo ẹzi hi [pneuʹma] u whu no.” Evaọ owọ ikereakere nana, “ẹzi” o dikihẹ kẹ ogaga nọ o be kẹ ugboma na uzuazọ. Nọ ẹzi ọ gbẹ riẹ hẹ ugboma na u whu no. Fikiere, evaọ Ebaibol na orọnikọ ẹme na “ẹzi” ọvo a rọ fa ruʹach he, a rehọ eme efa wọhọ “ẹgba-uzuazọ,” hayo “ẹwẹ-uzuazọ” rọ fa ruʹach re. Wọhọ oriruo, rọ kpahe Owhe Ologbo ọrọ edẹ Noa na, Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Mẹ be te rehọ ame ẹvo ku akpọ na nọ o re ti kpe iwo kpobi nọ i wo ẹwẹ-uzuazọ [ruʹach] evaọ otọ akpọ na.”  (Emuhọ 6:17; 7:15, 22) Fikiere “ẹzi” o dikihẹ kẹ ogaga nọ a rẹ ruẹ hẹ (ẹgba-uzuazọ) nọ o rẹ yọrọ emama nọ i wo ẹwẹ nọ e jẹ rrọ uzuazọ.

Ugboma na o gwọlọ ẹzi re o tẹ jọ uzuazọ wọhọ epanọ iredio e gwọlọ ogaga ẹlẹtriki re i te kporo na. Re ma gbe dhesẹ ẹme na vẹ, rehọ iredio esese wọhọ oriruo. Who te fi ebatri họ iredio na jẹ nyẹe re o kporo, ogaga ẹlẹtriki nọ o rrọ evaọ ebatri na e vẹ kẹ iredio na uzuazọ, wọhọ odẹme. Rekọ, ababọ ebatri, iredio na o whu no. Ere o rẹ jọ kẹ oghẹrẹ iredio efa kpobi nọ a te wolo ufi riẹ no ogaga ẹlẹtriki. Epọvo na re, ẹzi na họ ẹgba nọ ọ rẹ kẹ ugboma mai na uzuazọ. Ofariẹ, wọhọ ogaga ẹlẹtriki, ẹzi na o wo iroro ho. Ẹzi na yọ ogaga orọnikọ oware jọ nọ u wo oma ha. Rekọ ababọ ẹzi yena, hayo ẹwẹ-uzuazọ na, ugboma mai na u re “whu zihe kpo ẹkpẹ” wọhọ epanọ ọso-ilezi na ọ ta.—Olezi 104:29.

Nọ ọ jẹ ta ẹme kpahe uwhu ohwo-akpọ, Ọtausiwoma Na 12:7 o ta nọ: “Ovu [ọrọ ugboma riẹ] o ve zihe kpohọ ẹkpẹ wọhọ epanọ ọ jọ, ẹzi o ve zihe kpobọ Ọghẹnẹ ọnọ ọ rehọ e riẹ kẹ.” Nọ ẹzi, hayo ẹgba-uzuazọ na o te no ugboma na no, ugboma na u ve whu zihe kpohọ obonọ u no ze—ẹkpẹ. Ẹgba-uzuazọ o ve zihe bru Ọghẹnẹ—ọnọ ọ rehọ e riẹ kẹ. (Job 34:14, 15; Olezi 36:9) Orọnikọ onana u dhesẹ nọ ẹgba-uzuazọ na o re gine kpobọ odhiwu  hu. Ukpoye, u dhesẹ nọ otẹrọnọ ohwo nọ o whu no na ọ rẹ wariẹ zihe ziọ uzuazọ evaọ obaro, obọ Jihova Ọghẹnẹ oyena o rrọ. Koyehọ uzuazọ riẹ o rrọ obọ Ọghẹnẹ. Ogaga Ọghẹnẹ ọvo o rẹ sai ru nọ ohwo ọ jẹ sai wo ẹzi hayo ẹgba-uzuazọ riẹ zihe, nọ ọ jẹ sae wariẹ ziọ uzuazọ.

Ẹvẹ o rrọ oware omosasọ te re ma riẹ inọ Ọghẹnẹ o ti gine ru onana kẹ ahwo kpobi nọ a bi serihọ evaọ ‘uki ekareghẹhọ’! (Jọn 5:28, 29) Eva oke ẹkparomatha na, Jihova o ti ru ugboma okpokpọ kẹ ohwo nọ o bi serihọ evaọ uki, o ve ti zihe iei ze uzuazọ ẹkwoma ẹzi hayo ẹgba-uzuazọ nọ ọ te kẹe. A te ruẹ unu gbiku oghọghọ nọ o te jọ oke yena ha!

Whọ tẹ gwọlọ gbe wuhrẹ haro kpahe ẹme na “ẹzi” wọhọ epanọ a rehọ e riẹ ru iruo evaọ Ebaibol na, whọ te ruẹ uvi evuẹ efa evaọ ibroshọ na Eme Ọ rẹ Via k’Omai Okenọ Ma te Whu? gbe eva ẹwẹ-obe avọ 375-384 ọrọ obe na Reasoning From the Scriptures, enọ Isẹri Jihova a kere.