Amono A Be Rria Akpọ Izi Na?
Abọ 3
Amono A Be Rria Akpọ Izi Na?
1. Ẹvẹ a rọ rehọ egagọ anwae dhesẹ ugbehru?
A REHỌ erọwọ egagọ anwae Africa dhesẹ ugbehru. Ọghẹnẹ ọ rrọ obehru riẹ, ọnọ o wo ogaga abọ-ẹzi kpobi. Eghẹnẹ esese, hayo imizi, e rrọ abotọ riẹ, enọ e rrọ idibo Ọghẹnẹ. Esemọ e tẹ kẹle ae, enọ e be kareghẹhọ iviuwou rai evaọ otọakpọ jẹ be kẹ ae obufihọ. Eva obotọ riẹ kọ egaga abọ-ẹzi nọ i kpotọ vi eyena: emajiki, ẹva-ọgba, gbe eda.
2. Ẹvẹ etata ẹme ahwo Africa jọ u ro dhesẹ nọ erọwọ anwae i re kpomahọ egagọ?
2 Erọwọ anwae enana i kpomahọ egagọ Africa efa gaga no. Etata ẹme ahwo Africa jọ họ: “Omarokpotọ kẹ Ẹrọwọ na (ọrọ Oleleikristi hayo Islam) o rẹ whaha omai ẹgọ eghẹnẹ ẹwho mai hi.”
3. Diẹse ma sai jo wuhrẹ uzẹme na kpahe enọ e be rria akpọ izi na?
3 Kọ erọwọ egagọ anwae Africa yọ uzẹme? Ebaibol na ọ vuẹ omai uzẹme na kpahe ahwo nọ e be rria akpọ izi na.
Jihova, Ọghẹnẹ Uzẹme Na
4. Didi oware igogo egagọ Africa a rọwo kugbe?
4 Itu egagọ ilogbo esa erọ Africa na e rọwo nnọ Ọghẹnẹ ọ rrọ gbe nnọ ọye ọ mae rro. Ebaibol na o dhesẹ i rie wọhọ “Ọghẹnẹ nọ o vi edhọ, gbe ỌNOWO enọ iwo, ọ nọ ọro, avọ ogaga, gbe Ọghẹnẹ idudu.” (Iziewariẹ 10:17) Ahwo Muslim a rọwo Ọghẹnẹ erumeru ọvo re. Kpahe egagọ anwae Africa, Profẹsọ Geoffrey Parrinder ọ ta nọ: “Ahwo Africa buobu a rọwo Ọghẹnẹ erumeru, ọsẹ eghẹnẹ gbe ahwo, ọnọma ehrugbakpọ na.”
5. Didi edẹ jọ a re ro se Ọghẹnẹ?
5 Ghele na, dede nọ a rọwo Ọghẹnẹ gaga, ahwo buobu a riẹ ohwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ ziezi hi. Owojẹ ọsosuọ nọ a rẹ rọ riẹ ohwo họ re a riẹ odẹ riẹ. Avro ọ rrọ udevie egagọ na kpahe odẹ Ọghẹnẹ. Evaọ Kristẹndọm, a re sei Ọghẹnẹ, odẹ-ovao nọ otofa riẹ o rrọ “Ọruaro Na.” Ahwo Muslim a re sei Allah. Evaọ udevie ahwo nọ a rrọ egagọ anwae, odẹ nọ a re ro se Erumeru na o hẹrioma no ẹvẹrẹ ruọ ẹvẹrẹ. Evaọ obe riẹ Concepts of God in Africa, John S. Mbiti ọ fodẹ bu vi edẹ Africa 500 gbe edẹ-ova sa-sa nọ a re ro se Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo, evaọ ẹvẹrẹ Yoruba (Nigeria), a re se Ọghẹnẹ Olodumare; rọ kẹ ahwo Kikuyu (Kenya), a re sei Ngai; yọ evaọ udevie ahwo Zulu (South Africa), a re sei Unkulunkulu.
6, 7. Didi odẹ Ọghẹnẹ, kọ ẹvẹ ma rọ riẹ?
6 Eme Ọghẹnẹ omariẹ ọ ta kpahe odẹ riẹ? Okenọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Mosis re o su emọ Izrẹl no Ijipti, Mosis ọ nọ inọ: “Otẹrọnọ mẹ tẹ nya bru ahwo Izrẹl ta kẹ ae nọ, ‘Ọghẹnẹ esẹ rai o vi omẹ bru owhai ze,’ a tẹ nọ omẹ nọ, ‘Didi odẹ riẹ?’ Kọ ẹvẹ mẹ rẹ ta kẹ ae?”—Ọnyano 3:13.
7 Ọghẹnẹ ọ tẹ kuyo nọ: “Ta onana kẹ ahwo Izrẹl, ‘[Jihova, NW ] Ọghẹnẹ esẹ rai, . . . o vi omẹ bru owhai ze’: Onana họ odẹ mẹ bẹdẹ bẹdẹ, inọ, ere a re roro mẹ họ nọ ige te ige.” (Ọnyano 3:15) Odẹ Ọghẹnẹ nana o roma via bu vi asia 7,000 evaọ Ebaibol ọsosuọ na, dede nọ efefafa Ebaibol jọ a rehọ edẹ-ova na “Ọghẹnẹ” hayo “Ọnowo” ro nwene iei no.
8. Oghẹrẹ ohwo vẹ Jihova ọ rrọ, kọ eme ma re ru hrọ ma tẹ gwọlọ wo aruoriwo riẹ?
8 Didi oghẹrẹ ohwo Jihova ọ ghinẹ rrọ? Ohwo ẹzi ọ rrọ, erumeru, ọ rrọ oruaro. Ọye ọ mae rro, o wo ibe he. (Iziewariẹ 6:4; Aizaya 44:6) Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ: “Mẹ [Jihova, NW ] Ọghẹnẹ ra mẹ Ọghẹnẹ ọre-ihri.” Koyehọ, re ma wo aruoriwo Jihova, ọye ọvo ma rẹ gọ. Ọ gwọlọ nọ ma gọ oware hayo omọfa jọ họ.—Ọnyano 20:3-5.
Jesu Kristi, Ovie Uvie Ọghẹnẹ
9. Fikieme ma jẹ sae ta nọ Jesu avọ Jihova a rrọ ẹrẹrẹ hẹ?
9 Nẹnẹ ozighi buobu ọ riẹ kpahe ohwo nọ Jesu ọ rrọ. Ahwo buobu evaọ Kristẹndọm a rọwo nnọ Jesu ọ rrọ abọjọ Esanerọvo “Ọrẹri.” Rekọ Ebaibol na o wuhrẹ nnọ Ọghẹnẹ yọ imasa nọ e rrọ ọvo ho. Yọ o wuhrẹ nnọ Jesu avọ Jihova ẹrẹrẹ hẹ. Jesu omariẹ ọ ta nọ: ‘Ọsẹ na ọ rro vi omẹ.’—Jọn 14:28.
10. Bovẹ Jesu ọ jọ taure ọ tẹ te ziọ otọakpọ?
10 Ebaibol o wuhrẹ nnọ taure Jesu ọ tẹ te rria otọakpọ na wọhọ ohwo, ọ jẹ rria obọ odhiwu wọhọ omama ẹzi ologbo. Wọhọ epanọ Jihova ọ ma Adamu avọ Ivi evaọ otọakpọ na, ere Ọ ma ahwo izi fihọ obọ odhiwu re. Jesu họ ohwo ẹzi ọsosuọ nọ Jihova ọ ma.—Jọn 17:5; Ahwo Kọlọsi 1:15.
11. Ẹvẹ a ro yẹ Jesu wọhọ ohwo-akpọ?
11 Oware wọhọ ikpe 2,000 nọ e vrẹ, Jihova o kpeze uzuazọ omama ẹzi ọnana ziọ edhede ọmọtẹ-kọkọ jọ nọ a re se Meri. Gebriẹl ẹnjẹle na ọ ta kẹe nọ: “Who re ti dihọ eva edhede ra, who re ti yẹ ọmọzae, who ve se odẹ riẹ Jesu. Ọ rẹ te ria uvie . . . ; uvie riẹ u re ti wo urere he.”—Luk 1:31, 33. *
12. Didi ẹjiroro jọ Jesu ọ rọ ziọ otọakpọ?
12 Ere a ro yẹ Jesu, ọ tẹ rro te ohwo, o te wuhrẹ ahwo kpahe oreva gbe ẹjiroro Jihova. Ọ ta kẹ ọba Rom jọ nọ: “Fiki onana a je yẹ omẹ, fiki onana mẹ jẹ ze evaọ akpọ na, re me se isẹi kẹ uzẹme.” (Jọn 18:37) Ẹkwoma eroro kpahe oware nọ Jesu o wuhrẹ, ma rẹ sae riẹ uzẹme na kpahe oreva gbe ẹjiroro Ọghẹnẹ. Ma rẹ sai wuhrẹ epanọ ma re ro wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ.
13. Eme họ ẹjiroro avivẹ nọ Jesu ọ rọ ziọ otọakpọ?
13 Ẹjiroro avivẹ nọ Jesu ọ rọ ziọ akpọ na họ re ọ rehọ uzuazọ ohwo-akpọ riẹ kẹ wọhọ ẹtanigbo kẹ ahwo-akpọ. (Matiu 20:28) O ru onana re ma sai wo ufuoma no uzioraha nọ ma reuku riẹ mi ọsẹ-ode mai Adamu. Onana u ve ru ei lọhọ k’omai re ma rria bẹdẹ bẹdẹ. Jọn ukọ na o kere nọ: “Ọghẹnẹ o you akpọ na hrọ, ọ jẹ rehọ Ọmọvo riẹ kẹ, re kohwo kohwo nọ ọ rọwo riẹ o gbe vrẹ hẹ rekọ o re wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.”—Jọn 3:16.
14. (a) Eme ọ via kẹ Jesu nọ o whu no wọhọ ohwo-akpọ? (b) Didi ọkwa Jesu ọ rrọ evaọ obọ Odhiwu enẹna?
14 Nọ o whu no wọhọ ohwo-akpọ, a tẹ kpare Jesu kpohọ odhiwu oria nọ ọ jọ wariẹ muọ uzuazọ họ wọhọ omama ẹzi ọgaga. (Iruẹru 2:32, 33) Uwhremu na, Jihova ọ tẹ rehọ “isuẹsu gbe oruaro gbe uvie rọ kẹ, re ahwo kpobi, erẹwho gbe evẹrẹ kpobi, re a ruẹse gọ e.” (Daniẹl 7:13, 14) A ru Jesu fihọ Ovie ologbo no; ọ rrọ Ovie egọmeti Jihova nọ ọ rrọ obọ odhiwu. Kẹle na o ti dhesẹ ogaga riẹ evaọ otọakpọ kpobi.
Enjẹle, Egbodibo Ọghẹnẹ
15. Okevẹ gbe diẹse a jọ ma enjẹle na?
15 Orọnikọ Jihova avọ Jesu ọvo họ enọ e be rria akpọ izi na ha. Jihova ọ ma emama ẹzi efa, enjẹle na. Gebriẹl, ọnọ ọ t’ẹme kẹ Meri na, yọ omọvo rai jọ. Enjẹle na a muọ uzuazọ rai họ wọhọ ahwo evaọ otọakpọ họ. A ma rai fihọ obọ odhiwu krẹkri no taure a tẹ te ma ahwo fihọ otọakpọ. (Job 38:4-7) Enjẹle ima buobu e riẹ.—Daniẹl 7:10.
16. Fikieme ahwo-akpọ a gbẹ gọ enjẹle he?
16 Enjẹle ẹrọwọ a rẹ gwọlọ nọ ma gọ ae he. Isiava, nọ Jọn ukọ na ọ gwọlọ gọ enjẹle, a whọku ei, tanọ: “Ijo, who ru oyena vievie he! . . . Ọghẹnẹ họ ọ nọ whọ rẹ gọ.”—Eviavia 19:10; 22:8, 9.
17. Eme o dhesẹ nọ enjẹle e rẹ sae thọ idibo Ọghẹnẹ, kọ fikieme onana o jẹ rrọ oware omosasọ?
17 Enjẹle e gbẹ be roma via kẹ ahwo Ọghẹnẹ evaọ otọakpọ họ, wọhọ epanọ a ru okenọ a siwi ilele Jesu no uwou-odi. (Iruẹru 5:18, 19) Ghele na, ma tẹ be gọ Jihova wọhọ epanọ Ẹme riẹ, Ebaibol na, ọ ta, u re mu omai ẹro nnọ enjẹle egaga Ọghẹnẹ, enọ a rẹ ruẹ hẹ, e te thọ omai. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ukọ-odhiwu ỌNOWO ọ rẹ ria gba enọ e be dhẹozọ riẹ, o ve siwi ai.” (Olezi 34:7; 91:11) Fikieme onana o jẹ sasa omai oma? Keme ewegrẹ enwoma enọ e gwọlọ raha omai e rrọ akpọ izi na!
Setan, Ọwegrẹ Ọghẹnẹ
18. (a) Fikieme ẹnjẹle jọ ọ jẹ wọso Ọghẹnẹ? (b) Didi edẹ a rọ kẹ ẹnjẹle nana nọ ọ wọso na?
18 Orọnikọ enjẹle Ọghẹnẹ kpobi i kru ẹrọwọ rai kẹ Ọghẹnẹ hẹ. Ejọ e wọso ẹe. A ru oma rai ewegrẹ Ọghẹnẹ gbe ewegrẹ ahwo evaọ otọakpọ. Ẹvẹ onana o rọ via? Emama enjẹle kpobi nọ Jihova ọ ma i kiẹrẹe je woma. Rekọ, ọvo jọ evaọ usu emọ ẹzi egbagba enana ọ tẹ gwọlọ nọ ahwo a gọe, ọ tẹ j’owọ lele isiuru imuomu nana. A kẹ omama ẹzi ọyena odẹ na Setan, onọ otofa riẹ o rrọ “Ọzadhe [kẹ Ọghẹnẹ].” A re je sei Ẹdhọ, onọ u dhesẹ “Ọtaraha,” keme ọ ta erue iyoma kpahe Jihova.
19. Fikieme gbe oghẹrẹ vẹ Setan ọ rọ lahiẹ Job?
19 Setan o re tunyẹ ahwo-akpọ re a kuoma gbei wọso Ọghẹnẹ. Dai roro kpahe oware nọ o ru kẹ odibo ẹrọwọ Ọghẹnẹ, Job. Job yọ ohwo nọ o fe gaga. O wo igodẹ 7,000, ekamẹle 3,000, imalu gbe iruẹ 1,000, kugbe eketekete 500. O te je wo emọ ikpe gbe idibo buobu. Setan ọ kaki kpe erao gbe idibo Job. Ofariẹ, o te ru re “ofou ologbo” o nwo uwou jọ, kpe emọ Job kpobi no. Setan o te “fi ela ipepehe fihọ Job oma nọ obọ evawọ ri te obọ oko-uzou riẹ.”—Job 1:3-19; 2:7.
20. (a) Ẹvẹ a rọ hwa Job osa fiki ẹgbakiete riẹ? (b) Dede nọ Job o kru ẹrọwọ riẹ kẹ Ọghẹnẹ, eme Setan o ru amọfa buobu no?
20 Ghelọ odawọ oja onana, Job o kru ẹrọwọ riẹ kẹ Ọghẹnẹ. Fikiere Jihova o te siwi ei o te “zihe ekuakua Job rọ kẹe akuava.” (Job 42:10) Setan ọ sae raha ẹgbakiete Job hu, rekọ o gele ahwo buobu kie no abọ Ọghẹnẹ no. Ebaibol na ọ ta nọ: “Akpọ na ọsoso ọ rọ obọ ogaga oyoma na.”—1 Jọn 5:19.
21. (a) Ẹvẹ Setan o ro dhesẹ ẹgwọlọ riẹ re a gọe via? (b) Fikieme Jesu ọ rọ se nọ ọ rẹ gọ Setan he?
21 Setan ọ gwọlọ nọ ma gọe. Onana u dhesẹ oma via evaọ okenọ ọ dawo Jesu enwenọ ikpe 2,000 nọ e vrẹ. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ukumuomu na ọ tẹ rehọ [Jesu] kpo ugbehru jọ nọ ukpehru thọ esiwa, o te dhesẹ eria ivie akpọ kpobi kẹe gbe ejiro rai; ọ tẹ ta kẹe nọ, ‘Who te diguẹ gọ omẹ, mẹ rẹ kẹ owhẹ eware nana kpobi.’ ” Jesu ọ se, ta nọ: “Setan, nyawa: keme a kere nọ, ‘Whọ rẹ gọ Ọnowo na Ọghẹnẹ ra, iruo riẹ eye evo who re ruẹ.’ ” (Matiu 4:8-10) Jesu ọ riẹ uzi Jihova ziezi, fikiere o ru oware nọ Setan ọ gwọlọ họ.
Idhivẹri, Izi Imuomu
22. Eme idhivẹri na i ru ahwo-akpọ no?
22 Enjẹle efa a kuomagbe Setan kpareso Ọghẹnẹ. Enjẹle idhivẹri eyena yọ ewegrẹ ahwo evaọ otọakpọ na. A rrọ yoyoma jẹ rrọ muomu. Evaọ oke anwae, a di ahwo jọ enu je tu ai aro. (Matiu 9:32, 33; 12:22) A ru amọfa mọ hayo fo rai họ oruẹ. (Matiu 17:15, 18; Mak 5:2-5) A jẹ tubẹ lahiẹ emaha dede.—Luk 9:42.
23. (a) Eme izi imuomu na a gwọlọ mi ahwo-akpọ? (b) Eme Setan avọ idhivẹri na a viẹ ahwo-akpọ họ ru no?
23 Wọhọ Setan, izi imuomu enana a gwọlọ nọ a gọ ae. Ukpenọ a se egagọ ahwo-akpọ—avọ ovuhumu inọ Jihova ọvo a rẹ gọ—a re siuru riẹ, a rẹ gwọlọ iẹe, a rẹ gbẹ edhere kẹe. Ẹkwoma eviẹhọ, erue, gbe ozodhẹ, Setan avọ idhivẹri na a ru ahwo gọ ae no. Dede na, ahwo buobu a riẹ nọ Setan gbe idhivẹri riẹ a be gọ họ. U re gbe ahwo buobu unu re a riẹ nọ Setan egagọ rai e be rọ ọghọ kẹ. Ghele na, Ebaibol na ọ vẹvẹ unu nọ: “Idhe otu egedhọ na, yọ e nọ a dhe kẹ edhọ, orọnikọ rọ kẹ Ọghẹnẹ hẹ.”—1 Ahwo Kọrint 10:20.
24. Didi ẹghẹ jọ Setan o bi ro su ahwo thọ?
24 Edhere jọ nọ Setan avọ idhivẹri riẹ a bi ro su ahwo thọ re a gọ ae họ ẹkwoma ẹvaha iroro ethọthọ kpahe ahwo nọ i whu no. Joma rri oware nọ Ebaibol na o wuhrẹ kpahe onana.
[Oruvẹ-obotọ]
^ edhe-ẹme 11 Obe Koran o t’ẹme kpahe eyẹ igbunu Jesu eva Surah uzou avọ 19 (Meri). O ta nọ: “Ma vi ẹzi Mai ẹkwoma ọzae jọ bru [Meri]. Nọ ọ ruẹ ọzae na, ọ tẹ ta nọ: ‘Ajọ ọrọ Ohrọ na ọ thọ omẹ no obọ ra! Whọ tẹ be dhozọ Olori na, vu omẹ wa re whọ nya vrẹ.’ Ọ tẹ kuyo nọ: ‘Mẹ yọ ọwhovuẹ Olori ra, mẹ nya ze te k’owhẹ ọmọzae ọrẹri.’ Ọ tẹ za nọ: ‘Ẹvẹ me re ro yẹ ọmọ, kpakiyọ mẹ ọmọtẹ-kọkọ, ọnọ ọzae ọ re b’awọ họ?’ Ọ tẹ kuyo nọ: ‘Oye họ oreva Olori ra. Onana o rrọ bẹbẹ kẹ Ẹe he. “Ọ te jọ oka kẹ ahwo-akpọ,” ere Olori na ọ ta, “ọ vẹ jẹ jọ oghale nọ u no obọ Mai ze. Onana họ ujaje Mai.” ’ ”
[Enọ Uwuhrẹ]
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 10]
Enjẹle ẹrọwọ a rẹ se egagọ
