1, 2. (a) Eme Jihova ọ vuẹ Izikiẹl nọ o ru? (b) Enọ vẹ ma te ta kpahe?

IZIKIẸL ọ ruẹ eruẹaruẹ nọ e lẹliẹ e riẹ kareghẹhọ oware nọ o via enwenọ ikpe egba izii (900) nọ i kpemu evaọ oke Mosis gbe Joshua. Evaọ oke yena, Jihova o dhesẹ iwhru Ẹkwotọ Eyaa na kẹ Mosis, ọ tẹ jẹ vuẹ Joshua uwhremu na kpahe epanọ u fo nọ ọ rẹ ghale otọ na kẹ erua Izrẹl na kpobi. (Ik. 34:1-15; Jos. 13:7; 22:4, 9) Rekọ nọ ukpe 593 B.C.E. u te, Jihova ọ tẹ vuẹ Izikiẹl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ igbo na nọ a wariẹ ghale otọ na kẹ erua Izrẹl.​—Izik. 45:1; 47:14; 48:29.

² Kọ eme Izikiẹl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ igbo na a wuhrẹ no eruẹaruẹ nana ze? Oghẹrẹ vẹ eruẹaruẹ nana e rọ rrọ uduotahawọ kẹ ahwo Ọghẹnẹ nẹnẹ? Kọ eruẹaruẹ na i ti wo orugba ologbo evaọ obaro?

3, 4. (a) Eware ene vẹ ahwo nọ a jọ igbo na a wo imuẹro rai no eruẹaruẹ urere Izikiẹl na ze? (b) Oware vẹ ma te ta kpahe evaọ uzou nana?

³ Eruẹaruẹ urere nọ Izikiẹl ọ ruẹ e rehọ izou izii evaọ obe riẹ na. (Izik. 40:1–48:35) E lẹliẹ ahwo nọ a jọ igbo na wo imuẹro emamọ eware ene jọ kpahe oghẹrẹ nọ orẹwho Izrẹl  o te jọ nọ a te zihe no igbo ze no. Eware ene vẹ eye? Orọ ọsosuọ, a te wariẹ mu egagọ efuafo họ evaọ etẹmpol na. Orọ avivẹ, izerẹ gbe esẹro ikiẹrẹe i ti su ahwo nọ a zihe no igbo ze na. Orọ avesa, a te ghale otọ na kẹ ahwo kpobi nọ a zihe ziọ Izrẹl re a rehọ iẹe reuku. Orọ avene, Jihova ọ te jọ kugbe ai, ọ te wariẹ rria evaọ udevie rai.

⁴ Ma jọ Uzou avọ 13 avọ 14 obe nana ta kpahe oghẹrẹ nọ eware ivẹ ọsosuọ na i ro rugba, koyehọ ezihe ze egagọ uzẹme gbe esẹro ikiẹrẹe nọ a ro mu kẹ ahwo na. Evaọ uzou nana, ma te ta kpahe oware avesa nọ a wo imuẹro riẹ na, koyehọ otọ na nọ a ya eyaa nọ a te rọ reuku na. Evaọ uzou nọ u lele onana, ma vẹ te ta kpahe eyaa nọ Jihova ọ ya inọ ọ te rria kugbe ai.​—Izik. 47:13-21; 48:1-7, 23-29.

5, 6. (a) Evaọ eruẹaruẹ Izikiẹl na, ẹkwotọ vẹ a te ghale? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzou nana.) (b) Fikieme a ro dhesẹ eruẹaruẹ kpahe ẹghale otọ na kẹ Izikiẹl?

⁵ Se Izikiẹl 47:14. Jihova ọ jọ eruẹaruẹ dhesẹ ẹkwotọ jọ kẹ Izikiẹl, onọ o te jọ wọhọ “ọgbọ Idẹn.” (Izik. 36:35) Kẹsena Jihova ọ tẹ ta nọ: “Onana họ ẹkwotọ nọ wha rẹ ghale re o jọ ẹkwotọ ukuoriọ erua ikpegbivẹ Izrẹl.” (Izik. 47:13) “Ẹkwotọ” nọ a ta nọ a te ghale na họ, ẹkwotọ Izrẹl nọ ahwo nọ a jọ igbo na a zihe ze na. Kẹsena, evaọ Izikiẹl 47:15-21, Jihova o te dhesẹ iwhru ẹkwotọ na kpobi wariẹ họ.

⁶ Kọ fikieme a ro dhesẹ eruẹaruẹ kpahe ẹghale otọ na kẹ Izikiẹl? Iwhru ẹkwotọ na kpobi nọ a dhesẹ na o kẹ Izikiẹl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ igbo na imuẹro inọ ẹkwotọ ezi rai na ọ te wariẹ zihe ruọ ẹkwotọ owoma nọ a te rria. Dai roro epanọ imuẹro yena nọ Jihova ọ kẹ rai ẹkwoma eware nọ ọ romatotọ dhesẹ kẹ ai na e kẹ rai evawere te! Kọ a ginẹ ghale ẹkwotọ na kẹ ahwo Ọghẹnẹ inọ a rọ reuku? Ee!

7. (a) Eme o muhọ ẹvia evaọ ukpe 537 B.C.E., kọ eme o kareghẹhọ omai? (b) Onọ vẹ ma te kake kuyo riẹ?

⁷ Evaọ ukpe 537 B.C.E., nọ a dhesẹ eruẹaruẹ nana kẹ Izikiẹl no, nọ oware wọhọ ikpe udhuvẹ gbe ikpegbezeza e jẹ vrẹ no, idu ahwo buobu nọ a jọ igbo na a te muhọ ezihe kpohọ ẹkwotọ Izrẹl re a mu ei họ ẹria. Oware yena nọ o via oke krẹkri nọ u kpemu na o rẹ kareghẹhọ omai oware jọ nọ o be via kẹ ahwo Ọghẹnẹ evaọ oke mai na re. Ma sae ta nọ a ghale ẹkwotọ kẹ ae nẹnẹ re. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Jihova ọ kẹ idibo riẹ uvẹ rueva ẹkwotọ jọ nọ a be jọ gọe evaọ edhere nọ ọ rẹ jẹrehọ. Fikiere, Ẹkwotọ Eyaa na nọ a wariẹ muhọ ẹria evaọ oke anwae na o rẹ sai wuhrẹ omai eware buobu kpahe ẹkwotọ yena nọ ahwo Ọghẹnẹ a be jọ gọe nẹnẹ na. Rekọ taure ma tẹ te ta ẹme kpahe eware nọ ma wuhrẹ na, joma kake kuyo onọ nana, “Fikieme ma sae rọ ta nọ idibo Jihova nẹnẹ a ginẹ rrọ eva ẹkwotọ jọ nọ a be jọ gọe evaọ edhere nọ ọ rẹ jẹrehọ?”

8. (a) Amono Jihova o ro nwene orẹwho Izrẹl na? (b) Ẹkwotọ vẹ ma wo nẹnẹ? (c) Anwọ oke vẹ u ro te ahwo Ọghẹnẹ obọ, kọ eko ahwo ivẹ vẹ e riẹe?

 ⁸ Jihova ọ jọ eruẹaruẹ jọ nọ ọ kaki dhesẹ kẹ Izikiẹl ta ẹme nọ o dhesẹ nọ eruẹaruẹ kpahe ahwo Izrẹl nọ a ti zihe ziọ ẹkwotọ rai na i ti wo orugba ologbo evaọ okenọ “Devidi odibo” riẹ, koyehọ, Jesu Kristi o te muhọ esuo no. (Izik. 37:24) Oware yena o via evaọ ukpe 1914 C.E. Evaọ oke yena yọ Ọghẹnẹ ọ rehọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na ro nwene orẹwho Izrẹl no. (Se Matiu 21:43; 1 Pita 2:9.) Yọ orọnikọ ọ rehọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na ro nwene orẹwho Izrẹl na ọvo ho, ọ rehọ ẹkwotọ jọ ro nwene ẹkwotọ Izrẹl na re, koyehọ egagọ efuafo. (Aiz. 66:8) Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ Uzou avọ 17 obe nana, ẹkwotọ nọ ahwo Ọghẹnẹ a rrọ nẹnẹ na họ egagọ efuafo rai, hayo ukoko na, onọ ikiọkotọ nọ a rọ ẹzi wholo na a be jọ gọ Jihova anwọ 1919 ze. (Rri ẹkpẹti avọ 9B, “Fikieme Ma rọ Ta nọ 1919?”) Nọ oke o be nyaharo na, ahwo nọ a wo ẹruore otọakpọ, koyehọ “igodẹ efa” na, a te mu  ẹkwotọ nana họ ẹria re. (Jọn 10:16) Ẹkwotọ nana nọ ọ wọhọ aparadase na o bi dhe ewewoma je bi dhe ẹruẹro nẹnẹ, rekọ nọ Amagidọn ọ tẹ vrẹ no ma ti ro wo eghale noi ze vọvọ.

9. Ẹvẹ Jihova ọ ta nọ a ghale ẹkwotọ na?

⁹ Se Izikiẹl 48:1, 28. Nọ Jihova o dhesẹ iwhru otọ na no, ọ tẹ robọ kotọ dhesẹ epanọ a rẹ ghale otọ na. Ọ ta nọ a ghale otọ na kẹ erua ikpegbivẹ na ẹrẹrẹe no ẹkpẹlobọ ovatha-ọre rite obọze ovatha-ọre, yọ ẹkẹ otọ orua Dan o re mu ei họ evaọ uwhru obọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre, ẹkẹ otọ orua Gad o ve ku ei họ evaọ uwhru ofẹ obọze ovatha-ọre. A ghale riẹ evaọ oghẹrẹ nọ ẹkẹ otọ orua kpobi evaọ erua ikpegbivẹ na o rọ nya ọsoso no obọ ofẹ ovatha-ọre ze rite obọ Abade Ologbo na, hayo Abade Mediterenia, evaọ ofẹ ukiediwo-ọre.​—Izik. 47:20.

10. Imuẹro vẹ o wọhọ nọ abọ eruẹaruẹ nana o kẹ ahwo nọ a jọ igbo na?

¹⁰ Kọ imuẹro vẹ o wọhọ nọ abọ eruẹaruẹ nana o kẹ ahwo nọ a jọ igbo na? Ẹsejọhọ oghẹrẹ nọ Izikiẹl o dhesẹ nọ a rẹ rọ ghale ẹkwotọ na u ru ahwo na riẹ nọ ẹghale otọ na o te jọ kpatiẹ. Ofariẹ, otọ na nọ a te ghale kẹ erua ikpegbivẹ na ẹrẹrẹe na u dhesẹ nọ ohwo kpobi evaọ usu ahwo nọ a ti no igbo ze na o ti wo ukuoriọ evaọ ẹkwotọ na. Ohwo ọvo ọ te jọ usu ahwo na ha nọ o ti wo otọ họ hayo oria nọ ọ rẹ rria ha.

11. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no eruẹaruẹ kpahe ẹghale otọ na ze nẹnẹ? (Rri ẹkpẹti na, “Oghẹrẹ nọ A Ghale Otọ Na.”)

¹¹ Kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no eruẹaruẹ na ze nẹnẹ nọ o rẹ bọ omai ga? Evaọ Ẹkwotọ Eyaa na, orọnikọ izerẹ na, ahwo Livae, gbe isu erua na ọvo a ti wo otọ họ, rekọ ahwo erua ikpegbivẹ na kpobi. (Izik. 45:4, 5, 7, 8) Epọvo na re nẹnẹ, orọnikọ ikiọkotọ nọ a rọ ẹzi wholo na avọ enọ e be kobaro evaọ usu “ogbotu obuobu” na ọvo họ enọ ukoko na o rrọ kẹ hẹ, rekọ o rrọ kẹ ohwo kpobi nọ ọ rrọ usu ogbotu obuobu na. * (Evia. 7:9) O tẹ make wọhọ nọ iruo esese ma bi ru evaọ ukoko na, mai kpobi ma wo ọvuọ oria riẹ je wo iruo nọ i wuzou evaọ ukoko na. Onana yọ uduotahawọ ulogbo!

12, 13. Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ ta nọ a ghale otọ na kẹ erua na?

¹² Eware jọ nọ Jihova ọ ta kpahe oghẹrẹ nọ a rẹ ghale otọ na e sai gbe Izikiẹl unu keme i wo ohẹriẹ no enọ ọ vuẹ Mosis. Joma ta kpahe ohẹriẹ ivẹ itieye jọ. Ojọ u kiekpahe otọ na; onọ u kiọkọ kọ ahwo nọ a te rria otọ na.

¹³ Orọ ọsosuọ, otọ na. Ọghẹnẹ ọ vuẹ Mosis nọ ẹkẹ otọ nọ ọ rẹ ghale kẹ erua ilogbo na ọ rẹ rro vi ọrọ erua esese na. (Ik. 26:52-54) Rekọ evaọ eruẹaruẹ Izikiẹl na, Jihova ọ ta nọ a ghale otọ na kẹ erua na kpobi “ẹrẹrẹe [“omomọvo wọhọ omoni riẹ,” ẹme-obotọ].” (Izik. 47:14) Fikiere, ẹkwotọ nọ a  rẹ kẹ orua ovuovo evaọ erua ikpegbivẹ na o rẹ jọ ẹrẹrẹe. Emamọ eware nọ e da Ẹkwotọ Eyaa na fia i ti te ahwo Izrẹl kpobi obọ ẹrẹrẹe ghelọ orua nọ a no ze kẹhẹ.

14. Ẹvẹ oware nọ Jihova ọ ta kpahe erara na u ro wo ohẹriẹ no onọ ọ jọ Uzi Mosis ta?

¹⁴ Orọ avivẹ, ahwo nọ a be rria ẹkwotọ na. Uzi Mosis o kẹ erara uvẹ nọ a re ro kuomagbe ahwo Izrẹl gọ Jihova, rekọ a jẹ hae ghale otọ kẹ ae he. (Izerẹ 19:33, 34) Rekọ oware nọ Jihova ọ ta kẹ Izikiẹl u wo ohẹriẹ no onọ a kere fihọ Uzi na. Jihova ọ ta kẹe nọ: “Wha rẹ kẹ ọrara nọ ọ be rria udevie rai ukuoriọ evaọ ẹkwotọ orua nọ ọ be rria.” Uzi yena nọ Jihova o jie na u si ohẹrioma ulogbo jọ nọ o jọ udevie “emotọ Izrẹl” avọ erara na notọ. (Izik. 47:22, 23) Izikiẹl ọ jọ eruẹaruẹ na ruẹ nọ evaọ ẹkwotọ nọ ahwo Izrẹl nọ a no igbo ze a te rria na, ahwo na kpobi a te jọ ẹrẹrẹe, yọ a ti wo okugbe evaọ egagọ rai.​—Izerẹ 25:23.

15. Oware vẹ nọ u re nwene he Jihova ọ kẹ imuẹro riẹ ẹkwoma ẹme nọ ọ ta kẹ Izikiẹl kpahe otọ na gbe enọ e be rriae?

¹⁵ Avro ọ riẹ hẹ inọ eva e were ahwo nọ a jọ igbo na gaga nọ a yo eware ivẹ nana nọ Izikiẹl ọ ta na. A riẹ nọ Jihova ọ te kẹ aikpobi otọ ẹrẹrẹe, te a rrọ emotọ Izrẹl te a rrọ erara nọ e be gọ Jihova. (Ẹzra 8:20; Neh. 3:26; 7:6, 25; Aiz. 56:3, 8) Eme nana i te je dhesẹ nọ idibo Jihova kpobi a rrọ ghaghae  evaọ aro riẹ, yọ onana u re nwene he. (Se Hagai. 2:7.) Nẹnẹ, te ma wo ẹruore obọ odhiwu, te ma wo ẹruore otọakpọ na, ma riẹ nọ mai kpobi ma rrọ ghaghae evaọ aro Jihova.

16, 17. (a) Erere vẹ ma wo no eware nọ ma ta kpahe otọ na gbe ahwo nọ a be rriae na ze? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzou nọ u lele onana?

¹⁶ Erere vẹ ma wo no eware nana kpobi nọ ma ta kpahe otọ na gbe ahwo nọ a be rriae na ze? O kareghẹhọ omai nọ ma re rri inievo mai evaọ akpọ-soso ẹrẹrẹe jẹ jọ okugbe ọvo. Jihova o wo ọriẹwẹ hẹ. U fo re ma nọ omai nọ: ‘Kọ me bi ru eware nọ i dhesẹ nọ me wo ọriẹwẹ hẹ wọhọ Jihova? Kọ mẹ be kẹ oniọvo kpobi adhẹẹ nọ o no udu ze, ghele oria nọ o no ze gbe oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹe kẹhẹ?’ (Rom 12:10) Eva e were omai nọ Jihova ọ rọ kẹ omai kpobi uvẹ ovona nọ ma rọ rrọ ukoko riẹ, oria nọ ma be jọ rehọ eva mai kpobi gọ Ọsẹ obọ odhiwu mai na je bi wo eghale nọ i no obọ riẹ ze.​—Gal. 3:26-29; Evia. 7:9.

¹⁷ Obọnana joma ta ẹme kpahe imuẹro avene nọ e rrọ abọ urere eruẹaruẹ Izikiẹl na, koyehọ eyaa nọ Jihova ọ ya inọ ọ te jọ kugbe ahwo nọ a no igbo ze na. Eware vẹ ma rẹ sai wuhrẹ no eyaa yena ze? Ma te ruẹ uyo na evaọ uzou nọ u lele onana.