1, 2. Eme ọ wọ Jesu kpohọ udhude Judia evaọ obọ emuhọ okiewhru ọrọ ukpe 29 C.E., kọ eme ọ jọ etẹe via kẹe? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzou nana.)

O JỌ obọ emuhọ okiewhru evaọ ukpe 29 C.E., Jesu ọ rrọ udhude Judia, onọ o rrọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Abade Owhuowhu na. Nọ a họe ame jẹ rehọ iẹe mu no, ẹzi ọfuafo ọ tẹ kpọe ziọ oria nana. Jesu ọ rrọ oria nana nọ itho gbe ikiekpotọ e vọ na te edẹ udhuvẹ no, re ọ siọ emuọriọ ba, lẹ, je roro didi. O sae jọ nọ evaọ oke nana, Jihova o lele Ọmọ riẹ ta ẹme no, re ọ ruẹrẹ iẹe kpahe kẹ oware nọ o rrọ obaro tha.

² Nọ oma o lọhọ Jesu no fiki ohọo nọ u bi kpei, Setan ọ tẹ nyabru ei ze. Oware nọ u lele i rie o wha ẹme ologbo jọ ze nọ u kpomahọ ahwo kpobi nọ egagọ efuafo e rẹ were, te owhẹ te.

3, 4. (a) Eme vẹ Setan ọ ta ro mu edawọ ivẹ ọsosuọ na họ, kọ avro kpahe eme ọ jẹ gwọlọ fihọ Jesu udu? (b) Oghẹrẹ vẹ Setan o bi ro ru epọvo na nẹnẹ?

³ Se Matiu 4:1-7. Setan ọ ta eme ẹghẹ jọ ro mu edawọ ivẹ ọsosuọ na họ inọ, “Otẹrọnọ whẹ yọ ọmọ Ọghẹnẹ.” Kọ Setan ọ be vro nọ Jesu yọ Ọmọ Ọghẹnẹ? Ijo. Ukọ-odhiwu Ọghẹnẹ yena nọ o kie no na ọ riẹ vevẹ nọ Jesu họ Ọmọ ọsosuọ Ọghẹnẹ. (Kọl. 1:15) Ababọ avro, Setan ọ tẹ jẹ riẹ nọ Jihova ọ ta  ẹme no odhiwu ze evaọ okenọ Jesu ọ họ-ame, inọ: “Ọnana họ Ọmọzae mẹ, oyoyou mẹ na, ọnọ mẹ jẹrehọ.” (Mat. 3:17) Ẹsejọhọ Setan ọ gwọlọ ru Jesu wo avro sọ Ọsẹ riẹ ọ be ginẹ daezọ riẹ hayo o te ohwo nọ a re fievahọ. Evaọ odawọ ọsosuọ nọ Setan ọ dawo Jesu inọ o zihe itho ruọ ebrẹdi na, o wọhọ ẹsenọ ọ be nọe nọ: ‘Nọ orọnọ whẹ yọ Ọmọ Ọghẹnẹ na, fikieme Ọsẹ ra ọ gbẹ be kẹ owhẹ emu hu evaọ udhude nana nọ oware ovo o rrọ họ na?’ Evaọ odawọ avivẹ na, onọ ọ jọ ta kẹ Jesu nọ ọ la no ehru ugbẹhẹ nọ o wariẹ etẹmpol na họ ze na, o wọhọ ẹsenọ Setan ọ be nọe nọ: ‘Nọ orọnọ whẹ yọ Ọmọ Ọghẹnẹ na, kọ who gine fievahọ Ọsẹ ra nọ ọ te thọ owhẹ?’

⁴ Oghẹrẹ ovona Setan ọ be rọ dawo ahwo nẹnẹ re. (2 Kọr. 2:11) Ọdawo-Ahwo na ọ rẹ hẹrẹ bẹsenọ oma o rẹ lọhọ idibo Ọghẹnẹ no, hayo nọ udu u re whrehe ai no, ọ vẹ dawo ae, yọ edhere ẹghẹ o re ro ru onana evaọ ẹsibuobu. (2 Kọr. 11:14) Ọ rẹ gwọlọ viẹ omai họ re ma roro nọ Jihova ọ rẹ sai you omai hayo jẹ omai rehọ vievie he. Ọdawo-Ahwo na ọ rẹ jẹ gwọlọ ru omai roro nọ Jihova yọ ohwo nọ a rẹ sai fievahọ họ, yọ ọ te sai ru eyaa riẹ nọ e rrọ Ẹme riẹ na gba ha. Rekọ enana yọ erue koikoi. (Jọn 8:44) Ẹvẹ ma sae rọ siọ erue nana?

5. Eme Jesu o ru kpahe edawọ ivẹ ọsosuọ na?

⁵ Joma ta kpahe oware nọ Jesu o ru kpahe edawọ ivẹ ọsosuọ na. Ọ riẹ vevẹ nọ Ọsẹ riẹ o you rie, yọ o fievahọ Ọsẹ riẹ riẹriẹriẹ. Ababọ oke-oraha, Jesu ọ tẹ nwane wariẹ Ẹme Ọsẹ riẹ jọ rọ fa odawọ Setan na kufiẹ. Oria ikere nọ odẹ Ọghẹnẹ, Jihova o rrọ, oye Jesu ọ wariẹ ẹme riẹ. (Izie. 6:16; 8:3) Odẹ Ọsẹ riẹ nọ Jesu o se na yọ obọdẹ edhere nọ o ro dhesẹ nọ o fievahọ Ọsẹ riẹ. Odẹ yena o kẹ imuẹro nọ Jihova o ti ru eyaa riẹ kpobi gba. *

6, 7. Ẹvẹ ma sai ro mudhe kẹ edawọ Setan?

⁶ Ma rẹ sai mudhe kẹ edawọ Setan ẹkwoma Ẹme Ọghẹnẹ nọ ma re fievahọ gbe otofa odẹ Ọghẹnẹ nọ ma re roro kpahe. Ikereakere na e ta nọ Jihova o wo uyoyou gbe ọdawẹ kẹ idibo riẹ, te enọ e rrọ ọkora. Ma tẹ rehọ iẹe nọ mai eria ikere itieye na e be ta kpahe, ma rẹ sae siọ ọrue Setan na, onọ ọ jọ ta nọ Jihova ọ rẹ sai you omai hi hayo jẹ omai rehọ vievie he na. (Ol. 34:18; 1 Pita 5:8) Yọ ma tẹ be hae kareghẹhọ nọ Jihova o re ru lele otofa odẹ riẹ ẹsikpobi, ma te vro vievie he inọ Ọnọ o re ru eyaa riẹ gba na o te ọnọ ma re fievahọ.​—Itẹ 3:5, 6.

⁷ Rekọ, eme họ ugogo oware nọ Setan ọ be gwọlọ le tobọ? Eme ọ ginẹ gwọlọ mi omai? Odawọ avesa nọ Setan ọ dawo Jesu o kuyo onọ na vevẹ.

8. Ẹvẹ Setan ọ rọ rehọ odawọ avesa na dhesẹ oware nọ ọ ginẹ gwọlọ via?

⁸ Se Matiu 4:8-11. Evaọ odawọ avesa na, Setan o gbe ru ẹghẹ hẹ, o dhesẹ oware nọ ọ ginẹ gwọlọ via vevẹ. Setan o  dhesẹ “ekwotọ-ivie akpọ na kpobi gbe oruaro rai” kẹ Jesu (o wọhọ nọ evaọ eruẹaruẹ o jo ru ei), rekọ o dhesẹ abọ oyoma rai hi. Kẹsena ọ tẹ ta kẹ Jesu nọ: “Mẹ te kẹ owhẹ eware nana kpobi otẹrọnọ who te kigwẹ gọ omẹ.” * Egagọ họ oware nọ ọ ginẹ gwọlọ! Setan ọ gwọlọ nọ Jesu ọ nyasiọ Ọsẹ riẹ ba re ọ gọ ọyomariẹ Ọdawo-Ahwo na. Ohwo ọ rẹ sai roro nọ oware nọ Setan ọ ta nọ ọ rẹ kẹ Jesu na u ti ru eware lọhọ kẹ Jesu. O wọhọ ẹsenọ ọ be ta nọ Jesu o ti wo ogaga gbe efe erẹwho na kpobi, yọ ọ te ruẹ uye ovo ho​—a ti ku etu idhigbo họ iẹe he, a te fae he, a te kare iẹe fihọ ure he. Oware nọ ọ rẹ sae ginẹ kẹe ọ rọ dawo iẹe na. Jesu o lele Setan si ikẹ hẹ inọ Setan o bi su egọmeti akpọ na ha! (Jọn 12:31; 1 Jọn 5: 19) Evaọ uzẹme, Setan ọ hai ru oware kpobi, thakpinọ o ru Jesu kiukeku egagọ efuafo Ọsẹ riẹ.

9. (a) Eme Setan ọ ginẹ gwọlọ mi ahwo nọ a rrọ egagọ uzẹme, kọ oghẹrẹ vẹ ọ rẹ rọ dawo omai? (b) Re a ta nọ ma be gọ Ọghẹnẹ, eme u dhesẹ? (Rri ẹkpẹti na, “Eme họ Egagọ?”)

⁹ Epọvo na re nẹnẹ, Setan ọ gwọlọ nọ ma gọe hayo ru oware nọ o wọso oreva Jihova. Nọ ọ rrọ “ọghẹnẹ uyero-akpọ nana” na, ọye egagọ ahwo nọ a rrọ Babilọn Ologbo na kpobi e be nyabru. (2 Kọr. 4:4) Rekọ ima-idu ahwo nọ a rrọ egagọ erue na i te kẹe he, ọ be jẹ dawo ahwo nọ a rrọ egagọ uzẹme re a ru oware nọ o wọso oreva Ọghẹnẹ. Ọ rẹ gwọlọ bẹbẹ omai  họ re ma le efe gbe ogaga evaọ akpọ riẹ viukpenọ ma re yere uzuazọ Oleleikristi, onọ o rẹ sae lẹliẹ ohwo “ruẹ uye fiki ẹrẹreokie” dede. (1 Pita 3:14) Ma te kie kẹ odawọ Setan nọ ọ be rọ gwọlọ ru omai kiukeku egagọ efuafo na, ma je duomahọ akpọ riẹ, o wọhọ ẹsenọ ma bi guzou kpotọ gọ Setan wọhọ ọghẹnẹ mai. Ẹvẹ ma sai ro mudhe kẹ odawọ utioye na?

10. Eme Jesu o ru kpahe odawọ avesa na, kọ fikieme o ro ru ere?

¹⁰ Muẹrohọ oware nọ Jesu o ru kpahe odawọ avesa na. Re o dhesẹ nọ ọ rọ eva riẹ kpobi talamu Jihova, ọ tẹ ta kẹ Ọdawo-Ahwo na ababọ oke-oraha nọ: “Nyavrẹ, Setan!” Kẹsena, wọhọ epanọ o ru evaọ edawọ ivẹ ọsosuọ na, Jesu ọ tẹ wariẹ ẹme nọ ọ rrọ obe Iziewariẹ nọ odẹ Ọghẹnẹ o rrọ, inọ: “A kere nọ: ‘Jihova Ọghẹnẹ ra o gba owhẹ họ nọ whọ rẹ gọ, yọ ọye ọvo o gba owhẹ họ nọ who re ru iruo ọrẹri kẹ.’” (Mat. 4:10; Izie. 6:13) Jesu ọ tẹ rọ ere siọ oware nọ o hai ru ei wo okpodẹ je ru akpọ lọhọ kẹe, rekọ nọ o rẹ tọ họ. Ọ ruẹ vuhumu nọ Ọsẹ riẹ ọvo o te ọnọ a rẹ gọ, jegbe nọ re ọ “gọ” Setan makọ ẹsiẹvo dede u re dhesẹ nọ Setan o zihe ruọ ọghẹnẹ riẹ no. Jesu ọ dadamu nọ o re ru Ọdawo-Ahwo omuomu na fihọ ọghẹnẹ riẹ vievie he. Nọ ọ ruẹ nọ Jesu ọ se riẹ no riẹriẹriẹ, “Ẹdhọ ọ tẹ nyase iẹe ba.” *

11. Ẹvẹ ma sai ro mudhe kẹ Setan avọ edawọ riẹ?

¹¹ Ma rẹ sai mudhe wọso Setan avọ edawọ nọ i bi no akpọ riẹ ze keme, wọhọ Jesu, ma rẹ salọ onọ ma gwọlọ ru. Jihova ọ kẹ omai uvẹ nọ ma rẹ rọ salọ onọ u je omai. Fikiere, ohwo ọvo ọ riẹ hẹ nọ ọ rẹ sae gba omai họ kiukeku egagọ efuafo, makọ Ọdawo-Ahwo omuomu nọ o wo ogaga jẹ rrọ omama ẹzi na dede. Ma tẹ talamu Jihova je “dikihẹ ga wọso [Setan jẹ rrọ] gaga evaọ ẹrọwọ na,” o wọhọ ẹsenọ ma be ta nọ: “Nyavrẹ, Setan!” (1 Pita 5:9) Kareghẹhọ nọ Setan ọ nyasiọ Jesu ba, nọ ọ dadamu wọso ẹe. Ere ọvona Ebaibol ọ kẹ omai imuẹro nọ o ti ru re, inọ: “Wha wọso Ẹdhọ, ọ te dhẹ siọ owhai ba.”​—Jem. 4:7.

12. Evaọ ọgbọ Idẹn, ẹvẹ Setan o ro dhesẹ nọ ọye họ ọwegrẹ egagọ efuafo?

¹² Setan ọ rọ odawọ urere na dhesẹ nọ ọye họ ọwegrẹ ọsosuọ ọrọ egagọ efuafo. Evaọ ikpe idu buobu nọ e vrẹ, ọ jọ ọgbọ Idẹn dhesẹ via no vẹre inọ o mukpahe egagọ Jihova. O ru onana ẹkwoma Ivi nọ ọ viẹ họ, Ivi o te ru Adamu veghe uzou kẹ uzi Jihova, Setan ọ tẹ rọ ere fi ai họ otọ isuẹsu gbe ekpakpọ riẹ. (Se Emuhọ 3:1-5; 2 Kọr. 11:3; Evia. 12:9) Evaọ uzẹme, Setan o zihe ruọ ọghẹnẹ rai, a te zihe ruọ enọ e be gọe dede nọ o sae jọ nọ a riẹ uzedhe ohwo nọ ọ be viẹ ae họ na ha. Ofariẹ, Setan ọ rọ ẹkwoma ọkparesuọ yena nọ ọ wha ze evaọ Idẹn na wọso udu-esuo okpehru Jihova, ọ tẹ jẹ kpareso egagọ efuafo. Evaọ oghẹrẹ vẹ?

13. Ẹvẹ ẹme kpahe udu-esuo nọ o mai kpehru na u ro kpomahọ egagọ efuafo?

 ¹³ Ẹme kpahe udu-esuo nọ o mai kpehru na u kpomahọ egagọ efuafo. Ọnọ Ọ Mai Kpehru na, nọ “ọ ma eware kpobi” na ọvo u fo nọ a rẹ gọ. (Evia. 4:11) Okenọ Ọghẹnẹ ọ ma Adamu avọ Ivi nọ a jọ gbagba na je fi ai họ ọgbọ Idẹn, oware nọ o jọ ẹjiroro Riẹ họ re otọakpọ na kpobi o vọ avọ ahwo-akpọ nọ a rrọ gbagba nọ e te rehọ unevaze gọe, koyehọ egagọ efuafo nọ a rẹ rọ udu ofuafo gọ. (Emu. 1:28) Setan ọ tẹ wọso udu-esuo okpehru Jihova keme ọ gwọlọ oware nọ u fo nọ a rẹ rọ kẹ Jihova Olori nọ Ọ Mai Kpehru na ọvo​—egagọ.​—Jem. 1:14, 15.

14. Kọ Setan ọ sai si egagọ efuafo no otọ? Ru ei vẹ.

¹⁴ Kọ Setan ọ sai si egagọ efuafo no otọ? Uzẹme o rrọ inọ ọ sai ru Adamu avọ Ivi nyasiọ Ọghẹnẹ ba. Yọ anwọ oke yena ze, Setan ọ be họre wọso egagọ uzẹme, be gwọlọ epanọ o re ro ru ahwo buobu nyasiọ Jihova Ọghẹnẹ ba. Taure oke Ileleikristi u te ti te dede, Setan ọ gbẹ jẹ dawo ahwo nọ a jẹ gọ Jihova.  Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, Setan ọ rehọ edhere omuomu ru ahwo siọ orọwọ na, onọ u ru ukoko Ileleikristi na gbeku evaọ oke yena, o tẹ wọhọ ẹsenọ egagọ efuafo i no otọ no. (Mat. 13:24-30, 36-43; Iruẹru 20:29, 30) Muhọ no ikpe-udhusoi avivẹ vrẹ, egegagọ uzẹme a tẹ jọ igbo Babilọn Ologbo na, koyehọ egagọ erue akpọ-soso, evaọ etoke lelehie. Rekọ Setan ọ re sae whaha ẹjiroro Ọghẹnẹ kpahe egagọ efuafo ho. Oware ovo o sai ru Ọghẹnẹ siọ ẹjiroro riẹ ba erugba ha. (Aiz. 46:10; 55:8-11) Oware nọ o rrọ otọ na u kpomahọ odẹ riẹ, yọ o re ru lele otofa odẹ riẹ ẹsikpobi. Jihova yọ Ọnọ o re ru ẹjiroro riẹ gba, u re fi ei abọ kie he!

15. Eme Jihova ọ jọ Idẹn ru kpahe otu ọwọsuọ na, kọ eme o ru re ọ ruẹ nọ ẹjiroro riẹ o rugba?

¹⁵ Jihova ọ jọ Idẹn ru oware jọ kpata kpata kpahe otu ọwọsuọ na re ọ jẹ ruẹ nọ ẹjiroro riẹ o rugba. (Se Emuhọ 3:14-19.)  Nọ Adamu avọ Ivi a gbẹ jọ ọgbọ na dede, Jihova o te bruoziẹ oware nọ o ti ru otu ọwọsuọ esa na othotha lele epanọ a rọ raha uzi​—Setan o ro muhọ, u te te Ivi, ọ tẹ rọ Adamu kuhọ. Nọ Jihova ọ jẹ ta oware nọ o ti ru Setan, ọnọ a rẹ ruẹ hẹ nọ o mu ọkparesuọ na họ na, ọ ta kpahe “ọmọ” jọ nọ ọ be tha, ọnọ o ti si oware kpobi nọ ọkparesuọ na ọ wha ze no otọ. “Ọmọ” yena nọ a ya eyaa riẹ na o ti ru oware nọ u wuzou gaga re ẹjiroro Jihova Ọghẹnẹ kpahe egagọ efuafo o rugba.

16. Nọ ọkparesuọ Idẹn na ọ romavia no, eme Jihova o gbe je ru re ẹjiroro riẹ ọ ruẹsi rugba?

¹⁶ Nọ ọkparesuọ Idẹn na ọ romavia no, Jihova o gbe je ru epanọ ẹjiroro riẹ kpahe egagọ efuafo o re ro rugba. O ru ọruẹrẹfihotọ re ahwo-akpọ nọ a gba ha na a gọe evaọ edhere nọ ọ rẹ jẹrehọ, wọhọ epanọ ma te jọ uzou nọ o kẹle onana ruẹ na. (Hib. 11:4–12:1) Ọ tẹ jẹ rọ ẹzi riẹ wọ ahwo jọ nọ i kere Ebaibol na​—ahwo wọhọ Aizaya, Jerimaya, gbe Izikiẹl​—re a kere eruẹaruẹ kpahe epanọ egagọ efuafo i ti ro zihe ze. Ezihe ze egagọ efuafo yọ oware nọ a jọ Ebaibol na ta kpahe gaga. Jesu Kristi nọ ọ rrọ ugogo ohwo nọ o dikihẹ kẹ “Ọmọ” nọ a ya eyaa riẹ na, o ti ru re eruẹaruẹ yena kpobi i rugba. (Gal. 3:16) Jesu họ Ọnọ ọ tha egagọ efuafo uke, yọ o ru onana vevẹ evaọ uyo nọ ọ kpahe kẹ Ẹdhọ evaọ odawọ avesa na. Ẹhẹ, Jesu họ ohwo nọ Jihova ọ salọ re o ru eruẹaruẹ nọ e ta kpahe ezihe ze egagọ efuafo gbẹ ẹruẹrẹhọ eware kpobi na gba. (Evia. 19:10) O ti si ahwo Ọghẹnẹ no igbo egagọ erue, ọ vẹ te rehọ egagọ efuafo zihe ze oria riẹ.

17. Fikieme eruẹaruẹ Ebaibol nọ e ta kpahe ezihe ze egagọ efuafo e rẹ rọ were omai gaga?

¹⁷ Nọ ma tẹ be kiẹ eruẹaruẹ Ebaibol nọ e ta kpahe ezihe ze egagọ efuafo na riwi, o rẹ were omai oma jẹ bọ ẹrọwọ mai ga. Eruẹaruẹ yena e rẹ were omai gaga keme ma bi rẹro oke nọ emama kpobi nọ e rrọ odhiwu gbe otọakpọ a te rọ egagọ efuafo kẹ Jihova Olori nọ Ọ Mai Kpehru na evaọ okugbe ọvo. Eruẹaruẹ nana e rẹ jẹ kẹ omai ẹruore keme ma rẹ jọ eva rai ruẹ eyaa Ebaibol na jọ nọ e rẹ kẹ omai omosasọ gaga. Ono evaọ usu mai ọ be rọ ọwhọ rẹro okenọ eyaa Jihova i ti rugba ha​—te eyaa ẹkparomatha iyoyou mai nọ i whu no, otọakpọ na soso nọ a ti zihe ruọ aparadase, gbe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ avọ oma okpokpọ nọ ma ti wo?​—Aiz. 33:24; 35:5, 6; Evia. 20:12, 13; 21:3, 4.

18. Eme ma te jọ obe nana kiẹriwi?

¹⁸ Evaọ obe nana, ma te kiẹ eruẹaruẹ iwoma nọ e rrọ obe Izikiẹl na riwi. Oware nọ ibuobu eruẹaruẹ na e tẹrovi họ, ezihe ze egagọ efuafo. Ma te ta kpahe epanọ eruẹaruẹ Izikiẹl e rọ rọwokugbe eruẹaruẹ efa, epanọ e te rọ rehọ ẹkwoma Kristi rugba, gbe epanọ i ro kiekpahe omai.​—Rri ẹkpẹti na, “Eware nọ E Rrọ Obe Izikiẹl.”

19. Eme whọ gba riẹ mu nọ who ti ru, kọ fikieme?

¹⁹ Nọ Jesu ọ jọ udhude Judia evaọ ukpe 29 C.E. na, Setan ọ sai ru ei kiukeku egagọ efuafo ho. Kọ ẹvẹ kpahe omai? Setan ọ be daoma enẹna vi epaọ ọsosuọ re o ru omai kiukeku egagọ uzẹme. (Evia. 12:12, 17) Jọ obe nana u fiobọhọ kẹ omai ru ọtamuo mai ga inọ ma re mudhe kẹ Ọdawo-Ahwo omuomu na. Yọ a joma rọ ẹkwoma ẹmeunu gbe uruemu mai dhesẹ nọ ma rọwokugbe eme nana, “Jihova Ọghẹnẹ ra o gba owhẹ họ nọ whọ rẹ gọ.” Kẹsena ma vẹ te jọ usu ahwo nọ a te jariẹ okenọ ẹjiroro ologbo Jihova o ti rugba, koyehọ okenọ ahwo kpobi nọ a rrọ odhiwu gbe otọakpọ a te kẹ Jihova oware nọ u fo rie dẹẹ​—egagọ efuafo nọ a rẹ rọ udu ofuafo gọ!