1. Eme Izikiẹl ọ ruẹ nọ u mu omai urirẹ?

 DAE rehọ iẹe nọ whọ ruẹ eware nọ Izikiẹl ọruẹaro na ọ ruẹ oware wọhọ ikpe idu ivẹ gbe egba isoi (2,500) nọ i kpemu. Whọ be nya ruọ etẹmpol ologbo jọ nọ o bi lo nwranwranwra. Ukọ-odhiwu oride jọ ọ rrọ etẹe nọ ọ gwọlọ dhesẹ oghẹrẹ nọ etẹmpol na ọ rrọ kẹ owhẹ. Whọ tẹ be gadiẹ istẹpo ihrẹ nọ a re ro kpohọ unuẹthẹ jọ evaọ usu inuẹthẹ esa nọ e rrọ etẹmpol na. Oghẹrẹ nọ inuẹthẹ na e rrọ u mu owhẹ urirẹ. I kpehru te irula udhusoi (100). Nọ whọ be rueva na, whọ tẹ ruẹ ọgwa irọwa. Nọ who rri, whọ tẹ ruẹ edẹẹ ithethei ilogbo nọ a ru wọhọ iriẹ.—Izik. 40:1-4, 10, 14, 16, 22.

2. (a) Eme etẹmpol nana nọ Izikiẹl ọ ruẹ evaọ eruẹaruẹ na u dikihẹ kẹ? (Rri oruvẹ-obotọ na re.) (b) Eme eware nọ e rrọ oria nọ a rẹ rọ rueva etẹmpol na i wuhrẹ omai?

² Onana yọ etẹmpol nọ a dhesẹ kẹ Izikiẹl evaọ eruẹaruẹ. Izikiẹl ọ romatotọ dhesẹ oware nọ ọ ruẹ evaọ etẹmpol na te epanọ iku riẹ e rọ rehọ obe Izikiẹl uzou avọ 40 rite 48. Etẹmpol nana o dikihẹ kẹ ọruẹrẹfihotọ Jihova kẹ egagọ efuafo. Oria kpobi evaọ etẹmpol na u wo otofa jọ kẹ omai evaọ egagọ mai nẹnẹ. a Eme inuẹthẹ ikpehru na i dikihẹ kẹ? E rẹ kareghẹhọ omai inọ ahwo kpobi nọ a be gọ Jihova a rẹ nya lele itee ikpehru gbe izi ikiẹrẹe riẹ. Edẹẹ nọ a ru wọhọ iriẹ na i dikihẹ kẹ oware ovona, keme ẹsejọ evaọ Ebaibol na a rẹ rehọ iriẹ dhesẹ ẹrẹreokie. (Ol. 92:12) Kọ eme ọgwa irọwa na o dikihẹ kẹ? O rrọ vevẹ inọ, ahwo nọ a be rria lele itee ikpehru Ọghẹnẹ hẹ, a rẹ kẹ ae uvẹ rueva egagọ efuafo riẹ hẹ.—Izik. 44:9.

3. Fikieme idibo Ọghẹnẹ a rọ gwọlọ orufuọ n’oke t’oke?

³ Ẹvẹ eruẹaruẹ Izikiẹl na i ro rugba no? Wọhọ epanọ ma jọ Uzou avọ 2 obe nana wuhrẹ na, Jihova ọ rehọ Jesu ru idibo riẹ fo evaọ ukpe 1914 rite emuhọ ukpe 1919. Kọ etẹe erufuọ na ọ jọ kuhọ? Vievie! Anwọ ikpe udhusoi nọ e vrẹ rite inẹnẹ, Jesu ọ gbẹ be daoma ruẹ nọ egagọ Jihova e rrọ fuafo. Fikiere, o gwọlọ nọ idibo riẹ a rẹ gbẹ daoma ru inwene re a jọ fuafo. Fikieme onana o rọ roja? Keme nọ Jesu ọ be daoma si ilele riẹ no akpọ ogbekuo nana ze je ru ai fo  na, yọ Setan ọ be daoma epanọ o re ro si ai zihe fihọ ọloho akpọ na. (Se 2 Pita 2:20-22.) Joma ta kpahe eria esa nọ a jọ ru Ileleikristi uzẹme fo no. Ma te kake ta kpahe oghẹrẹ nọ a ro ru ai fo evaọ abọ uruemu, ma vẹ te ta kpahe ọruẹrẹfihotọ nọ a bi ro ru ukoko na fo, kẹsena ma vẹ ta kpahe uviuwou.

4, 5. Ẹghẹ vẹ Setan o ro ruiruo kri no, kọ eme o no rie ze no?

⁴ N’otọ avọ otọ ze, idibo Jihova a be daoma jọ fuafo evaọ abọ uruemu. Fikiere a bi ru lele ekpọvio kpobi nọ i kiekpahe onana. Joma ta kpahe iriruo jọ.

⁵ Ọfariẹ-ogbe. Jihova o ru ọruẹrẹfihotọ owezẹ ọzae-avọ-aye re ahwo nọ a rọo no a reawere riẹ. Setan ọ gwọlọ nọ idibo Jihova a rehọ okẹ oghaghae yena nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai na ruiruo evaọ edhere nọ o rẹ rọ raha usu rai kugbe Ọghẹnẹ. Setan ọ rọ oyena viẹ ahwo họ evaọ oke Belam yọ ọ be mae tubẹ rehọ iẹe viẹ ahwo họ evaọ edẹ urere nana re.—Ik. 25:1-3, 9; Evia. 2:14.

6. Ọtamuo vẹ a jọ Uwou-Eroro na kere kpahe, ẹvẹ a jẹ rehọ iẹe ro ruiruo, kọ fikieme a rọ siẹe ba uwhremu na? (Rri oruvẹ-obotọ na re.)

⁶ Re idibo Jihova a sae whaha ẹghẹ Setan nana, a jọ Uwou-Eroro Azeza 15, 1908 whowho ọtamuo nọ abọ riẹ jọ ọ ta nọ: “Evaọ oria kpobi gbe ẹsikpobi, otẹrọnọ mẹ yọ ọzae, oghẹrẹ nọ me ti lele aye yeri evaọ oria nọ ahwo a rrọ, ere ọvona me ti lele iei yeri evaọ oria nọ ahwo a rrọ họ, yọ epọvo na me ti lele ọzae ru re otẹrọnọ mẹ yọ aye.” b Dede nọ ọtamuo nana ọ jọ ọgbahọ họ, ibuobu e ta nọ a ti lele iei, je tube vi edẹ rai se ukoko re a jọ Uwou-Eroro na whowho edẹ na. Nọ ikpe jọ e vrẹ no, a tẹ ruẹ nọ dede nọ ọtamuo nana o je fiobọhọ kẹ ahwo buobu evaọ oke ọsosuọ, ahwo jọ a gbe bi ru lele iei hi, fikiere a tẹ siẹe ba. Rekọ, ẹsikpobi a je ru lele izi nọ Ọghẹnẹ o fihọ kpahe ẹfuọ evaọ abọ uruemu

7. Evaọ 1945, ẹbẹbẹ vẹ Uwou-Eroro na o ta kpahe, kọ eme o wariẹ fiẹgba họ?

⁷ Setan o serihọ ghele he. Uwou-Eroro Asa 1, 1935 o ta kpahe ẹbẹbẹ jọ nọ o je dhe eyeyoma evaọ udevie idibo Ọghẹnẹ. Ejọ i je roro nọ ohwo ọ tẹ be hai kpohọ usiuwoma, o gba riẹ họ nọ o re koko uzi Ọghẹnẹ kpahe ẹfuọ uruemu hu. Uwou-Eroro na o ta vevẹ nọ: “U fo nọ ohwo kpobi ọ rẹ kareghẹhọ nọ orọnikọ a te kpohọ usiuwoma ota no yọ ẹme na o re no ho. Mai Isẹri Jihova yọ ahwo nọ a rọ odẹ Ọghẹnẹ se, fikiere o rrọ owha-iruo mai re ma yeri uzuazọ nọ o rẹ wha orro se Jihova je dhesẹ nọ ma be roma kpotọ kẹ Uvie riẹ.” Uwou-Eroro na o tẹ kẹ idibo Ọghẹnẹ ọkpọvio kpahe orọo gbe owezẹ ọzae-avọ-aye, onọ u re fiobọhọ kẹ ae “dhẹ siọ ọfariẹ-ogbe ba.”—1 Kọr. 6:18.

8. Fikieme Uwou-Eroro na u je ro ru otofa ẹme Griki nọ a fa ọfariẹ-ogbe na vẹ n’oke t’oke?

 ⁸ Anwọ ikpe jọ ze na, Uwou-Eroro Na o be hae ta kpahe uzedhe otofa ẹme Griki na por·neiʹa, onọ a fa ọfariẹ-ogbe na. Orọnikọ ẹme yena o dhesẹ owezẹ ọzae avọ aye nọ a re rọo ho ọvo ho. Ukpoye, otofa ẹme na, por·neiʹa o kẹre te iruẹru ọfariẹ-ogbe kpobi, te iruemu etọtọ kpobi nọ a rẹ jọ uwou igberẹ ru. Ere a be rọ thọ Ileleikristi no iruemu etọtọ erọ ọfariẹ-ogbe nọ e da akpọ na fia nẹnẹ.—Se Ahwo Ẹfisọs 4:17-19.

9, 10. (a) Uruemu vẹ Uwou-Eroro na o ta kpahe evaọ 1935? (b) Eme Ebaibol ọ ta kpahe udi-oda?

⁹ Idieda-thomawa. Uwou-Eroro Asa 1, 1935 o ta kpahe uruemu ofa jọ re, inọ: “Ma muẹrohọ re nọ ahwo jọ a be hae da idi taure a te ti kpohọ usiuwoma hayo re a te ti w’obọ evaọ iruẹru ukoko na efa. Oke vẹ ohwo ọ rẹ sae da udi wọhọ epanọ Ebaibol ọ ta? Kọ u fo re ohwo ọ da udi te epanọ u re ro kpomahọ iruẹru riẹ evaọ ukoko na?”

¹⁰ A jọ Uwou-Eroro yena kuyo onọ na vevẹ. Orọnikọ Ebaibol na ọ ta nọ o thọ re a da udi hi, rekọ o ta nọ o thọ re ohwo ọ da udi thomawa. (Ol. 104:14, 15; 1 Kọr. 6:9, 10) U kri no nọ a be rọ kareghẹhọ idibo Ọghẹnẹ kpahe emezae Erọn nọ Ọghẹnẹ o kpe fikinọ a dhe idhe nọ Ọghẹnẹ o vi rai hi, be rọ ere dhesẹ nọ o thọ re ma rọ ibiaro idi ru oware jọ evaọ egagọ mai. Nọ onana o nwane via no, oria Ebaibol na o ta kpahe oware nọ o sae jọnọ o wha riẹ ze nọ emezae Erọn a ro ru oware nọ a ru na, keme Ọghẹnẹ o juzi nọ ozerẹ ọvuọvo ọ rẹ da udi vievie he nọ o te bi ru iruo riẹ. (Izerẹ 10:1, 2, 8-11) Ileleikristi a bi ru lele uzi yena nẹnẹ re, a rẹ da udi vievie he nọ a te bi ru iruẹru egagọ rai.

11. Fikieme o rọ rrọ erere kẹ idibo Ọghẹnẹ inọ a ru ẹme idieda-thomawa na vẹ ziezi no?

¹¹ Anwọ ikpe jọ ze na, Ileleikristi a vuhumu no nọ re ohwo ọ da idi thomawa u kugbe udi nọ ohwo ọ rẹ da ẹsikpobi nọ o reria ohwo obọ no. Eva e be were omai kpahe ithubro nọ Ọghẹnẹ ọ be rọ ukoko riẹ kẹ omai keme i fiobọhọ kẹ ibuobu no nọ a be sai ro su oma rai evaọ abọ udi. Ibuobu e tubẹ siọ idieda-thomawa ba no dede. U fo vievie he re ma kuvẹ re udi o rọ omai zaharo, si ọghọ no omai oma, hẹriẹ uviuwou mai, hayo tube ru omai kie no ukoko Jihova.

12. Taure ukpe 1914 u te ti te, ẹvẹ idibo Ọghẹnẹ a rri utaba gbe isigareti?

¹² Utaba hayo isigareti ivovo. Taure ukpe 1914 u te ti te, yọ idibo Ọghẹnẹ a muhọ ẹta no inọ utaba gbe isigareti ivovo i woma ha. Ikpe jọ nọ i kpemu, oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ kpako no nọ a re se Charles Capen ọ kareghẹhọ ẹdẹ ọsosuọ nọ ọ rọ ruẹ Charles Taze Russell. Brọda Capen nọ ọ jọ ikpe ikpegbesa evaọ oke yena avọ inievo-emezae esa riẹ a dikihẹ oria nọ a rẹ rọ gadiẹ uwou-ehru Ebẹtẹle obọ Allegheny, evaọ Pennsylvania. Nọ brọda Russell ọ jẹ nya akotọ rai vrẹ, ọ tẹ nọ ae nọ: “Ezae na, wha bi vovo isigareti? Me  bi yo ore isigareti.” A tẹ ta kẹe nọ a bi vovo ho. A tẹ nwani vuhumu nọ oniọvo na o mukpahe isigareti ivovo. Evaọ Uwou-Eroro Aria 1, 1895, Brọda Russell ọ ta kpahe obe 2 Ahwo Kọrint 7:1 inọ: “O rẹ wha orro se Ọghẹnẹ vievie he, yọ o rẹ kẹ Oleleikristi erere gbe he re o se utaba hayo vovo isigareti. . . . Kọ ẹvẹ o rẹ jọ otẹrọnọ Olori mai na o bi gbore isigareti hayo fi oware jọ nọ u re gbe oma na ku họ unu riẹ?”

13. Evaọ 1973, ẹvẹ a rọ wariẹ ru omai fo evaọ abọ uruemu?

¹³ Evaọ 1935, Uwou-Eroro Na o ta nọ utaba hayo isigareti yọ “oware ugbegbe,” jẹ ta nọ ohwo kpobi nọ o bi fi ei họ unu hayo vovo iei ọ rẹ sae jọ omọvo ahwo uviuwou Ebẹtẹle he, yọ ọ rẹ sai ru iruo ọkobaro hayo ọsẹro ọnyawariẹ gbe he. Kẹsena evaọ ukpe 1973, ẹme na o te vẹ viere. Uwou-Eroro Azeza 1, 1973 o ta vevẹ nọ ohwo kpobi nọ o bi se utaba hayo vovo isigareti ọ sae jọ ukoko Jihova vievie he. Fikiere a te si ohwo kpobi nọ ọ rọwo siobọno uruemu ugbegbe nana ha no ukoko. c Kristi o ru oware ofa no re o ru idibo Ọghẹnẹ fo.

14. Eme Ọghẹnẹ ọ ta kpahe eroruiruo azẹ, ẹvẹ uruemu azẹ osefihọ-oma o rọ da oria kpobi fia?

¹⁴ Azẹ nọ a re ro ru iruo thọthọ. Evaọ oke Noa Ọghẹnẹ ọ ta nọ o thọ re a re azẹ. Ọ wariẹ ta eme evona evaọ Uzi nọ ọ rọ kẹ emọ Izrẹl, o te je juzi kẹ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ a “siomano . . . azẹ.” (Iruẹru 15:20, 29; Emu. 9:4; Izerẹ 7:26) Rekọ Setan o bi ru ahwo buobu thọ uzi nana nẹnẹ. Anwọ oware wọhọ ikpe egba ivẹ (200) nọ i kpemu edọkita e be rọ daoma se azẹ fihọ ahwo oma, rekọ uwhremu na nọ a te ruẹ nọ u wo ahwo jọ nọ a wo oghẹrẹ azẹ ọvona, a tẹ ruabọhọ azẹ osefihọ-oma vi epaọ ọsosuọ. Evaọ 1937, a te mu azẹ ahwo họ ese fihọ oria nọ a rẹ jọ rawo iẹe, kẹsena evaọ etoke Ẹmo Akpọ Avivẹ, uruemu nana o tẹ te dafia. U kri hi, azẹ osefihọ-oma o tẹ rrọ oware nọ ahwo buobu a bi ru evaọ eria sa-sa.

15, 16. (a) Ẹvẹ Isẹri Jihova a rri azẹ osefihọ-oma? (b) Eme a ru ro fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ no kpahe ẹme azẹ osefihọ-oma, kọ iyẹrẹ vẹ i no rie ze no?

¹⁵ Anwọ 1944 Uwou-Eroro Na o rọ ta vevẹ nọ azẹ osefihọ-oma yọ edhere jọ nọ ahwo a be rọ re azẹ. Evaọ ukpe nọ u lele i rie, ẹme na o te ti vẹ ziezi. Kẹsena evaọ 1951, a tẹ nọ enọ jọ nọ a kẹ iyo rai evaọ ebe mai nọ i re fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ riẹ oghẹrẹ nọ a rẹ rọ ta ẹme kugbe edọkita. Ileleikristi nọ e jọ eria sa-sa evaọ akpọ na a je ru lele uzi Ọghẹnẹ kpahe azẹ dede nọ a je se ai ẹkoko, je tube kpokpo ai dede. Rekọ Kristi ọ gbẹ be rọ ukoko na fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ re a dikihẹ ga evaọ abọ nana. Ukoko na o romatotọ kiẹ kpahe ẹme azẹ osefihọ-oma na je kere eme na fihọ ibroshọ gbe emagazini sa-sa.

¹⁶ Evaọ 1979, ekpako ukoko a te muọ esipito sa-sa họ eweze kpohọ re a lele edọkita ta ẹme kpahe edikihẹ mai  evaọ abọ azẹ osefihọ-oma, oware nọ Ebaibol ọ ta kpahe iẹe, gbe idhere efa nọ a sai ro siwi omai ababọ azẹ. Evaọ 1980, a te wuhrẹ ekpako ukoko evaọ ikpewho 39 obọ America kpahe epanọ a sai ro lele edọkita ta ẹme kpahe onana ziezi. Uwhremu na, Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova o tẹ rọ Egbẹgwae Ẹmeọta-Kugbe Ahwo Iwou-Imu ro mu evaọ eria sa-sa evaọ akpọ na. Kọ emamọ iyẹrẹ jọ i no onana ze no? Nẹnẹ, edọkita buobu, te enọ e rẹ bẹre ahwo te enọ i re kpe oma ahwo taure a te ti ru obẹrọ, a rọwo nọ a re siwi omai ababọ azẹ. Esipito buobu a bi siwi ababọ azẹ enẹna, yọ a tubẹ ta nọ oghẹrẹ usiwo nana o mai woma kpaobọ. Kọ eva e gbẹ be were omai inọ Jesu ọ be rọ idhere sa-sa thọ omai no ogbekuo Setan?—Se Ahwo Ẹfisọs 5:25-27.

17. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ oghẹrẹ nọ Jesu Kristi o bi ro ru omai fo o were omai?

¹⁷ U fo nọ ma rẹ nọ omamai nọ, ‘Kọ oghẹrẹ nọ Kristi o bi ro ru omai fo, bi wuhrẹ omai re ma koko izi Jihova o were omai?’ O tẹ rrọ ere, joma kareghẹhọ nọ Setan ọ be gwọlọ idhere sa-sa nọ o re ro ru omai raha usu mai kugbe Jihova avọ Jesu ẹkwoma izi Ọghẹnẹ nọ ma re gbabọkẹ. Re  ma sai fi Setan kparobọ, ukoko Jihova o be kẹ omai ithubro gbe unuovẹvẹ n’oke t’oke kpahe ogbekuo nọ ọ da akpọ fia na. Joma ru lele ithubro kpobi nọ ukoko Jihova o be kẹ omai.—Itẹ 19:20.

18. Eme eruẹaruẹ Izikiẹl i dhesẹ nọ ma re ru kpahe ohwo nọ o keke aro fihọ thọ izi Ọghẹnẹ?

¹⁸ Edhere avọ ivẹ nọ a bi ro ru omai fo họ, ọruẹrẹfihotọ nọ a ru re a thọ ukoko na no ekpehre uruemu. U yoma gaga inọ ahwo jọ nọ a roma mudhe no nọ i je koko izi Jihova vẹre a gbe bi ru ere he. Ejọ i bi keke aro fihọ thọ izi Jihova. Kọ eme a re ru ahwo otiọye na? Ma sae ruẹ oware jọ evaọ eruẹaruẹ Izikiẹl kpahe etẹmpol na nọ ma fodẹ evaọ obọ emuhọ uzou nana. Kareghẹhọ inuẹthẹ ikpehru na gbe ọgwa irọwa nọ ọ rrọ oria nọ a rẹ rọ rueva na. Irọwa na e be thọ etẹmpol na, re “enọ a yawo udu” rai hi a siọ etẹmpol na ba ẹruọ. (Izik. 44:9) Oyena u dhesẹ vevẹ nọ ahwo nọ a be daoma koko izi Jihova ọvo a rẹ jọ egagọ uzẹme. Epọvo na re, orọnikọ oghẹrẹ ahwo kpobi a rẹ kuvẹ re a jọ ukoko Ileleikristi na nẹnẹ hẹ.

19, 20. (a) Ẹvẹ Jesu Kristi ọ rọ rehọ ẹmẹrera fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ riẹ emamọ edhere nọ a re ro guẹdhọ ohwo nọ ọ thuzi ulogbo? (b) Ẹjiroro esa vẹ a re ro si ohwo nọ ọ rọwo kurẹriẹ hẹ no ukoko?

¹⁹ Anwọ 1892 Uwou-Eroro na o rọ ta nọ “ohwo kpobi nọ o keke aro fihọ hayo rọ oghẹrẹ jọ vro nọ Kristi ọ rọ uzuazọ riẹ ta omai no igbo ho, o rrọ owha-iruo mai Ileleikristi re ma si ei no ukoko.” (Se 2 Jọn 10.) Evaọ 1904, obe na The New Creation o ta nọ ahwo nọ a be jọ ukoko na ruabọhọ ekpehru uruemu a rẹ sai gbe ukoko na ku. Evaọ oke yena, inievo nọ e rrọ ukoko na kpobi a re kokohọ, a vẹ rọ ohwo nọ ọ thuzi ulogbo jọ ro guẹdhọ. Rekọ oyena o jẹ hae via ẹsikpobi hi. Evaọ 1944, Uwou-Eroro Na o tẹ ta nọ inievo-emezae nọ i te ziezi ọvo họ enọ e te hai ru onana. Kẹsena evaọ 1952, Uwou-Eroro Na o tẹ ta kpahe oghẹrẹ nọ Ebaibol na o ta nọ a re ro guẹdhọ evaọ ukoko na, gbe ẹjiroro nọ a re ro si ohwo nọ ọ rọwo kurẹriẹ hẹ no ukoko, oyehọ re a ru ukoko na fo.

²⁰ Anwọ oke yena ze, Kristi o bi fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ re a riẹ emamọ edhere nọ a re ro guẹdhọ ohwo nọ ọ thuzi ulogbo jọ evaọ ukoko na. A bi wuhrẹ ekpako ukoko re a guẹdhọ evaọ oghẹrẹ nọ Jihova ọ gwọlọ, avọ uvioziẹ gbe ohrọ. Nẹnẹ, ma riẹ ẹjiroro esa jọ nọ a re ro si ohwo nọ ọ rọwo kurẹriẹ hẹ no ukoko: (1) re a ru odẹ Jihova fo, (2) re a thọ ukoko na no ogbekuo, (3) re a sai fiobọhọ kẹ ohwo nọ ọ thuzi na kurẹriẹ.

21. Ẹvẹ ọruẹrẹfihotọ ohwo nọ a re si no ukoko na o rọ rrọ erere kẹ idibo Ọghẹnẹ?

²¹ Kọ whọ gbẹ ruẹ oghẹrẹ nọ ọruẹrẹfihotọ ahwo nọ a re si no ukoko na o rọ rrọ oghale kẹ Ileleikristi nẹnẹ? Evaọ oke emọ Izrẹl, ahwo omuomu a je gbe orẹwho na soso ku,  yọ ẹsejọ dede ahwo oyoma na a re bu vi enọ i you Jihova nọ e gwọlọ ru oware uwoma. Fikiere, onana o jẹ whae ze nọ orẹwho na soso o rẹ rọ wha ekela se odẹ Jihova, a vẹ raha usu rai kugbe Jihova. (Jeri. 7:23-28) Nẹnẹ, ahwo nọ a rrọ ukoko Jihova a rrọ fuafo. Fikinọ a bi si irumuomu no ukoko na, Setan ọ gbẹ be ruẹ uvẹ nọ ọ rẹ rọ rehọ ahwo oyoma gbe ukoko na ku vievie he. A bi muẹrohọ oghẹrẹ ahwo otiọye na ẹsikpobi. Onana o wha riẹ ze nọ ukoko na u bi ro wo aruoriwo Jihova. Kareghẹhọ nọ Jihova ọ ya eyaa nọ: “Ekuakua ẹmo ọvo nọ a gali vi owhai nọ i re wo iruo e [rrọ] họ.” (Aiz. 54:17) Kọ whọ be thọ ekpako na uke nọ a be daoma gaga re a rọ ahwo oyoma guẹdhọ na?

22, 23. Eme ma rẹ sae ta kpahe ajọwha Ileleikristi nọ e jọ evaọ ubrobọ emuhọ etoke ikpe 1900, kọ eme u dhesẹ nọ o gwọlọ nọ a rẹ gbẹ daoma evaọ abọ uviuwou?

²² Oria avọ esa nọ a jọ ru Ileleikristi fo no họ abọ orọo gbe uzuazọ uviuwou. Kọ otoriẹ nọ ma wo kpahe uzuazọ uviuwou o wariẹ vẹ vi epaọ ọsosuọ no? Ee. Wọhọ oriruo, nọ ma te se kpahe idibo Ọghẹnẹ evaọ ubrobọ emuhọ etoke ikpe 1900, ma rẹ ruẹ nọ a ginẹ daoma ziezi evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Eva e were omai gaga inọ a rọ egagọ Ọghẹnẹ karo evaọ uzuazọ. Ghele na, u wo abọ ọfa jọ nọ o gwọlọ nọ a rẹ gbẹ jọ daoma. Abọ vẹ oye?

²³ Evaọ oke yena, inievo-emezae jọ a jẹ hai kpohọ iruo ukoko hayo iruo ọsẹro ọnyawariẹ siọ uviuwou rai ba evaọ emerae buobu. Ẹsejọ, a jẹ jọ ebe mai ta nọ u fo ho re ohwo ọ rọo, yọ a jẹ hai tube fiẹgbahọ ẹme na vi epanọ o rrọ evaọ Ebaibol. U te no ere no, a jẹ nwane jọ ebe mai ta kpahe epanọ a sai ro wo evawere evaọ orọo tere he. Kọ ere o gbẹ rrọ nẹnẹ? Ijo.

24. Ẹvẹ Jesu Kristi o ro fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ wo otoriẹ uvevẹ kpahe orọo gbe uzuazọ uviuwou?

²⁴ Enẹna, ukoko o gbẹ gwọlọ nọ oniọvo ọvuọvo o gbabọkẹ uviuwou riẹ hẹ fiki ewha-iruo ukoko na. (Se 1 Timoti 5:8.) Jesu o bi ru re idibo Ọghẹnẹ nọ e rrọ otọakpọ na a hai wo ithubro Ebaibol nọ i re fiobọhọ kẹ ae evaọ orọo gbe uzuazọ uviuwou rai. (Ẹf. 3:14, 15) Evaọ ukpe 1978, a siobọno obe na Making Your Family Life Happy. Kẹsena nọ ikpe 18 e vrẹ no, a te siobọno obe ofa nọ uzoẹme riẹ o ta nọ Edidi Evawere Uviuwou. U te no ere no, kẹse kẹse Uwou-Eroro o be ta kpahe izoẹme sa-sa nọ i re fiobọhọ kẹ ahwo nọ a rọo no fi ehrẹ Ebaibol họ iruo evaọ orọo rai.

25-27. Ẹvẹ a bi ro fiobọhọ kẹ emaha nọ e rrọ ikpe sa-sa anwọ ikpe buobu ze na?

²⁵ Kọ ẹvẹ kpahe emaha na? Anwọ ikpe buobu ze na, ukoko na u bi kere ebe nọ i re fiobọhọ kẹ emaha. U kri no nọ ukoko Jihova u bi ro kere eware nọ i re fiobọhọ kẹ emaha nọ e rrọ ikpe sa-sa, evaọ oke ọsosuọ a jẹ hai siobọno eware itieye na kẹse kẹse he, rekọ enẹna u kpohọ oware ekẹse kẹse  no. Wọhọ oriruo, uzoẹme na “Juvenile Bible Study” (Uwuhrẹ Ebaibol Emaha Na) o jẹ hae romavia evaọ emagazini ọ The Golden Age no ukpe 1919 rite 1921. Kẹsena a te siobọno ibroshọ ọ The Golden Age ABC evaọ 1920, je siobọno obe ofa evaọ 1941 nọ uzoẹme riẹ o rrọ Children. Evaọ etoke ikpe 1970, a siobọno ebe sa-sa wọhọ Listening to the Great Teacher, Your Youth—Getting the Best out of It, gbe Obe Ikuigbe Ebaibol Mẹ. Kẹsena evaọ ukpe 1982, uzoẹme na “Enọ Izoge Na” i te mu oma họ ẹrọvia evaọ Awake!, evaọ ukpe 1989, a te ku izoẹme nana kugbe ro ru obe na, Questions Young People Ask—Answers That Work.

²⁶ Nẹnẹ, ma wo iko ivẹ erọ obe ọ Questions Young People Ask—Answers That Work, yọ a gbẹ be jọ oria evuẹ jw.org mai na kere kpahe Enọ Izoge Na. U te no ere no, ma wo obe na Wuhrẹ Mi Owuhrẹ Ologbo Na. Ofariẹ, whọ rẹ jọ oria evuẹ jw.org mai na ruẹ eware buobu nọ a ru kẹ emaha na, wọhọ Ekade Ebaibol, Ikuigbe Ebaibol rọkẹ emọ eboba gbe enọ e  dina kpako no, eware nọ emaha na a re ru, ividio, ifoto iku Ebaibol, gbe uwuhrẹ Ebaibol rọkẹ emọ ikpe esa ziọ otọ. O rrọ vevẹ inọ oghẹrẹ nọ Kristi ọ rehọ emaha u ri nwene he no anwọ oke nọ ọ rọ wọ ae fihọ igbama riẹ evaọ oke nọ ọ rọ jọ otọakpọ rite inẹnẹ. (Mak 10:13-16) Ọ gwọlọ nọ a rẹ rẹrote emaha na ziezi je wuhrẹ ai ẹme Ọghẹnẹ.

²⁷ Jesu ọ gwọlọ nọ a rẹ thọ emaha na no enwoma re. Epanọ akpọ nana o bi dhe eyeyoma te evaọ abọ ọfariẹ-ogbe na, ere a be raha emaha na fihotọ te re. Fikiere, ukoko na u bi kere eware nọ i re fiobọhọ kẹ esẹgbini thọ emọ rai no ogbekuo ọnana. d

28. (a) Wọhọ epanọ eruẹaruẹ Izikiẹl i dhesẹ, ma tẹ gwọlọ jọ egagọ uzẹme eme ma re ru? (b) Eme whọ gba riẹ mu nọ who re ru?

²⁸ O rrọ oware evawere kẹ omai gaga inọ Kristi o gbe bi ru idibo Ọghẹnẹ fo, bi wuhrẹ ai re a ru lele izi ikiẹrẹe Jihova je wo erere no ai ze. Wariẹ roro kpahe eruẹaruẹ Izikiẹl kpahe etẹmpol na. Kareghẹhọ inuẹthẹ ikpehru etẹmpol na. Uzẹme riẹ họ, orọnikọ etẹmpol yena ọ rrọ oria jọ nọ a rẹ rọ ibiaro ruẹ nẹnẹ hẹ, rekọ u dikihẹ kẹ ọruẹrẹfihotọ Jihova rọkẹ egagọ uzẹme. Kọ whọ ginẹ rrọ eva etẹmpol nana? Orọnikọ a te kpohọ iwuhrẹ evaọ obọ Ọgwa Uvie no, se Ebaibol, hayo kpohọ usiuwoma ota ọvo họ ẹme na ha. Enana yọ eware nọ amọfa a rẹ sae rọ ẹro ruẹ. Ọviẹwẹ ọ rẹ sai ru ai rekiyọ ọ re ruọ etẹmpol Jihova ha. Rekọ, otẹrọnọ ma bi ru eware nana je bi koko izi ikiẹrẹe Jihova, be rọ eva mai kpobi gọe, kiyọ ma rueva etẹmpol na no jẹ be gọ evaọ oria nọ o mae fo kpaobọ evaọ akpọ na soso, oyehọ egagọ uzẹme. Joma rri uvẹ-ọghọ nana ghaghae. Joma hae daoma mai kpobi re ma ru lele izi ikiẹrẹe Jihova jẹ rọ ere dhesẹ ẹfuọ riẹ via.