1, 2. Fikieme u je wuzou re who wo oware jọ nọ o rẹ kpọ owhẹ nọ whọ tẹ rrọ oria nọ whọ riẹ hẹ? Eme Jihova ọ kẹ omai nọ o rẹ kpọ omai?

MA REHỌ iẹe nọ whọ be nya evaọ udhude nọ o rrọ ragha ragha. Nọ whọ be nya vrẹ na, obonọ whọ be nya o tẹ be bada owhẹ aro keme o wọhọ nọ oria na kpobi oghẹrẹ ovona. Whọ sai vru lọlọhọ. Kọ ẹvẹ whọ te sae rọ riẹ obonọ whọ be nya? O gwọlọ nọ ohwo jọ hayo oware jọ u re fiobọhọ kẹ owhẹ. O sae jọ ọre na, elo isi, ekọmpase, emapo nọ who kru họ obọ, hayo  GPS (Global Positioning System), koyehọ okwakwa nọ u re dhesẹ edhere. Ohwo nọ ọ riẹ udhude na ziezi ọ sai fiobọhọ kẹ owhẹ re. Onana u wuzou gaga, keme ere ọvo whọ sai ro te uwou omakọkọ.

² Ebẹbẹ sa-sa e be hai te omai evaọ uzuazọ, yọ ẹsejọ o rẹ wọhọ nọ ma riẹ onọ ma re ru hu. Rekọ Jihova ọ kẹ omai omomọvo obruoziẹ-iroro nọ o rẹ kpọ omai evaọ uyero sa-sa. (Jemis 1:17) Joma ta kpahe oware nọ obruoziẹ-iroro o rrọ gbe epanọ o re ruiruo. Kẹsena ma vẹ te riẹ epanọ ma sai ro wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai, oware nọ ma jẹ daezọ obruoziẹ-iroro amọfa, gbe epanọ obruoziẹ-iroro ọfuafo o sai ro ru uzuazọ mai woma.

3. Eme họ Obruoziẹ-iroro?

³ Obruoziẹ-iroro yọ obọdẹ okẹ nọ Jihova ọ kẹ omai; oware nọ o rrọ omai oma nọ u re fiobọhọ kẹ omai riẹ oware uwoma gbe uyoma. Ẹme Griki nọ a jọ Ebaibol se “obruoziẹ-iroro” na u dhesẹ “otoriẹ nọ ohwo o wo kpahe omobọ riẹ evaọ udu riẹ.” Obruoziẹ-iroro mai o te bi ruiruo ziezi, u re fiobọhọ kẹ omai riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ma ginẹ rrọ. O rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ o ginẹ rrọ omai udu. O rẹ sae kpọ omai ru oware uwoma je ru omai kẹnoma kẹ oware uyoma. O sae lẹliẹ eva were omai nọ ma tẹ jẹ emamọ iroro hayo lẹliẹ udu brukpe omai nọ ma tẹ jẹ ekpehre iroro.​—Rri Ẹme-Oruvẹ 5.

4, 5. (a) Eme ọ via nọ Adamu avọ Ivi a gbobọnẹ obruoziẹ-iroro rai? (b) Iriruo Ebaibol jọ vẹ i dhesẹ epanọ obruoziẹ-iroro o re ruiruo?

⁴ Mai omomọvo ma sae salọ sọ ma re yoẹme kẹ obruoziẹ-iroro mai hayo gbobọnẹe. Adamu avọ Ivi a  salọ nọ a re gbobọnẹ obruoziẹ-iroro rai, a tẹ rọ ere raha uzi. Udu u te mu ai họ ebrukpe, rekọ oke yena yọ ame okọ ọ vrẹ ighilawọ no. A ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ no. (Emuhọ 3:7, 8) Dede nọ obruoziẹ-iroro rai ọ jọ gbagba yọ a riẹ nọ o thọ re a ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ, a salọ nọ a re gbobọnẹ oware nọ obruoziẹ-iroro rai ọ vuẹ rai.

⁵ Evaọ abọdekọ riẹ, ahwo akpọ buobu nẹnẹ nọ a gba ha a gaviezọ kẹ oware nọ obruoziẹ-iroro rai ọ vuẹ rai. Omọvo ahwo otiọnana jọ họ Job. Job ọ jẹ emamọ iroro, onọ u ru nọ ọ rọ ta nọ: “Udu mẹ u re brukpe omẹ hẹ evaọ edẹ uzuazọ mẹ kpobi.” (Job 27:6) “Udu” nọ Job ọ jọ etenẹ fodẹ na họ obruoziẹ-iroro riẹ, koyehọ oware nọ u re fiobọhọ kẹe jọ oma riẹ inọ ọ be riẹ ru hayo o bi ruthọ. Rekọ evaọ ẹsejọ, Devidi ọ gaviezọ kẹ obruoziẹ-iroro riẹ hẹ, onọ u ru nọ o ro ru oware nọ o rẹ dha Jihova eva. U te ru nọ udu riẹ u je ro “brukpei.” (1 Samuẹle 24:5) Obruoziẹ-iroro Devidi o jẹ vuẹe inọ oware nọ o ru o thọ na. Ọ tẹ gaviezọ kẹ obruoziẹ-iroro riẹ, u re ru nọ ọ gbẹ rọ wariẹ uzioraha ovona ha.

6. Fikieme ma sae rọ ta nọ obruoziẹ-iroro yọ okẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze?

⁶ Makọ ahwo nọ a be gọ Jihova dede he, a riẹ nọ eware jọ e thọ yọ eware jọ i woma. Ebaibol ọ ta nọ: “Obruoziẹ-iroro rai o te je bi se isẹri, yọ iroro obọrai i bi brukpe ae hayo bru kẹ ae.” (Ahwo Rom 2:14, 15) Wọhọ oriruo, ahwo buobu a riẹ nọ o thọ re a kpe ohwo hayo tho uji. Dede nọ a be riẹ hẹ, obruoziẹ-iroro rai a be gaviezọ kẹ na, oware nọ Jihova o fi họ ae udu nọ a rẹ rọ riẹ oware nọ u woma hayo onọ u yoma. A tẹ jẹ be rọ ere koko ehri-izi Ọghẹnẹ, hayo ru  lele igogo iwuhrẹ nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro evaọ uzuazọ.

7. Fikieme obruoziẹ-iroro ọ sai ro ruiruo thọ ẹsejọ?

⁷ Rekọ ẹsejọ obruoziẹ-iroro mai ọ sae viẹ omai họ. Wọhọ oriruo, fikinọ ma gba ha obruoziẹ-iroro mai ọ sai ruiruo thọ. Re ma sai wo emamọ obruoziẹ-iroro o rrọ oware kpregede he. (Emuhọ 39:1, 2, 7-12) O gwọlọ nọ ma re wuhrẹ iẹe. Yọ Jihova ọ kẹ omai ẹzi ọfuafo gbe ehri-izi Ebaibol nọ i re fiobọhọ kẹ omai ru onana. (Ahwo Rom 9:1) Joma ta kpahe epanọ ma sai ro wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai.

8. (a) Ẹvẹ oware nọ o rrọ omai udu o sai ro kpomahọ obruoziẹ-iroro mai? (b) Eme u fọ nọ ma nọ omamai taure ma tẹ te jiroro jọ?

⁸ Ahwo jọ a re roro nọ a te bi ru oware nọ o rrọ ae iroro họ a bi yoẹme kẹ obruoziẹ-iroro rai. A re roro nọ a sai ru oware kpobi nọ u je rai otẹrọnọ u kiehọ ae oma. Rekọ ma gba ha, udu mai o sai su omai thọ. Oware nọ o rrọ omai iroro o sae ga te epanọ u re ro kpomahọ obruoziẹ-iroro mai. Ebaibol ọ ta nọ: “Udu na u wo ẹghẹ vi oware ofa kpobi, yọ u re bru okpakpa. Ono ọ rẹ sae riẹe?” (Jerimaya 17:9) Fikiere ma sai roro nọ oware jọ o gba nọ o tẹ make thọ. Wọhọ oriruo, taure Pọl o te ti zihe ruọ Oleleikristi, o kpokpo idibo Ọghẹnẹ gaga, yọ o je roro nọ oware nọ o je ru na u woma. O roro nọ emamọ obruoziẹ-iroro o jẹ wọe ru onana. Rekọ evaọ uwhremu na ọ ta nọ: “Ọnọ o re gu omẹ ẹdhọ họ Jihova.” (1 Ahwo Kọrint 4:4; Iruẹru Ikọ 23:1; 2 Timoti 1:3) Nọ Pọl ọ riẹ nọ oware nọ o je ru na o jẹ dha Jihova eva, etẹe ọ rọ ruẹ nọ o  re nwene. O rrọ vevẹ, taure ma te ti ru oware jọ u fo nọ ma rẹ nọ oma mai nọ, ‘Eme Jihova ọ gwọlọ nọ me ru?’

9. Re a dhozọ Ọghẹnẹ eme u dhesẹ?

⁹ Nọ who te you ohwo, whọ rẹ gwọlọ ru ei eva dha ha. Fikinọ ma you Jihova, ma gwọlọ ru oware ovuovo nọ o rẹ lẹliẹ eva dhae he. U fo nọ ma re wo ozodhẹ Ọghẹnẹ gaga. Ere Nehemaya o ru. Dede nọ ọ jọ osu, ọ rọwo rehọ ọkwa riẹ koko efe họ kẹ omariẹ hẹ. Fikieme? Ọ ta nọ “fiki ozodhẹ Ọghẹnẹ.” (Nehemaya 5:15) Nehemaya ọ gwọlọ ru oware ovo nọ o rẹ lẹliẹ eva dha Jihova ha. Wọhọ Nehemaya, mai omamai ma gwọlọ ru oware ovo nọ o rẹ lẹliẹ eva dha Jihova ha. Ma sae riẹ oware nọ o rẹ were Jihova nọ ma tẹ be hai se Ebaibol na.​—Rri Ẹme-Oruvẹ 6.

10, 11. Ehri-izi Ebaibol vẹ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro kpahe udi nọ u re mu?

¹⁰ Wọhọ oriruo, o sae gwọlọ nọ Oleleikristi ọ jiroro kẹ omariẹ sọ ọ rẹ da udi nọ u re mu hayo ọ rẹ da ha. Ehri-izi Ebaibol vẹ o rẹ sai fiobọhọ kẹe jẹ emamọ iroro evaọ ẹme nana? Ejọ rai ena: Ebaibol ọ ta nọ o thọ họ re a da udi nọ u re mu. Evaọ uzẹme, Ebaibol ọ vuẹ omai nọ enwaene yọ okẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze. (Olezi 104:14, 15) Ghele na, Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a du roma kẹ “udi-oda ubuobu” hu. (Luk 21:34) Yọ Pọl ọ vuẹ Ileleikristi nọ a whaha “eware odode avọ idieda-thomawa.” (Ahwo Rom 13:13) Ọ ta nọ egba-idi e “te reuku Uvie Ọghẹnẹ hẹ.”​—1 Ahwo Kọrint 6:9, 10.

¹¹ Oleleikristi ọ sae nọ omariẹ nọ: ‘Ẹvẹ udi nọ u re mu u wuzou kẹ omẹ te? Kọ mẹ rẹ rehọ iẹe le oke haro? Kọ mẹ rẹ da udi ro dhesẹ nọ me te ohwo no  re? Kọ mẹ sai su omamẹ, nọ mẹ gbẹ rọ da vrẹ oma ha hayo da udi ẹsikpobi hi? * Kọ mẹ sae keria kugbe egbẹnyusu mẹ gbiku nọ udi o gbẹ rrọ otọ họ?’ Ma sae lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ omai ru oware nọ u fo. (Se Olezi 139:23, 24.) Nọ ma te bi ru enẹ, yọ ma be rọ ehri-izi Ebaibol wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai. Rekọ etẹe o jọ kuhọ họ, wọhọ epanọ ma te ruẹ na.

12, 13. Fikieme obruoziẹ-iroro mai o sai ro wo ohẹriẹ no ọrọ amọfa? Eme u re dhesẹ nọ ma be daezọ obruoziẹ-iroro amọfa evaọ uyero utiona?

¹² Ahwo kpobi a wo obruoziẹ-iroro ọvona ha. Obruoziẹ-iroro ra o sai brukpe owhẹ hẹ nọ who te ru oware jọ, rekọ ọrọ amọfa ọ sai brukpe ai evaọ oware ovona. Wọhọ oriruo, whọ sae da udi nọ u re mu, rekọ omọfa ọ sai roro nọ o thọ re ọ da. Fikieme imava e sai ro wo ọvuọ iroro riẹ evaọ ẹme ọvona?

¹³ Oria nọ ohwo ọ jọ whẹro, uviuwou nọ o no ze, eware nọ ọ rọ ẹro ruẹ no gbe eware itieye na efa i re kpomahọ iroro ohwo ẹsibuobu. Evaọ ẹme udi nọ u re mu, ohwo nọ ọ jẹ hae da idi vrẹ oma vẹre ọ sae ta nọ ọ gbẹ be da vievie he. (1 Ivie 8:38, 39) Kọ whọ tẹ kẹ ohwo udi nọ u re mu nọ ọ jẹ se nọ ọ be da ha, ẹvẹ o te jọ owhẹ oma? Kọ eva e rẹ dha owhẹ? Kọ whọ rẹ tẹzẹ iẹe re ọ da? Kọ whọ rẹ nọe oware nọ o lẹliẹ riẹ se? Ijo, keme whọ be daezọ obruoziẹ-iroro riẹ.

14, 15. Uyero vẹ o jotọ evaọ oke Pọl ukọ na? Emamọ ohrẹ vẹ Pọl ọ kẹ?

 ¹⁴ Evaọ oke Pọl ukọ na, oware jọ o via nọ u dhesẹ nọ obruoziẹ-iroro ahwo kpobi ọ rrọ epọvo na ha. Erao jọ nọ a jẹ hae zẹ evaọ eki yọ enọ a rọ gọ hayo dhe-idhe kẹ edhọ no. (1 Ahwo Kọrint 10:25) Pọl o roro nọ o thọ họ re a dẹ jẹ re erao itieye. O rri rie nọ obọ Jihova emu kpobi o no ze. Rekọ inievo jọ nọ e jẹ gọ edhọ vẹre a rri rie ere he. A rri nọ o thọ re a re arao otiọye. Kọ Pọl ọ ta nọ: ‘O kẹ obruoziẹ-iroro mẹ uye he. Me wo udu nọ mẹ rẹ rọ re oware nọ u je omẹ’?

¹⁵ Pọl o roro ere he. Oghẹrẹ nọ ibe Ileleikristi riẹ a rri oware na u wuzou kẹe te epanọ ọ rọ whaha eware jọ nọ ọ hai ti ru. Pọl ọ ta nọ “orọnikọ ma re ru eva were omobọ mai hi.” Ọ tẹ jẹ ta nọ: “Makọ Kristi o ru omobọ riẹ eva were he.” (Ahwo Rom 15:1, 3) Wọhọ Jesu, Pọl ọ daezọ obruoziẹ-iroro amọfa vi ẹgwọlọ omobọ riẹ.​—Se 1 Ahwo Kọrint 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Fikieme ma gbe ro gu inievo mai ẹdhọ họ nọ obruoziẹ-iroro rai o tẹ kẹ ai uvẹ ru oware jọ?

¹⁶ Kọ ẹvẹ otẹrọnọ obruoziẹ-iroro omọfa o kẹ riẹ uvẹ ru oware jọ nọ ma rri nọ o thọ? O gwọlọ nọ ma rẹ yọroma gaga re ma seba ẹta inọ omai o gba, oriẹ o tẹ thọ. (Se Ahwo Rom 14:10.) Jihova ọ kẹ omai obruoziẹ-iroro mai re u gu omai ẹdhọ, orọnikọ amọfa ha. (Matiu 7:1) Ajọ ma kuvẹ vievie he re eware nọ e rẹ were omai e wha ebẹbẹ fihọ ukoko na fikinọ e be were inievo efa ha. Ukpoye, ma rẹ daoma ru eware nọ e rẹ wha uyoyou gbe okugbe ze evaọ ukoko na.​—Ahwo Rom 14:19.

17. Eme ọ via kẹ obruoziẹ-iroro ahwo jọ no?

¹⁷ Pita ukọ na o kere nọ: “Wha sẹro emamọ obruoziẹ-iroro.” (1 Pita 3:16) U yoma kẹhẹ, nọ ohwo ọ tẹ be hai gbobọnẹ izi Jihova, obruoziẹ-iroro riẹ o rẹ gbẹ vẹvẹ iẹe unu hu nọ ọ tẹ be maki ruthọ. Pọl ọ ta nọ obruoziẹ-iroro ohwo otiọye “o whu-ikpi no wọhọ ohọroma nọ a rọ ayọno ọrrorro mahe.” (1 Timoti 4:2) Kọ oware orrorro o mahe owhẹ no ẹdẹjọ? O tẹ via ere, oria nọ oware na o mahe na u re whu-ikpi te  epanọ whọ gbẹ rọ riẹ hẹ nọ a tẹ maki dhobọ tei. Ohwo ọ tẹ be hai ru ekpehre oware ẹsikpobi, obruoziẹ-iroro riẹ o rẹ sai “whu-ikpi,” yọ ọ gbẹ seba ha, obruoziẹ-iroro na o re gbe ruiruo vievie he nọ oke o be nyaharo na.

18, 19. (a) Eme udu nọ u re brukpe ohwo hayo omovuọ u wuhrẹ omai? (b) Eme ma rẹ sai ru nọ udu o tẹ be hai brukpe omai fiki izieraha nọ ma kurẹriẹ no?

¹⁸ Udu u te bi brukpe omai, o sae jọnọ obruoziẹ-iroro mai o be vuẹ omai inọ ma ru oware jọ thọ no. Onana o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ ma ruthọ na jẹ se iẹe ba. Ma rẹ daoma wuhrẹ no ethobọ mai ze re ma gbẹ wariẹ ai hi. Wọhọ oriruo, dede nọ Devidi ovie na ọ thọ uzi, obruoziẹ-iroro riẹ o wọ riẹ  kurẹriẹ. Oware nọ o ru na o kẹ riẹ uye gaga, ọ tẹ gbaemu nọ o re yoẹme kẹ Jihova no umuo oke yena vrẹ. Oware nọ o via kẹ Devidi na u ru nọ ọ sae rọ ta kpahe Jihova nọ: “Who woma, O Jihova, yọ whọ ruẹrẹ oma kpahe re whọ rọvrẹ.”​—Olezi 51:1-19; 86:5; rri Ẹme-Oruvẹ 7.

¹⁹ Rekọ obruoziẹ-iroro ohwo ọ rẹ sae gbẹ kẹe uye ghele fiki uzi nọ ọ thọ okenọ u kpemu, o tẹ make rọnọ o kurẹriẹ no uzioraha na no anwẹdẹ. Onana o rẹ sae da ohwo gaga je ru nọ o re ro roro nọ o fioka ha. Otẹrọnọ o be hae jọ enẹ kẹ owhẹ ẹsejọ, kareghẹhọ nọ whọ rẹ sai nwene oware nọ o via vrẹ no na ha. O tẹ make rọnọ whọ riẹ nọ oware na o thọ hayo o thọ họ evaọ oke yena, Jihova ọ rọvrẹ owhẹ no riẹriẹriẹ yọ  o voro izieraha yena no. Riẹ nọ whọ rrọ fuafo evaọ aro Jihova yọ who bi ru oware nọ u kiehọ enẹna. Udu ra o sai gbe brukpe owhẹ, rekọ Ebaibol na ọ ta nọ: “Ọghẹnẹ ọ rro vi udu mai.” (Se 1 Jọn 3:19, 20.) Onana u dhesẹ nọ uyoyou gbe ẹrọvrẹ riẹ i vi udubro hayo omovuọ kpobi nọ o rẹ sae jọ omai oma. Jọ u mu owhẹ ẹro inọ Jihova ọ rọvrẹ owhẹ no. Ohwo ọ tẹ rọwo nọ Jihova ọ rọvrẹ riẹ no, udu o rẹ sai tei otọ, yọ ọ rẹ gọ Ọghẹnẹ avọ evawere.​—1 Ahwo Kọrint 6:11; Ahwo Hibru 10:22.

20, 21. (a) Eme obe nana u ti fiobọhọ kẹ owhẹ ru? (b) Uvẹ vẹ Jihova ọ kẹ omai? Kọ ẹvẹ ma re rri uvẹ nana?

²⁰ Obe nana u ti fiobọhọ kẹ owhẹ wuhrẹ obruoziẹ-iroro ra re o sae vẹvẹ owhẹ unu jẹ thọ owhẹ evaọ edẹ urere nana nọ ebẹbẹ e da fia na. U ti je fiobọhọ kẹ owhẹ ru lele ehri-izi Ebaibol evaọ iyero sa-sa. Orọnikọ a jọ obe nana fodẹ oware nọ who re ru gbiae he evaọ uyero kpobi. “Uzi Kristi” nọ a rọ no ehri-izi Ọghẹnẹ ze ma bi ru lele. (Ahwo Galesha 6:2) Ghele na, u dhesẹ nọ ma re ru oware nọ u yoma ha nọ ma gbẹ jọ Ebaibol ruẹ uzi jọ nọ o ta kpahe iẹe gbiae he. (2 Ahwo Kọrint 4:1, 2; Ahwo Hibru 4:13; 1 Pita 2:16) Ukpoye, ma rẹ sae rọ uvẹ nana salọ oware nọ u dhesẹ nọ ma you Jihova.

²¹ Nọ ma te bi roro didi kpahe ehri-izi Ebaibol jẹ be daoma fi ai họ iruo, yọ ma be rọ “ẹgba orimuo” mai ru iruo, ma ve ti wo eriwo Jihova ẹsikpobi. (Ahwo Hibru 5:14) Ma vẹ te rọ ere wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai, onọ o te kpọ omai evaọ uzuazọ je ru nọ Ọghẹnẹ o re gbe ro you omai.