Ehri-izi sa-sa eye izi Ọghẹnẹ i no ze. Ehri-izi nana họ igogo iwuhrẹ nọ e rrọ Ebaibol na. I re fiobọhọ kẹ omai riẹ iroro Ọghẹnẹ gbe oghẹrẹ nọ o re rri eware. Ehri-izi i re fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro evaọ uzuazọ je ru oware nọ u kiehọ. Ehri-izi i re fiobọhọ gaga evaọ eware nọ uzi Ọghẹnẹ o jọ fodẹ ugogo oware nọ ma re ru hu.

▸ Uzou 1, edhe-ẹme avọ 8

Re a yoẹme kẹ Jihova u dhesẹ nọ ma rẹ rọ unevaze ru oware kpobi nọ ọ vuẹ omai. Jihova ọ gwọlọ nọ uyoyou o rẹ wọ omai yoẹme kẹe. (1 Jọn 5:3) Ma te you Ọghẹnẹ je bi fievahọ iẹe, ma ti ru lele ohrẹ riẹ evaọ uyero kpobi nọ ma rrọ. Ma ti yoẹme kẹe nọ o tẹ make rrọ bẹbẹ kẹ omai re ma ru ere. O mai woma re ma yoẹme kẹ Jihova, keme o bi wuhrẹ omai epanọ ma sai ro yeri emamọ uzuazọ enẹna, ọ tẹ jẹ ya eyaa kẹ omai nọ ma te reawere eghale buobu evaọ obaro.​—Aizaya 48:17.

▸ Uzou 1, edhe-ẹme avọ 10

Jihova ọ kẹ ohwo kpobi ufuoma iroro-ejẹ, hayo uvẹ nọ ọ rẹ rọ salọ oware nọ u je rie. Ọ ma omai wọhọ erọbọto ho. (Iziewariẹ 30:19; Joshua 24:15) Ma sae rọ ufuoma nọ ọ kẹ omai na jẹ emamọ iroro. Rekọ ma gbẹ yọroma ha, ma sae jẹ iroro nọ i fo ho. Nọ ma wo ufuoma iroro-ejẹ na, u dhesẹ nọ mai omomọvo ọ rẹ jiroro kẹ omariẹ sọ ọ te talamu Jihova je dhesẹ nọ o gine you rie no udu ze.

▸ Uzou 1, edhe-ẹme avọ 12

Jihova ọ kẹ omai izi ikiẹrẹe hayo ekpọvio nọ e rẹ kpọ uruemu gbe owojẹ mai. Ma sae jọ Ebaibol na wuhrẹ kpahe izi nana gbe epanọ  ma sai ro ru lele ai re ma sai yeri emamọ uzuazọ. (Itẹ 6:16-19; 1 Ahwo Kọrint 6:9-11) Ithubro nana i re fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ u woma gbe onọ u yoma evaọ aro Ọghẹnẹ. I re je fiobọhọ kẹ omai dhesẹ uyoyou, jẹ emamọ iroro jẹ jọ wowou kugbe amọfa. Dede nọ ahwo a bi yeri uzuazọ epanọ u je rai nẹnẹ, izi Jihova i re nwene he. (Iziewariẹ 32:4-6; Malakae 3:6) Ma te bi ru lele izi nana, ma te whaha ebẹbẹ jọ nọ ahwo a be wha se omarai na, ma ve ti je wo iroro ivevẹ.

▸ Uzou 1, edhe-ẹme avọ 17

Obruoziẹ-iroro mai yọ oware nọ o rrọ omai oma nọ u re fiobọhọ kẹ omai riẹ oware uwoma gbe uyoma. Jihova ọ kẹ omai kpobi obruoziẹ-iroro. (Ahwo Rom 2:14, 15) Re obruoziẹ-iroro mai ọ sai ru iruo ziezi, ma rẹ rọ izi Jihova wuhrẹ iẹe. Ẹsiẹe obruoziẹ-iroro mai ọ te sai ro fiobọhọ kẹ omai jiroro nọ e rẹ were Ọghẹnẹ. (1 Pita 3:16) Obruoziẹ-iroro mai ọ sae vẹvẹ omai unu nọ ma tẹ gwọlọ ru oware ugheghẹ jọ, hayo o sai brukpe omai nọ ma te ru oware uyoma. Obruoziẹ-iroro mai ọ sai whrehe, rekọ Jihova ọ sai fiobọhọ kẹ omai wariẹ ru ei ga. Emamọ obruoziẹ-iroro o re ru omai wo udhedhẹ iroro gbe adhẹẹ omobọ ohwo.

▸ Uzou avọ 2, edhe-ẹme avọ 3

Re ma dhozọ Ọghẹnẹ u dhesẹ nọ ma re you rie jẹ kẹe adhẹẹ, onọ u re ru nọ ma gbẹ rọ gwọlọ ru oware ovo nọ o rẹ dhae eva ha. Ozodhẹ Ọghẹnẹ u re fiobọhọ kẹ omai ru oware uwoma jẹ whaha oware nọ u yoma. (Olezi 111:10) U re ru omai gaviezọ kẹ oware kpobi nọ Jihova ọ ta. U re je fiobọhọ kẹ omai koko eyaa nọ ma ya kẹe, jẹ kẹe adhẹe odidi. Ozodhẹ Ọghẹnẹ u re kpomahọ iroro mai, oghẹrẹ nọ ma re lele amọfa yeri gbe iroro-ejẹ mai kẹdẹ kẹdẹ.

▸ Uzou avọ 2, edhe-ẹme avọ 9

Ekurẹriẹ u kugbe ọkora nọ ọ rẹ jọ ohwo oma fiki oware uyoma jọ nọ o ru. O rẹ da ohwo nọ o you Ọghẹnẹ gaga nọ ọ tẹ riẹ nọ ọ thọ uzi Ọghẹnẹ. Ma te ru oware uyoma jọ, ma rẹ lẹ se Jihova re ọ rọvrẹ omai fiki idhe ẹtanigbo Jesu. (Matiu 26:28; 1 Jọn 2:1, 2) Ma te gine kurẹriẹ no eva ze je siobọno oware uyoma na, Jihova ọ te rọvrẹ omai. U gbe du gwọlọ nọ ma hae jọ ọkọkora ha fiki oware uyoma nọ ma ru evaọ okenọ u kpemu. (Olezi 103:10-14; 1 Jọn 1:9; 3:19-22) Ma rẹ daoma wuhrẹ no ethobọ mai ze, whaha iroro ethọthọ, je yeri uzuazọ mai rọwo kugbe izi Jihova.

▸ Uzou avọ 2, edhe-ẹme avọ 18

Nọ ohwo ọ tẹ thọ uzi ulogbo yọ ọ rọwo kurẹriẹ re o koko izi Ọghẹnẹ hẹ, ọ rẹ gbẹ jọ ukoko na ha. A re si ei no ukoko. A te si ohwo no ukoko, ma re gbe ru oware ovuovo kugbei hi, yọ ma re gbe lele ei ta ẹme he. (1 Ahwo Kọrint 5:11; 2 Jọn 9-11) Ọruẹrẹfihotọ esino-ukoko na u re si afuẹwẹ no odẹ Ọghẹnẹ jẹ thọ ukoko na. (1 Ahwo Kọrint 5:6) Esino-ukoko ọ tẹ jẹ rrọ ọwhọkuo nọ o re fiobọhọ kẹ ohwo kurẹriẹ je zihe bru Jihova ze.​—Luk 15:17.

▸ Uzou avọ 3, edhe-ẹme avọ 19

Jihova o you omai yọ ọ gwọlọ fiobọhọ kẹ omai. Fiki oye ọ be rọ rehọ Ebaibol gbe idibo riẹ kẹ omai ọkpọvio, uthubro gbe ohrẹ na. Fikinọ ma gba ha, ma gwọlọ obufihọ nana gaga. (Jerimaya 17:9) Fikiere, nọ ma tẹ be romakpotọ gaviezọ kẹ ahwo nọ Jihova ọ be rọ kẹ omai ọkpọvio, yọ ma be kẹe adhẹẹ jẹ rọ ere dhesẹ nọ ma gwọlọ yoẹme kẹe.​—Ahwo Hibru 13:7.

▸ Uzou avọ 4, edhe-ẹme avọ 2

Fikinọ ma gba ha, o lọhọ gaga re ma wo uruemu oriobọ je bru omorro. Rekọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma dhesẹ omaurokpotọ. Uzẹme riẹ họ, nọ ma te roro kpahe epanọ ma kawo te evaọ akotọ Jihova, u re ru omai wuhrẹ omaurokpotọ. (Job 38:1-4) Oware ofa nọ u wuzou kẹ omaurokpotọ họ, nọ ma tẹ be daoma roro kpahe amọfa jẹ rọ ẹgwọlọ rai karo. Omorro u re ru ohwo roro nọ o woma vi amọfa. Ohwo nọ o wo omaurokpotọ ọ rẹ kiẹ omariẹ riwi avọ oruọzewọ re ọ riẹ emamọ iruemu nọ o wo gbe enọ ọ be jọ riẹ ru tere he. Ohwo nọ o wo omaurokpotọ o re fievahọ Jihova je lele ọkpọvio riẹ.​—1 Pita 5:5.

▸ Uzou avọ 4, edhe-ẹme avọ 4

Udu-esuo yọ udu nọ ohwo o wo nọ ọ rẹ rọ ta epanọ ọ gwọlọ nọ eware e rẹ jọ, jẹ vuẹ amọfa onọ a re ru. Jihova họ ọnọ o wo udu-esuo nọ o mai kpehru evaọ odhiwu gbe otọakpọ. Ọye ọ mai wo ogaga evaọ ehrugbakpọ na, keme ọye ọ ma eware kpobi. Ọ rẹ rọ udu-esuo riẹ ru eware nọ e rẹ wha erere se amọfa. Jihova ọ kẹ ahwo-akpọ jọ owha-iruo nọ a rẹ rọ rẹrote omai. Wọhọ oriruo, esẹgbini, ekpako ukoko gbe egọmeti a wo udu-esuo sa-sa, yọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma hai yoẹme kẹ ae. (Ahwo Rom 13:1-5; 1 Timoti 5:17) Rekọ evaọ otọ uyero nọ izi ahwo-akpọ avọ erọ Ọghẹnẹ e jọ rọwokugbe he, ma re yoẹme kẹ Ọghẹnẹ viukpọ ahwo-akpọ. (Iruẹru Ikọ 5:29) Ma tẹ be hai yoẹme enọ Jihova ọ kẹ udu, yọ ma be rọ ere dhesẹ kẹ Jihova nọ ma wo adhẹẹ kẹ ọruẹrẹfihotọ riẹ.

▸ Uzou avọ 4, edhe-ẹme avọ 7

Jihova ọ be rọ ekpako na rẹrote ukoko na, enana yọ inievo-emezae nọ i wo orimuo ziezi. (Iziewariẹ 1:13; Iruẹru Ikọ 20:28) Ezae nana i re fiobọhọ ru usu mai kugbe Jihova ga, je fiobọhọ kẹ omai gọe dhedhẹ  evaọ edhere nọ ọ rrọ kpatiẹ. (1 Ahwo Kọrint 14:33, 40) Re ẹzi ọfuafo ọ sae rehọ ekpako mu, o gwọlọ nọ a re wo obọdẹ iruemu jọ nọ Ebaibol na ọ fodẹ. (1 Timoti 3:1-7; Taitọs 1:5-9; 1 Pita 5:2, 3) Ma fievahọ ukoko Ọghẹnẹ jẹ be thae uke, onana u bi ru omai yoẹme kẹ ekpako na avọ evawere.​—Olezi 138:6; Ahwo Hibru 13:17.

▸ Uzou avọ 4, edhe-ẹme avọ 8

Jihova ọ kẹ esẹgbini owha-iruo nọ a rẹ rọ rẹrote emọ gbe uviuwou rai. Dede na, Ebaibol ọ ta nọ ọzae uwou-orọo họ ọnọ o wuzou uviuwou na. Ọsẹ ọ gbẹ rrọ uwou na ha, oni họ ọnọ ọ rẹ rẹrote owha-iruo nana. Usu eware nọ ohwo nọ o wuzou uwou o re ru họ, ọ rẹ gwọlọ emuore, iwu gbe uwou kẹ uviuwou na. U wuzou gaga inọ ọ rẹ kobaro evaọ egagọ Jihova, rọ ere fiobọhọ kẹ uviuwou na dikihẹ ga evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Ọ rẹ ruẹ nọ iwuhrẹ i re vo ohwo ọvo ho evaọ uwou na, jẹ ruẹ nọ a kpohọ usi uwoma ota kẹse kẹse, a vẹ jẹ hai wuhrẹ Ebaibol na kugbe. Ọnọ o wuzou uwou na ọ rẹ kobaro evaọ iroro-ejẹ. Ọ rẹ daoma raro kele Jesu dhesẹ ẹwo gbe ororokẹ, o re dhuaro hayo jọ ohwo ọgeva ha. Onana o rẹ lẹliẹ evawere jọ uviuwou na, jẹ lẹliẹ udu te ohwo kpobi otọ evaọ uwou na je fiobọhọ kẹ ai wo usu okpekpe kugbe Jihova.

▸ Uzou avọ 4, edhe-ẹme avọ 12

Utu Ẹruorote na yọ utu ezae jọ nọ i wo ẹruore obọ odhiwu, enọ Ọghẹnẹ ọ be rọ kpọ iruo idibo riẹ. Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, Jihova ọ rehọ utu ẹruorote kpọ egagọ gbe usi uwoma ota ukoko Ileleikristi ọsosuọ na. (Iruẹru Ikọ 15:2) Nẹnẹ, inievo nọ e rrọ Utu Ẹruorote na a be kẹ ekpọvio, uthubro, jẹ be thọ idibo Ọghẹnẹ. Inievo nana a rẹ kiẹ Ẹme Ọghẹnẹ riwi jẹ rẹroso ekpakpọ ẹzi ọfuafo na taure a tẹ te jiroro kpobi. Jesu o se utu ezae nana nọ a rọ ẹzi wholo na “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ.”​—Matiu 24:45-47.

▸ Uzou avọ 4, edhe-ẹme avọ 15

A sae ta kẹ oniọvo-ọmọtẹ evaọ ukoko na inọ o ru oware jọ nọ u fo nọ oniọvo-ọmọzae o re ru. Nọ o te bi ru iruo nana, ọ rẹ fare uzou riẹ ro dhesẹ nọ ọ be rọ adhẹẹ kẹ ọruẹrẹfihotọ Jihova. Rekọ iyero jọ ọvo o jọ gbae họ nọ ọ rẹ fare uzou riẹ. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọtẹ ọ rẹ fare uzou riẹ nọ o te bi wuhrẹ ohwo obe evaọ iraro ọzae riẹ hayo oniọvo-ọmọzae nọ ọ họ-ame no.​—1 Ahwo Kọrint 11:11-15.

▸ Uzou avọ 4, edhe-ẹme avọ 17

Re ma dhesẹ nọ ma wo obọ ọvo kugbe akpọ na ha, o gwọlọ nọ ma re siomano ẹme esuo-ohrowo kpobi. (Jọn 17:16) Uvie Ọghẹnẹ oye idibo Jihova a rẹ tha uke. Wọhọ Jesu, ma rrọ abọ ọvo ho evaọ iruẹru akpọ na.

Jihova o jie uzi kẹ omai nọ ma “yoẹme kẹ egọmeti gbe enọ i wo udu-esuo.” (Taitọs 3:1, 2; Ahwo Rom 13:1-7) Rekọ uzi Ọghẹnẹ o ta re nọ ma du kpe ohwo ho. Fikiere, obruoziẹ-iroro Oleleikristi ọ rẹ kẹe uvẹ kpohọ ẹmo ofio ho. Otẹrọnọ a kẹ Oleleikristi iruo efa nọ o re ru viukpọ iruo isoja, o re roro te ziezi sọ obruoziẹ-iroro riẹ ọ te kẹe uvẹ ru iruo itieye na.

Jihova ọvo ma rẹ gọ, keme ọye họ Ọnọ ọ ma omai. Dede nọ ma re wo adhẹẹ kẹ eware sa-sa nọ i dikihẹ kẹ orẹwho, ma re yere obiala hayo so ole orẹwho ho. (Aizaya 43:11; Daniẹl 3:1-30; 1 Ahwo Kọrint 10:14) U te no ere no, idibo Jihova a re votu kẹ ohwo hayo epati esuo-ohrowo jọ họ, onana yọ iroro nọ a jẹ kẹ omobọ rai. O rrọ ere keme, abọ egọmeti Ọghẹnẹ ma rrọ.​—Matiu 22:21; Jọn 15:19; 18:36.

▸ Uzou avọ 5, edhe-ẹme avọ 2

Akpọ na ọ be wha iroro Setan haro. Ahwo nọ a you Jihova ha, nọ e be gọe he je bi keke aro fihọ la izi riẹ vrẹ a wo ọkpọ iroro Setan. (1 Jọn 5:19) Iroro itieye gbe oware nọ u re noi ze oye a se ẹzi akpọ  na. (Ahwo Ẹfisọs 2:2) Idibo Jihova a rẹ daoma gaga re ẹzi akpọ na ọ siọ ae oma ba ẹdaruọ. (Ahwo Ẹfisọs 6:10-18) Ukpoye, ma re you izi Jihova jẹ daoma gaga ruẹ nọ ma wo ọkpọ iroro riẹ ẹsikpobi.

▸ Uzou avọ 5, edhe-ẹme avọ 7

Nọ ohwo o te bi mukpahe uzẹme nọ o rrọ Ebaibol na, u dhesẹ nọ ọ siọ ẹrọwọ na no. Ahwo nọ a siọ ẹrọwọ na a re veghe uzou kẹ Jihova gbe Jesu nọ o ro mu Ovie Uvie Ọghẹnẹ, yọ ahwo otiọye a rẹ gwọlọ lẹliẹ amọfa họ re a kuomagbe ae. (Ahwo Rom 1:25) A rẹ gwọlọ fi avro họ udu enọ e be gọ Jihova. Ahwo jọ evaọ ukoko na a siọ ẹrọwọ na evaọ oke Ileleikristi ọsosuọ, yọ ejọ i ru ere no evaọ oke mai na. (2 Ahwo Tẹsalonika 2:3) Ahwo nọ a be romakpotọ kẹ Jihova a re wo oware ovo kugbe otu nọ ọ siọ ẹrọwọ na no ho. Ma rẹ kuvẹ re isiuru nọ ma rọ gwọlọ riẹ kpahe eme nọ a ta i ru omai se ebe hayo gaviezọ kẹ iwuhrẹ erue ahwo nọ a siọ ẹrọwọ na no ho. Yọ ma rẹ kuvẹ re amọfa a gele omai họ ru onana ha. Jihova ọvo ma rẹ talamu jẹ gọ.

▸ Uzou avọ 5, edhe-ẹme avọ 9

Evaọ otọ Uzi Mosis, orẹwho Izrẹl a jẹ hae lẹ se Jihova kẹ erọvrẹ izieraha rai. A jẹ hae rọ ibi-ekakọ, ewhri gbe erao kpobọ etẹmpol kẹ idhe omavoro. Ọruẹrẹfihotọ nana ọ jẹ hae kareghẹhọ ahwo Izrẹl inọ Jihova ọ te rọ izieraha rai vrẹ ae omomọvo gbe orẹwho na soso. Rekọ nọ Jesu ọ rọ uzuazọ riẹ hwosa izieraha mai no na, u gbe du gwọlọ nọ ma re dhe idhe omavoro ho. Jesu o dhe idhe egbagba “ẹsiẹvo rọkẹ oke kpobi.”​—Ahwo Hibru 10:1, 4, 10.

▸ Uzou avọ 7, edhe-ẹme avọ 6

Evaọ otọ Uzi Mosis na, ohwo ọ sai kpe arao ro there emu. A te je jie uzi kẹ ai nọ a hae rehọ erao dhe idhe. (Iruo-Izerẹ 1:5, 6) Rekọ Jihova  ọ kuvẹ vievie he re a lahiẹ erao. (Itẹ 12:10) Evaọ uzẹme, ma rẹ jọ Uzi Mosis na ruẹ izi nọ i mukpahe erao nọ a re gboja kẹ. A jie uzi kẹ emọ Izrẹl nọ a rẹrote erao rai ziezi.​—Iziewariẹ 22:6, 7.

▸ Uzou avọ 7, edhe-ẹme avọ 6

Egẹgẹ-esese azẹ. U wo ugogo eware ene nọ i ru azẹ via, eyehọ red cells (egẹgẹ azẹ ọwawae), white cells (egẹgẹ azẹ ọfuafo), platelets (egẹgẹ azẹ nọ i re ru azẹ dhẹmu), gbe plasma (ame nọ ọ rẹ wọ azẹ dhẹ oma wariẹ). A rẹ sae ghale igogo eware ene nana nọ i ru azẹ via na kpohọ egẹgẹ-esese efa. *

Ileleikristi a re se azẹ ọsoso hayo igogo eware ene nọ i ru azẹ via na fihọ oma ha. Kọ a sai se egẹgẹ-esese azẹ fihọ oma? Ebaibol na ọ ta kpahe onana gbiae he. Fikiere, o gwọlọ nọ Oleleikristi kpobi ọ rẹ rọ obruoziẹ-iroro riẹ nọ ọ rọ Ebaibol wuhrẹ no jiroro onọ o re ru.

Ileleikristi jọ a jiroro nọ a re se uvumọ ogẹgẹ-osese azẹ fihọ oma ha. O sae jọnọ a jiroro nana fiki uzi nọ Ọghẹnẹ o jie kẹ ahwo Izrẹl inọ a re ku azẹ kpobi nọ ọ rrọ arao “fihọ otọ.”​—Iziewariẹ 12:22-24.

Rekọ Ileleikristi efa a rẹ jiroro nọ i wo ohẹriẹ no oyena. Obruoziẹ-iroro rai ọ kẹ rai uvẹ nọ a rẹ rọ rehọ egẹgẹ-esese azẹ jọ. A re roro nọ egẹgẹ-esese azẹ e sai dikihẹ kẹ uzuazọ omama nọ a rehọ azẹ na no ze na ha.

Nọ whọ tẹ be jiroro kpahe egẹgẹ-esese azẹ, nọ omara enọ nana:

• Kọ mẹ riẹ nọ mẹ tẹ se oghẹrẹ egẹgẹ-esese azẹ kpobi, oyena u dhesẹ nọ mẹ se oghẹrẹ ibi-imu jọ nọ e rẹ sae họre ẹyao hayo ru nọ azẹ ohwo o gbe ro hwẹ kufiẹ hẹ?

• Ẹvẹ mẹ sae rọ vuẹ edọkita ẹjiroro nọ mẹ be rọ se hayo rehọ egẹgẹ-esese azẹ jọ?

 Eghẹrẹ usiwo-imu. Mai Ileleikristi, ma re se azẹ mai kẹ omọfa ha, yọ ma re se azẹ mai fihọ oria jọ taure ma te ti ru obẹrọ họ. Ghele na, eghẹrẹ usiwo jọ e riẹ nọ a rẹ jọ rehọ azẹ ohwo nọ a bi siwi na ru iruo. Oleleikristi kpobi ọ rẹ jiroro kẹ omobọ riẹ kpahe epanọ a rẹ rehọ azẹ riẹ ru iruo evaọ obẹrọ, etẹste hayo oghẹrẹ usiwo nọ u re kpe edada. Evaọ eghẹrẹ usiwo utioye, a sai se azẹ no ohwo na oma evaọ omoke jọ.​—Rọkẹ evuẹ efa, rri Uwou-Eroro ọ Akpe 15, 2000, ẹwẹ-obe avọ 30-31 (ọrọ Oyibo).

Wọhọ oriruo, u wo oghẹrẹ usiwo nọ a re se hemodilution, onọ a rẹ jọ se azẹ jọ no ohwo oma a vẹ rọ oghẹrẹ ame nọ u re ru azẹ vihọ nwene ẹta riẹ taure a te ti ru obẹrọ. Nọ a je bi ru obẹrọ na hayo nọ a tẹ nwani ru obẹrọ na no, a ve se azẹ na zihe fihọ ohwo na oma.

Oghẹrẹ usiwo ofa họ cell salvage. Evaọ usiwo nana, a re koko azẹ nọ o hwẹ no ohwo oma evaọ etoke obẹrọ họ, a ve ru ei fo jẹ wariẹ sei fihọ iẹe oma evaọ etoke obẹrọ na hayo nọ a tẹ nwani ru obẹrọ na no.

 Oghẹrẹ nọ edọkita sa-sa a re ro ru usiwo nana o sae dina wo ohẹriẹ no ohwohwo. Fikiere, taure a te ti ru usiwo nọ o gwọlọ obẹrọ, etẹste hayo usiwo nọ u re ru edada kpotọ, o gwọlọ nọ Oleleikristi ọ rẹ riẹ vevẹ tao kpahe oghẹrẹ nọ a te rehọ azẹ riẹ ru iruo.

Whọ tẹ be jiroro usiwo-imu nọ a te jọ rehọ azẹ obọra ru iruo, nọ omara enọ nana:

• Otẹrọnọ a te kpọ abọjọ azẹ mẹ kpohọ oria ofa, je tube bru ei dhe omoke jọ, kọ obruoziẹ-iroro mẹ ọ te gbẹ kẹ omẹ uvẹ rri azẹ nana wọhọ abọjọ omamẹ, nọ o gbẹ te rọ gwọlọ nọ a ku ei “fihọ otọ” họ?​—Iziewariẹ 12:23, 24.

• Kọ obruoziẹ-iroro nọ mẹ rọ Ebaibol wuhrẹ no o ti brukpe omẹ, nọ a tẹ kpọ azẹ mẹ kpohọ oria ofa, ru ei fo, jẹ wariẹ sei fihọ omẹ oma?

• Kọ mẹ riẹ nọ mẹ tẹ se oghẹrẹ usiwo-imu kpobi nọ u wobọ kugbe azẹ mẹ, oyena u dhesẹ nọ mẹ se inọ a re se azẹ mẹ ro ru etẹste he, kuvẹ re a kpọ abọjọ azẹ mẹ kpohọ oria ofa evaọ etoke obẹrọ họ hayo rọ heart-lung bypass machine, koyehọ ẹjini nọ o rẹ rehọ ẹta iruo ubiudu siwi omẹ hẹ?

Taure ma tẹ te jiroro nọ i wobọ kugbe eroruiruo egẹgẹ-esese azẹ gbe oghẹrẹ usiwo-imu nọ a rẹ sae rọ azẹ mai ru, o gwọlọ nọ ma rẹ lẹ se Jihova re ọ kpọ omai, ma ve je ru ekiakiẹ. (Jemis 1:5, 6) Kẹsena ma vẹ rọ obruoziẹ-iroro mai nọ ma rọ Ebaibol wuhrẹ no jiroro onọ  ma re ru. Ma rẹ ta nọ amọfa a vuẹ omai oware nọ a hai ti ru hu orọnọ a rrọ uyero mai na, yọ u fo re amọfa a ta họ omai obọ họ.​—Ahwo Rom 14:12; Ahwo Galesha 6:5.

▸ Uzou avọ 7, edhe-ẹme avọ 11

Re ma jọ fuafo evaọ uruemu u dhesẹ nọ ma re wo emamọ uruemu evaọ aro Ọghẹnẹ. Ẹfuọ uruemu u kugbe eware nọ ma be hai roro, ta, je ru. Jihova o jie uzi kẹ omai nọ ma whaha oghẹrẹ ọfariẹ-ogbe kpobi. (Itẹ 1:10; 3:1) Ma rẹ gbaemu nọ ma re ru lele izi Jihova taure ma tẹ te rẹriẹ ovao ku uyero nọ o rẹ sae jọ odawọ kẹ omai. O gwọlọ nọ ma rẹ lẹ se Ọghẹnẹ kẹse kẹse inọ o fiobọhọ kẹ omai re udu mai o jọ fuafo, ma vẹ jẹ gbaemu nọ ma re kie kẹ odawọ ọfariẹ-ogbe vievie he.​—1 Ahwo Kọrint 6:9, 10, 18; Ahwo Ẹfisọs 5:5.

▸ Uzou avọ 8, edhe-ẹme avọ 11

Uruemu otọtọ nọ a re ru odode u kugbe ẹmeọta hayo owojẹ nọ o wọso izi Ọghẹnẹ, onọ a re ru ababọ omovuọ. Ohwo nọ o wo uruemu nana o dhesẹ nọ o wo adhẹẹ kẹ izi Ọghẹnẹ hẹ. A rẹ rehọ ohwo otiọye guẹdhọ. Egbegbe ọ kẹre te oghẹrẹ izieraha sa-sa. Uruemu ugbegbe ohwo o sae ga te epanọ a rẹ rọ rehọ iẹe guẹdhọ evaọ ukoko na.​—Ahwo Galesha 5:19-21; Ahwo Ẹfisọs 4:19; rọkẹ evuẹ efa, rri “Enọ Ahwo nọ A s’Ebe” evaọ Uwou-Eroro ọ Ahrẹ 15, 2006 (ọrọ Oyibo).

▸ Uzou avọ 9, edhe-ẹme avọ 7; Uzou avọ 12, edhe-ẹme avọ 10

Jihova o ru ọruẹrẹfihotọ owezẹ ọzae-avọ-aye re o jọ edhere nọ ọzae avọ aye uwou-orọo a re ro dhesẹ uyoyou kẹ ohwohwo. Rekọ ohwo ọ tẹ be bẹlẹ omobọriẹ, hayo ru ẹba obọriẹ oghẹrẹ nọ u fo ho re ọ  ruẹsi wo omawere owezẹ, kiyọ ọ be rehọ ẹba riẹ ru oware ugbegbe. Uruemu nana o sae raha usu nọ ohwo o wo kugbe Jihova. O sai ru ohwo wo isiuru oghẹrẹsa kpahe owezẹ ọzae-avọ-aye je ru nọ ọ rẹ rọ rehọ ubiẹro nọ u fo ho rri rie. (Ahwo Kọlọsi 3:5) Ohwo jọ o te wo uruemu ugbegbe nana, jẹ be daoma gaga re ọ seba rekọ o be lọhọ kẹe he, ajọ oma o rrọ e he. (Olezi 86:5; 1 Jọn 3:20) Otẹrọnọ who wo ẹbẹbẹ nana, horie eva ra kpobi kẹ Jihova jẹ lẹe re o fiobọhọ kẹ owhẹ. Whaha uruemu wọhọ ifoto-ẹbẹba iriwo, keme o sai gbe iroro ra ku. Ta ẹme na kẹ ọsẹ hayo oni ra nọ ọ rrọ ukoko na, hayo oniọvo jọ nọ o kruga ziezi evaọ ukoko na, nọ o wo adhẹẹ kẹ izi Jihova. (Itẹ 1:8, 9; 1 Ahwo Tẹsalonika 5:14; Taitọs 2:3-5) Riẹ nọ Jihova o bi muẹrohọ epanọ whọ be daoma te re whọ sae jọ fuafo evaọ uruemu, yọ onana o be were iẹe gaga.​—Olezi 51:17; Aizaya 1:18.

▸ Uzou avọ 9, edhe-ẹme avọ 9

Ahwo jọ a re wo vrẹ ọzae hayo aye ọvo. Jihova o ru ọruẹrẹfihotọ orọo re o jọ udevie ọzae ọvo gbe aye ọvo. Evaọ Izrẹl anwae, Ọghẹnẹ ọ kuvẹ re ọzae o wo vrẹ aye ọvo, rekọ orọnọ ere ọ gwọlọ nọ o rẹ jọ no emuhọ ze he. Nẹnẹ, Jihova ọ kuvẹ re idibo riẹ a wo vrẹ aye hayo ọzae ọvo ho. Aye ọvuọvo ọzae ọ rẹ sai wo, yọ ọzae ọvuọvo aye ọ rẹ sai wo.​—Matiu 19:9; 1 Timoti 3:2.

▸ Uzou avọ 10, edhe-ẹme avọ 12

Jihova ọ gwọlọ nọ ọzae-avọ-aye a rẹ jọ kugbe evaọ edẹ uzuazọ rai kpobi. (Emuhọ 2:24; Malakae 2:15, 16; Matiu 19:3-6; 1 Ahwo Kọrint 7:39) Oware nọ ọ kuvẹ riẹ inọ o rẹ sae lẹliẹ orọo fa họ, nọ ọjọ evaọ usu aimava na o te bruẹnwae. O tẹ via ere, Jihova ọ kẹ ọrivẹ ohwo nọ o bruẹnwae na udu nọ ọ sae rọ jiroro kẹ omariẹ sọ ọ rẹ gbẹ jọ orọo na hayo ọ rẹ fa orọo na.​—Matiu 19:9.

 Ileleikristi jọ a hẹriẹ no ọrivẹ-orọo rai no, dede nọ ohwo ọvo o bruẹnwae he. (1 Ahwo Kọrint 7:11) Evaọ iyero nọ ma be te fodẹ na, Oleleikristi ọ sae jiroro inọ ọ rẹ hẹriẹ no ọrivẹ riẹ.

• Nọ ọ gbẹ be rọwo rẹrote uviuwou na ha: Nọ ọzae o te gbabọkẹ uviuwou riẹ, te epanọ o gbe bi ro siobọno ugho ho jẹ be rọ ohọo kpe uviuwou na.​—1 Timoti 5:8.

• Ukpe igbabọ ogaga: Nọ ohwo o te bi kpe ọrivẹ-orọo riẹ te epanọ ọrivẹ na ọ rọ ruẹ nọ uzuazọ riẹ o rrọ ọza.​—Ahwo Galesha 5:19-21.

• Nọ ohwo ọ tẹ be whaha ọrivẹ-orọo riẹ egagọ Jihova: Koyehọ nọ ọzae hayo aye ọ gbẹ be rọwo nọ ọrivẹ riẹ ọ rẹ gọ Jihova ha.​—Iruẹru Ikọ 5:29.

▸ Uzou avọ 11, edhe-ẹme avọ 19

Mai kpobi ma gwọlọ ujiro gbe uduotahawọ. (Itẹ 12:25; 16:24) Ma sae rọ eme ezi nọ e rrọ wowolẹ bọ ohwohwo ga jẹ tuduhọ ohwohwo awọ. Eme itieye e sai fiobọhọ kẹ ibe Ileleikristi mai thihakọ jẹ ruabọhọ gọ Jihova ghelọ epanọ ebẹbẹ rai e gbẹdẹ te kẹhẹ. (Itẹ 12:18; Ahwo Filipai 2:1-4) Udu u te whrehe ohwo jọ, joma romatotọ gaviezọ kẹe jẹ daoma wo otoriẹ epanọ eware e ginẹ rrọ kẹe. Ma sae rọ enẹ riẹ ẹme nọ ma rẹ ta hayo oware nọ ma rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹe. (Jemis 1:19) Daoma ruẹ nọ whọ riẹ inievo nọ wha gbẹ rrọ ukoko na ziezi, re whọ ruẹse riẹ obufihọ nọ a ginẹ gwọlọ. Enẹ whọ te sai ro fiobọhọ kẹ ae rẹroso Jihova, Ọnọ ọ rẹ kẹ omosasọ evaọ oghẹrẹ uyero kpobi na, re ọ sasa ae oma.​—2 Ahwo Kọrint 1:3, 4; 1 Ahwo Tẹsalonika 5:11.

▸ Uzou avọ 12, edhe-ẹme avọ 16

A jọ Ebaibol na fodẹ ugogo oghẹrẹ nọ a re ru ehaa orọo họ. Iruemu ẹwho gbe izi egọmeti i wo ohẹriẹ no oria ruọ oria. (Emuhọ 24:67;  Matiu 1:24; 25:10; Luk 14:8) Oware nọ o mai wuzou evaọ ehaa orọo họ, eyaa nọ ọzae-avọ-aye na a rẹ ya kẹ ohwohwo evaọ aro Jihova. Ahwo buobu nọ a gwọlọ rọo a re zizie ahwo uviuwou rai gbe egbẹnyusu ekpekpe rai re a jariẹ nọ a te ya eyaa nana, yọ a rẹ gwọlọ nọ ọkpako ukoko ọ kẹ ovuẹ orọo na. Ọzae-avọ-aye na a rẹ jiroro sọ a ti ru epati nọ a tẹ kẹ ovuẹ orọo na no, gbe oghẹrẹ nọ epati na e rẹ jọ. (Luk 14:28; Jọn 2:1-11) Oghẹrẹ kpobi nọ ọzae avọ aye a be ma omaa ehaa orọo rai kẹhẹ, jọ a ruẹ nọ a ru rie evaọ oghẹrẹ nọ o rẹ rọ wha orro se Jihova. (Emuhọ 2:18-24; Matiu 19:5, 6) Ehri-izi Ebaibol e sai fiobọhọ kẹ ae jẹ emamọ iroro. (1 Jọn 2:16, 17) A tẹ jiroro inọ a rẹ rọ idi nọ i re mu ghọ ahwo evaọ epati na, jọ a muẹrohọ inọ a ru onana vrẹta ha. (Itẹ 20:1; Ahwo Ẹfisọs 5:18) A tẹ jiroro nọ a re kporo ile hayo ru eware efa nọ a rẹ rọ sasa ahwo oma, jọ a ruẹ nọ a salọ enọ e rẹ wha orro se Jihova. O gwọlọ nọ ọzae-avọ-aye a rẹ tẹrovi usu rai kugbe Jihova gbe ohwohwo, orọnikọ ẹdẹ ehaa orọo na ọvo ho.​—Itẹ 18:22; whọ tẹ gwọlọ evuẹ efa, rri Uwou-Eroro ọ Akpe 15, 2006, ẹwẹ-obe avọ 28-31 (ọrọ Oyibo) gbe Uwou-Eroro ọ Akpegbọvo 1, 2006, ẹwẹ-obe avọ 6-15.

▸ Uzou avọ 13, edhe-ẹme avọ 18

Ma gwọlọ jẹ emamọ iroro nọ e rẹ rọwokugbe ehri-izi Ebaibol. Wọhọ oriruo, ọzae hayo aye Oleleikristi nọ ọ rrọ ukoko ho ọ sai zizie ei re o kuomagbe imoni riẹ re emu nọ a te bi ru ehaa obọ akpọ jọ. Otẹrọnọ whọ rrọ uyero utioye, eme who ti ru? Obruoziẹ-iroro ra ọ tẹ kẹ owhẹ uvẹ kpohọ ehaa itieye, whọ sae vuẹ ọzae hayo aye ra nọ ọ rrọ ukoko ho na inọ otẹrọnọ a ti ru eware jọ nọ e rọwokugbe izi Ebaibol ho evaọ etoke emu na, who ti ru ai hi. Who re je roro sọ u ti ru amọfa zoruẹ nọ who te kpohọ emuọriọ otiọye.​—1 Ahwo Kọrint 8:9; 10:23, 24.

Ohwo nọ who bi ru iruo kẹ ọ sai fihọ osa ra evaọ ezi nọ a bi ro ru ehaa jọ. Kọ whọ rẹ se ugho nọ o fihọ kẹ owhẹ na? O nwanọ rrọ ere he. Oware nọ o lẹliẹ e riẹ fihọ osa na o sai dhesẹ sọ whọ rẹ se ugho na hayo whọ rẹ rehọ iẹe. Kọ o rri rie nọ fiki ehaa na o ro fihọ osa na?  Manikọ ọ be rọ ugho yena dhesẹ edẹro kẹ iruo nọ who bi ru kẹe? Who te roro kpahe onana gbe eware efa, u ti fiobọhọ kẹ owhẹ jiroro sọ whọ rẹ rehọ ugho na hayo whọ rẹ siọ iẹe.

Uyero ofa jọ họ, ohwo ọ sae kẹ owhẹ okẹ evaọ ezi ehaa jẹ ta nọ: “Mẹ riẹ nọ who re ru ehaa na ha, rekọ mẹ gwọlọ kẹ owhẹ okẹ nana.” Ẹsejọhọ ọ gwọlọ ru owhẹ ọghọ ovo. Dede na, kọ o sae jọnọ ọ be gwọlọ dawo owhẹ hayo ru owhẹ wobọ evaọ ehaa na? Who te roro kpahe onana ziezi no, whọ vẹ jiroro na kẹ omara sọ whọ rẹ rehọ okẹ na hayo whọ rẹ siọ iẹe. Oghẹrẹ kpobi nọ o rrọ kẹhẹ, ma rẹ daoma ruẹ nọ ma jẹ iroro nọ e rẹ were Jihova je ru omai wo obruoziẹ-iroro ọfuafo.​—Iruẹru Ikọ 23:1.

▸ Uzou avọ 13, edhe-ẹme avọ 22

Ẹsibuobu nọ imava a te wo ẹmẹme, a rẹ sai ku ei họ dhedhẹ okioke yena ababọ ẹwhọ nọ o re noi ze. (Matiu 5:23-26) Oware nọ o mai wuzou kẹ Ileleikristi kpobi họ, epanọ a rẹ rọ wha orro se Jihova je ru ukoko na jọ okugbe ọvo.​—Jọn 13:34, 35; 1 Ahwo Kọrint 13:4, 5.

Eware nọ i wobọ kugbe ekiọthuọ e tẹ wha ẹbẹbẹ fihọ udevie Ileleikristi ivẹ, jọ a daoma ku ei họ ababọ ekọto nọ a rẹ rehọ ohwohwo kpohọ. Obe 1 Ahwo Kọrint 6:1-8 o ta kpahe ohrẹ nọ Pọl ọ kẹ kpahe obe nọ Ileleikristi a re si rọkẹ ohwohwo. O rẹ sae wha ekela se Jihova gbe ukoko na nọ ma te ru oware utiona. A jọ Matiu 18:15-17 dhesẹ owojẹ esa nọ Oleleikristi ọ rẹ jẹ ro ku ẹbẹbẹ ologbo nọ ọ rrọ udevie imava họ, wọhọ ọtaraha hayo ofruriọ. (1) Aimava na ọvo a rẹ daoma ku ẹwhọ na họ. (2) A gbẹ sai ku ei họ họ, a sae ta kẹ oniọvo jọ hayo inievo ivẹ nọ i wo orimuo ziezi evaọ ukoko na re a fiobọhọ. (3) Ẹme na o gbe kuhọ ghele he, a vẹ wọe bru ekpako ukoko re a fiobọhọ. Nọ ẹme na o te te enẹ no, ekpako na a rẹ rọ ehri-izi Ebaibol fiobọhọ kẹ inievo nọ i wo ẹbẹbẹ na ku ẹme na họ dhedhẹ. Rekọ otẹrọnọ ọjọ evaọ usu inievo nọ i wo ẹbẹbẹ na ọ be rọwo ru oware  nọ Ebaibol na ọ ta ha, o sai te epanọ ekpako ukoko na a rẹ rọ rehọ iẹe guẹdhọ.

U wo oghẹrẹ ebẹbẹ jọ nọ a sai ro kpohọ ekọto, wọhọ oriruo, nọ a tẹ gwọlọ fa orọo, nọ ọsẹ avọ oni a te bi si ikẹ kpahe obọ ohwo nọ ọmọ rai ọ rẹ jọ, a te wo ebẹbẹ kpahe uku-oghale, a te wo ẹbẹbẹ kpahe osa nọ ohwo ọ rẹ hwa kẹ ohwo nọ ọ jọ ọrivẹ-orọo riẹ vẹre noke toke, ohwo nọ a rẹ hwa ugho kẹ nọ ọraha idudhe ọ tẹ romavia hayo nọ eware nọ a fi igho họ vẹre e tẹ raha. Oleleikristi ọ tẹ jọ ekọto ku eme itieye họ dhedhẹ, o wọso ohrẹ Pọl na ha.

O tẹ rrọ uzioraha ulogbo wọhọ, ọgbaduo, te emaha nọ a rẹ gba du, ohọre, hayo ohwo-okpe, Oleleikristi nọ ọ rọ ẹme otiọye kpobọ egọmeti ọ la ohrẹ Pọl na vrẹ hẹ.

▸ Uzou avọ 14, edhe-ẹme avọ 14

No ọgbọ Idẹn ze Setan ọ be rọ daoma viẹ ahwo-akpọ họ. (Emuhọ 3:1-6; Eviavia 12:9) Ọ riẹ nọ o te gbe iroro mai ku, ọ sai gele omai ru oware uyoma lọlọhọ. (2 Ahwo Kọrint 4:4; Jemis 1:14, 15) Ọ be rọ esuo-ohrowo, ekiọthuọ, eware ẹkeriotọ, isukulu gbe eware efa buobu ru ahwo wo ọkpọ iroro riẹ je roro nọ oware ovo o jọ onana thọ họ.​—Jọn 14:30; 1 Jọn 5:19.

Setan ọ riẹ nọ oke nọ o wo nọ ọ sae rọ viẹ ahwo họ u gbe tulo ho. Fikiere ọ be rọ ẹgba riẹ kpobi daoma su ahwo buobu thọ. Ahwo nọ a be gọ Jihova ọ mae tẹrovi. (Eviavia 12:12) Ma gbe rri otọ mu hu, Ẹdhọ ọ sae rọ ẹmẹrera gbe iroro mai ku. (1 Ahwo Kọrint 10:12) Wọhọ oriruo, Jihova ọ gwọlọ nọ orọo o rẹ tọ. (Matiu 19:5, 6, 9) Rekọ ahwo buobu nẹnẹ a rri orọo fihọ oware evere nọ o rẹ sae fa oke kpobi. A be hae jọ ifimu gbe ighe etẹlẹvisiọno buobu dhesẹ onana. Ma rẹ yọroma re ma gbe wo oghẹrẹ eriwo nọ akpọ na o wo kpahe orọo ho.

Edhere ọfa nọ Setan ọ be rọ gwọlọ viẹ omai họ họ, ẹzi ọ mẹ ọvo ọ rẹ jọ omẹ sa. (2 Timoti 3:4) Ma gbe rri otọ mu hu, ma sai rri inievo nọ Jihova ọ kẹ ewha-iruo vo. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọzae jọ evaọ  ukoko na ọ sai mu uzou họ eveghe kẹ ekpako ukoko na. (Ahwo Hibru 12:5) Oniọvo-ọmọtẹ ọ jẹ sai veghe uzou kẹ uzi nọ Jihova o fihọ inọ ọzae họ ọnọ o re wuzou uwou.​—1 Ahwo Kọrint 11:3.

Ma rẹ daoma gaga re Setan ọ siọ omai ba ẹviẹhọ. Ukpoye, joma daoma wo ọkpọ iroro Jihova, jẹ hai “fi iroro [mai] kpobi họ eware nọ e rrọ obọ odhiwu.”​—Ahwo Kọlọsi 3:2; 2 Ahwo Kọrint 2:11.

▸ Uzou avọ 16, edhe-ẹme avọ 9

Mai kpobi ma gwọlọ omokpokpọ, fikiere ma rẹ dhogbo họ omamai ziezi nọ ma tẹ be mọ. (Aizaya 38:21; Mak 5:25, 26; Luk 10:34) U wo oghẹrẹ usiwo-imu buobu nọ edọkita gbe amọfa a rẹ rọ gwọlọ siwi ahwo nẹnẹ. Nọ ma tẹ be jiroro oghẹrẹ usiwo nọ ma rẹ rehọ, u wuzou gaga re ma salọ enọ e rọwokugbe ehri-izi Ebaibol. Ma rẹ kareghẹhọ nọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo o te sai siwi ẹyao mai bẹdẹ bẹdẹ. Fikiere, ma re gbobọnẹ egagọ Jihova ha fikinọ ma gwọlọ dhẹ họ omamai.​—Aizaya 33:24; 1 Timoti 4:16.

Ma re rri otọ mu ziezi re ma sae whaha oghẹrẹ usiwo kpobi nọ o wọhọ nọ u wobọ kugbe iruẹru-imizi. (Iziewariẹ 18:10-12; Aizaya 1:13) Fikiere, taure ma tẹ te jẹ oghẹrẹ usiwo hayo umu jọ rehọ, ma rẹ daoma kake kiẹ epanọ o rrọ gbe oghẹrẹ nọ amọfa a roro kpahe iẹe. (Itẹ 14:15) Jọ o thọrọ omai ẹro ho inọ Setan ọ be gwọlọ lẹliẹ omai họ dhomahọ iruẹru-imizi. Ma te viẹro ku usiwo jọ inọ o wọhọ nọ u wobọ kugbe iruẹru-imizi, o rẹ mai woma re ma whaha iẹe.​—1 Pita 5:8.

▸ Uzou avọ 16, edhe-ẹme avọ 18