1, 2. Kọ ebẹbẹ e tẹ rrọ orọo yọ u dhesẹ nọ orọo na o raha no? Ru ei vẹ.

ORỌO yọ okẹ nọ u no obọ Jihova ze. O rẹ sai ru ohwo wereva vi epanọ ọ jọ. Dede na, orọo kpobi u wo ẹkẹ ebẹbẹ riẹ. Yọ ejọ e rẹ wọhọ ẹsenọ i ti wo ekuhọ họ. Ọzae-avọ-aye nọ a rrọ orọo utioye a rẹ gbẹ sae kpekpe wọhọ epanọ a jọ vẹre he.

² U re gbe omai unu hu nọ orọo mai o tẹ be hai wo ebẹbẹ noke toke. Ghele na, orọnikọ ebẹbẹ e tẹ nwane rrọ orọo yọ u dhesẹ nọ orọo na o raha no ho. Makọ ezae avọ eyae nọ i wo ebẹbẹ ilogbo evaọ erọo rai dede, a rọ oghẹrẹ sa-sa ruẹrẹ orọo rai họ no jẹ kpekpe vi epanọ a jọ no. Evaọ oghẹrẹ vẹ?

3, 4. Eme ọ rẹ sae via ẹsejọ evaọ orọo?

³ Orọo u re ku imava kugbe. Imava nọ i wo ohẹriẹ, nọ a wo ọvuọ oware nọ o rẹ were ae gbe onọ o rẹ dha ae eva, nọ a wo ọvuọ eriwo riẹ, gbe oghẹrẹ nọ a re ru eware. Ofariẹ, oria nọ ọzae-avọ-aye na a jọ whẹro gbe iruemu-ẹwho rai e sai je wo ohẹriẹ. O rẹ rehọ oke gbe omodawọ gaga taure ọzae-avọ-aye a tẹ riẹ ohwohwo ziezi.

 ⁴ Nọ oke o be nyaharo na, ọzae hayo aye ọ sae tẹrovi ẹgwọlọ omobọ riẹ te epanọ usu rai o gbẹ rọ kpekpe evaọ orọo na ha. O rẹ tubẹ jọ wọhọ ẹsenọ ọvuọ uzuazọ riẹ o bi yeri. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ ae jọ kpekpekpe?

5. (a) Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ Oleleikristi si kẹle ọrivẹ-orọo riẹ? (b) Wọhọ epanọ Ahwo Hibru 13:4 o ta, ẹvẹ u fo nọ ma re rri orọo?

⁵ Jihova ọ kẹ omai obọdẹ ehrẹ nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ avọ ọrivẹ-orọo ra si kẹle iẹe ziezi je wo usu okpekpe kugbe ohwohwo. (Olezi 25:4; Aizaya 48:17, 18) Ọ vuẹ omai nọ: “Jọ ahwo kpobi a rọ ọghọ kẹ orọo.” (Ahwo Hibru 13:4) Oware nọ o rrọ ghaghae kẹ owhẹ, oye whọ rẹ kẹ ọghọ. Whọ rẹ sẹro riẹ, who re ru ei jeve jeve he. Ere ọvona Jihova ọ gwọlọ nọ ma re rri orọo.

6. Eme Matiu 19:4-6 u ru omai riẹ kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o rri orọo?

⁶ Jihova ọ to orọo ọsosuọ họ. Jesu Ọmọ riẹ ọ ta nọ: “Kọ wha ri se inọ ọnọ ọ ma rai no emuhọ ze ọ ma rai ọzae gbe aye jẹ ta nọ: ‘Fiki onana ọzae ọ rẹ nyasiọ ọsẹ riẹ gbe oni riẹ ba ọ vẹ talamu aye riẹ, aimava na a vẹ jọ uwo ovo’? A gbẹ rrọ uwo ivẹ hẹ rekọ uwo ovo. Fikiere, onọ Ọghẹnẹ o kugbe no, ajọ ohwo ọvo ọ hẹriẹ iẹe he.” (Matiu 19:4-6) No emuhọ ze, Jihova ọ gwọlọ nọ orọo o rẹ jọ ribri. Ọ gwọlọ nọ ahwo uviuwou a rẹ jọ kpekpekpe, wereva, jẹ reawere uzuazọ kugbe.

7. Ẹvẹ ọzae-avọ-aye a sae rọ jọ kpekpekpe evaọ orọo rai?

⁷ Rekọ erọo buobu i bi wo ebẹbẹ nẹnẹ vi epaọ anwẹdẹ kpobi. Ẹsejọ ebẹbẹ na e rẹ ga te epanọ a re ro roro nọ orọo na o te seba ẹfa ha, fikiere a rẹ gbẹ gwọlọ ru oware ovo kpahe iẹe he. Rekọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai nọ ma tẹ riẹ oghẹrẹ nọ Jihova o rri orọo.​—1 Jọn 5:3.

8, 9. (a) Oke vẹ ma re ro ru lele ohrẹ nọ Jihova ọ kẹ kpahe orọo? (b) Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma rri orọo mai ghaghae?

⁸ Ẹsikpobi ithubro Jihova e rrọ rọkẹ ewoma mai. Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, Jihova ọ hrẹ omai nọ: “Jọ ahwo kpobi a rọ ọghọ kẹ orọo.” (Ahwo Hibru 13:4; Ọtausiuwoma Na 5:4) Ma te bi ru lele ohrẹ nọ Jihova ọ kẹ omai nọ o tẹ make rrọ bẹbẹ, erere o re noi ze te omai.​—1 Ahwo Tẹsalonika 1:3; Ahwo Hibru 6:10.

⁹ Fikinọ ma rri orọo mai ghaghae, ma gwọlọ ru  hayo ta oware ovo nọ o rẹ wha ọraha fihọ iẹe he. Ukpoye, ma re ru oware kpobi nọ u re ru omai avọ ọrivẹ-orọo mai jọ kpekpekpe. Ẹvẹ ma sai ro ru onana?

10, 11. (a) Ẹbẹbẹ ologbo vẹ ọ rrọ erọo jọ? (b) Fikieme oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ ta ẹme kẹ ọzae hayo aye mai u ro wuzou?

¹⁰ U wo idhere sa-sa nọ ohwo ọ sae rọ wha edada se ọzae hayo aye riẹ. U wo oware ovo nọ o rẹ lẹliẹ Oleleikristi tehe hayo kpe ọrivẹ riẹ nọ a jẹ jame wọze iẹe abọ họ. Ghele na, eme mai e sae wha edada se ọrivẹ-orọo mai. Eme mai e sai duwu wọhọ ọgbọdọ. Aye jọ ọ ta nọ: “Ọzae mẹ ọ rẹ rọ eme kpe omẹ. Ginọ uzẹme nọ eme na i re bru ela họ omẹ oma ha, rekọ eme edada riẹ wọhọ, ‘Whẹ yọ owha nọ o rẹ bẹ ẹwọ!’ gbe ‘Who fioka ohwo ho!’ e rẹ wọhọ nọ i bi bru ela họ omẹ udu.” Ọzae jọ ọ ta nọ ẹsikpobi aye riẹ ọ rẹ rọ eme kpomovuọ họ iẹe oma, je sei oghẹrẹ edẹ sa-sa. Ọ ta nọ: “Mẹ sae tubẹ wariẹ eme nọ ọ rẹ ta kẹ omẹ na ha evaọ ẹgbede. Oyejabọ nọ mẹ gbẹ sae rọ ta ẹme kẹe he na, yọ fiki oye mẹ gbẹ rọ kaki no obọ iruo ze he na. Oma o rẹ jọ obei fọ omẹ vi ẹsenọ mẹ tẹ rrọ obọ uwou.” Ahwo buobu a rẹ la eka jẹ ta eme edada kẹ ahwo nẹnẹ.

¹¹ Nọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hae ta eme edada kẹ ohwohwo evaọ uwou, o rẹ wha ọkora họ ohwo oma oke krẹkri. Orọnikọ enẹ Jihova ọ gwọlọ nọ ọzae-avọ-aye a re ru ohwohwo ho. Dede na, eme edada e sae rọ ọthobọ no ohwo unu ze kẹ ọrivẹ-orọo riẹ.  Whọ sai roro nọ ẹme nọ whọ be ta kẹ ọrivẹ-orọo ra ọ rrọ wowou, rekọ ẹvẹ o rri rie? Otẹrọnọ ẹme jọ nọ whọ ta ọ da riẹ te onwa, kọ who ti nwene obọ?​—Ahwo Galesha 5:15; se Ahwo Ẹfisọs 4:31.

12. Eme ọ rẹ sai kpomahọ usu nọ ọzae hayo aye uwou-orọo o wo kugbe Jihova?

¹² Oghẹrẹ nọ whọ be hae ta ẹme kẹ ọrivẹ-orọo ra evaọ obọ uwou hayo ẹgbede, u muẹme kẹ Jihova. (Se 1 Pita 3:7.) Jemis 1:26 o kareghẹhọ omai nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ o te bi roro nọ ọ be gọ Ọghẹnẹ, rekọ ọ rẹ kpọ ẹrọo riẹ hẹ, ọ be viẹ udu obọriẹ họ, egagọ riẹ e tẹ jẹ rrọ ofofe.”

13. Edhere ọfa vẹ ohwo ọ sae rọ wha edada se ọzae hayo aye riẹ?

 ¹³ U wo idhere efa nọ ohwo ọ sai ro dhesẹ nọ o bi roro kẹ ọzae hayo aye riẹ. Wọhọ oriruo, ẹvẹ o te jọ ọzae hayo aye ra oma nọ whọ tẹ be raha oke kugbe omọfa jọ ẹsikpobi? O tẹ make rọnọ who wo iroro iyoma họ eva ha, inọ usi uwoma ota whọ be hai lele ohwo na nya hayo who bi fiobọhọ kẹe fiki ẹbẹbẹ jọ nọ o wo, kọ onana o be hae were ọzae hayo aye ra? Oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ ta nọ: “Me te muẹrohọ nọ ọzae mẹ ọ be hae raha oke kugbe oniọvo-ọmọtẹ ọfa jọ gaga, o rẹ da omẹ wo umuo ho. O rẹ lẹliẹ omẹ roro nọ me woma te oniọvo-ọmọtẹ yena ha.”

14. (a) Eme ma wuhrẹ no ẹme nọ ọ rrọ obe Emuhọ 2:24 na ze? (b) Onọ vẹ u fo nọ ma rẹ nọ omamai?

¹⁴ Mai Ileleikristi ma wo owha-iruo nọ ma rẹ rọ rẹrote esẹgbini gbe ibe Ileleikristi mai evaọ ukoko na. Rekọ nọ ma tẹ rọo no, ọzae hayo aye mai họ ohwo nọ ọ rẹ mae jọ omai oja. Jihova ọ ta nọ ọzae ọ rẹ “talamu aye riẹ.” (Emuhọ 2:24) O gwọlọ nọ taure ma te ti ru oware jọ, ma re roro kpahe epanọ o te jọ ọrivẹ-orọo mai oma tao. Nọ omara nọ: ‘Kọ mẹ be ginẹ raha oke kugbe ọzae hayo aye mẹ, rẹrotei, je dhesẹ uyoyou kẹe wọhọ epanọ ọ ginẹ gwọlọ?’

15. Fikieme Oleleikristi nọ ọ rọo no ọ jẹ whaha usu okpekpe kugbe omọfa nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo riẹ hẹ?

¹⁵ Usu mai kugbe omọfa nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo mai hi o tẹ kpekpe ga hrọ, o sae wha ebẹbẹ fihọ orọo mai. O rẹ sae lẹliẹ omai gwọlọ jọ kugbe ohwo yena ẹsikpobi je ru omai wo isiuru obẹlẹ kẹe. (Matiu 5:28) Isiuru nana e rẹ sae ga te epanọ who re ro ru oware nọ u re si ọghọ no orọo ra.

16. Ujaje vẹ Ebaibol na ọ kẹ kpahe orọo?

¹⁶ Nọ Ebaibol ọ ta nọ “Jọ ahwo kpobi a rọ ọghọ kẹ orọo” no, o ta nọ: “Jọ a zue ehwa orọo na ha, keme Ọghẹnẹ ọ te rehọ enọ i bi gbe-ọfariẹ gbe ibruẹnwae guẹdhọ.” (Ahwo Hibru 13:4) “Ehwa orọo” nọ a jọ etenẹ fodẹ na u dhesẹ owezẹ ọzae-avọ-aye. (Itẹ 5:18) Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma wo adhẹẹ kẹ owezẹ ọzae-avọ-aye, nọ ma gbe ro gbei ku hu?

17. (a) Ẹvẹ ahwo buobu a rri ẹnwae-obro? (b) Ẹvẹ Ileleikristi a re rri ẹnwae-obro?

¹⁷ Ahwo jọ nẹnẹ a re roro nọ oware ovo o jariẹ thọ họ re ohwo o lele ọzae hayo aye ọfa. Ma rẹ kuvẹ vievie he re uruemu nana o daruọ omai oma. Jihova ọ ta vevẹ nọ o mukpahe ọfariẹ-ogbe gbe ẹnwae-obro. (Se Ahwo Rom 12:9; Ahwo Hibru 10:31; 12:29) Ma te lele omọfa nọ ọ rrọ ọzae hayo aye mai hi wezẹ, yọ ma zue orọo mai no. U dhesẹ nọ ma wo adhẹẹ kẹ izi Jihova ha, yọ o rẹ raha usu mai kugbei. Fikiere ma rẹ whaha oware kpobi nọ o rẹ sai su kpohọ ẹnwae-obro. Onana u kugbe isiuru nọ i fo ho nọ ma re wo kẹ omọfa.​—Job 31:1.

18. (a) Ẹvẹ ẹnwae-obro o rọ wọhọ ẹsenọ ohwo ọ gọ ọghẹnẹ ọrue? (b) Ẹvẹ Jihova o rri ẹnwae-obro?

¹⁸ Evaọ oke ahwo Izrẹl, Uzi Mosis u dhesẹ nọ ohwo o te bruẹnwae, yọ ọ thọ uzi ulogbo. O wọhọ ẹsenọ ọ gọ ọghẹnẹ ọrue, yọ uwhu họ oware nọ u re no uzioraha nana ze. (Iruo-Izerẹ 20:2, 10) Ẹvẹ ẹnwae-obro o rọ wọhọ ẹsenọ ohwo ọ gọ ọghẹnẹ ọrue? Nọ ohwo Izrẹl ọ tẹ gọ ọghẹnẹ ọrue, yọ ọ raha eyaa nọ ọ ya inọ Jihova ọvo ọ rẹ gọ no. Ohwo o te  bruẹnwae, yọ ọ raha eyaa nọ ọ ya inọ ọrivẹ-orọo riẹ ọvo ọ rẹ jọ kugbe no. (Ọnyano 19:5, 6; Iziewariẹ 5:9; se Malakae 2:14.) O rrọ vevẹ, evaọ oke anwae, Jihova o rri ẹnwae-obro inọ yọ uzioraha ulogbo.

19. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai gbaemu nọ ma rẹ thuzi ẹnwae-obro ho?

¹⁹ Kọ ẹvẹ o rrọ enẹna? Dede nọ ma gbẹ rrọ otọ Uzi Mosis hi, oghẹrẹ nọ Jihova o rri ẹnwae-obro u ri nwene he. Nwane wọhọ epanọ ma rẹ gọ ọghẹnẹ ọrue he na, ere ọvona ma rẹ nyasiọ ọrivẹ-orọo mai ba nyai lele omọfa wezẹ hẹ re. (Olezi 51:1, 4; Ahwo Kọlọsi 3:5) Ma te ru oware utioye, u re si ọghọ no orọo mai jẹ wha ekela se Jihova Ọghẹnẹ mai.​—Rri Ẹme-Oruvẹ 26.

20. Ẹvẹ areghẹ ọ sai ro fiobọhọ kẹ ohwo evaọ orọo?

²⁰ Eme whọ rẹ sai ru re usu ra kugbe ọrivẹ-orọo ra o kpekpe ziezi? Ebaibol na ọ ta nọ: “Areghẹ a rẹ rọ bọ uwou ga, yọ orimuo a re ro ru ei dikihẹ kothi.” (Itẹ 24:3) Uwou o sae jọ ofofe, dhedhẹ hayo o sae jọ sasasa, nọ u re kiehọ ohwo oma ẹrria. Epọvo na orọo o rrọ re. Ohwo nọ o wo areghẹ ọ rẹ daoma ruẹ nọ orọo riẹ o rrọ ziezi, wowoma, jẹ vọ avọ evawere.

21. Ẹvẹ eriariẹ e sai ro fiobọhọ ru orọo woma viere?

²¹ Ebaibol na ọ ta kpahe uwou utioye re inọ: “Ẹkwoma eriariẹ a rọ rehọ oghoghẹrẹ eware iwowoma kpobi nọ e rrọ ghaghae vọ ibrikpẹ riẹ.” (Itẹ 24:4) Oware nọ whọ jọ Ebaibol na wuhrẹ o sai ru orọo ra woma viere. (Ahwo Rom 12:2; Ahwo Filipai 1:9) Nọ  whai imava wha te bi se Ebaibol gbe ebe ukoko na kugbe, wha hae ta kpahe epanọ wha sai ro fi eware nọ wha wuhrẹ họ iruo. Wha hae gwọlọ idhere nọ wha sai ro dhesẹ uyoyou, adhẹẹ, gbe ororokẹ kẹ ohwohwo. Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ wo iruemu nọ i re ru orọo ra woma je fiobọhọ kẹ owhẹ you ọrivẹ-orọo ra viere.​—Itẹ 15:16, 17; 1 Pita 1:7.

22. Fikieme ma je you ọrivẹ-orọo mai, jẹ rọ ọghọ gbe adhẹẹ kẹe?

²² Joma hae daoma rọ edhere oyoyou yerikugbe ọzae hayo aye mai. Hae kẹe adhẹẹ je bru ọghọ họ iẹe oma. Enẹ mai avọ ọrivẹ-orọo mai ma te rọ kpekpe ohwohwo oma jẹ wereva ziezi evaọ orọo mai. Yọ mai wuzou na, orọo mai o te wha evawere se Jihova.​—Olezi 147:11; Ahwo Rom 12:10.