1, 2. (a) Ẹvẹ ahwo nọ a rọo no obọ a rẹ gwọlọ nọ orọo rai o jọ? (b) Enọ vẹ ma te ta kpahe evaọ uzou nana?

MA REHỌ iẹe nọ who kpohọ ehaa-orọo jọ. Nọ who bi rri ọva avọ ọmọtibobo na, whọ ruẹ nọ eva e be were ae gaga. A bi roro kpahe epanọ a ti ro yeri uzuazọ rai je ru eware buobu kugbe. A bi rẹro nọ orọo na o te tọ yọ o te kẹ ae evawere.

² Rekọ erọo buobu nọ e riẹ muhọ e be tọ họ. Re ọzae-avọ-aye a sai wo evawere evaọ orọo rai je ru re orọo na o tọ, o gwọlọ nọ a re lele ọkpọvio Ọghẹnẹ. Fikiere joma ta kpahe iyo nọ Ebaibol na ọ kẹ kpahe enọ nana: Irere vẹ i re no orọo ze? Whọ tẹ gwọlọ rọo, ẹvẹ whọ sae rọ salọ emamọ ọrivẹ-orọo? Ẹvẹ whọ sae rọ jọ emamọ ọzae hayo emamọ aye uwou-orọo? Kọ eme o rẹ sae lẹliẹ orọo tọ?​—Se Itẹ 3:5, 6.

3. Kọ who roro nọ ohwo ọ rẹ rọo taure ọ tẹ te wereva? Ru ei vẹ.

³ Ahwo jọ a re roro nọ ohwo ọ gbẹ rọo ho, ọ rẹ sai wo evawere evaọ uzuazọ họ. Rekọ ẹme yena yọ  ọrue. Jesu ọ ta nọ ohwo ọ gbẹ rọo ho, o sae jọ okẹ. (Matiu 19:11, 12) Yọ Pọl ukọ na ọ ta nọ ohwo o re wo irere nọ ọ gbẹ rọo ho. (1 Ahwo Kọrint 7:32-38) Whẹ ọvo ọ rẹ jiroro na kẹ omobọ ra sọ whọ rẹ rọo hayo whọ rẹ rọo ho. Whọ kuvẹ hẹ re egbẹnyusu, ahwo uviuwou, hayo uruemu ẹwho rai o lẹliẹ owhẹ ruọ orọo.

4. Irere jọ vẹ i re no emamọ orọo ze?

⁴ Ebaibol na ọ tẹ jẹ ta nọ orọo yọ okẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze, yọ u wo irere nọ ohwo o re wo nọ ọ tẹ rọo. Jihova ọ ta kpahe Adamu, ọzae ọsosuọ na nọ: “U woma ha re ọzae na ọvo ọ gbẹ jọ. Mẹ be te ma ofiobọhọ kẹe, ọnọ o re ru ei gba.” (Emuhọ 2:18) Jihova ọ ma Ivi re ọ jọ aye Adamu, aimava na a te zihe ruọ uviuwou ọsosuọ evaọ otọakpọ na. Nọ ọzae-avọ-aye a te wo emọ, orọo nọ a rrọ na u re fiobọhọ kẹ ae yọrọ emọ na ziezi. Rekọ orọnikọ fiki emọ-iyẹ ọvo ohwo ọ rẹ rọ ruọ orọo ho.​—Olezi 127:3; Ahwo Ẹfisọs 6:1-4.

5, 6. Ẹvẹ orọo o sae rọ jọ wọhọ “ufi egẹ esa”?

⁵ Solomọn ovie na ọ ta nọ: “Imava i woma vi omọvo keme a wo emamọ osohwa rọkẹ iruo egaga rai. Keme otẹrọnọ ọjọ evaọ usu rai o kie, ọdekọ o re fiobọhọ kẹ ọrivẹ riẹ kpama. Rekọ eme ọ rẹ via kẹ ọnọ o kie na otẹrọnọ ohwo ọvo ọ riẹ nọ o re fiobọhọ kẹe kpama ha? . . . Yọ ufi egẹ esa o rẹ kake sawo ho.”​—Ọtausiuwoma Na 4:9-12.

⁶ Ọzae-avọ-aye nọ e be wereva a re wo usu okpekpe kugbe, fiobọhọ kẹ ohwohwo, sasa ohwohwo oma, jẹ thọ ohwohwo. Uyoyou o rẹ sae lẹliẹ  orọo ga, rekọ oware nọ o rẹ mae lẹliẹ orọo ga họ nọ ọzae avọ aye na a tẹ be gọ Jihova. Ẹsiẹe orọo na o sae rọ jọ wọhọ “ufi egẹ esa” nọ a thahe kugbe ziezi. Ufi utioye o rẹ ga vi onọ u wo egẹ ivẹ ọvo. Fikiere orọo o rẹ ga ziezi nọ Jihova ọ tẹ rrọ orọo na.

7, 8. Ohrẹ vẹ Pọl ọ kẹ kpahe orọo?

⁷ Nọ ọzae avọ aye a tẹ ruọ orọo no, a rẹ sae reawere owezẹ ọzae avọ aye. (Itẹ 5:18) Rekọ otẹrọnọ fiki owezẹ ohwo ọ be rọ gwọlọ rọo, ọ rẹ sae salọ ọrivẹ-orọo thọ. Oyejabọ nọ Ebaibol ọ rọ ta nọ ohwo ọ vrẹ “udhudhu ọmoha” no taure ọ tẹ te rọo na, keme oke yena isiuru owezẹ ọzae avọ aye e rẹ jọ gaga evaọ udu riẹ. (1 Ahwo Kọrint 7:36) O mai woma re ohwo ọ hẹrẹ bẹsenọ isiuru yena i re kpotọ no tao. Ẹsiẹe ọ te sai roro ziezi jẹ salọ emamọ ọrivẹ-orọo.​—1 Ahwo Kọrint 7:9; Jemis 1:15.

⁸ Otẹrọnọ whọ gwọlọ rọo, u woma gaga re whọ riẹ nọ orọo kpobi u re wo ebẹbẹ. Pọl ọ ta nọ ahwo nọ a rọo “a re wo uye evaọ oma rai.” (1 Ahwo Kọrint 7:28) Makọ orọo nọ evawere e rrọ dede u re wo ebẹbẹ ẹsejọ. Whọ tẹ jiroro nọ whọ rẹ rọo, muẹrohọ otọ ziezi re whọ sae salọ emamọ ohwo.

9, 10. Eme ọ rẹ via nọ ma tẹ rọo ohwo nọ ọ be gọ Jihova ha?

⁹ Ehri-uzi Ebaibol jọ nọ u wuzou gaga nọ u fo nọ ohwo ọ rẹ kareghẹhọ nọ ọ tẹ be salọ ọrivẹ-orọo o ta nọ: “Wha mu usu kugbe enọ e rọwo ho ho.”  (2 Ahwo Kọrint 6:14) Oware nọ Pọl ukọ na o wo họ iroro ta ẹme yena họ, erao ivẹ nọ a re thuru kugbe ro ru iruo ẹwọ. Otẹrọnọ ọjọ ọ rro hayo ga vi ọjọ evaọ usu erao ivẹ na, ọwhẹrẹ o re thuru ai kugbe ro ru iruo ho, keme uye o rẹ bẹ erao ivẹ na. Epọvo na re, nọ ohwo nọ ọ be gọ Jihova ọ tẹ rọo ohwo nọ ọ be gọ Jihova ha, o rẹ wha ebẹbẹ buobu ze. Oyejabọ nọ Ebaibol na ọ rọ hrẹ omai nọ ma rọo “evaọ Olori na ọvo” na.​—1 Ahwo Kọrint 7:39.

¹⁰ Ileleikristi jọ a re roro nọ o mai woma re a rọo ohwo nọ ọ rrọ ukoko ho, viukpenọ a rẹ jọ goli. Rekọ ma tẹ la uzi Ebaibol vrẹ, o rẹ wha edada gbe uweri se omai. Egagọ Jihova họ oware nọ o mai wuzou kẹ omai idibo Ọghẹnẹ. Ẹvẹ o te jọ owhẹ oma nọ whọ gbẹ be sai lele ọzae hayo aye ra ru oware nọ o mai wuzou kẹ owhẹ hẹ? Ahwo buobu a jiroro nọ a rẹ seba ẹrọo, ukpenọ a rẹ rọo ohwo nọ ọ be gọ Jihova ha.​—Se Olezi 32:8.

11. Ẹvẹ whọ sae rọ salọ emamọ ọzae hayo aye?

¹¹ Orọnikọ onana u dhesẹ nọ ohwo kpobi nọ ọ be gọ Jihova ọ te jọ emamọ ọzae hayo emamọ aye he. Otẹrọnọ whọ gwọlọ rọo, gwọlọ ohwo nọ ọ were owhẹ ziezi, nọ whọ be hai wo ebẹbẹ kugbe he. Hẹrẹ bẹsenọ whọ rẹ ruẹ ohwo nọ wha gbe wo itee evona, nọ ọ be rọ egagọ Ọghẹnẹ karo. Romatotọ se je roro didi kpahe emamọ ohrẹ nọ ọrigbo nọ a re fievahọ na o kere fihọ ebe mai kpahe orọo.​—Se Olezi 119:105.

12. Eme Ebaibol na o wuhrẹ omai kpahe orọo nọ a rẹ jọ salọ ọzae hayo aye kẹ ohwo?

 ¹² Evaọ ewho jọ, esẹgbini a rẹ salọ ohwo nọ ọmọzae hayo ọmọtẹ rai ọ rẹ rọo. Eriwo rai họ, esẹgbini a riẹ ohwo nọ ọ te mai woma kẹ ọmọ rai. Fikiere, otẹrọnọ uviuwou ra a jiroro nọ a re lele uruemu ẹwho yena, Ebaibol na ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ esẹgbini riẹ iruemu nọ a re rri gwọlọ. Wọhọ oriruo, okenọ Abraham ọ salọ aye kẹ Aiziki ọmọ riẹ, orọnikọ ugho hayo epanọ uviuwou ọmọtẹ na o viodẹ te o jariẹe oja ha. Ọ salọ e riẹ keme o you Jihova.​—Emuhọ 24:3, 67; rri Ẹme-Oruvẹ 25.

13-15. (a) Ẹvẹ ọzae ọ sae rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ orọo? (b) Ẹvẹ aye ọ sae rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ orọo?

¹³ Otẹrọnọ whọ gwọlọ rọo, ruẹrẹ oma kpahe tao. Whọ sai roro nọ whọ ruẹrẹ oma kpahe no, rekọ joma ta kpahe oware nọ u dhesẹ re ohwo ọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ orọo. Oware nọ u dhesẹ o sai gbe owhẹ unu.

¹⁴ Ebaibol na o dhesẹ nọ ezae gbe eyae uwou-orọo a wo ọvuọ iruo rai evaọ uviuwou na. Fikiere, oware nọ u re dhesẹ nọ ọzae ọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ orọo no, u wo ohẹriẹ no onọ u re dhesẹ nọ aye ọ ruẹrẹ oma kpahe no. Otẹrọnọ ọzae ọ gwọlọ rọo, ọ rẹ nọ omariẹ sọ ọ ruẹrẹ oma kpahe no re o wuzou uviuwou. Jihova ọ gwọlọ nọ ọzae ọ rẹ rẹrote aye gbe emọ riẹ evaọ kabọ kabọ. Maero na, o gwọlọ nọ ọzae ọ rẹ kobaro evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Ebaibol na o dhesẹ nọ ọzae nọ ọ rẹ sae rẹrote uviuwou riẹ hẹ o “yoma vi ohwo nọ o wo ẹrọwọ họ.” (1 Timoti 5:8) Fikiere otẹrọnọ whẹ yọ ọzae nọ ọ gwọlọ rọo, roro kpahe epanọ whọ sai ro ru lele ohrẹ Ebaibol nana: “Ruẹrẹ iruo obọ otafe ra họ, re whọ ruẹrẹ eware kpobi kpahe evaọ obọ ẹwọ; kẹsena whọ vẹ bọ uwou ra.”​—Itẹ 24:27.

¹⁵ Aye nọ ọ gwọlọ rọo ọ rẹ nọ omariẹ sọ ọ ginẹ ruẹrẹ oma kpahe no re ọ jọ aye uwou-orọo gbe oni otẹrọnọ a ti yẹ emọ. Ebaibol na o dhesẹ idhere jọ nọ emamọ aye ọ rẹ rọ rẹrote ọzae gbe emọ riẹ. (Itẹ 31:10-31) Nẹnẹ, ahwo buobu a re roro kpahe oware nọ ọzae hayo aye rai o ti ru kẹ ae ọvo. Rekọ Jihova ọ  gwọlọ nọ ma roro kpahe oware nọ ma rẹ sai ru kẹ ọzae hayo aye mai.

16, 17. Otẹrọnọ whọ gwọlọ rọo, eme u fo nọ who re roro didi kpahe?

¹⁶ Taure whọ tẹ rọo, roro didi kpahe oware nọ Jihova ọ ta kpahe ezae gbe eyae uwou-orọo. Fikinọ ọzae o wuzou uwou, orọnikọ u dhesẹ nọ o wo udu nọ o re ro kpe aye riẹ hayo ta eme edada kẹe he. Emamọ ọzae ọ rẹ rọ aro kele Jesu, ọnọ o dhesẹ uyoyou jẹ jọ wowou ẹsikpobi. (Ahwo Ẹfisọs 5:23) Aye omariẹ o re roro didi kpahe oware nọ u dhesẹ re ọ tha ọzae riẹ uke evaọ iroro kpobi nọ ọ jẹ. (Ahwo Rom 7:2) O gwọlọ nọ ọ rẹ nọ omariẹ sọ ọ te sae ginẹ rọ evawere yoẹme kẹ ọzae riẹ dede nọ ọ gba ha. O te roro nọ ọ te sai ru ere he, ọ sae jiroro inọ ọ rẹ siọ ọzae ba ewo tao.

¹⁷ O gwọlọ nọ oware nọ o rẹ were ọzae hayo aye mai ma rẹ rọ karo viukpọ omai. (Se Ahwo Filipai 2:4.) Pọl o kere nọ: “Whai omomọvo o re you aye riẹ hrọ wọhọ epanọ o you omobọ riẹ; evaọ abọdekọ riẹ, jọ aye o wo adhẹẹ odidi kẹ ọzae riẹ.” (Ahwo Ẹfisọs 5:21-33) Ezae gbe eyae uwou-orọo a rẹ gwọlọ nọ ọrivẹ rai o you rai jẹ kẹ ae adhẹẹ. Rekọ oware nọ o rẹ mae were ọzae họ nọ aye riẹ ọ tẹ be kẹe adhẹẹ, yọ oware nọ o rẹ mae were aye họ, nọ ọzae riẹ o te you rie. Onana o rẹ wha evawere fihọ orọo.

18. Fikieme ọmọtẹ avọ ọmọzae a rẹ rọ yọroma nọ a tẹ be nyusu orọo?

¹⁸ U fo nọ ọmọtẹ avọ ọmọzae nọ a be nyusu orọo a rẹ wereva, nọ a be riẹ ohwohwo ziezi na. U fo nọ a  rẹ rọ oke yena riẹ epanọ o te jọ nọ a tẹ ruọ orọo no, yọ a rẹ jẹ ta eva kẹ ohwohwo re a riẹ sọ a gine fo ohwohwo. Evaọ etoke nana, a rẹ sae riẹ epanọ a re ro lele ohwohwo ta ẹme ziezi, jẹ riẹ oware nọ o ginẹ rrọ ohwohwo udu. Nọ usu na o be kpekpe na, a rẹ gbẹ gwọlọ no akotọ ohwohwo ho. Rekọ o gwọlọ nọ a rẹ yọroma nọ a gbẹ be nyusu orọo na, re u gbe su kpohọ ọfariẹ-ogbe he. Uvi uyoyou u re fiobọhọ kẹ ae whaha oware kpobi nọ o rẹ sae raha usu rai je ru eva dha Jihova.​—1 Ahwo Tẹsalonika 4:6.

19, 20. Ẹvẹ Ileleikristi a rri orọo?

¹⁹ Oware nọ u re ku ebe gbe ifimu buobu họ họ, ehaa orọo ilogbo nọ ahwo a be jọ wereva. Rekọ evaọ aruakpọ, ehaa-orọo na yọ emuhọ gheghe. Jihova ọ gwọlọ nọ orọo o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ.​—Emuhọ 2:24.

²⁰ Ahwo buobu nẹnẹ a rri orọo fihọ oware ubroke. Ohwo ọ sae ruọ orọo jẹ fa orọo na lọlọhọ. Ahwo jọ a re roro nọ orọo na o tẹ nwani mu ebẹbẹ họ ewo no, oke yena a rẹ rọ dhẹ siọ ọzae hayo aye rai ba jẹ fa orọo na. Rekọ kareghẹhọ oriruo ufi egẹ esa nọ a thahe kugbe ziezi nọ a jọ Ebaibol fodẹ na. A tẹ maki si ufi utioye gaga, o rẹ sawo ho. Ma tẹ kuvẹ re Jihova o fiobọhọ kẹ omai, orọo mai o te tọ. Jesu ọ ta nọ: “Onọ Ọghẹnẹ o kugbe no, ajọ ohwo ọvo ọ hẹriẹ iẹe he.”​—Matiu 19:6.

21. Eme o re fiobọhọ kẹ ọzae avọ aye uwou-orọo you ohwohwo?

²¹ Mai kpobi ma wo emamọ iruemu gbe iruemu nọ e nwani kiehọ tere he. O lọhọ gaga re ohwo ọ tẹrovi oria nọ omọfa ọ be jọ riẹ ru te he, maero kọ ọrivẹ-orọo riẹ. Ma te ru ere, eva e te were omai hi. Rekọ ma tẹ tẹrovi emamọ iruemu ọzae hayo aye mai, ma ti wo evawere evaọ orọo mai. Kọ o lọhọ re ma tẹrovi emamọ iruemu ọrivẹ-orọo mai dede nọ ọ gba ha? Ee! Jihova ọ riẹ nọ ma gba ha, ghele na ọ be tẹrovi emamọ iruemu mai. Dai roro epanọ o hae te jọ orọnọ eyoma mai o bi rri. Ọso-ilezi na ọ ta nọ: “Otẹrọnọ iruthọ who bi rri, O Jah, Ono ọ rẹ sai dikihẹ, O Jihova?” (Olezi 130:3) Nọ ezae  gbe eyae uwou-orọo a tẹ be tẹrovi emamọ iruemu ọrivẹ-orọo rai jẹ be rọvrẹ ohwohwo ababọ oke oraha, yọ a be rọ aro kele Jihova.​—Se Ahwo Kọlọsi 3:13.

22, 23. Ẹvẹ Abraham avọ Sera a ro fi emamọ oriruo hotọ kẹ ahwo nọ a rọo no?

²² Nọ oke o be nyaharo na, uyoyou ọzae-avọ-aye u  re dhe ẹgẹga. Abraham avọ Sera a je wo evawere evaọ orọo rai yọ orọo na o tọ. Okenọ Jihova ọ ta kẹ Abraham inọ ọ kwa no okpẹwho riẹ nọ a re se Ọr, yọ Sera ọ vrẹ ikpe udhosa no. Dai roro epanọ o jọ bẹbẹ kẹe te re o no emamọ uwou riẹ nyae rria iwou-udhu. Rekọ Sera ọ jọ emamọ ogbẹnyusu gbe ọrivẹ kẹ Abraham, yọ ọ jẹ kẹe adhẹẹ gaga. Fikiere o ru lele iroro-ejẹ Abraham, onọ u ru nọ a sai ro yoẹme kẹ Jihova.​—Emuhọ 18:12; 1 Pita 3:6.

²³ Uzẹme na họ, evawere e tẹ rrọ orọo, orọnikọ u dhesẹ nọ ẹsikpobi ọzae avọ aye na a te rọwokugbe evaọ oware kpobi hi. U wo okejọ nọ Sera ọ ta ẹme nọ Abraham ọ rọwo fihọ họ, rekọ Jihova ọ tẹ ta kẹ Abraham nọ: “Gaviezọ kẹe.” Nọ Abraham o ru ere, ewoma o no rie ze. (Emuhọ 21:9-13) Otẹrọnọ whẹ avọ ọzae hayo aye ra wha gbẹ be rọwokugbe evaọ eware jọ họ, o kẹ owhẹ uye ga hrọ họ. Oware nọ o mai wuzou họ, wha gbẹ hai you ohwohwo jẹ kẹ ohwohwo adhẹẹ, o tẹ make rọnọ whai imava wha wo iroro evona ha evaọ oware jọ.

24. Ẹvẹ orọo mai o sae rọ wha orro se Jihova?

²⁴ Evaọ ukoko na, u wo ezae-avọ-eyae buobu nọ eva e be were. Otẹrọnọ whọ gwọlọ rọo, kareghẹhọ nọ ọrivẹ-orọo nọ whọ rẹ salọ yọ iroro-ejẹ jọ nọ e mai wuzou evaọ uzuazọ. U ti dhesẹ epanọ uzuazọ ra o te jọ no umuo oke yena vrẹ, fikiere kuvẹ re Jihova ọ kpọ owhẹ. Who te ru ere, whọ te salọ emamọ ohwo, ruẹrẹ oma kpahe ziezi, je ru eware nọ e te lẹliẹ orọo ra tọ jẹ wha orro se Jihova.