1-3. (a) Eme Itẹ 13:20 u wuhrẹ omai? (b) Fikieme u je wuzou re ma salọ egbẹnyusu avọ areghẹ?

KỌ WHO muẹrohọ oghẹrẹ nọ ọmọboba ọ rẹ tẹrovi ọsẹgboni riẹ no ẹdẹjọ? Makinọ ọ re riẹ ẹme ẹta ha, eware nọ o bi yo jẹ ruẹ kpobi e rẹ jariẹ iroro. Nọ ọ be rro ze na, ọ vẹ be hai ru eware nọ ọsẹgboni riẹ a bi ru dede nọ ọ be riẹ hẹ. Fikiere u re gbe omai unu hu inọ ohwo ọ rẹ sae raro kele ahwo nọ ọ be hae mae jọ kugbe.

² Obe Itẹ 13:20 o ta nọ: “Ọnọ o bi lele iwareghẹ nya usu o re wo areghẹ.” Ẹme na “nya usu” u dhesẹ epanọ ohwo ọ rẹ raha oke kugbe omọfa. Orọnọ ọ rẹ jọ kugbe ohwo na ọvo ho. Ohwo jọ nọ o wuhrẹ kokodo kpahe eme Ebaibol ọ ta nọ re a lele ohwo nya usu, o kẹre te epanọ imava e rẹ kpekpe ohwohwo oma je you ohwohwo. Ma rẹ raro kele ahwo nọ ma rẹ nya usu kugbe gaga, maero nọ a tẹ kpekpe omai oma ziezi.

³ Egbẹnyusu mai e sae lẹliẹ omai jọ emamọ ahwo hayo ikpehre ahwo. Itẹ 13:20 o ta re nọ: “Ọnọ o ku usu gbe ahwo ogheghẹ o re kie ruọ ẹbẹbẹ.” Ẹme  Hibru nọ a fa “ku usu gbe” ohwo na, o rẹ sai dhesẹ epanọ a re “lele ohwo” yena nya usu, koyehọ, re a jọ ogbẹnyusu riẹ. (Itẹ 22:24; Ibruoziẹ 14:20) Egbẹnyusu nọ i you Ọghẹnẹ a re fiobọhọ kẹ omai gọ Ọghẹnẹ ẹsikpobi. Re ma sae salọ emamọ egbẹnyusu, ma te ta kpahe oghẹrẹ ahwo nọ Jihova ọ rẹ salọ re a jọ egbẹnyusu riẹ.

4. Fikieme o rọ rrọ uvẹ ulogbo re a jọ ogbẹnyusu Ọghẹnẹ? Fikieme Jihova o ro se Abraham “ogbẹnyusu mẹ”?

⁴ Jihova, Osu Ehrugbakpọ na, ọ kẹ omai kpobi uvẹ re ma jọ egbẹnyusu riẹ. Nọ uvẹ ulogbo ma wo na! Jihova o re mu egbẹnyusu salọ họ. Ahwo nọ ọ rẹ salọ họ enọ i you rie, je bi fi ẹrọwọ họ iẹe ẹsikpobi. Roro kpahe Abraham. Ọ gba riẹ mu nọ o re ru oware kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ. Ẹsikpobi Abraham o dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ je bi yoẹme. Ọ jẹ te tubẹ rọ ọmọzae riẹ Aiziki dhe idhe dede. Abraham o wo ẹrọwọ inọ “Ọghẹnẹ ọ rẹ sae kpare iẹe no uwhu ze.” (Ahwo Hibru 11:17-19; Emuhọ 22:1, 2, 9-13) Abraham o wo ẹrọwọ yọ ọ jẹ hai yoẹme kẹ Ọghẹnẹ, onọ u ru nọ Jihova o ro sei “ogbẹnyusu mẹ.”​—Aizaya 41:8; Jemis 2:21-23.

5. Ẹvẹ Jihova o re rri enọ e be talamu ei?

⁵ Egbẹnyusu Jihova a rrọ ghaghae kẹe gaga. Oware nọ o mae rrọ egbẹnyusu riẹ oja họ, epanọ a rẹ rọ talamu ei ẹsikpobi. (Se 2 Samuẹle 22:26.) A you rie gaga, oye o be lẹliẹ ai yoẹme kẹe jẹ be talamu ei. Ebaibol ọ ta nọ Ọghẹnẹ “o wo usu okpekpe kugbe enọ i kiete,” koyehọ enọ i bi yoẹme kẹe. (Itẹ 3:32)  Jihova o bi zizie egbẹnyusu riẹ ziọ “uwou-udhu” riẹ. O bi zizie ae re a te gọe jẹ lẹ sei evaọ oke kpobi.​—Olezi 15:1-5.

6. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma you Jesu?

⁶ Jesu ọ ta nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ o you omẹ, o re koko eme mẹ, yọ Ọsẹ mẹ o ti you rie.” (Jọn 14:23) Fikiere, re ma sae jọ egbẹnyusu Jihova, o gwọlọ nọ ma re you Jesu je ru oware kpobi nọ ọ vuẹ omai. Wọhọ oriruo, ma re koko uzi Jesu nọ o ta nọ ma ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo zihe ruọ ilele riẹ. (Matiu 28:19, 20; Jọn 14:15, 21) Fikinọ ma you Jesu, ma bi “lele ithihi riẹ kpekpekpe.” (1 Pita 2:21) Eva e rẹ were Jihova nọ ọ tẹ be ruẹ nọ ma be dao ẹgba mai kpobi rọ aro kele Ọmọ riẹ evaọ ẹmeunu gbe uruemu mai.

7. Fikieme u ro wuzou re egbẹnyusu Jihova e jọ egbẹnyusu mai?

⁷ Ahwo nọ a wo ẹrọwọ, nọ e talamu Jihova, bi yoẹme kẹe, je you Ọmọ riẹ, eye Jihova ọ salọ re a jọ egbẹnyusu riẹ. Kọ oghẹrẹ egbẹnyusu nọ Ọghẹnẹ o wo eye ma be salọ re a jọ egbẹnyusu mai? Egbẹnyusu ra a tẹ be rọ aro kele Jesu jẹ be ta usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ kẹ amọfa ẹsikpobi, kiyọ a ti fiobọhọ kẹ owhẹ jọ emamọ ohwo je ru owhẹ talamu Jihova.

8. Eme ọ jọ usu Rut avọ Naomi were owhẹ?

⁸ Ma rẹ sae jọ Ebaibol na se kpahe iku ahwo buobu nọ a jọ egbẹnyusu, wọhọ Rut avọ Naomi oniọrọo riẹ. Rekọ oware nọ o lẹliẹ usu rai kpekpe họ, aimava na a you Jihova. Nọ Naomi ọ jẹ gwọlọ  nọ o re no ẹkwotọ Moab nọ o ro kpohọ ukane zihe kpohọ ẹkwotọ Izrẹl, “Rut ọ talamu ei.” Ọ ta kẹ Naomi nọ: “Ahwo ra a te jọ ahwo mẹ, yọ Ọghẹnẹ ra ọ te jọ Ọghẹnẹ mẹ.” (Rut 1:14, 16) Rut ọ jọ wowou kẹ Naomi gaga. Nọ a te Izrẹl no, Rut o te je ru iruo gaga re ọ sae rẹrote Naomi ogbẹnyusu riẹ. Naomi o you Rut gaga, yọ ọ jẹ kẹe emamọ ohrẹ. Rut ọ gaviezọ kẹe, onọ u ru nọ aimava na a ro wo eghale.​—Rut 3:6.

9. Eme ọ were owhẹ gaga evaọ usu nọ Devidi avọ Jonatan a jọ?

⁹ Devidi avọ Jonatan yọ emamọ egbẹnyusu efa nọ e talamu Jihova. Jonatan ọ rọ oware wọhọ ikpe 30 vi Devidi, yọ ọye họ ọnọ u fo nọ Uvie Izrẹl u re te. (1 Samuẹle 17:33; 31:2; 2 Samuẹle 5:4) Ghele na, nọ ọ riẹ nọ Jihova ọ salọ Devidi re ọ jọ ovie Izrẹl, ọ re Devidi ihri hi yọ ọ jẹ gwọlọ epanọ uvie na u re ro te ọyomariẹ obọ họ. Ukpoye, Jonatan o ru oware kpobi nọ ọ sai ro fiobọhọ kẹ Devidi jọ ovie. Wọhọ oriruo, nọ Sọl ọsẹ riẹ ọ jẹ gwọlọ kpe Devidi, Jonatan ọ tuduhọ iẹe awọ re o “fievahọ Jihova.” A je ti kpe Jonatan dede fiki Devidi. (1 Samuẹle 23:16, 17) Devidi omariẹ ọ jọ ogbẹnyusu nọ ọ rẹ dhẹ siọ ohwo ba ha. Ọ ya eyaa nọ ọ te rẹrote uviuwou Jonatan, yọ o koko eyaa nana makọ evaọ okenọ Jonatan o whu no dede.​—1 Samuẹle 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samuẹle 9:1-7.

10. Eme oriruo emọ Hibru esa na u wuhrẹ omai kpahe oghẹrẹ ahwo nọ ma re lele nya usu?

¹⁰ Shedrak, Mishak, gbe Abẹdnigo yọ emọ Hibru esa nọ a mu no ẹwho rai kpohọ ẹkwotọ ọfa. Dede nọ oria nọ a jọ u thabọ gaga no ahwo uviuwou rai,  a fiobọhọ kẹ ohwohwo kru ẹrọwọ rai. Nọ a kpako te ahwo no, Nebukadneza o te jie uzi nọ jọ a gọ ẹmema igoru nọ o ro vi, onana o jọ odawọ ulogbo kẹ ai. Shedrak, Mishak, gbe Abẹdnigo a rọwo gọ ẹmema na ha, a ta kẹ ovie na nọ: “Ma te gọ eghẹnẹ ra ha hayo gọ ẹmema igoru nọ who ro vi na ha.” Nọ egbẹnyusu esa nana a rẹriẹ ovao dhe odawọ, a dadamu abọ Jihova, Ọghẹnẹ rai.​—Daniẹl 1:1-17; 3:12, 16-28.

11. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Pọl avọ Timoti a jọ emamọ egbẹnyusu?

¹¹ Okenọ Pọl ọ ruẹ Timoti, o muẹrohọ nọ Timoti o you Jihova yọ ọ be ginẹ daezọ ibe Ileleikristi riẹ. Fikiere Pọl o te wuhrẹ Timoti epanọ o re ro fiobọhọ kẹ inievo nana evaọ ikoko sa-sa. (Iruẹru Ikọ 16:1-8; 17:10-14) Timoti ọ rọ omariẹ kpobi kẹ iruo na, te epanọ Pọl ọ rọ ta nọ: “O lele omẹ ruẹ uye re usi uwoma na o nyaharo.” Pọl ọ riẹ nọ Timoti ọ te “rọ eva riẹ kpobi rẹrote” ibe Ileleikristi riẹ. Nọ Pọl avọ Timoti a bi ruiruo kugbe evaọ egagọ Jihova na, a te zihe ruọ egbẹnyusu ekpekpe.​—Ahwo Filipai 2:20-22; 1 Ahwo Kọrint 4:17.

12, 13. (a) Fikieme ma rẹ rọ yọroma nọ ma tẹ be salọ egbẹnyusu evaọ ukoko na? (b) Fikieme Pọl ukọ na ọ rọ kẹ unuovẹvẹ nọ o rrọ 1 Ahwo Kọrint 15:33?

¹² Evaọ ukoko na, ma rẹ sai wuhrẹ mi ibe Ileleikristi mai, je fiobọhọ kẹ ohwohwo kru ẹrọwọ mai. (Se Ahwo Rom 1:11, 12.) Rekọ makọ evaọ ukoko na dede, ma rẹ yọroma kpahe ahwo nọ ma rẹ salọ re a jọ egbẹnyusu ekpekpe mai. Inievo mai evaọ ukoko na a no iviuwou gbe eria sa-sa ze. Inievo jọ i kurẹriẹ ziọ  ukoko na obọ, yọ efa e rrọ ukoko na kri no. Wọhọ epanọ o rẹ rehọ oke taure ubi-ure o tẹ ware na, ere o rẹ rehọ oke taure usu ohwo kugbe Jihova o tẹ jọ kpekpekpe. Fikiere o gwọlọ nọ ma rẹ rọ ithihakọ gbe uyoyou lele inievo mai yeri, jẹ rọ areghẹ salọ egbẹnyusu mai.​—Ahwo Rom 14:1; 15:1; Ahwo Hibru 5:12–6:3.

¹³ Ẹsejọ, oware jọ o rẹ sae via evaọ ukoko na nọ o rẹ jọ gwọlọ nọ ma yọroma gaga. O sae jọnọ oniọvo-ọmọzae hayo ọmọtẹ jọ o bi ru eware nọ Ebaibol na ọ ta nọ e thọ. Hayo oniọvo jọ ọ rẹ sae rọ ẹmẹrera wo  uruemu nọ ọ rẹ rọ rehọ unu raha enwene oware kpobi nọ a bi ru evaọ ukoko na. Onana u re gbe omai unu hu keme evaọ okenọ ukoko Ileleikristi na u muhọ obọ, ebẹbẹ e jẹ hae romavia ẹsejọ re. Pọl ukọ na ọ vẹvẹ Ileleikristi oke yena unu inọ: “Jọ a su owhai thọ họ. Usu uyoma o rẹ raha uruemu ezi.” (1 Ahwo Kọrint 15:12, 33) Pọl ọ tẹ jẹ vẹvẹ Timoti unu inọ ọ yọroma kpahe oghẹrẹ ahwo nọ ọ rẹ salọ re a jọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ evaọ ukoko na. Epọvo na o gwọlọ nọ ma re ru nẹnẹ re.​—Se 2 Timoti 2:20-22.

14. Ẹvẹ oghẹrẹ egbẹnyusu nọ ma wo o sai ro kpomahọ usu mai kugbe Jihova?

¹⁴ Ma rẹ daoma gaga re oware ovo o gbẹ raha usu mai kugbe Jihova ha. Usu mai kugbe Jihova họ oware nọ o mae ghare kẹ omai. Fikiere ma rẹ whaha usu nọ ma re mu kugbe ohwo nọ ọ rẹ sae lẹliẹ ẹrọwọ mai whrehe, hayo raha usu mai kugbe Jihova. Ma rẹ sai dhe ifomu fihọ ame ogbegbe ma ve rẹro nọ ame ọfuafo ma ti mi noi ze he. Epọvo na re, ma rẹ sai lele ahwo nọ a wo ekpehre uruemu nya usu ma ve rẹro nọ ma ti wo emamọ uruemu hu. Fikiere ma rẹ romatotọ salọ egbẹnyusu mai.​—1 Ahwo Kọrint 5:6; 2 Ahwo Tẹsalonika 3:6, 7, 14.

15. Eme whọ rẹ sai ru re who wo emamọ egbẹnyusu evaọ ukoko na?

¹⁵ Whọ rẹ sae jọ ukoko na ruẹ ahwo nọ a gine you Jihova. Yọ whọ rẹ sai mu usu okpekpe kugbe ahwo otiọna. (Olezi 133:1) Who mu usu kugbe ehwa ra ọvo ho, hayo ahwo nọ wha gbẹ rrọ oghẹrẹ uyero  ovona. Kareghẹhọ nọ Jonatan o vi Devidi thethabọ, yọ Rut ọ maha vi Naomi kpekufiẹ. Ma gwọlọ ru lele ohrẹ Ebaibol nana nọ o ta nọ: “Wha rovie udu rai fihọ gbaladha.” (2 Ahwo Kọrint 6:13; se 1 Pita 2:17.) Epanọ whọ rọ aro kele Jihova te, ere amọfa a te gwọlọ mu usu kugbe owhẹ te re.

16, 17. Ohwo jọ o te ru oware nọ o kẹ omai uye, eme ma re ru vievie he?

¹⁶ Whọ rẹ jọ uviuwou kpobi ruẹ ahwo nọ a wo ọvuọ uruemu riẹ, ọvuọ eriwo riẹ, gbe ọvuọ oghẹrẹ nọ a re ru eware. Epọvo na ukoko na o rrọ re. Onana u ru nọ akpọ na ọ rọ were, yọ ma rẹ sai wuhrẹ eware buobu mi ohwohwo. Rekọ ẹsejọ, fikinọ ma wo ohẹriẹ no ohwohwo, o rẹ whae ze nọ ma gbe ro wo otoriẹ ibe Ileleikristi mai hi. Onana o rẹ sai ru nọ eva e rẹ rọ dha omai gaga nọ a te ru oghẹrẹ eware jọ. (Itẹ 12:18) Kọ u fo re ma kuvẹ re ebẹbẹ itieye i ru udu whrehe omai, hayo ru nọ ma re ro no ukoko na?

¹⁷ Ijo. Ohwo jọ ọ tẹ maki ru oware jọ nọ o kẹ omai uye dede, ma re no ukoko na ha. Orọnikọ Jihova o ru omai eva dha ha. Ọ kẹ omai uzuazọ gbe eware efa kpobi nọ ma be reawere rai. U fo nọ ma re you rie jẹ talamu ei. (Eviavia 4:11) Ukoko na o wọhọ obọdẹ okẹ nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ omai kru ẹrọwọ mai ga. (Ahwo Hibru 13:17) Ma rẹ siọ okẹ nana vievie he, nọ ohwo jọ ọ tẹ maki ru oware nọ o kẹ omai uye dede.​—Se Olezi 119:165.

18. (a) Eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ yerikugbe ibe Ileleikristi mai? (b) Fikieme ma rẹ rọvrẹ amọfa?

 ¹⁸ Ma you ibe Ileleikristi mai yọ ma gwọlọ lele ai riẹ yeri ziezi. Jihova o rẹro nọ ohwo-akpọ jọ ọ te jọ gbagba obọnana ha, yọ ma re rẹro oyena gbe he. (Itẹ 17:9; 1 Pita 4:8) Mai kpobi ma re ruthọ ẹsejọ, rekọ uyoyou u re fiobọhọ kẹ omai “rọvrẹ ohwohwo riẹriẹriẹ” ẹsikpobi. (Ahwo Kọlọsi 3:13) Uyoyou u ti fiobọhọ kẹ omai nọ ma gbẹ rọ rehọ ẹmẹme ọsese ru ẹwhọ họ. Uzẹme, o rẹ sae jọ bẹbẹ re ma kpairoro vrẹ nọ ohwo jọ o te ru omai eva dha. O rrọ lọlọhọ gaga re eva e dha omai hayo re ma fi ẹgo họ eva kpahe ohwo otiọye na. Rekọ onana u re ru nọ ma gbe ro wo evawere he. Ukpoye, ma tẹ rọvrẹ ohwo nọ o ru omai thọ, udu mai o rẹ jọ vevẹ, okugbe ọ rẹ jọ ukoko na. Maero, usu mai kugbe Jihova o rẹ jọ ziezi.​—Matiu 6:14, 15; Luk 17:3, 4; Ahwo Rom 14:19.

19. Oke vẹ o gwọlọ nọ ma rẹ rọ fa usu no ohwo jọ evaọ ukoko na?

¹⁹ Ahwo uviuwou a te you ohwohwo ziezi, ohwo kpobi o re ru ẹkẹ abọ riẹ re eva e sae were ohwo kpobi evaọ uwou na. Dae rehọ iẹe nọ ohwo jọ ọ be ghẹmeeyo hayo wọso amọfa evaọ uwou na. Ohwo kpobi evaọ uwou na ọ daoma fiobọhọ kẹe bẹ no re o siobọno ekpehre uruemu na, rekọ ọ be rọwo nwene he. Ọ rẹ sae jiroro nọ o bi no uwou na, hayo ọsẹ uwou na ọ sae vuẹe nọ ọ kwa no uwou na. Ọkpọ oware utioye o rẹ sae via evaọ ukoko na. Ohwo ọ sae ruabọhọ ru oware nọ o rẹ dha Jihova eva jẹ wha ẹbẹbẹ fihọ ukoko na. Ọ rẹ siọ obufihọ kpobi jẹ rọ  uruemu riẹ dhesẹ nọ ọ gbẹ gwọlọ jọ ukoko na ha. Ọyọvo ọ rẹ sai no ukoko na hayo a sai si ei no ukoko. O tẹ via enẹ, Ebaibol na ọ ta vevẹ nọ ma rẹ “siọ usu ba ẹnya kugbe” ohwo otiọye. (Se 1 Ahwo Kọrint 5:11-13; 2 Jọn 9-11) Onana o rẹ sae bẹ gaga nọ ohwo na ọ tẹ rrọ ogbẹnyusu hayo ohwo uviuwou mai. Rekọ oware utiona o tẹ via, Jihova ma rẹ mae talamu vi omọfa kpobi.​—Rri Ẹme-Oruvẹ 8.

20, 21. (a) Ẹvẹ ohwo nọ a re si no ukoko o rọ rrọ emamọ ọruẹrẹfihotọ? (b) Fikieme u ro wuzou re ma rọ areghẹ salọ egbẹnyusu mai?

²⁰ Ohwo nọ a re si no ukoko na yọ emamọ ọruẹrẹfihotọ nọ u no obọ Jihova ze fiki uyoyou riẹ. U re ru nọ ahwo nọ a rẹ daezọ izi Jihova ha a gbẹ rọ jọ ukoko na ha. (1 Ahwo Kọrint 5:7; Ahwo Hibru 12:15, 16) U re fiobọhọ kẹ omai dhesẹ nọ ma you odẹ Jihova nọ o rrọ fuafo na, izi ikiẹrẹe riẹ, gbe Jihova omariẹ. (1 Pita 1:15, 16) Ọruẹrẹfihotọ nana u re je dhesẹ nọ Jihova o you ohwo nọ a si no ukoko na. Ọwhọkuo ọgaga nana o sai fiobọhọ kẹe vuhumu nọ oware nọ o bi ru na o thọ, je ru nọ o re ro kurẹriẹ. Ahwo buobu nọ a si no ukoko na vẹre a zihe bru Jihova ze, yọ ukoko na u dede i rai rehọ.​—Ahwo Hibru 12:11.

²¹ Avro ọ riẹ hẹ, egbẹnyusu mai a rẹ sai fiobọhọ kẹ omai yoẹme kẹ Jihova hayo ghẹmeeyo kẹe. Fikiere, u wuzou gaga re ma romatotọ salọ egbẹnyusu mai. Ma te you ahwo nọ Jihova o you, ma ti wo emamọ egbẹnyusu nọ i ti fiobọhọ kẹ omai gọ Jihova bẹdẹ bẹdẹ.