1-3. (a) Obọdẹ okẹ jọ vẹ Jihova ọ kẹ omai no? Kọ ẹvẹ ma sae rọ rehọ iẹe ruiruo thọthọ? (b) Ẹvẹ u fo nọ ma rẹ rọ uvẹ ẹmeọta ruiruo?

ỌSẸ jọ ọ dẹ ebasikoro kẹ ọmọzae riẹ. Eva e tẹ be were iẹe inọ ọ kẹ ọmọ riẹ obọdẹ okẹ no. Rekọ ẹvẹ o rẹ jọ ọsẹ na oma nọ ọmọ na ọ tẹ be dhẹ ebasikoro na ugbẹdhẹ, nọ o je kpomahọ ohwo jọ jẹ nwae oma?

² Jihova họ Ọnọ Ọ be kẹ omai “okẹ uwoma kpobi gbe okẹ ogbagba kpobi.” (Jemis 1:17) Okẹ uwoma jọ nọ ọ kẹ omai họ, uvẹ ẹmeọta. Ẹmeọta o re fiobọhọ kẹ omai ta iroro mai via gbe oghẹrẹ nọ eware e rrọ omai oma. Ma rẹ sae ta eware nọ i re fiobọhọ kẹ amọfa je ru ai wo omosasọ. Ma rẹ jẹ sae ta ẹme nọ ọ rẹ wha ọkora gbe edada se amọfa.

³ Ẹme o wo ẹgba gaga, yọ Jihova o wuhrẹ omai epanọ ma rẹ rehọ uvẹ ẹmeọta mai ruiruo ziezi. Ọ vuẹ omai nọ: “Jọ ẹme ọtọtọ o no unu rai ze he, rekọ ẹme owoma nọ ọ rẹ bọ amọfa ga ọvo, re o wha erere se enọ i bi yoi.” (Ahwo Ẹfisọs 4:29) Joma ta kpahe epanọ ma sae rọ rehọ okẹ nana nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na ru eva were iẹe jẹ bọ amọfa ga.

4, 5. Eme obe Itẹ u wuhrẹ omai kpahe epanọ ẹme o wo ẹgba te?

⁴ Eme i wo ẹgba gaga, fikiere, ma rẹ ma ẹmeunu mai te taure ma tẹ te tae, ma vẹ jẹ riẹ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ tae. Itẹ 15:4 o ta nọ: “Ẹrọo owowolẹ yọ ure uzuazọ, Rekọ eme eviẹhọ e rẹ wha ọkora ze.” Uvo o tẹ rrọ gaga, ma rẹ gwọlọ ruọ otọ edhedhẹ ure. Epọvo na re, o rẹ were ahwo re a jọ kugbe omai nọ ma tẹ be hae ta eme nọ e rrọ wowou. Rekọ o rẹ kẹ ae uye nọ ma tẹ be hae ta eme egaga kẹ ae, u re tube ru nọ a re ro siomano omai dede.​—Itẹ 18:21.

⁵ Itẹ 12:18 o ta nọ, “Eme nọ a roro te re a tẹ ta ha, e wọhọ ọgbọdọ nọ a ro duwu ohwo.” Eme izuehọ e rẹ sae da ohwo te onwa jẹ raha usu. Ẹsejọhọ whọ te kareghẹhọ epanọ o kẹ owhẹ uye te okenọ ohwo jọ o zue eme họ kẹ owhẹ. O make rrọ ere na, oria Ebaibol yena o ta re nọ: “Rekọ ẹrọo ohwo owareghẹ o re siwi.” Ẹme nọ a roro te ziezi ọ rẹ sai si ọkora no ohwo oma, jẹ ruẹrẹ usu họ. (Se Itẹ 16:24.) Nọ ma tẹ be hae kareghẹhọ nọ eme mai e sai kpomahọ amọfa, ma ti rorote ma tẹ ta.

6. Fikieme o sae rọ jọ bẹbẹ re ma kpọ ẹmeunu mai?

⁶ Oware ofa jọ nọ u ro fo re ma hae ma ẹme mai te họ, mai kpobi ma gba ha. Ma riẹ nọ oware nọ o rrọ ohwo udu oye ọ rẹ ta, yọ Ebaibol na ọ ta nọ: “Eware nọ ohwo ọ be jọ udu riẹ roro i yoma.” (Emuhọ 8:21; Luk 6:45) Fikiere, o rẹ sae jọ bẹbẹ re ma kpọ ẹmeunu mai. (Se Jemis 3:2-4.) Ghele na, o gwọlọ nọ ma hae daoma ta emamọ eme nọ e rẹ bọ amọfa ga.

7, 8. Ẹvẹ eme mai e sai ro kpomahọ usu mai kugbe Jihova?

 ⁷ Ẹjiroro ọfa nọ o rọ gwọlọ nọ ma yọroma kpahe ẹme nọ ma rẹ ta họ, ẹme nọ ma ta gbe oghẹrẹ nọ ma rọ tae u re kpomahọ oghẹrẹ nọ Jihova o re rri egagọ mai. Jemis 1:26 o ta nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ o te bi roro nọ ọ be gọ Ọghẹnẹ, rekọ ọ rẹ kpọ ẹrọo riẹ hẹ, ọ be viẹ udu obọriẹ họ, egagọ riẹ e tẹ jẹ rrọ ofofe.” Ẹme Griki nọ a fa “ofofe” na, o sai je wo otofa oware nọ u “wiruo ho.” (1 Ahwo Kọrint 15:17) Fikiere, nọ ma gbẹ be ma eme mai te he, o sae raha usu mai kugbe Jihova.​—Jemis 3:8-10.

⁸ O rrọ vevẹ, ma wo emamọ ẹjiroro nọ ma rẹ rọ yọroma kpahe ẹme nọ ma rẹ ta gbe oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ tae. Re ma sae rọ okẹ ẹmeọta mai ru eva were Jihova, o gwọlọ nọ ma rẹ riẹ oghẹrẹ eme nọ ma rẹ whaha.

9, 10. (a) Oghẹrẹ eme vẹ ahwo buobu a rẹ ta nẹnẹ? (b) Fikieme ma rẹ rọ whaha eme etọtọ?

⁹ Ahwo buobu a rẹ ta eme etọtọ nẹnẹ. A roro nọ a tẹ be hae ta ikpehre eme nọ i fo ho je tube duwu iyei dede, ẹsiẹe ẹme rai o re ro wo ẹgba. Eme oworu gbe eme etọtọ efa, eye otu nọ ọ rẹ ta eme ro fou ahwo họ ehwẹ a rẹ ta, keme a roro nọ eme itiena e rẹ mai fou ahwo họ ehwẹ. Rekọ Pọl ukọ na ọ ta nọ: “Wha re siobọno eware nana kpobi hrọ: ofu, evedha, eyoma, ekela, gbe eme etọtọ eta.” (Ahwo Kọlọsi 3:8) Ọ tẹ jẹ ta nọ Ileleikristi uzẹme “a tubẹ fodẹ” hayo ta “eme oworu nọ a rẹ ta rọ hwehwẹ hẹ.”​—Ahwo Ẹfisọs 5:3, 4.

¹⁰ Jihova gbe otu nọ o you rie kpobi a mukpahe eme etọtọ. Eme itieye e rrọ gbegbe. A jọ Ebaibol na fodẹ “egbegbe” evaọ okenọ a jẹ ta kpahe “iruo uwo.” (Ahwo Galesha 5:19-21) “Egbegbe” o kẹre te oghẹrẹ izieraha sa-sa, yọ uruemu ugbegbe jọ o rẹ sai su kpohọ ofa. Ohwo ọ tẹ be hae ta eme etọtọ ẹsikpobi, yọ ọ be rọwo seba ha, ọ rẹ sae gbẹ jọ ukoko na ha.​—2 Ahwo Kọrint 12:21; Ahwo Ẹfisọs 4:19; rri Ẹme-Oruvẹ 23.

11, 12. (a) Eme họ iguẹgu? (b) Fikieme ma jẹ whaha ọtaraha?

¹¹ Oware ofa jọ nọ o gwọlọ nọ ma rẹ whaha họ iguẹgu. Ma rẹ gwọlọ riẹ kpahe amọfa je lele ai gbiku kpahe egbẹnyusu rai, gbe ahwo uviuwou rai te emai re. Makọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ dede, Ileleikristi a jẹ hae gwọlọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ ibe Ileleikristi rai gbe oware nọ a rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ ae. (Ahwo Ẹfisọs 6:21, 22; Ahwo Kọlọsi 4:8, 9) Rekọ o rrọ lọlọhọ gaga re eme gheghe nọ ma rẹ ta kpahe amọfa  i zihe ruọ iguẹgu. Ma te yo ẹme kpahe ohwo, nọ ma jẹ be wariẹe kẹ omọfa, ma sae ta eme nọ e rrọ uzẹme he hayo tubẹ ta ẹme nọ u fo nọ a rẹ ko dhere. Ma gbẹ yọroma ha, onana o sai su kpohọ ọtaraha. Otu Farisi a ta Jesu raha nọ a wọ eku họ iẹe uzou inọ o ru eware jọ, dede nọ o ru eware nana ha. (Matiu 9:32-34; 12:22-24) Ọtaraha ọ rẹ raha odẹ ohwo, wha ẹwhọ gbe edada ze, jẹ raha usu.​—Itẹ 26:20.

¹² Jihova ọ gwọlọ nọ ma rọ eme mai fiobọhọ kẹ amọfa jẹ tuduhọ ai awọ, orọnikọ ma rẹ rehọ ai zihe egbẹnyusu ruọ ewegrẹ hẹ. Jihova o mukpahe ahwo nọ a re “fi ẹwhọ họ udevie inievo.” (Itẹ 6:16-19) Setan Ẹdhọ na o ru omariẹ họ ohwo ọtaraha ọsosuọ okenọ ọ ta Ọghẹnẹ raha. (Eviavia 12:9, 10) Ahwo buobu nẹnẹ a re gu ọrue fihọ amọfa uzou. Rekọ u fo nọ ma rẹ kuvẹ kẹ uruemu nana evaọ ukoko na vievie he. (Ahwo Galesha 5:19-21) Fikiere ma rẹ yọroma gaga kpahe eme nọ ma rẹ ta, je rorote ziezi taure ma tẹ te ta ẹme. Taure whọ tẹ te wariẹ ẹme jọ nọ who yo kpahe omọfa, nọ omara nọ: ‘Kọ ẹme nọ mẹ gwọlọ ta na uzẹme? Kọ ẹme na ọ rrọ wowou? Kọ o ti fiobọhọ? Kọ mẹ te gwọlọ nọ ohwo nọ mẹ be ta kpahe na o yo ẹme nọ mẹ be te ta na? Ẹvẹ o te jọ omẹ oma nọ omọfa ọ tẹ ta oghẹrẹ ẹme otiọna kpahe omẹ?​—Se 1 Ahwo Tẹsalonika 4:11.

13, 14. (a) Ẹvẹ eme ekela i re ru amọfa? (b) Ono họ ọlahwo-eka? Fikieme Ileleikristi a rẹ rọ whaha emiẹsọ nọ a rẹ ta kẹ amọfa?

¹³ Ẹsejọ mai kpobi ma rẹ ta ẹme nọ ma rẹ vioja riẹ oke ofa. Rekọ ma gwọlọ nọ o jọ uruemu mai hi re ma hae fo amọfa, hayo kpahe eme egaga kẹ ae  ẹsikpobi. Ma rẹ ta eme ekela vievie he. Pọl ọ ta nọ: “Wha siobọno oghẹrẹ ẹgo oyoma kpobi, evedha, ofu, edo, eme ekela.” (Ahwo Ẹfisọs 4:31) Evaọ Ebaibol efa sa-sa, a fa “eme ekela” inọ “eme imuomu,” “ẹvẹrẹ enwoma,” hayo “ẹvẹrẹ ekela.” Eme ekela i re si ọghọ no amọfa oma je ru ai roro nọ a fioka ha. Oware u re kri emaha na ẹda ha, fikiere ma rẹ yọroma gaga re ma siọ eme nọ e rẹ wha ọkora fihọ ae oma ba ẹta.​—Ahwo Kọlọsi 3:21.

¹⁴ Ebaibol na ọ tẹ jẹ vẹvẹ omai unu nọ ma jọ elahwo-eka ha. Elahwo-eka a re keke aro fihọ ta emiẹsọ kẹ amọfa noke toke re o ruẹse da ae. U re yoma gaga nọ ohwo ọ tẹ be hai ru ọzae riẹ, aye riẹ, hayo emọ riẹ oghẹrẹ utiona. Uzẹme riẹ họ, nọ ohwo o gbe siobọno uruemu nana ha, ọ rẹ gbẹ sae jọ ukoko na ha. (1 Ahwo Kọrint 5:11-13; 6:9, 10) Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, ma tẹ be hae ta eme etọtọ, eme nọ e rrọ uzẹme he, hayo ta eme ekela, o rẹ raha usu mai kugbe Jihova gbe amọfa.

15. Oghẹrẹ eme vẹ e rẹ sai ru usu ahwo kpekpe?

¹⁵ Ẹvẹ ma sae rọ ta eme nọ e rẹ wha orro se Jihova nọ ọ kẹ omai okẹ ẹmeọta na? Dede nọ Ebaibol na ọ vuẹ omai ugogo eme nọ ma rẹ ta gbe enọ ma rẹ ta ha, o ta nọ ma hae ta “ẹme owoma nọ ọ rẹ bọ amọfa ga ọvo.” (Ahwo Ẹfisọs 4:29) Emamọ eme nọ e rrọ wowou, jẹ rrọ uzẹme e rẹ bọ amọfa ga. Jihova ọ gwọlọ nọ ma rọ eme mai tuduhọ amọfa awọ je fiobọhọ kẹ ae. Onana o sae jọ bẹbẹ. O rrọ ere keme eme iyoma e rẹ bẹ ẹta ha, rekọ re a ta emamọ eme  nọ e rẹ were amọfa o gwọlọ omodawọ. (Taitọs 2:8) Joma ta kpahe idhere jọ nọ ma sae rọ rehọ eme mai bọ amọfa ga.

16, 17. (a) Fikieme ma je jiri amọfa? (b) Amono ma rẹ sai jiri?

¹⁶ Jihova avọ Jesu a re jiri amọfa gaga. O gwọlọ nọ ma rẹ rọ aro kele ae. (Matiu 3:17; 25:19-23; Jọn 1:47) Re ma sai jiri ohwo evaọ oghẹrẹ nọ o sae rọ tuduhọ iẹe awọ, o gwọlọ nọ ma re wo isiuru kpahe ohwo na je dhesẹ ọdawẹ kẹe. Obe Itẹ 15:23 o ta nọ: “Ẹme nọ a ta evaọ ẹruoke o re woma kẹhẹ!” O rẹ jọ uduotahawọ kẹ omai nọ omọfa o te jiri omai fiki oware jọ nọ ma ru hayo iruo nọ ma bi ru.​—Se Matiu 7:12; rri Ẹme-Oruvẹ 27.

¹⁷ Whọ tẹ be hae daoma tẹrovi ewoma evaọ oma amọfa, ẹsiẹe o te rọ lọhọ kẹ owhẹ re who jiri ai. Wọhọ oriruo, o sae jọnọ who muẹrohọ nọ oniọvo jọ ọ be hae ruẹrẹ oma kpahe ziezi re o te ru ẹme riẹ, hayo ọ rẹ daoma kuyo ẹsikpobi evaọ ewuhrẹ. O sae jọnọ uzoge jọ ọ be hae jọ obọ isukulu vuẹ amọfa eware nọ o wuhrẹ no Ebaibol ze, hayo oniọvo jọ ọ be hai kpohọ usi uwoma ota noke toke dede nọ ọ kpako no. O rẹ bọ inievo itienana ga nọ who te jiri ae. U te je wuzou gaga re ọzae ọ hae ta kẹ aye riẹ nọ o you rie yọ ọ rrọ ghaghae kẹe. (Itẹ 31:10, 28) Wọhọ epanọ elo ọre gbe ame u wuzou kẹ okakọ na, ere ọvona ujiro u wuzou gaga kẹ ohwo-akpọ re. Emaha a rẹ riẹ ru gaga nọ a tẹ be hai jiri ai. Gwọlọ uvẹ nọ who re ro jiri ae kẹ emamọ iruemu gbe omodawọ rai. Ujiro o rẹ sae bọ emaha na ga, fiobọhọ kẹ ai wo udu, je ru ai daoma viere evaọ oware uwoma uruo.

18, 19. Fikieme ma rẹ rọ daoma tuduhọ amọfa awọ jẹ sasa ae oma? Kọ ẹvẹ ma sai ro ru ere?

 ¹⁸ Ma tẹ be hae tuduhọ amọfa awọ jẹ sasa ae oma, yọ ma be rọ aro kele Jihova. O wo ọdawẹ gaga kẹ ‘iruori na’ gbe “enọ e rrọ ọkora.” (Aizaya 57:15) Jihova ọ gwọlọ nọ ma “hae tuduhọ ohwohwo awọ” jẹ hae “ta eme omosasọ kẹ enọ e rrọ ọkora.” (1 Ahwo Tẹsalonika 5:11, 14) Jihova o re muẹrohọ nọ ma tẹ be hae daoma ru onana, yọ o rẹ were iẹe.

¹⁹ Whọ sai muẹrohọ nọ udu u bi whrehe oniọvo jọ evaọ ukoko na hayo ọ be hae jọ ọkọkora. Eme whọ rẹ ta nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹe? Ẹsejọhọ whọ te  sai ku ẹbẹbẹ na họ kẹe he, rekọ whọ sai dhesẹ nọ whọ be daezọ riẹ. Wọhọ oriruo, whọ sai ru uvẹ fihọ nọ whọ rẹ rọ jọ kugbei. Whọ sai se oria Ebaibol jọ kugbei nọ o rẹ bọe ga, hayo tubẹ lẹ kugbei dede. (Olezi 34:18; Matiu 10:29-31) Fiobọhọ kẹ oniọvo otiọye riẹ nọ inievo ukoko na a you rie. (1 Ahwo Kọrint 12:12-26; Jemis 5:14, 15) Who re je lele ohwo na ta ẹme evaọ oghẹrẹ nọ ọ rẹ rọ riẹ nọ uzẹme whọ be ta kẹe na, yọ u gine no owhẹ udu ze.​—Se Itẹ 12:25.

20, 21. Eme u re fiobọhọ kẹ ohwo jẹ ohrẹ rehọ lọlọhọ?

²⁰ Ma rẹ jẹ bọ amọfa ga nọ ma tẹ be hae kẹ ae emamọ ohrẹ. Fikinọ ma gba ha, mai kpobi na ma gwọlọ  ohrẹ noke toke. Obe Itẹ 19:20 o ta nọ: “Gaviezọ kẹ ohrẹ re whọ jẹ uthubro rehọ, re whọ ruẹsi wo areghẹ evaọ obaro.” Orọnikọ ekpako ukoko ọvo e rẹ sae kẹ amọfa ohrẹ hẹ. O gwọlọ nọ esẹgbini a rẹ kẹ emọ rai ohrẹ rọ kpọ ae họ edhere. (Ahwo Ẹfisọs 6:4) Inievo-emetẹ e rẹ sae jẹ kẹ ohwohwo emamọ ohrẹ re. (Taitọs 2:3-5) Fikinọ ma you ibe Ileleikristi mai, ma gwọlọ kẹ ae ohrẹ evaọ oghẹrẹ nọ eva e gbẹ rọ dha ai hi. Ẹvẹ ma sai ro ru ere?

²¹ Ẹsejọhọ whọ te kareghẹhọ okenọ ohwo jọ ọ kẹ owhẹ emamọ ohrẹ jọ evaọ oghẹrẹ nọ whọ sae rọ jẹ ohrẹ na rehọ lọlọhọ. Eme ọ lẹliẹ owhẹ jẹ ohrẹ na rehọ? Ẹsejọhọ who muẹrohọ nọ ohwo na ọ be ginẹ daezọ ra. Hayo o sae jọnọ ọ rehọ edhere owowou ta ẹme na kẹ owhẹ. (Ahwo Kọlọsi 4:6) O sae jẹ jọnọ Ebaibol ọ rehọ ohrẹ na no ze. (2 Timoti 3:16) U fo nọ ohrẹ nọ ma be kẹ omọfa kpobi o rẹ rọwokugbe ẹme nọ Ebaibol ọ ta, te ma se ohrẹ na no Ebaibol na ze ovavo hayo ma ru ere he. Ajọ ohwo ọvo ọ gba eriwo riẹ họ omọfa ha, hayo fa otọ Ebaibol na thọthọ rọ tha eriwo riẹ uke he. Whọ tẹ kareghẹhọ emamọ edhere nọ a rọ kẹ owhẹ ohrẹ, u ti fiobọhọ kẹ owhẹ nọ whọ tẹ be kẹ amọfa ohrẹ re.

22. Ẹvẹ whọ gwọlọ rehọ uvẹ ẹmeọta ra ruiruo?

²² Ọghẹnẹ họ Ọnọ Ọ kẹ omai uvẹ ẹmeọta. U fo re ma rehọ okẹ nana ruiruo ziezi fikinọ ma you rie. Kareghẹhọ nọ ẹme o wo ẹgba nọ o re ro whrehe ohwo udu hayo bọ ohwo ga. Fikiere, ajọ ma daoma ruẹ nọ ma rehọ eme mai bọ amọfa ga jẹ tuduhọ ae awọ.