1.  Oware nọ Babilọn Ologbo na O Dikihẹ Kẹ

2.  Oke Vẹ Mesaya na Ọ te rọ Romavia?

3.  Usiwo nọ A rẹ Jọ Rehọ Azẹ Siwi Ohwo

4.  Ẹhẹriẹ nọ A rẹ Hẹriẹ Evaọ Orọo

5.  Edẹ-Eriosehọ gbe Ehaa

6.  Eyao nọ I re Vo

7.  Ẹme Iruo, Ekiọthuọ, Igho, gbe Uzi Egọmeti

 1. Oware nọ Babilọn Ologbo na O Dikihẹ Kẹ

Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ “Babilọn Ologbo na” o dikihẹ kẹ egagọ erue kpobi? (Eviavia 17:5) Joma ta kpahe eware nana:

• O bi ru eware evaọ akpọ na soso. Ebaibol na ọ ta nọ Babilọn Ologbo na ọ keria ehru “ogbotu” gbe “erẹwho.” Yọ o wo “uvie nọ u bi su ivie otọakpọ na.”​—Eviavia 17:15, 18.

• Ọ sae jọ ogaga isuẹsu hayo ekiọthuọ họ. “Ivie otọakpọ na” gbe “egba-ihreki” e te gbẹ jariẹ evaọ okenọ a tẹ raha iẹe no.​—Eviavia 18:9, 15.

• Ọ be ta erue kpahe Ọghẹnẹ. A se rie ogberẹ keme o wo usu okpekpe kugbe egọmeti akpọ na yọ o bi lele ai ru eware sa-sa re ọ sai wo igho hayo eware efa. (Eviavia 17:1, 2) Ọ be viẹ ahwo erẹwho kpobi họ. Yọ ọ be wha uwhu se ahwo buobu.​—Eviavia 18:23, 24.

Zihe kpohọ uwuhrẹ avọ  13 ugogo ẹme avọ 6

 2. Oke Vẹ Mesaya na Ọ te rọ Romavia?

Ebaibol na ọ ta nọ ekpoka udhosa-gbizii (69) e te jariẹ taure Mesaya na ọ tẹ te ze.​—Se Daniẹl 9:25.

• Oke vẹ ekpoka udhosa-gbizii (69) na i ro muhọ? I muhọ evaọ ukpe 455 B.C.E. Oke yena Nehemaya ọba na o ro te okpẹwho Jerusalẹm re o “zihe Jerusalẹm ruọ epanọ o jọ re a jẹ wariẹ bọe.”​—Daniẹl 9:25; Nehemaya 2:1, 5-8.

• Ẹvẹ ekpoka udhosa-gbizii (69) na i kri te? Evaọ eruẹaruẹ Ebaibol jọ, ẹdẹ ọvo o re dikihẹ kẹ ukpe ọvo. (Ikelakele 14:34; Izikiẹl 4:6) Fikiere oka ọvo o dikihẹ kẹ ikpe ihrẹ. Evaọ eruẹaruẹ nana, ekpoka udhosa-gbizii i bu te ikpe egba ene gbe udhone-gbesa (483). Koyehọ (ekpoka 69 x edẹ 7).

• Oke vẹ ekpoka udhosa-gbizii (69) na i ro kuhọ? Nọ ma te kele ikpe egba ene gbe udhone-gbesa (483) no umuo ukpe 455 B.C.E. ze, o rẹ rehọ omai ziọ ukpe 29 C.E. a Ukpe nana dẹẹ họ ukpe nọ Jesu ọ rọ họ-ame je zihe ruọ Mesaya na!​—Luk 3:1, 2, 21, 22.

Zihe kpohọ uwuhrẹ avọ  15 ugogo ẹme avọ 5

 3. Usiwo nọ A rẹ Jọ Rehọ Azẹ Siwi Ohwo

U wo oghẹrẹ usiwo-imu jọ nọ a rẹ jọ rehọ azẹ obọ ohwo siwi ohwo. Ahwo jọ a re se azẹ rai kẹ amọfa, hayo tube se azẹ obọrai fihọ oria jọ taure a te ti ru obẹrọ kẹ ae, re a sae rọ azẹ na ru obẹrọ na. Rekọ Ileleikristi a re ru ere he.​—Iziewariẹ 15:23.

Rekọ u wo oghẹrẹ usiwo efa nọ i kiekpahe azẹ nọ Ileleikristi a rẹ sae jẹrehọ. Eye họ etẹste nọ a re se azẹ ohwo ro ru, usiwo nọ a re se hemodialysis, hemodilution, cell-salvage, hayo heart-lung bypass machine. b Oleleikristi ọvuọvo ọ rẹ jiroro kẹ omariẹ kpahe oware nọ a rẹ rọ azẹ obọriẹ ru nọ a te bi ru obẹrọ kẹe, ru etẹste kẹe, hayo oghẹrẹ usiwo ofa jọ kpobi. Oghẹrẹ nọ edọkita sa-sa a re ro ru usiwo nana o sae dina wo ohẹriẹ. Fikiere taure Oleleikristi ọ tẹ te rọwo nọ a ru obẹrọ, etẹste, hayo oghẹrẹ usiwo ofa jọ kpobi kẹe, ọ rẹ nọ re ọ riẹ uzedhe oware nọ edọkita na ọ te rọ azẹ riẹ ru. Joma ta kpahe enọ nọ e rrọ obotọ na:

• Kọ otẹrọnọ a te kpọ azẹ mẹ fihọ oria ofa jọ yọ azẹ na ọ sae tubẹ seba ẹdhẹ dede evaọ omoke jọ? Kọ mẹ sae gbe gine rri azẹ nana inọ yọ abọjọ omamẹ, manikọ obruoziẹ-iroro mẹ ọ te lẹliẹ omẹ rri rie nọ u fo nọ me re “ku ei fihọ otọ”?​—Iziewariẹ 12:23, 24.

• Kọ otẹrọnọ evaọ okenọ a te bi siwi omẹ a te kpọ azẹ mẹ fihọ ẹjini jọ, ru ei fo, jẹ wariẹ zihe iei fihọ omẹ oma? Kọ o te lẹliẹ obruoziẹ-iroro mẹ brukpe omẹ, manikọ o te kẹ omẹ uvẹ re a ru azẹ mẹ ere?

Zihe kpohọ uwuhrẹ avọ  39 ugogo ẹme avọ 3

 4. Ẹhẹriẹ nọ A rẹ Hẹriẹ Evaọ Orọo

Ebaibol na ọ ta nọ ọzae-avọ-aye a rẹ hẹriẹ hẹ. Yọ otẹrọnọ a hẹriẹ, ọzae na hayo aye na o wo udu nọ ọ rẹ rọ wariẹ rọo ho. (1 Ahwo Kọrint 7:10, 11) Rekọ, u wo eware jọ nọ e lẹliẹ Ileleikristi jọ jiroro nọ a rẹ hẹriẹ no ọzae hayo aye rai.

• Ọzae na ọ be rọwo rẹrote uviuwou na ha: Ọzae na ọ be rọwo siobọno ugho kẹ uviuwou na ha, te epanọ ohọo u bi ro kpe ai yọ a wo eware nọ e roja evaọ uzuazọ họ.​—1 Timoti 5:8.

• Ukpe igbabọ ogaga: Ọzae hayo aye o te bi gboja kẹ ọrivẹ riẹ hayo bi kpei te epanọ o sae ro wha ẹyao hayo uwhu ze.​—Ahwo Galesha 5:19-21.

• Nọ ohwo ọ tẹ be whaha ọrivẹ riẹ egagọ Jihova: Koyehọ nọ ọzae hayo aye ọ gbẹ be rọwo nọ ọrivẹ riẹ ọ rẹ gọ Jihova vievie he.​—Iruẹru Ikọ 5:29.

Zihe kpohọ uwuhrẹ avọ  42 ugogo ẹme avọ 3

  5. Edẹ-Eriosehọ gbe Ehaa

Ileleikristi a re ru ehaa nọ e rẹ dha Jihova eva ha. Rekọ Oleleikristi kpobi ọ rẹ rọ obruoziẹ-iroro riẹ nọ ọ rehọ Ebaibol wuhrẹ no jiroro oware nọ o re ru nọ amọfa a te bi ru ehaa itieye. Joma ta kpahe iriruo jọ.

• Ohwo jọ o te yere owhẹ oghẹrẹ uyero nọ a re yere ahwo evaọ ehaa akpọ na jọ. Whọ sai yere iei nọ, “Whẹ kobiruo.” Otẹrọnọ ohwo na ọ gbẹ gwọlọ riẹ kpahe ẹme na, whọ sae vuẹe oware nọ who gbe bi ro ru ehaa na ha.

• Ọzae hayo aye ra nọ ọ rrọ omọvo Isẹri Jihova ha ọ vuẹ owhẹ nọ wha lele imoni riẹ re emu evaọ etoke ehaa akpọ na jọ. Otẹrọnọ obruoziẹ-iroro ra o kẹ owhẹ uvẹ nọ whọ nya, whọ sae vuẹ ọzae hayo aye ra taure wha tẹ te nya inọ otẹrọnọ a ti ru eware jọ nọ i wobọ kugbe egagọ erue evaọ etoke emuọriọ na, who ti lele ai ru hu.

• Ọga iruo ra ọ rọ ugho ru owhẹ ọghọ evaọ oke ehaa jọ. Kọ u fo re whọ siọ ugho na? O nwane rrọ ere he. Kọ ọga iruo ra o rri nọ ugho na yọ abọjọ ehaa na, manikọ ọ gwọlọ yere owhẹ gheghe rọkẹ emamọ iruo nọ who bi ru?

• Ohwo jọ ọ tẹ kẹ owhẹ okẹ evaọ etoke ehaa jọ. Ohwo nọ ọ be kẹ owhẹ okẹ na ọ sae ta nọ: “Mẹ riẹ nọ who re ru ehaa na ha, rekọ mẹ gwọlọ kẹ owhẹ okẹ nana.” O sae jọnọ ohwo na ọ gwọlọ ru owhẹ ọghọ gheghe. Evaọ abọdekọ riẹ, kọ o sae jọnọ ohwo na ọ be gwọlọ dawo owhẹ sọ who ti kie, hayo gwọlọ ru owhẹ re who wobọ evaọ ehaa na? Nọ who te roro kpahe onana no, whẹ ọvo whọ vẹ jiroro na sọ who re mi ei okẹ na. Evaọ iroro kpobi nọ ma be jẹ, ma rẹ daoma re ma wo obruoziẹ-iroro ọfuafo je yoẹme kẹ Jihova.​—Iruẹru Ikọ 23:1.

Zihe kpohọ uwuhrẹ avọ  44 ugogo ẹme avọ 1

 6. Eyao nọ I re Vo

Fikinọ ma you ahwo, ma rẹ yọroma gaga re ma gbẹ wha ẹyao fihọ ae he. Ma rẹ yọroma otẹrọnọ ma riẹ nọ ma wo ẹyao nọ o re vo, hayo ma roro nọ ma sai wo ẹyao na. Ma re ru onana fiki uzi Ebaibol nọ o ta nọ: “Who re you ọrivẹ ra wọhọ omobọ ra hrọ.”​—Ahwo Rom 13:8-10.

Ẹvẹ ohwo nọ o wo ẹyao nọ o re vo ọ sai ro koko uzi nana? Ohwo otiọye ọ rẹ jọ ohwo nọ ọ rẹ kake gwọlọ so amọfa obọ họ, yọ ọ rẹ kake gwọlọ gbalọ amọfa hayo viọlọ ae he. Ọ rẹ dheva ha nọ ahwo jọ a gbẹ rọwo nọ ọ ruọ uwou rai hi fikinọ a gwọlọ thọ ahwo uviuwou rai. Nọ ọ tẹ gwọlọ họ-ame, ọ rẹ vuẹ ọnọ o re koko iruẹru ugboma ekpako na họ kpahe ẹyao riẹ na, re a ru epanọ ọ sae rọ họ-ame evaọ edhere nọ ẹyao riẹ na o gbe ro vo ruọ amọfa ha. Taure ohwo nọ ọ nya kẹle ohwo nọ o wo ẹyao nọ o re vo hayo nọ ọ jọ kugbei o te ti mu usu orọo họ ẹnya kugbe omọfa, ọ rẹ rọ iroro obọriẹ kpobọ ẹsipito re a dawo azẹ riẹ. Who te ru ere, kiyọ who bi dhesẹ nọ whọ be daezọ amọfa, yọ whọ be “gwọlọ ewoma [obọra] ọvo ho, rekọ ewoma amọfa re.”​—Ahwo Filipai 2:4.

Zihe kpohọ uwuhrẹ avọ  56 ugogo ẹme avọ 2

 7. Ẹme Iruo, Ekiọthuọ, Igho, gbe Uzi Egọmeti

Ma te kere ọtamuo evaọ oware ugho kpobi nọ ma bi ru o rẹ whaha ebẹbẹ buobu, o te make rọnọ oniọvo ọfa ma bi lele ru oware na. (Jerimaya 32:9-12) O make rrọ ere na, oke jọ o sae jariẹ nọ Ileleikristi a rẹ sai wo ẹme fiki ugho hayo eware efa. U fo nọ imava hayo ahwo nọ a wo ẹme na ọvo a re ku ẹme na họ vẹrẹ vẹrẹ dhedhẹ.

Rekọ otẹrọnọ a fi ohwo iwhayo hayo a ta ohwo raha, ẹvẹ a sai ro ku ẹme otiọye na họ? (Se Matiu 18:15-17.) Jesu ọ fodẹ eware esa nọ ma rẹ sai ru:

1. Whẹ avọ ohwo na ọvo wha rẹ daoma ku ẹme na họ.​—Rri owọ avọ 15.

2. Wha gbẹ sai ku ẹme na họ họ, ta kẹ omọfa hayo imava jọ nọ e kpako evaọ ukoko na re a lele owhẹ nya.​—Rri owọ avọ 16.

3. Wha gbẹ sai ku ẹme na họ ghele he, ẹsiẹe ọvo whọ rẹ rọ nyabru ekpako na.​—Rri owọ avọ 17.

Evaọ eware buobu, u du gwọlọ nọ ma rẹ rehọ inievo mai kpohọ ekọto ho keme o sae lẹliẹ amọfa ta ikpehre eme kpahe Jihova gbe ukoko na. (1 Ahwo Kọrint 6:1-8) O make rrọ ere na, u wo eware jọ nọ o jọ gwọlọ nọ a re kpohọ ekọto, eware wọhọ, nọ a tẹ gwọlọ fa orọo, nọ ọsẹ avọ oni a te bi si ikẹ kpahe obọ ohwo nọ ọmọ rai ọ rẹ jọ, nọ a te wo ẹbẹbẹ kpahe osa nọ ohwo ọ rẹ hwa kẹ ohwo nọ ọ jọ ọrivẹ-orọo riẹ vẹre noke toke, ohwo nọ a rẹ hwa ugho kẹ nọ ọraha idudhe ọ tẹ romavia, nọ eki hayo okọ nọ ahwo a fi igho họ u te kie, hayo nọ a te wo ẹbẹbẹ kpahe uku-oghale. Nọ Oleleikristi o te kpobọ ekọto fiki eware itieye na re a ku ẹme na họ dhedhẹ, ọ la ohrẹ Ebaibol na vrẹ hẹ.

O tẹ rrọ uzioraha ulogbo wọhọ, ọgbaduo, ọfariẹ nọ a gbe kugbe ọmaha hayo ọmọ ọlahiẹ, ohọre, uji-utho, hayo ohwo-okpe, Oleleikristi nọ ọ rọ ẹme otiọye kpobọ egọmeti ọ la ohrẹ Ebaibol na vrẹ hẹ.

Zihe kpohọ uwuhrẹ avọ  56 ugogo ẹme avọ 3