1-3. (a) Ẹvẹ ẹzi ọfuafo na o ro fiobọhọ kẹ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu? (b) Kọ eme ma be te ta ẹme kpahe?

 EYAE jọ nọ e be rria okpẹwho nọ a re se Filipai evaọ obọ Masidonia a be nya kpobọ ethẹ nọ a re se Gangites nọ ọ nwane rro tere he. Nọ a te obei, a tẹ keria akotọ ethẹ na re a lẹ se Ọghẹnẹ Izrẹl. Yọ Jihova ọ be ruẹ oware nọ o be via na.—2 Irv. 16:9; Ol. 65:2.

² Pọl ukọ na, Saelas gbe Timoti nọ a rrọ ẹwho nọ a re se Listra evaọ obọ Galesha a wọ owọ erẹ no. Listra ọ rehọ emaele egba isoi gbọ thabọ no Filipai nọ eyae na a be jọ lẹ na. Nọ a nya edhere te unu edẹ jọ no, a te ti te edhere ologbo nọ ahwo Rom a ru. A rẹ nya edhere na kpohọ ofẹ Esia nọ ahwo a rrọ buobu. Pọl avọ Saelas gbe Timoti a gwọlọ kpobọ Ẹfisọs gbe ikpewho efa re a ta usi uwoma kẹ ahwo buobu nọ a ri yo kpahe Kristi hi. Rekọ taure a tẹ te ruọ edhere dede, ẹzi ọfuafo na ọ whaha e rai no. Ma nwane riẹ oghẹrẹ nọ ẹzi ọfuafo na ọ rọ vuẹ ai nọ a kpohọ obei he he. Ẹzi na ọ kẹ rai uvẹ re a nyae ta usi uwoma evaọ obọ Esia vievie he. Fikieme? Keme Jesu ọ gwọlọ nọ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ rrọ usu a nya Esia Minor vrẹ, jẹ fa Abade Aegea vrẹ kpobọ akotọ ethẹ nọ a re se Gangites na.

³ Oghẹrẹ nọ Jesu ọ rọ kpọ amọ Pọl evaọ erẹ nana nọ a nya na u gbunu gaga. Ma rẹ sai wuhrẹ eware buobu noi ze. Joma rri eware jọ nọ ma rẹ sai wuhrẹ no eware nọ e via kẹ amọ Pọl ze evaọ erẹ avọ ivẹ riẹ. A kpohọ erẹ nana evaọ oware wọhọ 49 C.E.

4, 5. (a) Eme ọ via nọ Pọl avọ inievo na a kẹle Bithinia no? (b) Eme a dhugbe ru nọ ẹzi na ọ whaha ae inọ a ruọ Bithinia ha, kọ eme o no rie ze?

⁴ Nọ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ rrọ usu a ruẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ a kpobọ Esia nyae ta usi uwoma ha, a tẹ tubẹ rọ ovao rri obọ Bithinia. O wọhọ nọ u te edẹ buobu re a te ti te obei keme edhere na o woma tere he. Yọ ofẹ Galesha gbe Frijia nọ a nya vrẹ na, imiwhre jọ ọvo e jariẹ. Re whọ tẹ te nya no iwhre te iwhre, whọ rẹ nya itẹwọ buobu vrẹ. Rekọ nọ a nya ugbo yena kpobi kẹle obọ Bithinia no, Jesu ọ tẹ jẹ rọ ẹzi ọfuafo na za ae dhe. (Iruẹru 16:6, 7) Ma riẹ nọ onana o te kẹ Pọl avọ inievo na uye gaga. A riẹ oware nọ a te ta usi uwoma kpahe, gbe oghẹrẹ nọ a te rọ tae, rekọ obọnana a gbẹ riẹ oria nọ a  te jọ ta usi uwoma ha. O wọhọ ẹsenọ a di edhere kpobi nọ a rẹ rọ ruọ eva Esia no. Yọ obọ Bithinia omariẹ epọvo na re. Ghele na, ọwhọ ọ gbẹ rrọ Pọl avọ inievo na oma inọ a rẹ gbẹ daoma sọ ẹzi na ọ te kẹ ae uvẹ ta usi uwoma evaọ oria jọ. Nọ a rri oghẹrẹ nọ eware e rrọ, a te ru oware jọ nọ u re gbe ohwo unu. A nya emaele egba esa gbe udhuvẹ-gbikpe (350) soso bẹsenọ a ro te Troas nọ ọ rrọ akotọ abade. A wẹriẹ ẹwho ọvuọvo evaọ oyena soso ho, ẹnyavrẹ ọvo. Troas a re no fa ruọ ubrotọ Masidonia. (Iruẹru 16:8) Oyena họ orọ avọ esa nọ a be rọ daoma re a ruọ ẹwho jọ nyae ta usi uwoma, yọ oware ovo o whaha e rai evaọ ọnana ha.

⁵ Luk nọ o kere obe Luk na o kuomagbe amọ Pọl evaọ Troas. Nọ o je kere kpahe epanọ onya na o jọ, o kere nọ: “Evaọ aso Pọl ọ tẹ ruẹ eruẹaruẹ jọ, ọzae Masidonia jọ o dikihẹ etẹe be lẹe nọ: ‘Nyaze obọ Masidonia re who fiobọhọ kẹ omai.’ Nọ ọ nwane ruẹ eruẹaruẹ na no, ma tẹ wọ re ma kpohọ Masidonia, keme ma rehọ e riẹ nọ Ọghẹnẹ o se omai no re ma whowho usi uwoma na kẹ ae.” a (Iruẹru 16:9, 10) Obọnana Pọl avọ ahwo riẹ a ruẹ oria nọ a be te jọ ta usi uwoma no. Ma riẹ nọ eva e te were Pọl gaga inọ avọ inievo na a ruabọhọ erẹ na. Ere aimane na a rọ ruọ okọ kpobọ Masidonia.

6, 7. (a) Eme ma wuhrẹ no oware nọ o via kẹ Pọl evaọ erẹ usi uwoma ota riẹ na ze? (b) Eme ma riẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ru kẹ omai nọ ma te tilẹmu iruo riẹ wọhọ epanọ o ru kẹ Pọl na?

⁶ Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oware nọ o via na ze? Okenọ Pọl ọ ruọ edhere no bi kpobọ Esia ẹsiẹe ẹzi Ọghẹnẹ o ro mu ei họ ẹkpọ. Yọ nọ Pọl ọ kẹle Bithinia no, ẹsiẹe Jesu ọ rọ vuẹe oware nọ o re ru. Yọ okenọ Pọl o te Troas no,  ẹsiẹe Jesu o ro ru ei riẹ nọ jọ o kpobọ Masidonia. Jesu o wuzou ukoko na, yọ ẹsejọ ọ sae rọ oghẹrẹ utioye na kpọ omai re evaọ iruo usi uwoma na. (Kọl. 1:18) Wọhọ oriruo, o sae jọ nọ ma bi roro nọ ma ti mu ọkobaro họ ẹdẹ jọ, hayo ma te kwa kpohọ oria nọ iwhowho-uvie e rrọ tere he. Rekọ ma gbẹ re daoma ru oware jọ kpahe iẹe no ho, ẹsejọhọ Jesu ọ te rọ ẹzi na kpọ omai hi. Fikieme o jẹ rrọ ere? Joma kẹ oriruo jọ. Ohwo ọ tẹ gwọlọ nọ omoto riẹ ọ rẹ wẹriẹ kpohọ obọze hayo ẹkpẹlobọ, o re mu omoto na họ ẹdhẹ tao. Ere ọvona re, ma tẹ ma omaa inọ ma rẹ jọ ọkobaro hayo ru obọdẹ iruo efa evaọ iruo Uvie na, ma rẹ daoma mu oware jọ họ eru no taure Jesu ọ tẹ te rọ ẹzi na kpọ omai rri ofẹ nọ ọ gwọlọ jọ rọ omai ru iruo.

⁷ Kọ otẹrọnọ ma mu oware nọ ma gwọlọ ru na họ no, rekọ ewoma ọvo ọ be nwani noi ze he? Kọ ma re no ere kpairoro vrẹ oware na, bi roro nọ ẹzi Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ omai hi? Ijo. Kareghẹhọ nọ, nọ Pọl ọ jẹ gwọlọ nyae ta usi uwoma evaọ ewho na, eware e jẹ kake riẹ nya ha. Rekọ ọ ruabọhọ iruo na bẹsenọ ọ rọ ruẹ oria nọ ọ rẹ jọ ta usi uwoma. Mai omamai, ma tẹ gwọlọ nọ “uvẹ ulogbo” jọ u te omai obọ evaọ iruo Uvie na, rekọ ma daoma bẹ no yọ u bi te omai obọ họ, joma gbẹ daoma fihọ iẹe, Ọghẹnẹ o ti ru ei.—1 Kọr. 16:9.

8. (a) Dhesẹ oghẹrẹ nọ Filipai ọ jọ. (b) Emamọ oware vẹ o via nọ Pọl ọ ta usi uwoma evaọ oria nọ “ahwo a re kokohọ jọ lẹ”?

⁸ Nọ Pọl avọ inievo na a te obọ Masidonia no, a te kpohọ okpẹwho nọ a re se Filipai nọ ahwo Rom a je su. Ahwo Filipai a rẹ wọ oma yeghe yeghe inọ ahwo Rom a rrọ. Ahwo buobu nọ a jọ isoja Rom vẹre a jẹ rria ẹwho na. Yọ emamọ eware buobu nọ e jọ obọ Rom e jọ ẹwho na. Amọ Pọl a tẹ ruẹ oria jọ evaọ obọ ughe ẹwho na nọ o wọhọ oria nọ “ahwo a re kokohọ jọ lẹ.” b Yọ oria na o kẹle ethẹ ọsese jọ. Nọ Ẹdijala o te, a te kpohọ etẹe. A tẹ jọ etẹe ruẹ eyae buobu nọ a kokohọ re a gọ Ọghẹnẹ. Ere a rọ keria gba ae, a tẹ ta ẹme Ọghẹnẹ kẹ ae. Aye jọ nọ a re se Lidia “ọ jẹ gaviezọ, Jihova o te rovie udu riẹ ziezi” re ẹme na ọ da ruọ ẹe oma. Eware nọ Lidia o wuhrẹ mi amọ Pọl ẹdẹ yena e were riẹ gaga. Tei te ahwo uwou riẹ a tẹ họ-ame. Ọ tẹ ta kẹ Pọl avọ inievo na inọ jọ a nyaze ti wohọ uwou riẹ. c—Iruẹru 16:13-15.

9. Ẹvẹ inievo buobu a be rọ rehọ aro kele Pọl, kọ irere vẹ a bi wo?

⁹ Ma riẹ nọ eva e te were Pọl gaga evaọ ẹdẹ nọ Lidia ọ rọ họ-ame. Yọ eva e te were iẹe gaga inọ ọ rọwo nọ o re kpobọ Masidonia wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ vuẹ riẹ na. Eva e te were iẹe re inọ Ọghẹnẹ ọ rehọ e riẹ avọ inievo nọ e jọ kugbei na rọ kuyo olẹ eyae nọ e jẹ lẹ sei na. Nẹnẹ na, inievo-emezae gbe erọ emetẹ buobu, te emaha te ekpako, te enọ e rọo no, te enọ e re rọo ho a be hai kpohọ oria nọ iwhowho-uvie e rrọ tere he nyae ta usi uwoma. Ma riẹ nọ ebẹbẹ jọ i bi te ai. Rekọ yọ oware ovo ho keme a be ruẹ ahwo nọ a wọhọ Lidia nọ e be gaviezọ kẹ usi uwoma na je bi kurẹriẹ. Yọ o be lẹliẹ eva were ae. Kọ whọ  gbẹ daoma brobọno eware jọ re who kpohọ eria itieye na nyae ta usi uwoma? Who te ru ere, eghale buobu i ti te owhẹ. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ vrẹ ikpe udhe no nọ a re se Aaron ọ kwa kpohọ orẹwho Central America jọ nyae ta usi uwoma. Ọ ta nọ: “Obei nọ mẹ kwa kpohọ nyae jọ ta usi uwoma na u ru nọ usu mẹ avọ Jihova o rọ kpekpe gaga no. Ahwo a re yo usi uwoma gaga evaọ obonẹ. Imaree soso me bi wuhrẹ Ebaibol.” Inievo buobu nọ e kwa kpohọ eria itieye na a be ta eme itieye na re.

10. Ẹvẹ idhivẹri na a rọ wha ozighi họ usi uwoma nọ Pọl avọ inievo na a jẹ ta?

¹⁰ Eva e jẹ dha Setan gaga inọ ahwo a be gaviezọ kẹ usi uwoma gaga evaọ ofẹ yena akpọ na nọ tei te idhivẹri riẹ a je jo su ahwo oghẹrẹ nọ u je rai na. Ma riẹ ere keme u kri hi, idhivẹri na a te ru nọ ahwo a rọ wha ozighi họ usi uwoma nọ Pọl avọ inievo na a jẹ ta. Ẹdẹ jọ ọ jariẹ nọ amọ Pọl a je kpohọ oria olẹ na. Odibo-ọmọtẹ jọ nọ o wo ẹzi ogbegbe nọ ilori riẹ a jẹ rọ kọ okọ fikinọ ẹzi na ọ kẹ riẹ ẹgba aruọruẹ o te je lele ai yọ o bi bo nọ: “Ezae nana yọ idibo Ọghẹnẹ nọ Ọ Mai Kpehru na, yọ a bi whowho edhere esiwo kẹ owhai.” Ẹsejọhọ idhivẹri na a je ru ọmọtẹ na ta ẹme yena re ahwo a roro nọ Jihova Ọghẹnẹ nọ o wo eme nọ amọ Pọl a jẹ ta na ọye ọvona ọ kẹ ọmọtẹ na ẹgba aruọruẹ na. U ve ti si iroro ahwo no ẹme nọ amọ Pọl nọ a ginẹ rrọ ilele Jesu a be ta. Fikiere Pọl o te le ẹzi ogbegbe na no ọmọtẹ na oma, o gbe bo lele ai hi.—Iruẹru 16:16-18.

11. Nọ Pọl o le idhivẹri no ọmọtẹ na oma no, eme a ru rie avọ Saelas?

¹¹ Nọ ahwo nọ a wo odibo-ọmọtẹ na a ruẹ nọ ọmọtẹ na o gbe wo ẹgba nọ ọ rẹ rọ ruẹaro ho, eva e tẹ dha ae gaga, keme oria nọ ugho u je no ze, oye Pọl ọ raha no na. A te si Pọl avọ Saelas kpohọ oria nọ a rẹ jọ thueki nọ iguẹdhọ ẹwho na nọ egọmeti Rom o fihọ a rẹ jọ rọ ahwo guẹdhọ. Ilori ọmọtẹ na a riẹ nọ Pọl avọ inievo na yọ ahwo Ju, yọ a riẹ nọ ahwo Ju a rẹ were iguẹdhọ ẹwho na ha. Ere ọvo ho, a riẹ nọ iguẹdhọ na a rẹ wọ oma inọ ahwo Rom a rrọ. Fikiere a tẹ ta kẹ iguẹdhọ na nọ Pọl avọ Saelas a bi wuhrẹ ahwo eware nọ e wọso uzi ahwo Rom jẹ be wha ozighi ze. Eva e tẹ nwane dha ahwo nọ a jọ etẹe. “Ogbotu na kpobi [nọ a jọ oria eki na] a tẹ wọ ruru [Pọl avọ Saelas],” iguẹdhọ ẹwho na a tẹ ta nọ “a rọ ekpọ fa ae.” A te fi ai họ uwou-odi. Ohwo nọ o re rri ahwo nọ a fihọ uwou-odi na o te fi Pọl avọ Saelas nọ a kpe nwoma no na họ uwou-odi obeva jẹ kare awọ rai fihọ ewẹ-ekpala ekarọ. (Iruẹru 16:19-24) Nọ a si ẹthẹ uwou-odi na họ no, etẹe o te muebi kpri. Ẹsejọhọ Pọl avọ Saelas a gbẹ jẹ sae ruẹ ohwohwo tere he. Ghele na, Jihova ọ jẹ ruẹ e rai.—Ol. 139:12.

12. (a) Ẹvẹ Ileleikristi ọsosuọ na a rri ukpokpoma nọ u je te ai, kọ fikieme? (b) Ẹvẹ Setan avọ ahwo nọ a rrọ abọ riẹ a bi ro kpokpo omai nẹnẹ?

¹² Jesu ọ vuẹ ilele riẹ no anwẹdẹ vẹre inọ: “A ti kpokpo owhai.” (Jọn 15:20) Fikiere nọ Pọl avọ inievo na a je kpobọ Masidonia na, a riẹ nọ a te se ae ba ekpokpo ho. A roro ho inọ fikinọ eva rai e be dha Jihova jabọ nọ a bi ro kpokpo ai. Rekọ a riẹ nọ iruo nọ a bi ru na e be dha Setan eva. Setan ọ gbẹ be  rehọ oghẹrẹ ọvona kpokpo ahwo nọ e be ta usi uwoma na nẹnẹ na. Ahwo nọ a be wọso omai a re gu erue fihọ omai uzou evaọ obọ isukulu gbe oria nọ ma bi jo ru iruo. O tẹ be lẹliẹ ahwo mukpahe omai. Evaọ erẹwho jọ, isu egagọ a gu erue buobu fihọ omai uzou no evaọ okọto. O tẹ wọhọ ẹsenọ a be ta nọ, ‘Isẹri Jihova a be wha ozighi fihọ ẹwho mai. A bi wuhrẹ ahwo eware nọ e wọso uruemu ẹwho mai.’ Evaọ eria jọ dede, a kpe inievo mai ukpe igbabọ je fi ai họ uwou-odi no. Rekọ ma riẹ nọ Jihova ọ be ruẹ oware nọ a bi ru na.—1 Pita 3:12.

13. Eme o lẹliẹ ohwo nọ o re rou uwou-odi na ta nọ: “Eme me re ru hrọ re mẹ sai wo esiwo?”

¹³ Ẹsejọhọ nọ Pọl avọ Saelas a jọ uwou-odi na, a je roro kpahe uye nọ o bẹ rai ẹdẹ yena. Rekọ nọ u te udevie aso no, a gbe je roro kpahe ukpe nọ a kpe rai na tere he. Ebaibol ọ ta nọ a “jẹ lẹ jẹ be so ole ro jiri Ọghẹnẹ.” Idudhe na, otọ u te nuhu gaga evaọ uwou-odi na. Nọ ohwo nọ o re rri ahwo nọ a fihọ uwou-odi na ọ rọwo no owezẹ ze, ọ tẹ ruẹ nọ ethẹ uwou-odi na i rovie no. O te roro nọ ahwo nọ a fihọ uwou-odi na a dhẹ no. Ọ riẹ nọ otẹrọnọ ahwo na a vabọ no, kiyọ uzou riẹ u ti lele iei. Fikiere “o te wolo ọgbọdọ riẹ be gwọlọ kpe omariẹ no.” Rekọ Pọl o te bo nọ: “Who kpe omara ha keme mai kpobi ma rrọ etenẹ!” Ọzae na ọ tẹ ta nọ: “Ega, eme me re ru hrọ re mẹ sai wo esiwo?” Pọl avọ Saelas a riẹ nọ a sai siwi iei hi, Jesu họ ọnọ ọ rẹ sai siwi ei. Fikiere a tẹ ta kẹe nọ: “Rọwo Olori na Jesu, who ti wo esiwo.”—Iruẹru 16:25-31.

14. (a) Ẹvẹ Pọl avọ Saelas a ro fiobọhọ kẹ ohwo nọ o re rou ahwo uwou-odi na? (b) Emamọ oware vẹ o via fikinọ Pọl avọ Saelas a thihakọ ukpokpoma yọ eva e be were ae?

¹⁴ Kọ ọzae nọ o re rou uwou-odi na ọ ginẹ gwọlọ kurẹriẹ? Pọl ọ riẹ nọ ọzae na ọ ginẹ gwọlọ kurẹriẹ, orọnikọ ọ be fake nọ họ. Ọzae na yọ ohwo Ju hu, yọ ọ riẹ Ikereakere na ha. Re ọ sae jọ Oleleikristi, a re wuhrẹ iẹe eware nọ i wuzou gaga nọ Ikereakere na e ta, ọ vẹ jẹ rọwo ae. Fikiere Pọl avọ Saelas a tẹ romatotọ ta “ẹme Jihova kẹe.” Nọ a je wuhrẹ iẹe ẹme Ọghẹnẹ na, ẹsejọhọ a gbẹ jẹ daezọ oma nọ a nwa rai hi. Rekọ ọzae na ọ ruẹ nọ a fa ela vọ uke Pọl avọ Saelas, fikiere o te je ririe ela rai na. Kẹsena ọye avọ ahwo uwou riẹ “a tẹ họ-ame ababọ oke oraha.” Whọ ruẹ emamọ oware nọ o via fikinọ Pọl avọ Saelas a thihakọ ukpokpoma, yọ eva e gbẹ be were ae ghele?—Iruẹru 16:32-34.

15. (a) Ẹvẹ inievo buobu a rọ rehọ aro kele Pọl avọ Saelas no? (b) Fikieme u ro fo re ma hae gbẹ nyae ta usi uwoma kẹ ahwo nọ a rrọ ẹkwotọ mai?

¹⁵ Inievo mai buobu nọ a fihọ uwou-odi, a jọ uwou-odi na ta usi uwoma kẹ ahwo wọhọ epanọ Pọl avọ Saelas a ru na. Yọ emamọ oware u no rie ze. Wọhọ oriruo, u wo orẹwho jọ nọ a jọ kuvẹ re Isẹri Jihova a kpohọ ewuhrẹ jẹ ta usi uwoma ha. Rekọ inievo na a gbẹ jẹ ta usi uwoma makọ evaọ uwou-odi. Ahwo nọ inievo na a ta usi uwoma kẹ evaọ uwou-odi nọ a kurẹriẹ a bu te enwenọ abọvo Isẹri Jihova nọ e jọ orẹwho yena evaọ oke jọ. (Aiz. 54:17) Kareghẹhọ nọ, nọ otọ u nuhu no, ẹsiẹe ọzae na ọ rọ nọ amọ Pọl oware nọ o re ru re ọ sai wo  esiwo. Ere ọvona re, nẹnẹ na, ahwo jọ a rẹ rọwo yo usi uwoma ha. Rekọ nọ oware jọ nọ a rẹro riẹ hẹ o jẹ via kẹ ae, a ve mu usi uwoma họ eyo. Nọ ma tẹ gbẹ be nyabru ahwo re ma ta usi uwoma kẹ ae, ma sae nyaku oghẹrẹ ahwo otiọye na nọ a rẹ gaviezọ kẹ omai.

16. Ẹvẹ ẹkẹ o ro kurẹriẹ nọ a fa Pọl avọ Saelas je fi ai họ uwou-odi no?

¹⁶ Nọ a fa Pọl avọ Saelas je fi ai họ uwou-odi no, okiokiọ riẹ, iguẹdhọ na a tẹ ta nọ jọ a siobọno ai. Rekọ Pọl ọ tẹ ta nọ: “A fa omai evaọ ẹgbede dede nọ ma reabe he, yọ mai ahwo Rom, a te fi omai họ uwou-odi. Kọ a be gwọlọ lẹlẹ siobọno omai? Vievie! Jọ ae ọvo a nyaze re a su omai ruọ otafe.” Nọ iguẹdhọ na a te riẹ nọ Pọl avọ Saelas yọ emotọ Rom, “ozọ u te mu ai” keme a riẹ nọ a raha uzi Rom no evaọ oware nọ a ru amọ Pọl na. d Ẹkẹ o kurẹriẹ no! Ahwo ẹsiẹ nọ a kpe ukpe ẹsọ evaọ ẹgbede na, ae iguẹdhọ na a te nyaze ti wounu kẹ na! Iguẹdhọ na a tẹ lẹ Pọl avọ Saelas inọ jọ a no Filipai. A te gine no ẹwho na. Rekọ taure a te ti no ẹwho na, a nyae tuduhọ ahwo nọ a kurẹriẹ obọ evaọ ẹwho na awọ.

17. Ẹvẹ Ileleikristi nọ i kurẹriẹ obọ evaọ Filipai a ti ro wo erere no ithihakọ Pọl avọ Saelas ze?

¹⁷ O hae jọ nọ iguẹdhọ ẹwho na a lele uzi Rom evaọ oke ọsosuọ, ẹsejọhọ a hae te fa Pọl avọ Saelas ẹfa nọ a fa rai na ha. (Iruẹru 22:25, 26) Rekọ o hae jọ nọ amọ Pọl a ta oke ọsosuọ nọ emotọ Rom a rrọ re a se ae ba ẹfa, ẹvẹ Ileleikristi nọ i kurẹriẹ obọ evaọ Filipai na a hai ti rri rie? Kọ a hai ti gbe roro nọ Pọl avọ Saelas a be rehọ odẹ emotọ Rom nọ a rrọ ru re uye nọ u re te olele Jesu o se ae ba ete? Kọ ẹvẹ Ileleikristi nọ e rrọ emotọ Rom hu a hai ti rri rie dede? Kareghẹhọ nọ ae nọ a rrọ emotọ Rom hu na, uzi ovo o riẹ nọ o ta nọ a rẹ fa ae ha ha. Fikiere ukpokpoma nọ Pọl avọ Saelas a thihakọ riẹ na o te lẹliẹ ẹrọwọ inievo nọ i kurẹriẹ obọ na ga. A te ruẹ nọ a sai thihakọ ukpokpoma nọ u te rai fikinọ a bi lele Jesu. U te no ere no, ẹvuẹ nọ Pọl avọ Saelas a vuẹ iguẹdhọ na inọ emotọ Rom a rrọ na o lẹliẹ iguẹdhọ na wounu kẹ ae evaọ ẹgbede. Fikiere ẹdẹfa iguẹdhọ na a te yọroma re a gbẹ rọ okpakpa lahiẹ ohwo ho. Onana o te lẹliẹ oma dhẹ inievo nọ e rrọ ẹwho na omojọ.

18. (a) Ẹvẹ ekpako ukoko gbe esẹro okogho a sae rọ rehọ aro kele Pọl? (b) Eme ma be hai ru ẹsejọ re a sae kẹ omai uvẹ ta “usi uwoma na je . . . ru ei dikihẹ evaọ abọ egọmeti”?

¹⁸ Nẹnẹ na, ekpako ukoko gbe esẹro okogho a be daoma ru oware nọ inievo ukoko na a sae rọ rehọ aro kele ae. A rẹ daoma ru oware kpobi nọ a be ta kẹ inievo na nọ jọ a ru. Yọ otẹrọnọ ma rẹ sae ta ẹme jọ nọ o rẹ lẹliẹ ahwo siọ omai ba ekpokpo fiki udu jọ nọ ma wo hayo fiki ẹwho nọ ma no ze, ma rẹ yọroma re ma gbẹ nwane rọ ere dhẹ no ukpokpoma ẹsikpobi hi. Ma te bi ru ere, kiyọ ma be rọ aro kele Pọl. Rekọ u re wo ẹsejọ nọ ma re tu ẹdhọ kpobọ  ekọto, te ekọto esese te enọ i kpehru gaga evaọ orẹwho mai, hayo enọ i kpehru gaga evaọ akpọ na soso. Ma re ru ere re a sae kẹ omai uvẹ nọ ma rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ mai. Orọnikọ ma bi ru re a nwene izi egọmeti orẹwho mai hi, rekọ re a kẹ omai uvẹ ta “usi uwoma na je . . . ru ei dikihẹ evaọ abọ egọmeti.” Nọ Pọl o no uwou-odi no evaọ obọ Filipai, nọ enwenọ ikpe ikpe e vrẹ no, ẹsiẹe o ro kere ẹme yena se inievo nọ e jọ obei. (Fil. 1:7) Nọ ma tẹ wọ ẹme otiọye na kpobọ okọto no, oghẹrẹ oziẹ kpobi nọ a bru kẹhẹ, joma rọ aro kele Pọl avọ inievo nọ e jọ kugbei. Joma gbẹ hai “whowho usi uwoma na” evaọ oria kpobi nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ kpọ omai nya.—Iruẹru 16:10.