1-4. Fikieme Pọl o bi ro kpobọ Jerusalẹm, kọ eme o te via kẹe evaọ obei?

 A BE viẹ nọ a be nyasiọ ohwohwo ba evaọ Malitọs na. Udugaga Pọl avọ Luk a be rọ nyasiọ ekpako ukoko Ẹfisọs na ba keme a you rai wumuo ho! Ma be ta ẹme na, inievo ivẹ nana nọ e rrọ imishọnare na a dikihẹ eva okọ. Emu nọ a te re evaọ erẹ na ọ rrọ usu ewha nọ a wha. A te je kru igho nọ inievo na a zọhọ ze nọ a ti ro fiobọhọ kẹ Ileleikristi obọ Judia nọ ọbẹwẹ ọ rrọ oma. O rrọ e rai oja gaga re a rehọ okẹ nana se inievo na evaọ obọ Jerusalẹm.

² Ofou ọyẹyẹrẹ o bi fou nọ okọ na o bi lehọ no unueri nọ ahwo a be jọ koyẹ na. Pọl, Luk, avọ ezae ihrẹ nọ e rrọ kugbe ae a bi rri inievo nọ i mu ovao họ nọ i dikihẹ unueri na. (Iruẹru 20:4, 14, 15) Pọl avọ ahwo nọ a rrọ kugbei na a bi veghe obọ kẹ ae ọvo bẹsenọ a gbẹ jẹ rọ ruẹ e rai hi.

³ Evaọ oware wọhọ ikpe esa, Pọl avọ ekpako ukoko nọ e rrọ Ẹfisọs a ru iruo kugbe gaga no. Rekọ obọnana, o bi kpobọ Jerusalẹm wọhọ epanọ ẹzi ọfuafo na ọ vuẹ riẹ. Pọl ọ riẹ eware jọ nọ e sae via kẹe evaọ obei. Ọ kake vuẹ ekpako na no vẹre inọ: “O gba omẹ họ nọ me re kpohọ Jerusalẹm wọhọ epanọ ẹzi na ọ gwọlọ, dede nọ mẹ riẹ oware nọ o te jọ obei via kẹ omẹ hẹ, ajokpaọ oware nọ ẹzi ọfuafo na o bi dhe omẹ ẹtẹta kẹ nọ me bi no okpẹwho ruọ okpẹwho na inọ uwou-odi gbe ikpokpoma e be hẹrẹ omẹ.” (Iruẹru 20:22, 23) O make jọ ere na, Pọl ọ ta nọ “o gba omẹ họ nọ me re kpohọ Jerusalẹm wọhọ epanọ ẹzi na ọ gwọlọ,” yọ u no rie eva ze nọ o re ru ere. Pọl o rri uzuazọ riẹ ghaghae, rekọ oware nọ o mai wuzou kẹe họ oreva Ọghẹnẹ nọ o re ru.

⁴ Kọ ere o rrọ kẹ owhẹ re? Evaọ okenọ ma roma mudhe kẹ Jihova, ma ya eyaa kẹe nọ oreva riẹ ma te rọ karo evaọ uzuazọ mai. Ma te jọ uzou nana wuhrẹ eware efa mi Pọl ukọ na nọ i ti fiobọhọ kẹ omai.

5. Oghẹrẹ vẹ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu a ro kpobọ Taya?

⁵ Okọ nọ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu a rro na u “bi . . . ovavo.”  Koyehọ u bi lele ofou na ovavo bẹsenọ a ro te Kọs evaọ ẹdẹdẹ yena. (Iruẹru 21:1) O wọhọ nọ a kpahe etẹe asohẹrioke taure a te ti bi kpohọ Rods gbe Patara. Inievo na a tẹ jọ Patara nọ ọ rrọ ofẹ obọze ovatha-ọre unueri Esia Minor ruọ okọ ulogbo nọ o rẹ fa ewha, onọ o wọ rai ovavo kpobọ Taya evaọ Fonisia. Nọ a je bi na, a “rọ ofẹ ẹkpẹlobọ” bi vrẹ “ukoliko Saiprọs.” (Iruẹru 21:3) Kọ fikieme Luk nọ o kere obe Iruẹru Ikọ na o ro kere ẹme yena?

6. (a) Eme o sae jọ nọ o lẹliẹ udu ruọ Pọl awọ nọ ọ kparo ruẹ Saiprọs? (b) Nọ whọ tẹ be hai roro kpahe epanọ Jihova ọ rọ ghale owhẹ je fiobọhọ kẹ owhẹ no, eme o sae wọ owhẹ ta?

⁶ O sae jọ nọ Pọl ọ riobọ họ ukoliko na o te gbiku eware nọ e via kẹe evaọ etẹe. Ikpe izii nọ i kpemu nọ Pọl ọ jọ erẹ usi uwoma ota ọsosuọ riẹ, tei te Banabas avọ Jọn Mak a nyaku ọgbẹva jọ nọ a re se Elimas, ọnọ ọ jẹ wọso usi uwoma ota rai. (Iruẹru 13:4-12) Nọ Pọl ọ ruẹ ukoliko na, ọ jẹ kareghẹhọ oware nọ o via evaọ etẹe, o sae jọ nọ udu o rro riẹ awọ, o tẹ jẹ kẹe ẹgba nọ o re ro thihakọ ebẹbẹ nọ i bi ti tei na. Mai omamai ma tẹ be hai roro kpahe epanọ Ọghẹnẹ ọ rọ ghale omai je fiobọhọ kẹ omai  thihakọ ebẹbẹ no, o sae kẹ omai ẹgba re. Oyena o sai fiobọhọ kẹ omai ta oghẹrẹ eme nọ Devidi ọ ta inọ: “Ebẹbẹ ohwo okiẹrẹe e rrọ buobu, rekọ Jihova o bi siwi ei no aikpobi.”—Ol. 34:19.

7. Eme inievo nọ i je kpohọ erẹ na a ru nọ a te Taya?

⁷ Pọl ọ riẹ nọ u wuzou gaga re ọ jọ kugbe ibe Ileleikristi riẹ, yọ ọ gwọlọ nọ ọ rẹ jọ kugbe ae. Luk o kere kpahe okenọ a te Taya no inọ: ‘Ma tẹ gwọlọ ilele na, ma tẹ ruẹ e rai.’ (Iruẹru 21:4) Fikinọ inievo nọ i je kpohọ erẹ na a riẹ nọ ibe Ileleikristi rai a rrọ Taya, a tẹ gwọlọ ae, yọ ẹsejọhọ a jọ kugbe ai edẹ jọ. Oghale ulogbo jọ nọ ma bi wo fikinọ ma riẹ uzẹme na họ, ma rẹ sae jọ oria kpobi nọ ma nya ruẹ inievo mai nọ i re dede omai rehọ. Ahwo nọ a you Ọghẹnẹ nọ e rrọ egagọ uzẹme a wo egbẹnyusu evaọ akpọ na soso.

8. Eme họ otọ ẹme nọ ọ rrọ obe Iruẹru Ikọ 21:4 na?

⁸ Edẹ ihrẹ inievo na a jọ Taya. Luk o kere nọ evaọ oke yena nọ a rọ jọ etẹe na, oware jọ nọ o sai gbe ohwo unu o via, o kere nọ: “Ẹkwoma ẹzi ọfuafo na, ilele [nọ e rrọ Taya] a ta kẹ Pọl unuẹse buobu inọ ọ rọ ithihi te Jerusalẹm ho.” (Iruẹru 21:4) Kọ Jihova o nwene iroro riẹ no? Kọ ọ gwọlọ nọ Pọl o gbe kpobọ Jerusalẹm ho? Ijo. Orọnikọ ẹzi ọfuafo na ọ vuẹ Pọl nọ o kpobọ Jerusalẹm ho ho, ukpoye o dhesẹ kẹe nọ a ti gboja kẹe evaọ obei. O wọhọ nọ ẹzi ọfuafo na o fiobọhọ kẹ inievo obọ Taya na vuhumu nọ a ti kpokpo Pọl evaọ obọ Jerusalẹm. Fikinọ a je roro kẹ Pọl, a tẹ jẹ tẹzẹ iẹe nọ ọ nya ha. Ma riẹ nọ a jẹ ta ere fikinọ a gwọlọ thọ Pọl no uye. Rekọ, fikinọ Pọl ọ gba riẹ mu nọ oreva Jihova o re ru, ọ te ruọ edhere kpobọ Jerusalẹm.—Iruẹru 21:12.

9, 10. (a) Nọ Pọl o yo eme nọ inievo obọ Taya na a jẹ ta, eme o sae jọ nọ ọ kareghẹhọ? (b) Eme ahwo buobu a gwọlọ nẹnẹ, rekọ eme Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ?

⁹ Evaọ okenọ inievo na a jẹ rọ lẹ Pọl nọ o kpobọ Jerusalẹm ho na, o sae jọ nọ Pọl ọ kareghẹhọ nọ ilele Jesu a ru ere re evaọ okenọ Jesu ọ ta kẹ ai nọ o ti kpobọ Jerusalẹm ọ vẹ te ruẹ uye eware buobu, a ve je kpei no. Fikinọ ohrọ Jesu o jẹ re Pita, ọ tẹ ta kẹe nọ: “Whọ rọ uye bẹ omara ha Olori; onana o rẹ via kẹ owhẹ vievie he.” Jesu ọ tẹ kpahe kẹ Pita nọ: “Ruọ emu mẹ, Setan! Whẹ yọ utho ezoruẹ kẹ omẹ keme orọnọ iroro Ọghẹnẹ who bi roro na ha, rekọ erọ ahwo-akpọ.” (Mat. 16:21-23) Jesu ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ rọ uzuazọ riẹ dhe idhe wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ. Ere ọvona o jọ Pọl oma re. Ororokẹ o wọ inievo obọ Taya na ru epanọ a ru na, wọhọ epanọ o jọ kẹ Pita ukọ na, rekọ a vuhumu hu inọ Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ gwọlọ nọ Pọl o kpobọ Jerusalẹm.

¹⁰ Nẹnẹ, ahwo buobu a gwọlọ ruẹ uye fihọ eware nọ i wuzou hu. Oyejabọ nọ ahwo buobu a rọ gwọlọ nọ egagọ nọ a rẹ jọ ru enwenọ oware ovo ho a re kpohọ. Rekọ Jesu ọ ta nọ o rẹ jọ ere kẹ omai vievie he.  Ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ ọ gwọlọ lele omẹ, jọ ọ vro omobọ riẹ re ọ wọ ure-oja riẹ, o ve lele omẹ ẹsikpobi.” (Mat. 16:24) Re ma lele Jesu họ oware nọ o mai woma, rekọ o nwane lọhọ tere he.

11. Ẹvẹ ilele nọ e jọ Taya na a ro dhesẹ nọ a you Pọl gaga, yọ a gwọlọ nọ ọ gbẹ ta usi uwoma na?

¹¹ U te oke nọ Pọl, Luk, gbe ahwo nọ a gbẹ jọ usu a te rọ ruabọhọ erẹ rai no. Iku oware nọ o via nọ a jẹ nyavrẹ u re duobọte ohwo udu. U dhesẹ nọ inievo obọ Taya na a you Pọl gaga, jẹ gwọlọ nọ o gbe ru iruo usi uwoma ota riẹ na. Ezae, eyae, te emaha na a su Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu kpobọ unueri nọ a te jọ ruọ okọ. Aikpobi a te kigwẹ a tẹ lẹ, kẹsena a tẹ ta kẹ ohwohwo nọ wha jọ tou. Pọl, Luk, gbe ahwo nọ a gbẹ jọ usu a tẹ ruọ okọ ọfa, a te kpobọ Tolẹmais nọ a jọ ruẹ inievo na, a tẹ jọ kugbe ae ẹdẹ ọvo.—Iruẹru 21:5-7.

12, 13. (a) Eme u dhesẹ nọ Filip ọ gọ Jihova ziezi evaọ ikpe buobu? (b) Oghẹrẹ vẹ esẹ nọ e rrọ Ileleikristi a sae rọ rehọ aro kele Filip nẹnẹ?

¹² Nọ u no oyena no, Luk o kere nọ, Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu a tẹ ruọ edhere bi kpobọ Sisaria. Nọ a te obei no, a tẹ “ruọ uwou Filip ọtausiuwoma na.” a (Iruẹru 21:8) U mu omai ẹro nọ eva e were e rai gaga nọ a ruẹ Filip. Evaọ oware wọhọ ikpe udhe nọ i kpemu evaọ obọ Jerusalẹm, ọ jọ usu ahwo nọ ikọ na a ro mu re a ghale emu kẹ ahwo evaọ ukoko Ileleikristi nọ a tohọ obọ na. U kri no nọ Filip ọ be rọ ta usi uwoma na avọ ajọwha. Kareghẹhọ nọ okenọ ilele na a vahabọ fiki ukpokpoma, Filip o kpobọ Sameria, o te mu usi uwoma họ ẹta. Uwhremu na, ọ ta usi uwoma kẹ ọwharọ Ẹtiopia na, ọ tẹ jẹ họe ame. (Iruẹru 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Ma sae ginẹ ta nọ Filip ọ gọ Jihova ziezi evaọ ikpe buobu!

¹³ Enẹna nọ Filip ọ be rria Sisaria na, ọ gbẹ jẹ ta usi uwoma na avọ ajọwha. Ma riẹ onana keme Luk o se rie “ọtausiuwoma na.” Ma tẹ jẹ ruẹ nọ o wo emetẹ ene nọ e jẹ ruẹaro, onọ u dhesẹ nọ a lele ithihi ọsẹ rai. b  (Iruẹru 21:9) Filip ọ daoma gaga fiobọhọ kẹ uviuwou riẹ re a you Jihova jẹ gọe. Esẹ nọ e rrọ Ileleikristi nẹnẹ a rẹ daoma lele oriruo riẹ na. A rẹ kobaro evaọ usi uwoma ota na je fiobọhọ kẹ emọ rai re a se iruo usi uwoma ota na gboja.

14. Didi irere e jẹ hai noi ze nọ Pọl o te weze bru ibe Ileleikristi riẹ, kọ uvẹ vẹ ma wo nẹnẹ re?

¹⁴ Pọl ọ jẹ hae gwọlọ ibe Ileleikristi riẹ evaọ oria kpobi nọ ọ nya, ọ vẹ jọ kugbe ae. Inievo na a jẹ hae rọ evawere dede Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu rehọ a vẹ rẹrote ai. Avro ọ riẹ hẹ inọ a jẹ hae rọ oke yena “tuduhọ ohwohwo awọ.” (Rom 1:11, 12) Ma wo uvẹ sa-sa nọ ma sai ro ru oghẹrẹ oware utioye nẹnẹ re. Nọ ma gbẹ maki wo uwou ulogbo ho, ma te siobọno uwou mai kẹ ọsẹro okogho avọ aye riẹ re a jọ, ma re wo irere buobu.—Rom 12:13.

15, 16. Didi ovuẹ Agabọs ọ wha ze, kọ ẹvẹ ovuẹ na o jọ ahwo nọ a jọ etẹe oma?

¹⁵ Evaọ okenọ Pọl ọ rọ jọ kugbe Filip na, omọfa jọ nọ ahwo a jẹ hae kẹ adhẹẹ ọ nyaze re, ọye họ Agabọs. Ahwo nọ a kokohọ uwou Filip a riẹ nọ Agabọs yọ ọruẹaro, keme evaọ oke esuo Klọdiọs ọ ruẹaro nọ ohọo ogaga u ti mu. (Iruẹru 11:27, 28) Ẹsejọhọ a jẹ nọ omarai nọ: ‘Fikieme Agabọs ọ rọ nyaze? Kọ ovuẹ vẹ ọ wha ze?’ Nọ a bi rri rie kiọkiọkiọ na, ọ tẹ tọlọ umueku Pọl, koyehọ ẹmẹwẹ ohọ othethei nọ ohwo ọ rẹ sai fi ugho gbe eware efa họ jẹ gba fihọ eku. Agabọs ọ tẹ rọ umueku na gba abọ gbe awọ obọriẹ. Kẹsena ọ tẹ ta ẹme, yọ ẹme nọ ọ ta okpẹme. Ọ ta nọ: “Enẹ ẹzi ọfuafo na ọ ta, ‘Enẹ ahwo Ju nọ e rrọ Jerusalẹm a te gba ọzae nọ o wo umueku nana, a vẹ rehọ iẹe kẹ ahwo erẹwho na.’”—Iruẹru 21:11.

¹⁶ Eruẹaruẹ na i dhesẹ nọ Pọl ọ te siọ obọ Jerusalẹm ba ẹnya ha. U te je dhesẹ nọ ahwo Ju nọ a rrọ obei a te rehọ Pọl “kẹ ahwo erẹwho na.” Eruẹaruẹ na e kẹ ahwo nọ a jọ etẹe idhọvẹ gaga. Luk o kere nọ:  “Nọ ma yo eme nana, te omai te inievo nọ e rrọ ẹwho na ma te mu ei họ ẹlẹ inọ o kpohọ Jerusalẹm ho. Pọl ọ tẹ ta nọ: ‘Kọ fikieme wha be rọ viẹ be gwọlọ fi oyẹlẹ họ omẹ oma evaọ oware nọ mẹ gba mu no nọ me re ru? Jọ u mu owhai ẹro inọ orọnikọ mẹ ruẹrẹ oma kpahe re a rọ ifi gba omẹ ọvo ho rekọ re me je whu evaọ Jerusalẹm fiki odẹ Olori na Jesu.’”—Iruẹru 21:12, 13.

17, 18. Eme Pọl ọ ta nọ u dhesẹ nọ ọ gba riẹ mu nọ o re kpobọ Jerusalẹm, kọ ẹvẹ inievo na a rehọ ẹme na?

¹⁷ Dae jọ iroro ra ruẹ oware nọ o be via na. Inievo na kpobi, te Luk omariẹ a be lẹ Pọl nọ o kpobọ Jerusalẹm ho. Ejọ dede e be viẹ. Fikinọ Pọl ọ ruẹ nọ a you rie jẹ be ruawa fiki riẹ, ọ tẹ ta kẹ ae nọ, wha be “gwọlọ fi oyẹlẹ họ omẹ oma,” hayo wọhọ epanọ a jọ efafa jọ fa ẹme Griki na, wha be “wha uweri họ omẹ oma.” O make jọ ere na, ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ nya ghele, wọhọ epanọ o ru evaọ okenọ ọ jọ kugbe inievo obọ Taya. Yọ ọ te kuvẹ hẹ re ẹlẹ nọ a be lẹe gbe irui-oviẹ i ru ei nwene iroro. Ukpoye, ọ nabe vuẹ ae oware nọ o rọ gbae họ nọ ọ rẹ nya. Pọl o dhesẹ nọ ọ gudu! Pọl ọ gba riẹ mu nọ o re kpobọ Jerusalẹm wọhọ epanọ Jesu o ru. (Hib. 12:2) Orọnikọ Pọl ọ jẹ gwọlọ nọ o re whu hu, rekọ otẹrọnọ o whu fikinọ ọ rrọ olele Kristi Jesu, o rri rie nọ ọghọ ologbo o rrọ.

¹⁸ Ẹvẹ inievo na a rehọ ẹme na? A gbẹ tẹzẹ iẹe he. Ebaibol na ọ ta nọ: “Nọ ma sae ta iroro riẹ nwene he, ma gbe si ẹme na viere he ma tẹ ta nọ: ‘Jọ oreva Jihova u rugba.’” (Iruẹru 21:14) Ahwo nọ a jẹ tẹzẹ Pọl inọ o kpobọ Jerusalẹm ho na, a si ikẹ hẹ inọ oware nọ a gwọlọ na o re ru. A gaviezọ kẹ Pọl jẹ rọwo ẹme nọ ọ ta. A te je vuhumu nọ a rẹ rọwo fihọ oreva Jihova dede nọ o rrọ bẹbẹ kẹ ae. Erẹ nọ u ti si uwhu se Pọl ọ be te nya na. O hae te mai lọhọ kẹ Pọl ogbẹrọnọ ahwo nọ a you rie a jẹ gwọlọ whaha iẹe he.

19. Eme ma wuhrẹ no oware nọ o via kẹ Pọl na ze?

¹⁹ Oware nọ o via kẹ Pọl na u wuhrẹ omai obọdẹ oware jọ: Ma rẹ ta udu amọfa raha ha nọ a tẹ be gwọlọ romakẹ oghẹrẹ iruo jọ evaọ ukoko na. U wo eware buobu nọ oriruo nana o sai jo fiobọhọ kẹ omai, orọnikọ evaọ ẹme uwhu gbe azọ ọvo ho. Wọhọ oriruo, nọ ọmọ ọ tẹ be nyasiọ ọsẹgboni riẹ ba kpohọ ugbothabọ fiki iruo Jihova, o sae kẹ ọsẹgboni na uye, rekọ a rẹ daoma re a gbẹ ta elọhoma fihọ ọmọ na oma ha. Phyllis nọ ọ be rria England ọ kareghẹhọ epanọ o jariẹ oma evaọ okenọ ọmọtẹ ọvo riẹ o je kpohọ iruo imishọnare evaọ Africa. Ọ ta nọ: “O kẹ omẹ uye gaga inọ o bi kpohọ ugbothabọ utioye. Eva e were omẹ nọ iruo imishọnare ọ be nyai ru, rekọ o jẹ da omẹ ghele. Fikiere mẹ lẹ unuẹse buobu. Rekọ mẹ dawo e riẹ tẹzẹ iẹe re o zihe ze he keme ọye ọvo ọ jiroro na. Yọ ere me wuhrẹ i rie inọ ọ hae rọ iruo Uvie na karo! Ma be ta ẹme na, ọ jọ orẹwho ofa ru iruo Uvie na te ikpe ọgba no, yọ kẹdẹ kẹdẹ me re yere Jihova inọ ọ talamu iruo na.” U re woma kẹhẹ nọ ma tẹ be hae tuduhọ inievo nọ e romakẹ iruo Uvie na awọ!

20, 21. Eme u dhesẹ nọ o jẹ hae were Pọl re ọ jọ kugbe inievo ukoko na, kọ fikieme ọ jẹ hae rọ gwọlọ jọ kugbe ae?

²⁰ Nọ Pọl ọ ruẹrẹ oma kpahe no, ọ tẹ ruọ edhere, yọ inievo obọ Sisaria na a lele i rie. Onana u dhesẹ nọ a jẹ ginẹ rọ udu rai kpobi thae uke. Evaọ okenọ a rọ jọ erẹ na kpobi na, Pọl avọ ahwo nọ a jọ kugbei a jẹ gwọlọ uvẹ kpobi nọ a rẹ rọ jọ kugbe inievo ukoko na. Okenọ a te Taya, a ruẹ inievo na, a tẹ jọ kugbe ae edẹ ihrẹ. Nọ a te Tolẹmais, a nyai yere inievo na, a tẹ jọ kugbe ae ẹdẹ ọvo. Yọ evaọ Sisaria, a rria uwou Filip unuedẹ jọ. Kẹsena, ilele jọ nọ e jọ Sisaria a te su Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu kpobọ Jerusalẹm. A tẹ kpahe uwou olele jọ nọ a re se Mnason nọ ọ kaki kurẹriẹ. Ukuhọ riẹ, nọ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu na a te Jerusalẹm no, Luk o kere nọ “inievo na a dede omai rehọ avọ evawere.”—Iruẹru 21:17.

²¹ O rrọ vevẹ nọ o jẹ hae were Pọl re ọ jọ kugbe inievo-emezae gbe emetẹ riẹ. Inievo ukoko na a jẹ hae tuduhọ iẹe awọ gaga evaọ oke utioye na, wọhọ epanọ ma be hai ru nẹnẹ re na. Avro ọ riẹ hẹ inọ uduotahawọ yena o bọ Pọl ga nọ ọ sai ro thihakọ ofu ewegrẹ egeva nọ e te gwọlọ epanọ a re ro kpei no na!