UZOU AVỌ 11
Ilele na A tẹ “Vọ avọ Oghọghọ gbe Ẹzi Ọfuafo”
Oware nọ Pọl o ru evaọ okenọ ahwo jọ a rọwo gaviezọ kẹe he, nọ a jẹ wọso ẹe
Iruẹru Ikọ 13:1-52 a rehọ e riẹ no ze
1, 2. Oghẹrẹ vẹ Sọl avọ Banabas nọ a bi ti vi vrẹ na u ro wo ohẹriẹ no ahwo nọ a kaki vi, kọ eme Iruẹru Ikọ 1:8 o ta, nọ u bi ti rugba?
OWARE jọ o via nọ o jẹ lẹliẹ eva were inievo nọ e jọ ukoko Antiọk gaga. Evaọ usu eruẹaro gbe iwuhrẹ nọ e jọ ukoko yena, Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi riẹ salọ Banabas avọ Sọl no re a kpohọ eria nọ i thabọ gaga nyae ta usi uwoma. a (Iruẹru 13:1, 2) Orọnikọ oyena o jọ orọ ọsosuọ nọ a bi ro vi inievo nọ i te kpohọ eria efa ha. Oke jọ o jariẹ nọ a ro vi inievo jọ kpohọ eria nọ Ileleikristi a rrọ no. (Iruẹru 8:14; 11:22) Rekọ ọrọ amọ Sọl avọ Banabas o wo ohẹriẹ keme eria nọ a bi vi ai kpohọ na yọ eria nọ a re jọ ta usi uwoma na kẹ ahwo buobu hu. A vi Jọn Mak lele ae re ọ hai fiobọhọ kẹ ae ru eware jọ.
2 Ikpe ikpegbene taure oke yena u te ti te, Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Wha . . . ti se isẹri kpahe omẹ evaọ Jerusalẹm, evaọ Judia soso gbe Sameria, je rite oria nọ o mai thabọ evaọ otọakpọ na.” (Iruẹru 1:8) Sọl avọ Banabas nọ a bi vi kpohọ eria efa nyae ta usi uwoma na o te lẹliẹ ẹme Jesu na rugba vi epaọ anwẹdẹ. b
A Salọ E Rai “Rọkẹ Iruo” Na (Iruẹru 13:1-12)
3. Fikieme erẹ nọ ahwo a jẹ hae nya evaọ oke amọ Pọl o gbẹ rọ lọhọ tere he?
3 Nẹnẹ na, whọ tẹ gwọlọ kpohọ oria nọ u thabọ, whọ tẹ ruọ omoto hayo arupre, ẹsejọ auwa ọvo hayo euwa ivẹ ọvo yọ who te obonọ whọ be nya no. Rekọ ere o jọ evaọ oke amọ Pọl ho. Owotọ a jẹ hae mae nya kpohọ erẹ, yọ idhere na jọ i woma tere he. Whọ tẹ make nya okpẹdoke soso, whọ rẹ sae nya oria nọ o vrẹ emaele udhe he. Yọ oma o rẹ rrọ owhẹ no dede. c Fikiere dede nọ eva e te were Banabas avọ Sọl inọ a ti kpohọ eria efa nyae ta usi uwoma, a riẹ re nọ erẹ rai na o te lọhọ tere he fiki onya na.—Mat. 16:24.
4. (a) Ono ọ salọ Sọl avọ Banabas rọkẹ iruo na, kọ eme inievo nọ i kiọkọ a ru? (b) Eme ma re ru nọ a tẹ kẹ oniọvo jọ obọdẹ iruo jọ evaọ ukoko na?
4 Fikieme o jẹ rọnọ Sọl avọ Banabas ae ẹzi ọfuafo na ọ salọ “rọkẹ iruo” na? (Iruẹru 13:2) Ebaibol ọ ta te obei he. Rekọ ma riẹ nọ, Ọghẹnẹ ọye ọ rọ ẹzi riẹ ta nọ Sọl avọ Banabas ae a re ru iruo yena. Kọ inievo nọ e jọ eruẹaro gbe iwuhrẹ evaọ ukoko Antiọk na a jẹ ta nọ, ‘O emejabọ a jẹ salọ amọ Sọl avọ Banabas, kpakiyọ ma riẹ?’ Ijo. Ebaibol ọ ta ẹme otiọye he. Eva e jẹ were ae dede inọ a salọ amọ Sọl. Inievo na a siọ emuọriọ ba, a lẹ jẹ “rọ abọ kpahe ae, a te vi ae vrẹ.” A re rai ihri hi yọ eva e te were Sọl avọ Banabas gaga. (Iruẹru 13:3) Nọ a tẹ rọ oniọvo jọ mu ọkpako ukoko hayo nọ a tẹ kẹe iruo efa jọ evaọ ukoko na, ma rẹ re iẹe ihri hi. Rekọ ma re lele iei ghọghọ. U fo nọ ma re “wo ororokẹ ologbo avọ uyoyou rọkẹ” inievo itieye na “fiki iruo rai.”—1 Tẹs. 5:13.
5. Eme Banabas avọ Sọl a ru nọ a te obọ Saiprọs, kọ ẹvẹ onya rai na o jọ?
5 Sọl avọ Banabas a tẹ te nya te ẹwho jọ nọ ekọ e rẹ kpahe nọ a re se Sẹlusia. Ẹwho na ọ kẹle Antiọk. A tẹ jọ etẹe ruọ okọ vrẹ kpobọ ukoliko jọ nọ a re se Saiprọs, nọ o thabọ te enwenọ emaele udhozeza (120). d Banabas yọ ọmotọ Saiprọs, fikiere ma riẹ nọ ọ te gwọlọ nọ ọ rẹ ta usi uwoma kẹ ahwo na ziezi. A te te ẹwho jọ nọ a re se Salamis nọ ọ jọ ofẹ ovatha-ọre Saiprọs. Nọ a te etẹe, a tẹ nwani “mu ẹme Ọghẹnẹ họ ewhowho evaọ isinagọgo ahwo Ju.” e (Iruẹru 13:5) Banabas avọ Sọl a nya Saiprọs no oka duwu oka, yọ o wọhọ nọ a jẹ jọ ikpewho jọ nọ e rrọ eva riẹ ta usi uwoma. Ẹsejọhọ onya rai na o ti te emaele udhusoi (100) soso.
6, 7. (a) Ono họ Sẹjiọs Pọlọs, kọ fikieme Ba-Jesu ọ jẹ rọ gwọlọ ru re ọ siọ usi uwoma na ba eyo? (b) Eme Sọl o ru Ba-Jesu?
6 Ahwo a jẹ gọ edhọ gaga evaọ Saiprọs oke yena. Nọ Sọl avọ Banabas a ta usi uwoma te ẹwho jọ evaọ Saiprọs, nọ a re se Pefọs, oware jọ o via. Ẹwho na ọ jọ ofẹ ukiediwo-ọre Saiprọs. Nọ amọ Sọl a te etẹe, a tẹ nyaku ọzae jọ nọ a re se “Ba-Jesu, ọnọ ọ jọ ọgbẹva gbe ọruẹaro ọrue. Ọ jọ kugbe Sẹjiọs Pọlọs ọba ubrotọ na, ọzae nọ o wo eriariẹ ziezi.” f Evaọ oke yena, ahwo Rom buobu nọ a kpohọ isukulu je wo eriariẹ gaga, a tẹ gwọlọ jiroro oware jọ nọ u wuzou gaga, ẹsibuobu a re fi ẹme na hotọ kẹ ahwo nọ a rẹ gbẹva. Nwanọ oware nọ Sẹjiọs Pọlọs o ru oye dede nọ “o wo eriariẹ ziezi.” Ghele na, usi uwoma Uvie na o were riẹ, yọ “o jariẹ oja gaga nọ o re yo ẹme Ọghẹnẹ.” Rekọ eva e jẹ dha Ba-Jesu inọ usi uwoma na o were Sẹjiọs Pọlọs. Fikinọ Ba-Jesu yọ ọgbẹva, a jẹ hai sei Ẹlimas keme otofa Ẹlimas họ “ọgbẹva.”—Iruẹru 13:6-8.
7 Usi uwoma Uvie na o were Ba-Jesu vievie he. Ọ gwọlọ nọ Sẹjiọs Pọlọs o re yo usi uwoma na o ve kurẹriẹ hẹ. Ọ riẹ nọ o te kurẹriẹ, ọ te gbẹ nyabru ọyomariẹ ze he nọ ọ tẹ gwọlọ jiroro jọ. Fikiere Ba-Jesu ọ tẹ “jẹ daoma whaha ọba ubrotọ na re ọ siọ ẹrọwọ ba efihọ Olori na.” (Iruẹru 13:8) Kọ Sọl ọ rọ abọ muoma je rri rie? Ijo. Ebaibol ọ vuẹ omai nọ: “Sọl, ọnọ a re je se Pọl, avọ ẹzi ọfuafo nọ ọ vọ riẹ oma o te rri rie kiọkiọkiọ ọ tẹ ta nọ: ‘O ọzae nọ oghẹrẹ iwhayo kpobi gbe oghẹrẹ umuomu kpobi o da oma fia, whẹ ọmọ Ẹdhọ, whẹ ọwegrẹ oware kpobi nọ u kiẹrẹe, kọ whọ gbẹ siọ idhere egbagba Jihova ba ẹraha? Rri! Obọ Jihova u mu owhẹ no, who ti tuaro, whọ te ruẹ elo ọre na ha evaọ omoke jọ.’ Ẹsiẹvo na ẹgho avọ ebi ọlala i te ruru iei, ọ tẹ be nya wariẹ be gwọlọ ohwo nọ o re kru rie obọ re o su ei.” g Kọ eme Sẹjiọs Pọlọs o ru nọ ọ ruẹ oware nọ o via na? Ebaibol ọ ta nọ: “Nọ ọba ubrotọ na ọ ruẹ oware nọ o via na, o te zihe ruọ olele Jesu, keme ewuhrẹ Jihova o gbe rie unu.”—Iruẹru 13:9-12.
Ma rẹ ta ẹme kpahe eware nọ ma jọ Ebaibol wuhrẹ ududu wọhọ epanọ Pọl o ru, nọ a tẹ be make wọso omai
8. Eme ma re ru nọ u re dhesẹ nọ ma wo udu wọhọ Pọl?
8 Ozọ Ba-Jesu u mu Pọl ho. Nẹnẹ na, ahwo jọ a tẹ be gwọlọ ru re ahwo nọ usi uwoma na o be were a siọ usi uwoma ba eyo, ma rẹ dhozọ rai hi. Ma riẹ nọ u fo nọ eme mai e rẹ “jọ wowou ẹsikpobi, wọhọ ẹsenọ a fi uwhei họ ae.” (Kọl. 4:6) Rekọ ma rẹ kareghẹhọ nọ ma rẹ kpairoro vrẹ ohwo nọ ọ ginẹ gwọlọ yo ẹme Ọghẹnẹ hẹ fikinọ ma be dhozọ inọ ma te bi wuhrẹ iẹe, o sae wha ẹme ze. Ma rẹ jẹ daoma fiobọhọ kẹ ahwo ruẹ nọ eware buobu nọ a bi wuhrẹ ae evaọ egagọ rai na uzẹme he. Ma re ru ere keme egagọ erue e be raha “idhere egbagba Jihova” wọhọ epanọ Ba-Jesu o je ru na. Ozọ u re mu omai hi. (Iruẹru 13:10) Joma rọ aro kele Pọl wo udu jẹ hae ta usi uwoma kẹ ahwo nọ a ginẹ gwọlọ gọ Ọghẹnẹ re a riẹ uzẹme na. Orọnọ nwanọ oghẹrẹ nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ Pọl na ere o ti ro fiobọhọ kẹ omai hi. Rekọ ma riẹ nọ ma te ru ẹkabọ mai, Jihova ọ te rọ ẹzi riẹ ru re ahwo nọ a gwọlọ gọe a kurẹriẹ ze.—Jọn 6:44.
“Ẹme Uduotahawọ” (Iruẹru 13:13-43)
9. Emamọ oware jọ vẹ Pọl avọ Banabas a ru, nọ u fo nọ ahwo nọ a ro mu evaọ ukoko na nẹnẹ a rẹ daoma ru re?
9 Pọl avọ Banabas gbe Mak a te no Pefọs, a te mu obọ Pẹga họ ebi kpohọ. Pẹga ọ kẹle unueri Esia Minor. Yọ whọ tẹ be rọ okọ bi no Pefọs kpobọ Pẹga, o re thabọ te enwenọ emaele udhuvẹ-gbikpe. O wọhọ nọ oware jọ u nwene evaọ onya rai nana. Obe Iruẹru Ikọ 13:13 o ta nọ, “Pọl avọ egbẹnya riẹ,” a tẹ ruọ okọ. Oghẹrẹ nọ a fi ẹme na họ evaọ etẹe na o dhesẹ nọ o wọhọ nọ Pọl họ ohwo nọ ọ jẹ kobaro evaọ usu rai no umuo oke yena vrẹ orọnọ Banabas he. Rekọ Ebaibol ọ ta ha inọ Banabas ọ tẹ jẹ re Pọl ihri fiki onana. Aimava na a kuobọgbe ru iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai. U fo nọ ekpako gbe amọfa nọ Jihova o ro mu evaọ ukoko na a rẹ rọ aro kele Pọl avọ Banabas. A re hrowo oma ohwo nọ ọ mae rro evaọ ukoko na ha. Rekọ a rẹ kareghẹhọ ẹme Jesu na inọ: “Whai kpobi inievo.” Ọ ta re nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ be kpare omariẹ kpehru a ti hrẹ riẹ kpotọ, yọ ohwo kpobi nọ ọ be rọ omariẹ kpotọ a te kpare iẹe kpehru.”—Mat. 23:8, 12.
10. Ẹvẹ edhere nọ a re ro no Pẹga kpohọ Antiọk ọrọ Pisidia ọ jọ?
10 Nọ a te obọ Pẹga no, Jọn Mak ọ tẹ nyase Pọl avọ Banabas ba zihe kpobọ Jerusalẹm. Ebaibol ọ vuẹ omai oware nọ o soriẹ hẹ. Rekọ Pọl avọ Banabas a ruabọhọ erẹ na. A no Pẹga kpobọ Antiọk ọrọ Pisidia evaọ ubrotọ Galesha. Okolo onya ha keme Antiọk ọrọ Pisidia o kpehru gaga, yọ re whọ tẹ te nya te obei, whọ rẹ gadiẹ igbehru nọ e rrọ kpakre kpakre vrẹ. Yọ iji e rẹ jariẹ tho ahwo nọ a bi kpohọ erẹ. Ere ọvo ho, o wọhọ nọ Pọl ọ jẹ mọ re evaọ oke yena. h
11, 12. Nọ Pọl ọ jẹ jọ isinagọgo ta ẹme kẹ ahwo evaọ Antiọk ọrọ Pisidia, eme ọ ta, nọ o te were ahwo na?
11 Nọ Pọl avọ Banabas a te Antiọk ọrọ Pisidia no, a te kpobọ isinagọgo evaọ Ẹdijala. Ebaibol ọ vuẹ omai oware nọ o via. O ta nọ: “Nọ isase ẹgbede orọ Uzi na gbe ebe Eruẹaro na i kuhọ no, enọ i wuzou evaọ isinagọgo na a te vi uwou se ai inọ: ‘Ezae, inievo, otẹrọnọ wha wo ẹme uduotahawọ jọ kẹ ahwo na, wha tae.’” (Iruẹru 13:15) Pọl ọ tẹ kpama dikihẹ, o te mu ẹme họ ẹta.
12 Pọl ọ tẹ kaki jiri ahwo na inọ: “Whai ahwo Izrẹl gbe amọfa nọ a be dhozọ Ọghẹnẹ.” (Iruẹru 13:16) Ahwo nọ a jọ etẹe na, ejọ ahwo Ju, enọ i kiọkọ kọ ahwo erẹwho efa nọ a kurẹriẹ ruọ egagọ ahwo Ju. Ahwo nana a riẹ Ọghẹnẹ, rekọ a riẹ okpoware nọ Ọghẹnẹ ọ rọ Jesu ru kẹ ahwo-akpọ họ. Kọ eme Pọl ọ te ta kẹ ae na? Pọl o te mu iku orẹwho Izrẹl họ egbe. Ọ ta kpahe epanọ Jihova ọ rọ “kpare [ahwo Izrẹl] kpehru okenọ a jọ erara evaọ ẹkwotọ Ijipti.” Ọ tẹ jẹ ta oware nọ Jihova o ru nọ o si ai no igbo no, inọ o “thihakọ kẹ ai evaọ udhude na” ikpe udhuvẹ. Yọ ọ ta ẹme te epanọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ae rehọ Ẹkwotọ Eyaa na, “ọ tẹ rehọ otọ rai kẹ ae re a rọ reuku.” (Iruẹru 13:17-19) A jọ ebe jọ ta nọ o wọhọ nọ eme jọ nọ Pọl ọ jẹ ta na e rrọ eria Ikereakere nọ a jọ isinagọgo na se ẹdẹ yena taure o te ti mu ẹme riẹ họ. A jẹ hae jọ Ikereakere na se eria jọ evaọ Ẹdijala. Fikiere ẹme Pọl na o te were ahwo Ju na. Pọl o gine “zihe ruọ eware kpobi . . . kẹ oghẹrẹ ahwo kpobi.”—1 Kọr. 9:22.
13. Eme ma rẹ sai ru re usi uwoma mai o were ahwo nọ ma be tae kẹ?
13 Ma tẹ be ta usi uwoma, ma rẹ daoma ta ẹme ruọ ahwo oma. Oware jọ nọ u re fiobọhọ kẹ omai họ, ma sae daoma riẹ egagọ nọ ohwo na ọ rrọ. Ma vẹ rọ ere riẹ ẹme nọ ma te ta nọ o te were iẹe. Ma sae jẹ ta ẹme kpahe eria Ebaibol jọ nọ ma riẹ nọ ẹsejọhọ ohwo na ọ te riẹ. Yọ ma tẹ gwọlọ se oria Ebaibol jọ, ma sae vuẹe nọ jọ ọ jọ Ebaibol riẹ sei. Joma hae daoma ru epanọ usi uwoma mai o rẹ rọ ruọ ahwo nọ ma be tae kẹ oma.
14. (a) Nọ Pọl ọ jẹ ta kpahe Jesu, ẹvẹ o ro mu ẹme riẹ họ, kọ eme ọ ta rọ vẹvẹ ahwo na unu? (b) Eme ahwo na a ru nọ Pọl ọ ta ẹme kẹ ae no?
14 Pọl ọ tẹ te ta kpahe ivie nọ i je su ahwo Izrẹl gbe epanọ Jesu “osiwi” na o ro no uyẹ rai ze. Yọ ọ fodẹ epanọ Jọn Ọhọahwo-Ame na ọ jẹ rọ vuẹ ahwo kpahe Jesu taure ọ tẹ te nyaze. Ọ tẹ jẹ ta kpahe epanọ a ro kpe Jesu gbe epanọ Ọghẹnẹ ọ rọ kpare iẹe ze. (Iruẹru 13:20-37) Pọl ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “Fikiere, jọ wha riẹ onana inievo inọ ma bi whowho kẹ owhai nọ ẹkwoma ohwo nana a sai ro wo erọvrẹ izieraha . . . Ohwo kpobi nọ ọ rọwo a re kuenu kẹe nọ ọ kare abe fiki ohwo nana.” Kẹsena Pọl ọ tẹ vẹvẹ ae unu inọ: “Wha yọroma re oware nana nọ a ta evaọ ebe Eruẹaro na o gbẹ via kẹ owhai hi inọ: ‘Wha rri rie, whai otu ọjẹfiẹ, jọ u gbe owhai unu, re wha je whu, keme me bi ru iruo jọ evaọ edẹ rai, iruo nọ wha te rọwo vievie he nọ ohwo jọ ọ tẹ make rọ unu kotọ gbiku riẹ kẹ owhai.’” Ahwo na a ru emamọ oware jọ nọ Pọl ọ ta ẹme kẹ ae no. Ebaibol ọ ta nọ: “Ahwo na a tẹ be lẹ ae nọ a wariẹ ta kpahe eme nana evaọ Ẹdijala nọ ọ be tha.” Ere ọvo ho, nọ a ti kuhọ no evaọ isinagọgo na, “ibuobu ahwo Ju na gbe enọ i kurẹriẹ ziọ egagọ ahwo Ju nọ e be gọ Ọghẹnẹ a te lele Pọl avọ Banabas.”—Iruẹru 13:38-43.
“Ma be Nyabru Ahwo Erẹwho Na” (Iruẹru 13:44-52)
15. Eme ọ via evaọ Ẹdijala ọfa nọ ahwo na a kokohọ kẹ amọ Pọl?
15 Evaọ Ẹdijala nọ o lele i rie, “enwenọ ahwo okpẹwho na kpobi” ae a kokohọ re a yo ẹme nọ Pọl ọ te ta. Rekọ oware na o lẹliẹ eva dha ahwo Ju jọ. A “tẹ jẹ ta eme-aghọ wọso eware nọ Pọl ọ jẹ ta.” Pọl avọ Banabas a tẹ nwane jọ etetẹe na ta kẹ ahwo Ju na inọ: “O roja inọ whai a rẹ kake ta ẹme Ọghẹnẹ kẹ. Nọ wha be se iẹe je bi rri omarai nọ wha te ahwo nọ a re wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ na, rri! ma be nyabru ahwo erẹwho na. Keme Jihova ọ rehọ eme nana jie uzi kẹ omai inọ: ‘Mẹ rehọ owhẹ mu no re whọ jọ elo kẹ erẹwho na, re whọ wha esiwo se ahwo rite oka avọ oka otọakpọ na.’”—Iruẹru 13:44-52; Aiz. 49:6.
“A te ru nọ a ro mu Pọl avọ Banabas họ ekpokpo . . . Ilele na a tẹ gbẹ vọ avọ oghọghọ gbe ẹzi ọfuafo.”—Iruẹru 13:50-52
16. Eme ahwo Ju na a ru nọ Pọl avọ Banabas a ta ẹme kẹ ae no, kọ eme ae omarai a ru nọ ahwo ẹwho na a jẹ wọso ae?
16 Eva e were ahwo erẹwho efa na gaga, “ahwo kpobi nọ a wo emamọ eva, nọ a ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ a te kurẹriẹ.” (Iruẹru 13:48) A te je whowho ẹme Jihova evaọ orẹwho na soso. Rekọ ahwo Ju na a gwọlọ nọ a re yo ẹme nọ amọ Pọl a jẹ ta ha. Yọ ẹme nọ Pọl avọ Banabas a ta kẹ ae u dhesẹ nọ dede nọ ahwo Ju ae a kake ta ẹme Ọghẹnẹ kẹ, a siọ Mesaya na, yọ eva rai e were Ọghẹnẹ hẹ. Kọ eme ahwo Ju na a ru? A tẹ lẹliẹ eyae jọ nọ a riẹ odẹ evaọ ẹwho na họ gbe ezae jọ nọ e viodẹ evaọ ẹwho na, “a te ru nọ a ro mu Pọl avọ Banabas họ ekpokpo, a te le ai no ẹwho rai.” Kọ eme Pọl avọ Banabas a ru? “A tẹ tehe ovu no awọ rai, a te kpohọ Aikoniọm.” Kọ oware nana o wha riẹ ze nọ Ileleikristi nọ e jọ Antiọk ọrọ Pisidia a rọ siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ? Ijo. Ebaibol ọ vuẹ omai nọ: “Ilele na a tẹ gbẹ vọ avọ oghọghọ gbe ẹzi ọfuafo.”—Iruẹru 13:50-52.
17-19. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Pọl avọ Banabas, kọ ma te ru ere, eme o ti noi ze?
17 Oware nọ Pọl avọ Banabas a ru okenọ ahwo ẹwho na a jẹ wọso ae na, ma jariẹ wuhrẹ emamọ oware jọ. Oye họ, nọ ahwo a tẹ be wọso omai fikinọ ma be ta usi uwoma, o tẹ make rọnọ ahwo na yọ ahwo nọ a riẹ odẹ gaga, ma rẹ gbẹ ta usi uwoma na ghele. Kọ who muẹrohọ oware nọ Pọl avọ Banabas a ru okenọ ahwo na a je ro le ae no ẹwho na inọ a gbẹ ta usi uwoma kẹ ae he? A “tehe ovu no awọ rai.” Orọnikọ ere nọ a ru na u dhesẹ nọ a bi muofu kẹ ahwo ẹwho na ha. Rekọ otọ oware nọ a ru na họ, nọ a ta usi uwoma kẹ ahwo na no na, a ru ẹkabọ rai no, onọ u kiọkọ uzou ahwo ẹwho na o rrọ. Pọl avọ Banabas a riẹ nọ a sae gba ahwo na họ yo usi uwoma na ha. Rekọ a riẹ nọ ahwo na a gbẹ maki yo ho, a sai kpohọ oria ofa nyae ta usi uwoma. Yọ ere a gine ru. A kpobọ Aikoniọm.
18 Kọ Ileleikristi nọ a nyaseba obọ Antiọk, eme a ru? A riẹ nọ ahwo ẹwho na a mukpahe ae. Rekọ a je ru ọkọkora ha. Eva e jẹ were ae, nwane wọhọ epanọ Jesu ọ ta nọ ahwo nọ a bi yo ẹme Ọghẹnẹ a rẹ jọ. Jesu ọ ta nọ: “Eva e were enọ i bi yo ẹme Ọghẹnẹ je bi koko iei!”—Luk 11:28.
19 Pọl avọ Banabas a kareghẹhọ nọ uwou nọ Ọghẹnẹ o vi rai họ, jọ a nyae ta usi uwoma kẹ ahwo na. Joma hae kareghẹhọ oware yena ẹsikpobi. Ma sae gba ahwo họ yo usi uwoma na ha. Yọ otẹrọnọ ahwo a be rọwo yo usi uwoma ha evaọ oria nọ ma be rria, joma kareghẹhọ oware nọ Ileleikristi nọ e jọ Antiọk a ru na. Nọ eware nọ Ọghẹnẹ o bi wuhrẹ omai e tẹ be were omai, ma te je bi ru oware nọ ọ be rọ ẹzi riẹ kpọ omai inọ ma ru, a tẹ make be wọso omai, eva e te were omai.—Gal. 5:18, 22.
a Rri ẹkpẹti na, “ Banabas, ‘Ọmọ Omosasọ.’”
b Oke yena yọ ikoko e jọ eria jọ nọ i thabọ no Jerusalẹm gaga. Ọjọ rai họ, Antiọk ọrọ Siria nọ o rehọ emaele egba esa gbe udhuvẹ-gbikpe (350) thabọ no Jerusalẹm.
c Rri ẹkpẹti na “ Idhere nọ A jẹ Hae Nya Kpohọ Erẹ.”
d Evaọ oke yena, a sae rọ okọ ulogbo bi oria nọ u thabọ te emaele udhusoi evaọ okpẹdoke, otẹrọnọ ofou o bi fou okọ na rri obonọ a gwọlọ bi kpohọ. Rekọ ofou o te bi fou okọ na rri obọfa, nọ oso ọ tẹ be rrọ, hayo nọ ẹkporo o te bi fi, erẹ na ọ sae vrẹ okpẹdoke ọvo.
e Rri ẹkpẹti na, “ Isinagọgo Ahwo Ju.”
f Ahwo Rom ae a je su Saiprọs, yọ ae a rehọ ọba nọ o je su Saiprọs ro mu.
g Umuo oke nana vrẹ, a te je se Sọl inọ Pọl. Ahwo jọ a ta nọ Sọl ọ ta nọ a sei Pọl re ọ sai ru eva were Sẹjiọs Pọlọs ọba ahwo Rom na, keme Pọl yọ odẹ ahwo Rom. Rekọ u mu omai ẹro ho, keme nọ ọ maki no Saiprọs kpohọ oria ofa no, Pọl a gbe je sei ghele. Fikiere o wọhọ nọ ọ ta nọ a sei Pọl keme ọyomariẹ yọ “ukọ rọkẹ erẹwho na.” Oware ofa nọ o sae jọ nọ o wha riẹ ze ona. Sọl yọ odẹ Hibru, rekọ oghẹrẹ nọ ahwo Griki a re se odẹ na o tho ẹme Griki jọ nọ otofa riẹ u woma ha. Yọ Griki họ ẹvẹrẹ nọ ahwo nọ ọ be nyae ta usi uwoma kẹ na a rẹ mae ta.—Rom 11:13.
