1, 2. (a) Eme ọ via kẹ Pọl ukọ na? (b) Onọ vẹ ma sae nọ kpahe iroro nọ Pọl ọ jẹ inọ ọ rẹ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza na?

 ISOJA i bi rou Pọl gaga evaọ Sisaria. Ikpe ivẹ nọ i kpemu nọ o zihe kpobọ Judia, isiasa soso ahwo Ju a jẹ gwọlọ kpei no evaọ oware emedẹ jọ ọvo. (Iruẹru 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) O make rọnọ omaa nọ a gwọlọ ro kpe Pọl no u bi wiruo ho, o re bẹ ewegrẹ riẹ na ghele he. Nọ Pọl ọ ruẹ nọ ọ be te wariẹ kie ruọ ewegrẹ riẹ abọ, ọ tẹ ta kẹ Fẹstọs ọba Rom nọ: “Mẹ kpare ẹdhọ mẹ bru Siza!”—Iruẹru 25:11.

² Kọ iroro nọ Pọl ọ jẹ inọ ọ be kpare ẹdhọ riẹ bru osu ologbo Rom na o rọwokugbe oreva Jihova? U wuzou gaga re ma riẹ uyo onọ yena, nọ orọnọ ma bi se isẹri ziezi kpahe Uvie Ọghẹnẹ evaọ oke urere nana. U fo re ma riẹ sọ ma rẹ rọ aro kele oriruo Pọl na nẹnẹ nọ ma tẹ be “[thọ] usi uwoma na je bi ru ei dikihẹ evaọ abọ egọmeti.”—Fil. 1:7.

3, 4. (a) Fikieme ahwo Ju na a rọ ta nọ a rehọ Pọl ziọ Jerusalẹm, kọ ẹvẹ Pọl ọ sae rọ vabọ? (b) Ẹvẹ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ ahwo riẹ nẹnẹ wọhọ epanọ o fiobọhọ kẹ Pọl na?

³ Nọ edẹ esa e vrẹ no nọ a rọ rehọ Fẹstọs mu ọba Rom nọ o bi su Judia, o te kpobọ Jerusalẹm. a Ilori izerẹ na avọ ezae ahwo Ju nọ e viodẹ a tẹ jọ obei gu kẹe nọ Pọl ọ thọ izi ilogbo jọ. A riẹ nọ egọmeti Rom a gwọlọ nọ Fẹstọs o ru eva were ae gbe ahwo Ju na kpobi. Fikiere, a tẹ ta kẹ Fẹstọs nọ: Rehọ Pọl ziọ Jerusalẹm re whọ jọ obonẹ rehọ iẹe guẹdhọ. Rekọ iroro imuomu a rọ ta ẹme yena kẹe na. Ewegrẹ yena a jẹ lẹlẹ gba ẹgwae epanọ a re ro kpe Pọl no evaọ edhere nọ o bi no obọ Sisaria ze na. Rekọ Fẹstọs ọ rọwo kẹ ae he, ukpoye, ọ vuẹ rai nọ: “Jọ enọ e rrọ isu evaọ udevie rai a lele omẹ nya re a ta eware nọ o ru otẹrọnọ ọzae na o gine ru oware jọ thọ.” (Iruẹru 25:5) Ere Pọl ọ rọ wariẹ va uwhu abọ.

⁴ Jihova ọ rehọ Jesu Kristi fiobọhọ kẹ Pọl evaọ ebẹbẹ nọ i te rie kpobi na. Kareghẹhọ nọ u wo oke jọ nọ Jesu ọ ta kẹ Pọl evaọ eruẹaruẹ nọ: “Kru udu ga!” (Iruẹru 23:11) Evaọ oke mai na, ahwo Ọghẹnẹ a be hae rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ buobu, yọ a be wọso ae re. Orọnọ ẹsikpobi Jihova ọ rẹ  nwani siwi omai no ebẹbẹ hẹ, rekọ ọ rẹ kẹ omai areghẹ gbe ẹgba nọ ma re ro thihakọ. Ọghẹnẹ oyoyou mai na ọ sae kẹ omai “ogaga nọ u vi ogaga.”—2 Kọr. 4:7.

5. Eme Fẹstọs ọ ta kẹ Pọl nọ o mu ẹme họ ẹta?

⁵ Nọ edẹ jọ e vrẹ no, Fẹstọs ọ tẹ keria “akaba oziẹobro na” evaọ Sisaria. b Pọl avọ ahwo nọ a je gu eme fihọ iẹe uzou na a te dikihẹ aro riẹ re a gu ẹkẹ-unu rai. Fikinọ erue a bi gu fihọ Pọl uzou, Pọl ọ tẹ ta nọ: “Mẹ thọ uzi ọvo mukpahe Uzi ahwo Ju hayo etẹmpol na hayo Siza ha.” Pọl ukọ na o ru oware ovo thọ họ, fikiere u fo nọ a re siobọnoi. Kọ ẹvẹ Fẹstọs o ti bruoziẹ na? Fikinọ ọ gwọlọ nọ o re ru ahwo Ju na eva were, ọ tẹ nọ Pọl nọ: “Kọ whọ gwọlọ nọ who re kpobọ Jerusalẹm re a jọ aro mẹ gu owhẹ ẹdhọ evaọ obei kpahe eware nana?” (Iruẹru 25:6-9) A rẹ ruẹ oware nọ u yoma te oware nọ Fẹstọs ọ be ta kẹ Pọl nọ o ru na ha! Keme otẹrọnọ a rehọ Pọl zihe kpobọ Jerusalẹm, koyehọ ewegrẹ riẹ họ enọ i ti bruoziẹ ẹdhọ riẹ na, yọ a te siọ ẹe ba ekpe no ho. Ukpenọ Fẹstọs o re ru oware nọ u fo evaọ ẹme nana, kọ epanọ o re ro ru eva were ahwo o mae jariẹ oja. Evaọ ikpe jọ nọ i kpemu, oghẹrẹ oware ovona Pọntiọs Pailet nọ ọ jọ ọba o ru re evaọ okenọ o je guẹdhọ Jesu. (Jọn 19:12-16) Oware utioye o sae via nẹnẹ re, ibruoziẹ a sai bru ekpehre oziẹ re a ro ru eva were ahwo. Fikiere, nọ okọto  o te bruoziẹ ro kienyẹ ahwo Ọghẹnẹ evaọ ẹdhọ nọ o rrọ vevẹ, jọ u gbe omai unu hu.

6, 7. Fikieme Pọl ọ rọ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza, kọ didi oriruo o fihotọ kẹ Ileleikristi uzẹme nẹnẹ?

⁶ Oware nọ Fẹstọs ọ jẹ gwọlọ ru ro ru ahwo Ju eva were na, o hae te sae wha uwhu se Pọl. Fikiere Pọl ọ tẹ ta ẹme jọ, nọ orọnọ ọmotọ Rom ọ rrọ na. Ọ ta kẹ Fẹstọs nọ: “Aro akaba oziẹobro Siza me dikihẹ na, oria nọ u fo nọ a rẹ jọ gu omẹ ẹdhọ. Me ru ahwo Ju na oware ovo thọ họ, wọhọ epanọ whẹ omara whọ be ruẹ vevẹ na. . . . Mẹ kpare ẹdhọ mẹ bru Siza!” Evaọ ẹsibuobu nọ ohwo ọ tẹ ta nọ ọ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza, ọ rẹ sai nwene iei he. Fẹstọs o dhesẹ nọ ere o ginẹ rrọ nọ ọ ta nọ: “Siza whọ kpare ẹdhọ ra bru; yọ obọ Siza whọ te nya.” (Iruẹru 25:10-12) Obruoziẹ nọ ọ mai kpehru Pọl ọ kpare ẹdhọ riẹ se na. Oware nana nọ o ru na, yọ oriruo oware nọ Ileleikristi a rẹ sai ru nọ a tẹ be wọso ae nẹnẹ. Nọ ewegrẹ a tẹ be gwọlọ “rehọ uzi si uye se” omai Isẹri Jihova re ma siọ usi uwoma ba ẹta, ma rẹ sae wọ ẹme na kpohọ ekọto. c—Ol. 94:20.

⁷ Fikiere nọ Pọl ọ jọ uwou-odi te ikpe ivẹ no fiki uzi nọ ọ thọ họ, a tẹ te kẹe uvẹ re o gu ẹkẹ-unu riẹ evaọ Rom. Rekọ taure o te ti kpobọ Rom, osu ọfa jọ ọ tẹ gwọlọ nọ ọ rẹ ruẹ e riẹ.

8, 9. Fikieme Agripa ovie na o ro kpobọ Sisaria?

⁸ Nọ edẹ jọ e vrẹ no nọ Pọl ọ rọ ta kẹ Fẹstọs nọ ọ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza na, Agripa ovie na avọ Benaisi oniọvo-ọmọtẹ riẹ a tẹ nyaze ti “yere” Fẹstọs ọba ọkpokpọ na. d Evaọ oke ahwo Rom, o jọ uruemu ikpahwo-esuo re a nyai yere ọba ọkpokpọ nọ a ro mu. Onya nana nọ Agripa ọ nya na yọ onọ ọ jẹ rọ gwọlọ mu usu kugbe Fẹstọs nọ u ti fiobọhọ kẹe evaọ obaro.—Iruẹru 25:13.

⁹ Fẹstọs ọ tẹ vuẹ Agripa ovie na kpahe Pọl, fikiere Agripa ọ tẹ gwọlọ nọ o re lele iei ta ẹme. Okiokiọ riẹ, isu ivẹ na a tẹ nyaze yọ a bi dhesẹ oma, a tẹ keria akaba oziẹobro na re a yo ẹdhọ Pọl. Rekọ eme nọ Pọl ọ ta i duobọte ahwo vi oma nọ Fẹstọs avọ Agripa a dhesẹ evaọ okenọ a jẹ rueva na.—Iruẹru 25:22-27.

10, 11. Oghẹrẹ vẹ Pọl o ro yere Agripa, kọ eme Pọl ọ ta kẹ ovie na kpahe oghẹrẹ akpọ nọ o yeri no vẹre?

¹⁰ Pọl ọ nabi yere Agripa ovie na nọ ọ rọ kẹe uvẹ re o gu ẹkẹ-unu riẹ evaọ aro riẹ, yọ o ru onana avọ adhẹẹ. Ọ tẹ jẹ ta nọ Agripa ọ riẹ iruemu ahwo Ju kpobi totọ, gbe eware avro sa-sa nọ e rrọ udevie ahwo Ju. Kẹsena Pọl ọ tẹ ta kpahe uzuazọ nọ o yeri no vẹre inọ: “Me yeri uzuazọ ohwo  Farisi, utu egagọ mai nọ a rẹ jọ lele uzi te oka.” (Iruẹru 26:5) Nọ orọnọ Pọl ọ jọ ohwo Farisi na, o je rẹro nọ Mesaya na ọ te tha. Nọ o zihẹ ruọ Oleleikristi no na, ọ tẹ ta ududu nọ Jesu Kristi họ Mesaya nọ a bi rẹro riẹ ugbanwẹdẹ na. Pọl ọ tẹ ta kẹ Agripa nọ oware nọ a be rọ rehọ iẹe gu ẹdhọ na họ, ọ be ta usi uwoma inọ eyaa Ọghẹnẹ nọ ọyomariẹ avọ ahwo nọ a be wọso iẹe na a rọwo i bi rugba. Ẹme nana nọ Pọl ọ ta na o duobọte Agripa gaga, ọ tẹ gwọlọ nọ o re gbe yo eme nọ Pọl ọ be ta. e

¹¹ Kẹsena Pọl ọ tẹ ta kpahe epanọ o je ro kpokpo Ileleikristi na gaga inọ: “Rọkẹ omẹ, u mu omẹ ẹro vẹre inọ u fo re mẹ rọ edhere kpobi wọso odẹ Jesu ohwo Nazarẹt na. . . . Yọ fikinọ eva rai [ilele Kristi] e jẹ dha omẹ gaga, mẹ tubẹ nya kpohọ ewho efa re me kpokpo ae.” (Iruẹru 26:9-11) Orọnọ Pọl o je bru okpa họ ẹme na ha, ahwo buobu a riẹ epanọ o kpokpo Ileleikristi na te. (Gal. 1:13, 23) O sae jọ nọ u je gbe Agripa unu nọ, ‘Kọ eme o lẹliẹ ọzae otiọye na nwene?’

12, 13. (a) Oghẹrẹ vẹ Pọl ọ ta nọ o ro kurẹriẹ? (b) Ẹvẹ Pọl ọ jẹ rọ ‘rehọ owọ fa ekpọ esiọsiọle?’

¹² Ma rẹ ruẹ uyo na evaọ eme efa nọ Pọl ọ ta, ọ ta nọ: “Ẹdẹ jọ mẹ tẹ jọ edhere je kpobọ Damaskọs avọ udu nọ ilori izerẹ na a kẹ omẹ, nọ mẹ jọ edhere na evaọ ọre-tuzou, O Ovie, elo jọ nọ ọ ga vi ọrọ ọre na o te lo no obọ ehru ze wariẹ omẹ họ gbe enọ ma gbẹ jọ usu. Nọ mai kpobi ma kie  fihọ otọ no, me te yo urru jọ nọ o rehọ ẹvẹrẹ Hibru ta kẹ omẹ nọ: ‘Sọl, Sọl, fikieme who bi ro kpokpo omẹ? Ekpọ esiọsiọle nọ whọ be rọ owọ fa na i bi ru eware ga kẹ owhẹ.’ Rekọ mẹ tẹ nọ inọ: ‘Whẹ yọ ono, Olori?’ Olori na ọ tẹ ta nọ: ‘Mẹ yọ Jesu, ọnọ who bi kpokpo na.’” f—Iruẹru 26:12-15.

¹³ Taure oware igbunu nana o tẹ te via kẹ Pọl, o je ru wọhọ arao nọ ọ ‘be rọ owọ fa ekpọ esiọsiọle.’ Wọhọ epanọ arao ọ rẹ nwa omobọ riẹ oma nọ ọ tẹ be rọ owọ fa ẹroro ọsiọsiọle ọkpọ nọ a bi ro su ei na, ere Pọl ọ jẹ nwa omobọ riẹ oma fikinọ ọ be wọso oreva Ọghẹnẹ. Pọl o wo emamọ eva rekọ eware nọ ọ rọwo i je su ei thọ. Nọ Jesu nọ ọ kparoma ze no na ọ romavia kẹe evaọ edhere nọ o je kpobọ Damaskọs, o te fiobọhọ kẹe kpọ iroro riẹ vi.—Jọn 16:1, 2.

14, 15. Eme Pọl ọ ta kpahe uzuazọ nọ o je yeri nọ o nwene no?

¹⁴ Pọl o nwene eware buobu evaọ uzuazọ riẹ. Ọ ta kẹ Agripa nọ: “Mẹ ghẹmeeyo kẹ ọnọ ọ romavia kẹ omẹ no obọ odhiwu ze na ha, mẹ tẹ kake rọ ovuẹ na se ahwo nọ a rrọ Damaskọs, kẹsena mẹ tẹ nyabru ahwo nọ a rrọ Jerusalẹm, gbe ewho Judia soso, je ro se ahwo erẹwho na, inọ a kurẹriẹ re a je bru Ọghẹnẹ ze ẹkwoma eruo eware nọ i re dhesẹ ekurẹriẹ.” (Iruẹru 26:19, 20) U te ikpe buobu no nọ Pọl o bi ro ru iruo nọ Jesu Kristi ọ kẹ riẹ evaọ uvo ẹdẹ nọ ọ rọ romavia kẹe evaọ eruẹaruẹ na. Kọ eme u no usi uwoma nọ Pọl ọ jẹ ta na ze? Ahwo nọ a zihe ruọ ilele Jesu nọ a gaviezọ kẹ usi uwoma Pọl no a siọ uzuazọ ọfariẹ-ogbe gbe iwhayo nọ a je fi ba, a te mu oreva Ọghẹnẹ  họ eru. Ahwo yena a zihe ruọ emamọ ahwo evaọ orẹwho rai, a je koko uzi na je lele amọfa rria dhedhẹ evaọ oria kpobi nọ a jọ.

¹⁵ Rekọ enọ e jẹ wọso Pọl na a daezọ ewoma nọ usi uwoma Pọl na o jẹ wha se ahwo ho. Pọl ọ ta nọ: “Fiki onana ahwo Ju na a ro kru omẹ evaọ etẹmpol na jẹ gwọlọ nọ a re kpe omẹ no. Rekọ fikinọ Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ omẹ, mẹ ruabọhọ bi se isẹri rite inẹnẹ na rọkẹ ahwo esese gbe ilogbo.”—Iruẹru 26:21, 22.

16. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Pọl nọ ma tẹ be ta ẹme kẹ iguẹdhọ gbe isu kpahe eware nọ ma rọwo?

¹⁶ Nọ ma rrọ Ileleikristi uzẹme na, o gwọlọ nọ ma rẹ “ruẹrẹ oma kpahe ẹsikpobi re [ma] ta ẹkẹ-unu [mai]” kpahe eware nọ ma rọwo. (1 Pita 3:15) Ma tẹ be ta ẹme kẹ iguẹdhọ hayo isu kpahe eware nọ ma rọwo, ma sae rọ aro kele oriruo Pọl na evaọ oghẹrẹ nọ ọ rọ ta ẹme kẹ Agripa gbe Fẹstọs. O sae jọ nọ eme mai i ti te ahwo otiọye na udu nọ ma tẹ rọ adhẹẹ ta ẹme kẹ ae kpahe epanọ Ebaibol na o ro fiobọhọ kẹ omai gbe ahwo nọ ma be ta usi uwoma kẹ wo emamọ iruemu no.

17. Eme Fẹstọs ọ ta evaọ okenọ Pọl o je gu ẹkẹ-unu riẹ, kọ ẹvẹ ahwo buobu a bi ro dhesẹ ọkpọ uruemu riẹ na nẹnẹ re?

¹⁷ Nọ Pọl o bi gbiku eware nọ e via kẹe na, Fẹstọs avọ Agripa a gbẹ sae gba omarai hi. Ebaibol na ọ ta nọ: “Epanọ Pọl ọ jẹ rọ ta eware nana ro gu ẹkẹ-unu riẹ na, Fẹstọs ọ tẹ rọ urru oruarua ta nọ: ‘Pọl, iroro ra e gbẹ gba ha! Uwuhrẹ ogaga u bi mi owhẹ iroro no!’” (Iruẹru 26:24) Epanọ Fẹstọs o ru na, ere ahwo buobu a bi ru nẹnẹ re. A re roro nọ ahwo nọ a bi wuhrẹ amọfa oware nọ Ebaibol na ọ ta a rrọ gheghẹ. Evaọ ẹsibuobu, o rẹ jọ bẹbẹ kẹ ahwo nọ a wuhrẹ kparo gaga evaọ akpọ na re a rọwo nọ ahwo nọ a whu no a te kparoma ze wọhọ epanọ o rrọ Ebaibol na.

18. Eme Pọl ọ kpahe kẹ Fẹstọs, kọ eme ẹme riẹ na ọ lẹliẹ Agripa ta?

¹⁸ Rekọ Pọl ọ tẹ ta kẹ ọba na nọ: “Iroro mẹ e gba, Fẹstọs Ọnoworro na, mẹ be ta eme uzẹme gbe erọ iroro nọ e gba. Evaọ uzẹme, ovie na nọ mẹ be ta ẹme kẹ ababọ ozọ na ọ riẹ kpahe eware nana ziezi . . . Agripa Ovie, kọ whọ rọwo eme Eruẹaro na? Mẹ riẹ nọ whọ rọwo.” Rekọ Agripa ọ tẹ ta kẹ Pọl nọ: “O te raha oke he, whọ te ta omẹ kurẹriẹ zihe ruọ Oleleikristi no.” (Iruẹru 26:25-28) O tẹ make rọnọ eme Agripa na i no rie eva ze he, eme riẹ na i dhesẹ nọ o je roro didi kpahe iku Pọl na.

19. Nọ Fẹstọs avọ Agripa a yo ẹkẹ-unu Pọl no, eme a ta kpahe iẹe?

¹⁹ Kẹsena Agripa avọ Fẹstọs a tẹ kpama, onọ u dhesẹ nọ ẹdhọ na o kuhọ no. Ebaibol na ọ ta nọ: “Nọ a jẹ nyavrẹ, a tẹ be ta kẹ ohwohwo nọ: ‘Ọzae nana o ru oware ọvo thọ nọ o ro fo uwhu hayo ẹkarefihọ uwou-odi hi.’ Agripa ọ tẹ ta kẹ Fẹstọs nọ: ‘Ma hẹ sai siobọno ọzae nana ọ gbẹ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza no ho.’” (Iruẹru 26:31, 32) A ruẹ vevẹ nọ ọzae nọ o gu ẹkẹ-unu riẹ kẹ ae na, o ru oware ovo thọ họ. Ẹsejọhọ no umuo oke yena vrẹ, o te lẹliẹ ae rọ emamọ ubiẹro rri Ileleikristi.

20. Ewoma vẹ o no isẹri nọ Pọl o se kẹ isu ivẹ nana ze?

²⁰ Nọ Pọl ọ ta usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ kẹ Fẹstọs avọ Agripa no, o wọhọ nọ aimava na ọvuọvo o zihe ruọ Oleleikristi ghele he. Kọ Pọl ọ raha oke riẹ kufiẹ nọ ọ rọ ta ẹkẹ-unu riẹ kẹ ae? Uyo na họ, ijo. “Aro ivie gbe eba” nọ a rehọ Pọl kpohọ evaọ Judia na, u rovie uvẹ fihọ nọ ọ rọ ta usi uwoma na kẹ ahwo egọmeti Rom nọ amọfa a hae sai wo uvẹ ta usi uwoma kẹ oke yena ha. (Luk 21:12, 13) U te no ere no, oghẹrẹ nọ o ro kru ẹrọwọ riẹ o tuduhọ ibe Ileleikristi riẹ awọ.—Fil. 1:12-14.

21. Nọ ma tẹ ruabọhọ be ta usi uwoma na ghelọ ebẹbẹ, ewoma vẹ o sai noi ze?

²¹ Epọvo na o rrọ nẹnẹ re. Nọ ma tẹ ruabọhọ be ta usi uwoma na ghelọ ọwọsuọ gbe ebẹbẹ, eware iwoma buobu e sai noi ze. Ma sae rehọ uvẹ yena ta usi woma kẹ ahwo egọmeti nọ ma hae sae nyate oma ha. Akọ nọ ma bi thihi o sae tuduhọ ibe Ileleikristi mai awọ. O sai je ru ai wo udu nọ a rẹ rọ ruabọhọ se isẹri kpahe Uvie Ọghẹnẹ.