1. Eme Ileleikristi oke ọsosuọ na a ru nọ Isẹri Jihova a bi ru nẹnẹ re?

 ILELE oke ọsosuọ na a rọ ajọwha ta usi uwoma na. A kuvẹ re ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ ae jẹ kpọ ae. Makọ evaọ okenọ a je kpokpo ai dede, a siọ usi uwoma ba ẹta ha. Yọ Ọghẹnẹ ọ ginẹ ghale ae gaga. Wọhọ epanọ o jọ kẹ Ileleikristi oke ọsosuọ yena, ere ọvona o rrọ kẹ Isẹri Jihova nẹnẹ re.

2, 3. Obọdẹ eware vẹ ma rẹ jọ obe Iruẹru Ikọ ruẹ?

² Avro ọ riẹ hẹ inọ iku sa-sa nọ e rrọ obe Iruẹru Ikọ na e tuduhọ owhẹ awọ jẹ bọ ẹrọwọ ra ga ziezi no! O rrọ ere keme obe yena ọvo ma sai jo se kpahe iku epanọ ukoko Ileleikristi na u ro muhọ.

³ A jọ obe Iruẹru Ikọ na fodẹ edẹ ahwo udhone gbe ikpegbisoi nọ i no ekwotọ ọgbagbivẹ, ikpewho udhuvẹ gbe ikpegbene, gbe ikoliko izii ze. A jariẹ gbiku kpahe ahwo gheghe, ahwo nọ a re fu uke nọ a wọ egagọ erue họ uzou, isu nọ i wo omorro, gbe ahwo nọ a jẹ rọ eva egaga kpokpo amọfa. Rekọ onọ o mai wuzou họ, obe na o ta kpahe inievo-emezae gbe emetẹ ra nọ e jariẹ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, nọ e rọ ajọwha ta usi uwoma na ghelọ ebẹbẹ nọ i te rai.

4. Fikieme ahwo wọhọ Pọl, Tabita, gbe amọfa nọ a wo ẹrọwọ evaọ oke anwae a rọ wọhọ obọdẹ egbẹnyusu kẹ omai?

⁴ U te enwenọ ikpe idu ivẹ (2,000) no nọ eware nọ a gbiku rai fihọ obe Iruẹru Ikọ na e rọ via. Iku Pita ukọ na avọ Pọl nọ a wo ajọwha ziezi na, Luk ọbo-imu oyoyou na, Banabas nọ o re ru ọghọ na, Stivin nọ ọ gudu na, Tabita nọ o re ru ewoma, Lidia nọ o re dede ahwo rehọ, gbe idibo Ọghẹnẹ efa buobu nọ i wo ẹrọwọ. O make rọnọ u kri no nọ ahwo nana a rọ jọ uzuazọ na, o wọhọ ẹsenọ a rrọ egbẹnyusu mai. Fikieme? Fikinọ ma bi ru iruo usi uwoma ota nọ ae omarai a ru re. (Mat. 28:19, 20) Ọghọ ologbo o rrọ nọ ma bi ro ru iruo nana!

5. Diẹse ilele Jesu a jọ mu usi uwoma na họ ẹta?

⁵ Roro kpahe iruo nọ Jesu ọ kẹ ilele riẹ na, ọ ta nọ: “Wha ti wo ogaga nọ ẹzi ọfuafo na o te bru owhai ze no, wha ve ti se isẹri kpahe omẹ evaọ Jerusalẹm, evaọ Judia soso gbe Sameria, je rite oria nọ o mai thabọ evaọ  otọakpọ na.” (Iruẹru 1:8) Orọ ọsosuọ, ẹzi ọfuafo na ọ kẹ ilele na ẹgba re a ro se isẹri “evaọ Jerusalẹm.” (Iruẹru 1:1–8:3) Kẹsena ẹzi na ọ tẹ kpọ ae nyae ta usi uwoma “evaọ Judia soso gbe Sameria.” (Iruẹru 8:4–13:3) Nọ u no ere no, a te mu usi uwoma na họ ẹta “rite oria nọ o mai thabọ evaọ otọakpọ na.”—Iruẹru 13:4–28:31.

6, 7. Ẹvẹ omai u ro woma vi Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ e jẹ ta usi uwoma na?

⁶ Inievo-emezae gbe emetẹ ra evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ a wo oma Ebaibol na soso nọ a jẹ rọ ta usi uwoma ha. U te ukpe 41 C.E. taure Matiu o te ti kere obe usi uwoma riẹ. Yọ Pọl o kere ileta riẹ jọ taure a te ti kere obe Iruẹru Ikọ re evaọ oware wọhọ 61 C.E. Fikiere, Ileleikristi ọsosuọ na a wo oma Ikereakere Efuafo na soso ho, hayo ebe efa nọ a jẹ hae rọ kẹ ahwo nọ a gaviezọ kẹ ae evaọ usi uwoma ota. Taure Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Ju a te ti zihe ruọ ilele Jesu, obọ isinagọgo a jẹ hae jọ gaviezọ kẹ Ikereakere Hibru na nọ a bi se do via. (2 Kọr. 3:14-16) Rekọ u fo nọ a re wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ ziezi keme o sae gwọlọ nọ a se eria ikere jọ no uzou ze ẹsejọ.

⁷ Nẹnẹ, mai ibuobu ma wo Ebaibol na gbe ebe buobu nọ a kere no Ebaibol ze. Ma be ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo re a zihe ruọ ilele Jesu evaọ ekwotọ nọ i bu te egba ivẹ gbe udhuvẹ (240), yọ evẹrẹ buobu ma bi ro ru onana.

8, 9. (a) Eme ẹzi ọfuafo na o fiobọhọ kẹ ilele Jesu ru? (b) Eme ẹzi ọfuafo na o bi fiobọhọ kẹ ọrigbo nọ a re fievahọ na ru nẹnẹ?

⁸ Okenọ Jesu ọ kẹ ilele riẹ iruo usi uwoma ota na, ọ ta kẹ ae nọ: “Wha ti wo ogaga nọ ẹzi ọfuafo na o te bru owhai ze no.” Ẹzi Ọghẹnẹ hayo ogaga riẹ u ti fiobọhọ kẹ ilele Jesu jẹ kpọ ae re a sai se isẹri evaọ otọakpọ na soso. Ẹzi ọfuafo na o fiobọhọ kẹ Pita avọ Pọl nọ a ro siwi ahwo nọ a jẹ mọ, le idhivẹri no ahwo oma, jẹ tubẹ kpare ahwo nọ a whu no ze! Dede na, u wo iruo nọ i wuzou vi eyena nọ ẹzi ọfuafo na ọ kẹ rai ẹgba ru. O fiobọhọ kẹ ikọ na gbe ilele efa wuhrẹ ahwo eriariẹ egbagba nọ i re ru ai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.—Jọn 17:3.

⁹ Evaọ ẹdẹ Pẹntikọst 33 C.E., ilele Jesu a “mu evẹrẹ sa-sa họ ẹjẹ wọhọ epanọ ẹzi na o fiobọhọ kẹ ae jẹ ta.” Fikiere a sae rọ evẹrẹ sa-sa ro se isẹri kpahe “iruo urirẹ Ọghẹnẹ.” (Iruẹru 2:1-4, 11) Ma be rọ edhere igbunu jẹ evẹrẹ sa-sa nẹnẹ hẹ. Rekọ ẹzi Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ ọrigbo nọ a re fievahọ na nọ a bi ro kere ebe no Ebaibol na ze fihọ evẹrẹ buobu. Wọhọ oriruo, a be hai printi Uwou-Eroro Na gbe Awake! buobu kamara kamara. Yọ evaọ oria itanẹte mai jw.org, ma wo ebe gbe ividio nọ a ru no Ebaibol ze evaọ evẹrẹ nọ i bu vi odu ọvo (1,000). Enana kpobi i bi fiobọhọ kẹ omai nọ ma be rọ vuẹ ahwo erẹwho, erua, gbe erọunu kpobi kpahe “iruo urirẹ Ọghẹnẹ.”—Evia. 7:9.

10. Anwọ 1989 ze, eme a be daoma ru kpahe efafa Ebaibol?

 ¹⁰ No anwọ 1989 ze, ọrigbo nọ a re fievahọ na ọ be daoma gaga re a sae fa Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ ọrọ Ikereakere Efuafo Na fihọ evẹrẹ buobu. Ma be ta ẹme na, a fa Ebaibol nana fihọ evẹrẹ nọ i bu vi egba ivẹ (200) no, a printi ima buobu no, yọ a gbe bi printi efa. Ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ o ru nọ Ebaibol nana ọ be sai ro te ahwo buobu obọ na.

11. Oghẹrẹ vẹ a be rọ fa ebe Isẹri Jihova fihọ evẹrẹ sa-sa?

¹¹ Ileleikristi nọ i bu te idu buobu a fialoma via bi ru iruo efafa evaọ erẹwho gbe ekwotọ nọ i bu vi udhuhrẹ-gbikpe (150). Onana u re gbe omai unu hu, keme ukoko ofa ọvuọvo ọ rrọ otọakpọ na ha nọ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ ahwo riẹ ‘se isẹri ziezi’ kpahe Jihova Ọghẹnẹ, Mesaya nọ o ro mu Ovie na, gbe Uvie riẹ nọ o ro mu no evaọ obọ odhiwu!—Iruẹru 28:23.

12. Eme o fiobọhọ kẹ Pọl gbe Ileleikristi efa se isẹri ziezi?

¹² Nọ Pọl ọ ta usi uwoma kẹ ahwo Ju gbe ahwo erẹwho efa evaọ Antiọk nọ ọ rrọ Pisidia, “ahwo kpobi nọ a wo emamọ eva, nọ a ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ a te kurẹriẹ.” (Iruẹru 13:48) Luk o kere evaọ obọ ekuhọ obe Iruẹru Ikọ na nọ, Pọl o bi “whowho Uvie Ọghẹnẹ . . . ududu, ababọ awhaha.” (Iruẹru 28:31) Kọ diẹse ukọ na ọ jẹ jọ ta usi uwoma na? Evaọ Rom nọ ọ jọ okpẹwho-esuo orẹwho nọ o jọ ogaga esuo akpọ na evaọ oke yena! Ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ ilele Jesu ọsosuọ jẹ kpọ ae nọ a rọ ta usi uwoma na ziezi, te o make rọnọ evuẹ a jẹ hae kẹ hayo oghẹrẹ ọfa a jẹ rọ ta usi uwoma na.

13. Fikieme ma rẹ rọ lẹ nọ a tẹ be wọso omai?

¹³ Evaọ okenọ a je kpokpo ilele Jesu oke ọsosuọ, a lẹ se Jihova re ọ kẹ ae udu. Kọ eme u no rie ze? Ọghẹnẹ ọ kẹ rai ẹzi riẹ, a tẹ jẹ ta usi uwoma na ududu. (Iruẹru 4:18-31) Mai omamai re, ma rẹ lẹ se Jihova re ọ kẹ omai areghẹ gbe ẹgba nọ ma rẹ gbẹ rọ ta usi uwoma na nọ a tẹ maki bi kpokpo omai. (Jem. 1:2-8) Fikinọ Ọghẹnẹ ọ be ghale omai jẹ be rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ omai, ma gbẹ be sae rọ ta usi uwoma na. Oware ovo o rẹ sae whaha iruo usi uwoma ota na ha, makọ ọwọsuọ hayo ukpokpoma ogaga dede. Nọ a tẹ be wọso omai, ma rẹ lẹ se Ọghẹnẹ re ọ kẹ omai ẹzi ọfuafo riẹ, areghẹ, gbe udu nọ ma rẹ gbẹ rọ ta usi uwoma na.—Luk 11:13.

14, 15. (a) Eme ọ via “fiki ukpokpoma nọ u du lahwe evaọ okenọ a ro kpe Stivin”? (b) Evaọ oke mai na, ẹvẹ ahwo buobu a sae rọ riẹ uzẹme na evaọ obọ Siberia?

¹⁴ Stivin o se isẹri ududu taure ewegrẹ riẹ a te ti kpei no. (Iruẹru 6:5; 7:54-60) Nọ “ukpokpoma ulogbo” u te ukoko na, ilele na kpobi e tẹ vahabọ ruọ Judia gbe Sameria, u te no ikọ na no. Rekọ oyena o lẹliẹ iruo usi uwoma ota na serihọ họ. Filip o kpobọ Sameria, “o te mu ae họ ẹta kẹ kpahe Kristi,” yọ emamọ oware u no rie ze. (Iruẹru 8:1-8, 14, 15, 25) U te no ere no, Ebaibol na ọ ta nọ: “Ilele na nọ e vahabọ fiki ukpokpoma nọ u du lahwe evaọ okenọ a ro kpe Stivin na a te ugbo obọ Fonisia, Saiprọs, gbe Antiọk, rekọ ahwo Ju  ọvo a jẹ ta ẹme Ọghẹnẹ kẹ. Rekọ ezae jọ evaọ usu rai i no Saiprọs gbe Sairini ziọ obọ Antiọk a te mu ẹme họ ẹta kẹ ahwo nọ a be jẹ Griki, bi whowho usi uwoma orọ Olori na Jesu.” (Iruẹru 11:19, 20) Evaọ oke yena, ukpokpoma na o lẹliẹ ovuẹ Uvie na te eria buobu.

¹⁵ Evaọ oke mai na, ọkpọ oware utioye na o via re evaọ Soviet Union. Evaọ etoke ikpe 1950, egọmeti o mu Isẹri Jihova idu buobu kpobọ Siberia. Fikinọ Isẹri Jihova na a jọ ewho sa-sa, u ru nọ usi uwoma na u je ro te eria buobu evaọ ẹkwotọ ọraragha yena. U wo oghẹrẹ ovo ho nọ Isẹri Jihova nọ i bu te ere a hae te rọ ruẹ ugho jẹ ofa te eria nọ i thabọ te emaele idu ezeza (6,000) nyae ta usi uwoma na! Rekọ egọmeti ọvo ọ wọ rai kpohọ eria sa-sa evaọ orẹwho na. Oniọvo jọ ọ ta nọ, “oware nọ Ọghẹnẹ o re ru na, ahwo egọmeti na ọvo a gbẹ edhere nọ idu ahwo buobu evaọ Siberia a ro wuhrẹ uzẹme na.”

16, 17. Eme obe Iruẹru Ikọ o ta nọ u dhesẹ nọ Jihova ọ jẹ ghale iruo usi uwoma ota na?

¹⁶ O jọ vevẹ nọ Jihova ọ jẹ ghale Ileleikristi oke ọsosuọ na. Pọl avọ amọfa a kọ je ku ame ku, “rekọ Ọghẹnẹ o [je] ru ei rro.” (1 Kọr. 3:5, 6) Obe Iruẹru Ikọ na u dhesẹ nọ Jihova ọ ginẹ ghale iruo usi uwoma ota na keme ahwo buobu a je kurẹriẹ ze te gọ Jihova. Wọhọ oriruo, Ebaibol ọ ta nọ: “Ẹme Ọghẹnẹ o te je do ruọ eria kpobi, unu ilele na u te je dhe ebuebu gaga evaọ Jerusalẹm.” (Iruẹru 6:7) Fikinọ Ileleikristi na e jẹ ta usi uwoma evaọ eria buobu, “ukoko na evaọ Judia gbe Galili gbe Sameria soso o tẹ te ruọ etoke udhedhẹ, be ga evaọ ẹrọwọ na; u te bi dhe evievihọ nọ o be nya evaọ ozodhẹ Jihova je bi wo omosasọ nọ ẹzi ọfuafo na ọ rẹ kẹ na.”—Iruẹru 9:31.

¹⁷ Evaọ Antiọk ọrọ Siria, ahwo Ju gbe ahwo Griki a wuhrẹ uzẹme na fikinọ Ileleikristi na a jẹ ta usi uwoma na ududu. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ofariẹ, obọ Jihova o jọ kugbe ai, ahwo buobu a tẹ rọwo a te kurẹriẹ bru Olori na ze.” (Iruẹru 11:21) Ma te je se kpahe ẹnyaharo ọfa nọ ọ jọ okpẹwho yena inọ: “Ẹme Jihova o te je do ruọ eria kpobi, ahwo buobu a te bi kurẹriẹ.” (Iruẹru 12:24) Fikinọ Pọl gbe amọfa a je se isẹri ziezi kẹ ahwo erẹwho efa, “evaọ edhere ologbo, ẹme Jihova o te je do ruọ eria kpobi jẹ be kparobọ.”—Iruẹru 19:20.

18, 19. (a) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ “obọ Jihova” o rrọ kugbe omai? (b) Kẹ oriruo nọ u dhesẹ nọ Jihova ọ be tha idibo riẹ uke.

¹⁸ O rrọ vevẹ nọ “obọ Jihova” o rrọ kugbe omai nẹnẹ re. Oyejabọ nọ ahwo buobu a bi ro kurẹriẹ ziọ ukoko na, roma mudhe kẹ Ọghẹnẹ jẹ họ-ame na. U te no ere no, ma be sai thihakọ ọwọsuọ gbe ukpokpoma ọgaga fikinọ Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ omai jẹ ghale omai. Ma tẹ jẹ be sae ta usi uwoma na ziezi, wọhọ epanọ Pọl avọ Ileleikristi oke ọsosuọ efa a ru. (Iruẹru 14:19-21) Jihova ọ rrọ kugbe omai ẹsikpobi. Ọ rẹ rehọ “igbabọ ebẹdẹ bẹdẹ riẹ” thọ omai evaọ odawọ kpobi nọ u te omai. (Izie. 33:27) Joma kareghẹhọ re nọ, Jihova o re gbabọkẹ ahwo riẹ vievie he fiki odẹ ulogbo riẹ.—1 Sam. 12:22; Ol. 94:14.

 ¹⁹ Oriruo jọ nọ u dhesẹ ere ọna: Evaọ etoke esuo Nazi, a mu Brọda Harald Abt kpohọ ega uye Sachsenhausen evaọ okenọ a je fi Ẹmo Akpọ Avivẹ. Evaọ amara Asoi 1942, ipolisi a tẹ nyabru aye riẹ nọ a re se Elsa kpobọ uwou, a tẹ wọ ọmọtẹ ọsese rai rehọ je mu Elsa vrẹ. Evaọ oke yena a fi rie họ ega uye sa-sa. Sista Elsa Abt ọ ta nọ, “Me wuhrẹ obọdẹ oware jọ evaọ ikpe na kpobi nọ mẹ rọ jọ ega uye ahwo Germany na. Oye họ, ẹzi Jihova ọ sae kẹ owhẹ ẹgba ziezi nọ odawọ ogaga u te te owhẹ! Taure a te ti mu omẹ, me se ileta nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ o kere inọ, nọ odawọ ogaga u te te owhẹ, ẹzi Jihova o re ru udu te owhẹ otọ. Me je roro nọ ọ dina bru okpa họ ẹme na. Rekọ nọ odawọ u te omẹ, mẹ tẹ ruẹ nọ uzẹme dẹẹ ọ ta na. Ere o rẹ ginẹ via. O gbẹ re via kẹ owhẹ no ho, whọ sae nwane riẹ epanọ o rẹ jọ dẹẹ hẹ! Jihova o gine ru udu te omẹ otọ.”

20. Eme Pọl o ru evaọ okenọ a ro mu ei imu inọ o no uwou ze he, kọ ẹvẹ onana o sae rọ tuduhọ inievo-emezae gbe emetẹ mai jọ awọ?

²⁰ Iku Pọl nọ ọ jẹ rọ ajọwha “whowho Uvie Ọghẹnẹ” i ku obe Iruẹru Ikọ na họ. (Iruẹru 28:31) Fikinọ a mu rie imu fihọ uwou, ọ jẹ sae ta usi uwoma no uwou ruọ uwou evaọ Rom hu. O make jọ ere na, ọ gbẹ jẹ ta usi uwoma kẹ ahwo kpobi nọ a nyabru ei. Nẹnẹ, inievo-emezae gbe emetẹ mai jọ a sai no uwou ze he, o sae jọ nọ ẹyao o kru rai fihotọ, hayo a be rria iwou nọ a rẹ jọ rẹrote ahwo nọ a kpako no, enọ e be mọ, hayo nọ e ko. Ghele na, a gbe you Ọghẹnẹ yọ a gwọlọ nọ a rẹ gbẹ ta usi uwoma na. Joma hae lẹ roro ai. Ma sae jẹ lẹ Ọsẹ obọ odhiwu mai na re o fiobọhọ kẹ ae ruẹ ahwo nọ a gwọlọ wuhrẹ kpahe Ọyomariẹ gbe obọdẹ eyaa nọ ọ ya kẹ omai na.

21. Fikieme u ro fo nọ ma kru oma ga ziezi evaọ iruo usi uwoma ota na enẹna?

²¹ Mai ibuobu ma sae ta usi uwoma no uwou ruọ uwou jẹ rọ idhere efa ta usi uwoma na re. Fikiere, nọ ma rrọ etausiuwoma Uvie na, jọ mai omomọvo ma ru ẹkẹ abọ mai re ma hai se isẹri ziezi “rite oria nọ o mai thabọ evaọ otọakpọ na.” Ma re ru iruo nana kpata kpata keme ma be ruẹ “oka” nọ u dhesẹ vevẹ nọ edẹ urere na ma rrọ na. (Mat. 24:3-14) Oke o gbẹ riẹ vievie he. Ma be ta ẹme na, ma “wo eware buobu nọ [ma] re ru . . . evaọ iruo Olori na.”—1 Kọr. 15:58.

22. Eme ma rẹ gbaemu nọ ma re ru nọ ma be hẹrẹ ẹdẹ Jihova na?

²² Nọ ma be hẹrẹ “ẹdẹ ologbo Jihova nọ o re mu ọwhewhe na,” joma gbaemu nọ ma te gbẹ ta usi uwoma na ududu ghelọ oware nọ o via kpobi kẹhẹ. (Joẹl 2:31) Ma te gbẹ nyaku ahwo buobu nọ a wọhọ ahwo Bẹria na, enọ e “rọ osegboja ọgaga jẹ ẹme na rehọ.” (Iruẹru 17:10, 11) Fikiere, joma gbẹ hai se isẹri bẹsenọ iruo na i re kuhọ. O te wọhọ ẹsenọ a yere omai nọ: “Whẹ kobiruo, emamọ ọrigbo nọ a re fievahọ!” (Mat. 25:23) Ma tẹ talamu Jihova ghelọ oware nọ o via kpobi kẹhẹ, jẹ be rọ ajọwha wuhrẹ ahwo enẹna re a zihe ruọ ilele, ma te ghọghọ bẹdẹ bẹdẹ inọ ma ‘se isẹri ziezi’ kpahe Uvie Ọghẹnẹ!