1. Eme Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu a riẹ nọ o kẹ rai udu?

 OKỌ ulogbo nọ u wo oka “Emezae Zus” nọ o wọhọ nọ a jẹ hae rọ fa iwhiti buobu, u je bi no ukoliko Mọlta nọ ọ rrọ abade Mediterenia kpobọ Itali evaọ oware wọhọ ukpe 59 C.E. Ahwo nọ a jọ okọ na họ Pọl ukọ na nọ a fihọ uwou-odi nọ a je rou, gbe ibe Ileleikristi riẹ nọ a re se Luk avọ Aristakọs. (Iruẹru 27:2) Ibiokọ na a rẹroso emezae ọghẹnẹ Griki nọ a re se Zus inọ a te thọ ae, koyehọ, ijime nọ a re se Castor avọ Pollux. Rekọ ere o jọ kẹ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu hu. (Rri eme Ebaibol uwuhrẹ Iruẹru 28:11 evaọ nwtsty.) Ukpoye, Jihova Pọl avọ ahwo riẹ a be gọ, ọnọ ọ vuẹ Pọl nọ o ti se isẹri kpahe uzẹme na evaọ obọ Rom, yọ o ti dikihẹ aro Siza.—Iruẹru 23:11; 27:24.

2, 3. Bovẹ okọ nọ Pọl ọ rro u bi kpohọ, kọ ono o bi fiobọhọ kẹ Pọl anwẹnọ o ro mu erẹ na họ na?

² Nọ a kpahe Sirakus te edẹ esa no, onọ o jọ okpẹwho owowoma nọ o viodẹ wọhọ Athẹns avọ Rom, a te bi kpobọ Rigiọm nọ ọ rrọ obọze ovatha-ọre Itali. Rigiọm ọ rehọ oware wọhọ emaele egba ivẹ (200) thabọ no unueri Putẹoli evaọ Itali (nọ o kẹle Naples evaọ oke mai nana). Rekọ ofou nọ o je fou no obọze ovatha-ọre ze o lẹliẹ okọ na siawọ gaga nọ u ro te Putẹoli evaọ ẹdẹ avọ ivẹ nọ a no Rigiọm no.—Iruẹru 28:12, 13.

³ Obọnana, Pọl ọ rrọ abọ urere erẹ nọ a bi kpohọ evaọ obọ Rom na, obonọ o ti jo gu ẹkẹ-unu riẹ kẹ osu ologbo nọ a re se Nero. Anwọ oke nọ a ro mu erẹ na họ “Ọghẹnẹ omosasọ kpobi” na ọ rọ rrọ kugbe Pọl. (2 Kọr. 1:3) Wọhọ epanọ ma te ruẹ na, Ọghẹnẹ ọ nyasiọ Pọl ba ha. Yọ ajọwha nọ Pọl ọ jẹ rọ ta usi uwoma na u kpotọ họ.

4, 5. (a) Eme inievo na a ru kẹ Pọl avọ ahwo riẹ evaọ Putẹoli, kọ eme o sae jọ nọ u ru isoja na kẹe uvẹ utioye? (b) Nọ a te fi Isẹri Jihova họ uwou-odi, ẹvẹ emamọ uruemu rai o be rọ wha erere se ai?

⁴ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu a jọ Putẹoli “ruẹ inievo na, a tẹ lẹ [ae re a] jọ kugbe ae edẹ ihrẹ.” (Iruẹru 28:14) Inievo nana a fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai ọrọ epanọ ma re ro fiobọhọ kẹ inievo mai! U mu omai ẹro nọ inievo na a wo erere, keme o sae jọ nọ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu a rọ ẹme Ọghẹnẹ tuduhọ ae awọ gaga. Rekọ fikieme a rọ kẹ ohwo nọ ọ rrọ uwou-odi  nọ a bi rou uvẹ utiọye? O sae jọ nọ fikinọ isoja Rom nọ i je rou Pọl na a fievahọ iẹe.

⁵ Epọvo na o rrọ nẹnẹ re, a be hae kẹ Isẹri Jihova nọ a fihọ uwou-odi gbe ega uye uvẹ ru eware jọ kẹ omarai fiki emamọ iruemu nọ a be hai dhesẹ. Wọhọ oriruo, nọ ọzae jọ nọ a bruoziẹ kpe inọ ọ te jọ uwou-odi ikpe udhosa gbe ikpegbisoi fiki uji-utho o mu Ebaibol na họ ewuhrẹ, o te nwene uruemu riẹ. Onana u ru nọ ahwo nọ a wuzou uwou-odi na a rọ kuvẹ re ọye ọvo ọ hai no uwou-odi na kpobọ otẹwho nyae dẹ eware se ahwo nọ a rrọ uwou-odi na! Rekọ onọ o mai wuzou họ, emamọ uruemu mai o be wha oruaro se Jihova.—1 Pita 2:12.

6, 7. Ẹvẹ inievo obọ Rom a ro dhesẹ nọ a you Pọl avọ ahwo nọ a jọ kugbei gaga?

⁶ O wọhọ nọ Pọl avọ egbẹnya riẹ a nya ugbo nọ u te oware wọhọ emaele ọgba no Putẹoli kpobọ Capua nọ ọ rrọ Edhere Apia nọ a re ro kpobọ Rom. Itho ekpakpala nọ e rrọ kẹkẹe a ro ru edhere na, yọ whọ rẹ jọ iwhre nọ e rrọ akakotọ edhere na ruẹ eware nọ i wo erru. Whọ rẹ tubẹ jọ eria jọ riẹ ruẹ abade Mediterenia na. Edhere na ọ tẹ jẹ nya oria jọ nọ ame ọ rẹ vẹrẹ vrẹ nọ a re se Pontine Marshes, nọ o rehọ emaele udhuvẹ thabọ no Rom. Yọ oria nana o jọ Oria Eki Apiọs. Luk o kere nọ, nọ inievo nọ e rrọ Rom a “yo kpahe omai,” ejọ e tẹ nyaziọ ugbo obọ Oria Eki na. Efa e tẹ jẹ hẹrẹ evaọ Iwhre Iwou Esa na, oria nọ a rẹ jọ somahọ nọ o rehọ emaele ọgba thabọ no Rom. Onana u dhesẹ nọ inievo na a gine you rai gaga!—Iruẹru 28:15.

⁷ Oria Eki Apiọs na ọ nwane jọ emamọ oria nọ ohwo nọ o bi kpohọ erẹ ọ rẹ jọ serihọ họ. Ọketa ahwo Rom jọ nọ a re se Horace ọ ta kpahe Oria Eki na nọ, “ibiokọ e jẹ hae vọe gaga, yọ ahwo nọ a be rẹrotei na a jẹ hae yẹ eme ẹsọ kẹ ahwo.” O te je kere nọ “ame oria na ọ jẹ hai gbo ekpehre ore.” Yọ ọ tubẹ rọwo nọ ọ rẹ jọ etẹe re emu dede he!  Ghelọ epanọ oria na o yoma te na, inievo nọ i no obọ Rom ze na a rọ evawere jọ etẹe hẹrẹ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu na, re a su ai kpobọ Rom.

8. Fikieme Pọl o ro yere Ọghẹnẹ nọ “ọ ruẹ” inievo riẹ?

⁸ Ebaibol na ọ ta nọ: “Nọ Pọl ọ ruẹ [inievo riẹ], o te yere Ọghẹnẹ je kru udu ga.” (Iruẹru 28:15) O sae jọ nọ Pọl ọ riẹ inievo jọ evaọ usu rai, yọ ẹruẹ nọ ọ ruẹ e rai na ọvo dede o bọ riẹ ga jẹ sasa iẹe oma. Fikieme Pọl o ro yere Ọghẹnẹ? Ọ riẹ nọ uyoyou nọ o rẹ wọ ohwo lahiẹ oma fiki amọfa yọ abọjọ ubi ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ. (Gal. 5:22) Epọvo na o rrọ nẹnẹ re, ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ o rẹ wọ Ileleikristi fiobọhọ kẹ ohwohwo jẹ sasa enọ i wo ebẹbẹ oma.—1 Tẹs. 5:11, 14.

9. Ẹvẹ ma sai ro ru ọkpọ oware nọ inievo nọ e nyabru Pọl a ru na?

⁹ Wọhọ oriruo, ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ ọ be hae wọ inievo-emezae gbe emetẹ re a rẹrote esẹro okogho, imishọnare, gbe inievo efa nọ e rrọ iruo odibọgba oke-kpobi na. Inievo nana buobu a gbobọnẹ eware buobu re a sai wo oke rọkẹ egagọ Jihova. Nọ omara nọ: ‘Kọ mẹ sae daoma ru vi epanọ mẹ be hai ru vẹre nọ ọsẹro okogho o te weze ziọ ukoko mai? Kọ mẹ sai zizie ei ziọ uwou mẹ? Yọ otẹrọnọ ọ rọo no, kọ mẹ sai zizie ei avọ aye riẹ? Kọ mẹ sae daoma lele ae kpohọ usi uwoma?’ Who te ru ere, eghale buobu i ti te owhẹ. Wọhọ oriruo, dai roro epanọ eva e were inievo na te nọ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu a je gbiku kẹ ae kpahe emamọ eware nọ a rọ ẹro ruẹ no evaọ usi uwoma ota na.—Iruẹru 15:3, 4.

10. Eme a ru Pọl nọ o te obọ Rom no, kọ eme o ru nọ o te obei no evaọ emedẹ jọ?

¹⁰ Nọ Pọl avọ ahwo nọ a gbẹ jọ usu a te Rom no, “a kẹ Pọl uvẹ re ọye ọvo ọ rria uwou avọ osoja nọ o bi rou rie.” (Iruẹru 28:16) Nọ a te mu ohwo imu inọ o re no uwou ze he, a rẹ rọ ogbregba kare iẹe fihọ osoja nọ o bi rou rie na re ọ gbẹ dhẹ vabọ họ. Dede nọ a rọ ogbregba kare Pọl fihọ osoja nọ o je rou rie na, a sae kare unu riẹ hẹ, ọ gbẹ jẹ rọ ajọwha ta usi uwoma kpahe Uvie Ọghẹnẹ ghele. Fikiere, nọ Pọl ọ rehọ edẹ esa ọvo serihọ no, o te se ezae ahwo Ju nọ e viodẹ evaọ Rom kokohọ re o dhesẹ omariẹ kẹ ae jẹ ta usi uwoma kẹ ae.

11, 12. Eme Pọl ọ vuẹ ibe ahwo Ju riẹ re a gbẹ rọ ekpehre ubiẹro rri rie he?

¹¹ Pọl ọ tẹ ta nọ: “Ezae, inievo, dede nọ me ru oware ovo wọso ahwo na hayo iruemu esẹ-esẹ mai hi, a mu omẹ fihọ uwou-odi evaọ obọ Jerusalẹm a tẹ rehọ omẹ kẹ ahwo Rom. Nọ a kiẹ omẹ riwi no, a jẹ gwọlọ siobọno omẹ keme a ruẹ oware ovo nọ me ru thọ nọ a re ro kpe omẹ hẹ. Rekọ fikinọ ahwo Ju na a rọwo ho, mẹ tẹ tubẹ kpare ẹdhọ na bru Siza ze, rekọ orọnikọ me wo oware uyoma jọ nọ mẹ gwọlọ gu kpahe orẹwho mẹ hẹ.”—Iruẹru 28:17-19.

¹² Nọ orọnọ Pọl o se ahwo Ju na “inievo” na, ọ jẹ gwọlọ dhesẹ kẹ ae  nọ aikpobi ọvona, re a jẹ siọ ekpehre ubiẹro nọ a je ro rri rie ba. (1 Kọr. 9:20) Ọ tẹ jẹ ta vevẹ nọ oware nọ ọ rọ nyaze họ re o gu ẹkẹ-unu riẹ kẹ Siza, orọnikọ re ọ fo ahwo orẹwho riẹ hẹ. Rekọ ahwo Ju nọ a jọ Rom na a riẹ vẹre he inọ ọ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza ze. (Iruẹru 28:21) Eme o sae jọ nọ o wha riẹ ze nọ ahwo Ju nọ a jọ Judia a gbẹ vuẹ ahwo Ju nọ a jọ Rom kpahe ẹdhọ Pọl na ha? Obe jọ o ta nọ: “O wọhọ nọ okọ nọ Pọl ọ rro na họ okọ ọsosuọ nọ u kpobọ Itali nọ oke ekpahe o re no. Fikiere, o sae jọ nọ isu ahwo Ju nọ e jọ Jerusalẹm a re rehọ ileta kẹ ohwo ọvo se ahwo Ju nọ e jọ Rom kpahe ẹdhọ Pọl na ha.”

13, 14. Ẹvẹ Pọl o ro mu usi uwoma na họ ẹta, kọ ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele iei?

¹³ Kẹsena Pọl ọ tẹ ta ẹme jọ kpahe Uvie na nọ o te lẹliẹ ahwo Ju na gbẹ gwọlọ gaviezọ. Ọ ta nọ: “Fiki onana mẹ rọ yare nọ mẹ rẹ ruẹ owhai je lele owhai ta ẹme, keme fiki ọnọ Izrẹl o bi rẹro riẹ anwẹdẹ na a rọ rehọ egbregba nana kare omẹ na.” (Iruẹru 28:20) Oware nọ Izrẹl o bi rẹro riẹ na họ Mesaya gbe Uvie nọ o ti su, yọ oye Ileleikristi a bi whowho na. Ekpako ahwo Ju na a tẹ ta kẹ Pọl nọ, “Ma ruẹ nọ u fo re ma yo ẹkẹ unu ra, keme evaọ uzẹme, ma riẹ nọ ahwo a be ta ẹme oyoma kpahe utu nana evaọ eria kpobi.”—Iruẹru 28:22.

¹⁴ Oke kpobi nọ ma tẹ be ta usi uwoma na, ma rẹ daoma rọ aro kele Pọl re ma ta ẹme hayo nọ enọ nọ e rẹ lẹliẹ ahwo gbẹ gwọlọ gaviezọ kẹ omai. Ma rẹ sae ruẹ obọdẹ enọ jọ nọ ma sae nọ evaọ ebe wọhọ Reasoning From the Scriptures, Wo Erere no Ewuhrẹ ọ Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ Ze,  gbe Romakẹ Isase Ẹgbede avọ Ewuhrẹ. Kọ whọ be daoma hai lele ehrẹ nọ a kẹ evaọ ebe nana?

15. Eware ene vẹ ma rẹ sai wuhrẹ no oghẹrẹ nọ Pọl o ro se isẹri ze?

¹⁵ Nọ ẹdẹ nọ a fihọ o te, ahwo Ju na a te zurie ziọ oria nọ Pọl ọ jẹ rria, yọ ahwo nọ a nyaze a “bu vi epaọ ọsosuọ.” Pọl o te ru ẹme na vẹ kẹ ae “ẹkwoma isẹri nọ o se ziezi kpahe Uvie Ọghẹnẹ no ohiohiẹ rite owọwọ, ọ ta eme no Uzi Mosis gbe ebe Eruẹaro na ze re o ro ru ae rọwo Jesu.” (Iruẹru 28:23) Ma rẹ sai wuhrẹ eware ene no oghẹrẹ nọ Pọl ọ rọ ta usi uwoma kẹ ae na ze. Orọ ọsosuọ, ọ ta kpahe Uvie Ọghẹnẹ. Orọ avọ ivẹ, ọ ta ẹme evaọ oghẹrẹ nọ ẹme na ọ rẹ rọ ruọ ae oma. Orọ avọ esa, Ikereakere na ọ ta ẹme riẹ no ze. Orọ avọ ane, ọ rehọ ẹgwọlọ ahwo na karo kẹ ọriẹ, o te wuhrẹ ae “no ohiohiẹ rite owọwọ.” Emamọ oriruo o fihotọ kẹ omai na! Kọ eme o no rie ze? “Ejọ i te mu eme nọ ọ ta họ ẹrọwo,” rekọ efa e rọwo ho. Luk o kere nọ, fikinọ a jẹ rọwokugbe ohwohwo ho, ahwo na “a te muhọ ẹnyavrẹ.”—Iruẹru 28:24, 25a.

16-18. (a) Fikieme u gbe ro gbe Pọl unu hu inọ ahwo Ju nọ a jọ Rom a gaviezọ kẹe he? (b) Eme ma re ru hu nọ ahwo a gbẹ gaviezọ kẹ usi uwoma mai hi?

¹⁶ Oghẹrẹ nọ ahwo na a ru na u gbe Pọl unu hu keme Ebaibol na ọ ta no vẹre inọ oware utioye o te via, yọ o via kẹe no vẹre. (Iruẹru 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Fikiere, Pọl ọ tẹ ta kẹ ahwo nọ a rọwo ovuẹ riẹ hẹ nọ a jẹ nyavrẹ na inọ: “Ẹzi ọfuafo na ọ rehọ ẹkwoma Aizaya ọruẹaro na ta gba nọ ọ ta kẹ esẹ-esẹ rai inọ, ‘Nyabru ahwo nana re whọ ta nọ: “Wha ti gine yo rekọ wha ti wo otoriẹ vievie he, yọ wha ti gine rri rekọ wha te ruẹ vievie he. Keme udu ahwo nana o rrọ gaga.”’” (Iruẹru 28:25b-27) Ẹme Griki nọ a fa nọ udu rai o rrọ “gaga” na u dhesẹ udu nọ u “wo okpa” no, hayo nọ u “fu ruru” no, onọ u ru nọ ovuẹ Uvie na o gbẹ be sae ruọ ẹe he. (Iruẹru 28:27) U yoma kẹ ahwo na kẹhẹ!

¹⁷ Ẹme urere nọ Pọl ọ ta kẹ ahwo Ju nọ a wo ẹrọwọ họ na họ, “ababọ avro, [erẹwho na] a te gaviezọ.” (Iruẹru 28:28; Ol. 67:2; Aiz. 11:10) Pọl ọ sae ta ere kẹ ae ududu keme ọ ruẹ ahwo erẹwho efa na buobu nọ a rọwo ovuẹ Uvie na no!—Iruẹru 13:48; 14:27.

¹⁸ Wọhọ Pọl, ajọ ma mu ofu hu nọ ahwo a gbẹ rọwo gaviezọ kẹ ovuẹ Uvie na ha. Keme ma riẹ nọ umutho ahwo ọvo a ti duku edhere uzuazọ na. (Mat. 7:13, 14) Fikiere nọ ahwo nọ a wo emamọ eva a te kurẹriẹ ze te gọ Jihova, joma ghọghọ jẹ rọ abọ ivẹ dede ae rehọ ziọ ukoko na.—Luk 15:7.

19. Eme Pọl o ru dede nọ a mu rie imu fihọ uwou?

¹⁹ Eme nọ Luk o kere ro ku iku riẹ na họ e rẹ tuduhọ ohwo awọ gaga.  O kere nọ: “[Pọl] ọ tẹ jọ etẹe ikpe ivẹ soso evaọ uwou riẹ nọ ọ haya, yọ o je dede ahwo kpobi nọ a nyabru rie ze rehọ sasasa, je whowho Uvie Ọghẹnẹ kẹ ae je wuhrẹ ae kpahe Olori na Jesu Kristi ududu, ababọ awhaha.” (Iruẹru 28:30, 31) Pọl ọ jọ ohwo nọ o je dede ahwo rehọ, o wo ẹrọwọ, je wo ajọwha. Yọ onana ginọ emamọ oriruo kẹ omai!

20, 21. Fodẹ ahwo jọ nọ Pọl o fiobọhọ kẹ evaọ okenọ ọ jọ obọ Rom.

²⁰ Onẹsimọs yọ omọvo ahwo jọ nọ Pọl o dede rehọ ziọ uwou riẹ, ọnọ ọ jọ ọrigbo nọ ọ dhẹ siọ olori riẹ ba evaọ obọ Kọlọsi. Pọl o fiobọhọ kẹ Onẹsimọs nọ o ro zihe ruọ Oleleikristi. Uwhremu na, Pọl o se Onẹsimọs “oniọvo oyoyou mẹ nọ o wo ẹrọwọ.” Pọl o tube sei “ọmọ mẹ . . . ọnọ me zihe ruọ ọsẹ kẹ.” (Kọl. 4:9; Filim. 10-12) Avro ọ riẹ hẹ inọ Onẹsimọs ọ tuduhọ Pọl awọ gaga! a

²¹ Amọfa a wo erere no oriruo Pọl na ze re. O kere se Ahwo Filipai nọ: “Uyero mẹ u fiobọhọ no evaọ ẹnyaharo usi uwoma na, te epanọ Iroiro Osu Ologbo na kpobi gbe amọfa kpobi a rọ riẹ no inọ fiki Kristi mẹ rọ rrọ uwou-odi. Whaọ inievo mai buobu evaọ Olori na a wo udu no fiki uwou-odi nọ mẹ rrọ na, yọ a bi dhesẹ aruọwha vi epaọ anwẹdẹ evaọ ẹme Ọghẹnẹ nọ a be ta ababọ ozodhẹ.”—Fil. 1:12-14.

22. Oware jọ vẹ Pọl ọ rọ uvẹ nọ ọ rọ jọ uwou-odi evaọ Rom ru?

²² Pọl ọ rọ uvẹ nọ o wo evaọ okenọ ọ jọ uwou-odi evaọ Rom kere ileta nọ i wuzou gaga, enọ e rrọ abọjọ Ikereakere Griki Ileleikristi na enẹna. b Ileta na e kẹ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ o kere i rai se na erere gaga. Ere ọvona e be kẹ omai erere nẹnẹ re keme ehrẹ nọ e rrọ eva rai i gbe wiruo wọhọ epanọ o jọ evaọ okenọ a ro kere ai.—2 Tim. 3:16, 17.

23, 24. Wọhọ Pọl, eme Isẹri Jihova buobu nọ a bi fihọ uwou-odi ekueku nẹnẹ a bi ru nọ u dhesẹ nọ a gbẹ be wereva ghele?

²³ Dede nọ a gbiku na evaọ obe Iruẹru Ikọ họ, a siobọno Pọl nọ ọ jọ uwou-odi te ikpe ene no. Ọ jọ uwou-odi ikpe ivẹ evaọ Sisaria, ọ tẹ jọ uwou-odi ikpe ivẹ evaọ Rom. c (Iruẹru 23:35; 24:27) O make jọ ere na, ọ gbẹ jẹ wereva ghele, yọ ọ jẹ daoma ru utho kpobi nọ ọ sai ru evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Epọvo na nẹnẹ re, Isẹri Jihova buobu nọ a bi fihọ uwou-odi ekueku fiki ẹrọwọ rai a gbẹ be wereva ghele, yọ a gbẹ be ta usi uwoma na. Oriruo ohwo jọ họ Adolfo, ọnọ a fihọ uwou-odi fikinọ ọ rọwo nọ o re kuomagbe iruo isoja ha. Ipolisi jọ ọ ta kẹe nọ, “Who gbunu kẹhẹ. Ma bi ru akpọ bẹ owhẹ, rekọ epanọ ma gboja kẹ owhẹ te, ere whọ hwẹ te jẹ be ta eme iwowou kẹ omai te!”

 ²⁴ Nọ u te oke jọ, a te fievahọ Adolfo te epanọ a gbẹ jẹ rọ kare ẹthẹ uwou-odi nọ a fi rie họ họ. Ẹsejọ, isoja e jẹ hae nyabru ei a vẹ nọe enọ kpahe Ebaibol na. U tube wo ipolisi jọ evaọ usu enọ i je rou rie na nọ ọ jẹ hae lẹlẹ nya kpohọ uwou-odi Adolfo nyai se Ebaibol na, yọ Adolfo o bi rri sọ ohwo jọ ọ be nyaze. Ere o rọ wọhọ ẹsenọ ohwo nọ a fihọ uwou-odi o bi rou ipolisi nọ u fo nọ o re rou rie! Nọ a tẹ maki bi kpokpo omai gaga, jọ oriruo Isẹri Jihova nana nọ i kru ẹrọwọ rai na u fiobọhọ kẹ omai “dhesẹ aruọwha vi epaọ anwẹdẹ evaọ ẹme Ọghẹnẹ nọ [ma] be ta ababọ ozodhẹ” na.

25, 26. Evaọ enwenọ ikpe ọgba, eruẹaruẹ Jesu vẹ Pọl ọ ruẹ nọ i rugba, kọ ẹvẹ eruẹaruẹ yena i bi ro rugba nẹnẹ re?

²⁵ Emamọ iku sa-sa erọ epanọ Ileleikristi a rọ dawo ẹgba rai kpobi ta usi uwoma na e rrọ obe Iruẹru Ikọ na. Obe na o te kuhọ avọ iku Pọl nọ o “je whowho Uvie Ọghẹnẹ kẹ” ahwo kpobi nọ a weze bru ei ze evaọ uwou nọ a mu rie imu fihọ. Emamọ oriruo Pọl o fihotọ kẹ omai na! Evaọ uzou ọsosuọ, ma se kpahe iruo nọ Jesu ọ kẹ ilele riẹ okenọ ọ ta nọ: “Wha ti wo ogaga nọ ẹzi ọfuafo na o te bru owhai ze no, wha ve ti se isẹri kpahe omẹ evaọ Jerusalẹm, evaọ Judia soso gbe Sameria, je rite oria nọ o mai thabọ evaọ otọakpọ na.” (Iruẹru 1:8) Whaọ enwenọ ikpe ọgba nọ i lele i rie, yọ a ta usi uwoma Uvie na no “evaọ udevie emama kpobi nọ e rrọ otọ odhiwu na.” d (Kọl. 1:23) Onana u gine dhesẹ nọ ẹzi Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ Ileleikristi na gaga!—Zẹk. 4:6.

²⁶ Nẹnẹ, ẹzi ọvona o bi fiobọhọ kẹ inievo Kristi nọ i kiọkọ gbe “igodẹ efa” na nọ a gbẹ be sai ro ‘se isẹri ziezi kpahe Uvie Ọghẹnẹ’ evaọ ekwotọ nọ i bu te egba ivẹ gbe udhuvẹ (240)! (Jọn 10:16; Iruẹru 28:23) Kọ whọ be dawo ẹgba ra kpobi evaọ iruo nana?