1-3. Oghẹrẹ vẹ Jesu ọ rọ nyasiọ ikọ riẹ ba, kọ enọ vẹ onana o wha ze?

 EVA ọvo e be were ikọ na anwọ eka jọ nọ e vrẹ na! Yọ a jẹ gwọlọ nọ u re tube kuhọ dede he. A jẹ ghọghọ gaga nọ a ruẹ nọ a kpare Jesu no uwhu ze no. Anwọ edẹ udhuvẹ ena nọ Jesu ọ be rọ romavia kẹ ilele riẹ na, ọ romavia kẹ ae unuẹse buobu no, yọ o bi wuhrẹ ai jẹ tuduhọ ae awọ. Rekọ ẹdẹ nana họ ẹdẹ urere nọ ọ te romavia kẹ ae.

² Jesu avọ ikọ na a dikihẹ Ugbehru Olivi, yọ ikọ na a be gaviezọ kẹ ẹme kpobi nọ ọ be ta. Nọ ọ ta re no, ọ tẹ kpare abọ kpehru o te mu ẹro eghale họ ẹlẹ kẹ ikọ na, rekọ o jọ ikọ na oma nọ dodokọ ọ rẹ gbẹ ta ẹme vrẹ ọvo. Jesu o te mu otọ họ eno! Ikọ na a te bi rri rie ọvo nọ o bi muvrẹ ruọ ẹgho na. Nọ u te oria jọ no, a gbẹ jẹ ruẹ e riẹ hẹ fiki ẹgho na. Ere ọ rọ nyavrẹ siọ ae ba, rekọ a te dikihẹ gbe bi rri obọ idhiwu na.—Luk 24:50; Iruẹru 1:9, 10.

 ³ Oware nana nọ o via na u nwene eware kẹ ikọ Jesu na gaga. Ẹvẹ a ti ru enẹna nọ orọnọ Jesu Kristi nọ ọ rrọ Olori rai o muvrẹ kpobọ odhiwu no na? U mu omai ẹro nọ Olori rai o wuhrẹ i rai ziezi epanọ a ti ro ru iruo nọ o muhọ no na. Oghẹrẹ vẹ o wuhrẹ i rai nọ a re ro ru iruo nana nọ i wuzou gaga na, kọ eme ikọ na a ru? Kọ ẹvẹ onana u ro te Ileleikristi nẹnẹ? Ma rẹ ruẹ iyo na evaọ uzou ọsosuọ obe Iruẹru Ikọ, yọ onana o te tuduhọ omai awọ gaga.

4. Oghẹrẹ vẹ Luk o ro mu iku nọ o kere fihọ obe Iruẹru Ikọ na họ?

⁴ Ọzae jọ nọ a re se Tiofilọs ọye Luk ọ fodẹ okenọ o mu iku riẹ na họ ekere, yọ ọzae yena ọvona o kere obe Usi Uwoma nọ ọ kaki kere na se. a Re o jọ vevẹ nọ iku nọ o kere fihọ obe Luk na o gbe bi gbe haro na, Luk ọ tẹ jọ obọ emuhọ obe Iruẹru Ikọ na dhunu te eme jọ nọ o kere fihọ obọ ekuhọ obe Usi Uwoma riẹ na. Yọ oghẹrẹ eme efa o ro kere ai, o te je kere eware ekpokpọ efa bae.

5, 6. (a) Eme o ti fiobọhọ kẹ ilele Jesu gbe wo ẹrọwọ ọgaga? (b) “Imuẹro ivevẹ” vẹ e lẹliẹ Ileleikristi wo ẹrọwọ nẹnẹ?

⁵ Eme o ti fiobọhọ kẹ ilele Jesu gbe wo ẹrọwọ ọgaga? Ma jọ Iruẹru Ikọ 1:3 se kpahe Jesu nọ: “O dhesẹ omariẹ kẹ ae avọ imuẹro ivevẹ buobu inọ ọ kparoma ze no.” Evaọ Ebaibol na, Luk nọ a se “ọbo-imu oyoyou na” ọvo họ ohwo nọ o kere ẹme na “imuẹro ivevẹ.” (Kọl. 4:14) Nọ ẹme nọ a re kere evaọ ebe nọ e ta kpahe imu, yọ u re dhesẹ oware nọ o rrọ vevẹ, nọ u muẹro, nọ a re fievahọ. Oghẹrẹ imuẹro otiọye Jesu ọ kẹ rai. Ọ romavia kẹ ilele riẹ unuẹse buobu, ẹsejọ omọvo hayo imava, ẹsejọ ikọ na kpobi ọ romavia kẹ, yọ oke jọ dede ọ romavia kẹ ilele riẹ nọ i bu te egba isoi (500). (1 Kọr. 15:3-6) Enana ginọ imuẹro ivevẹ!

⁶ Ileleikristi uzẹme a wo “imuẹro ivevẹ buobu” nọ e lẹliẹ e rai wo ẹrọwọ nẹnẹ re. Kọ imuẹro e ginẹ riẹ nọ i dhesẹ nọ Jesu ọ rria otọakpọ na, o whu kẹ izieraha mai, jẹ kparoma ze? Ee! Iku ahwo nọ e rọ ẹro ruẹ eware yena nọ e rrọ Ebaibol na e kẹ omai imuẹro na. Ma tẹ romatotọ wuhrẹ iku nana, i re ru ẹrọwọ mai ga ziezi. Kareghẹhọ nọ oware u te mu ohwo ẹro ziezi, o rẹ lẹliẹe wo ẹrọwọ ọgaga ukpenọ ọ rẹ rọ aro tuẹtu rọwo eware. Re ohwo ọ sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, o re wo emamọ ẹrọwọ.—Jọn 3:16.

7. Didi oriruo Jesu o fihotọ kẹ ilele riẹ evaọ oware nọ a rẹ ta usi uwoma kpahe je wuhrẹ ahwo?

⁷ Jesu “ọ jẹ ta ẹme kpahe Uvie Ọghẹnẹ” re. Wọhọ oriruo, ọ ta kpahe  eruẹaruẹ nọ i dhesẹ nọ Mesaya na ọ te ruẹ uye je whu. (Luk 24:13-32, 46, 47) Okenọ Jesu o je dhesẹ iruo nọ o wo nọ ọ rọ rrọ Mesaya na, ọ ta kpahe Uvie Ọghẹnẹ keme ọye họ Ovie nọ Ọghẹnẹ ọ salọ. Uvie na Jesu ọ jẹ ta ẹme kpahe ẹsikpobi, yọ Uvie na ilele riẹ a be ta usi uwoma kpahe nẹnẹ re.—Mat. 24:14; Luk 4:43.

8, 9. (a) Iroro ethọthọ ivẹ vẹ ikọ Jesu a wo? (b) Oghẹrẹ vẹ Jesu ọ rọ kpọ iroro ikọ na vi, kọ eme oyena u wuhrẹ Ileleikristi nẹnẹ?

⁸ Orọ urere nọ ikọ na a rọ jọ kugbe Jesu evaọ otọakpọ họ okenọ a ro kokohọ Ugbehru Olivi na. A nọ riẹ avọ ọwhọ inọ: “Olori, kọ who bi zihe uvie na ziọ Izrẹl evaọ oke nana?” (Iruẹru 1:6) Onọ ọvo nana nọ ikọ na a nọ na u dhesẹ iroro ethọthọ ivẹ jọ nọ a wo via. Orọ ọsosuọ, a je roro nọ a ti zihe Uvie Ọghẹnẹ ziọ orẹwho Izrẹl oke yena. Orọ avọ ivẹ, a je rẹro nọ Uvie nọ a ya eyaa riẹ na u ti muhọ esuo evaọ okioke yena, oyejabọ nọ a rọ ta nọ, “evaọ oke nana.” Ẹvẹ Jesu o ro fiobọhọ kẹ ae kpọ iroro rai vi?

⁹ O sae jọ nọ Jesu ọ riẹ nọ a te kpọ iroro ọsosuọ rai na vi kẹle. Keme evaọ edẹ ikpe nọ e be tha na, ilele riẹ a te rọ ẹro ruẹ orẹwho ọkpokpọ jọ nọ a te tohọ, nọ a ti se Izrẹl Ọghẹnẹ. Usu nọ Ọghẹnẹ o wo kugbe orẹwho Izrẹl oke yena u bi ti kuhọ no. Rọ kpahe iroro avọ ivẹ rai na, Jesu ọ ta kẹ ae nọ: “U du gwọlọ nọ wha rẹ riẹ oke hayo ezi na ha onọ Ọsẹ na ọvo o wo udu riẹ.” (Iruẹru 1:7) Jihova họ Okoko-Oke Ologbo na. Taure Jesu o te ti whu, ọyomariẹ ọvo ọ ta nọ evaọ oke yena ọ riẹ “ẹdẹ gbe auwa” nọ urere na o te rọ ze he rekọ “Ọsẹ na ọvo.” (Mat. 24:36) Makọ evaọ oke mai nana, otẹrọnọ Ileleikristi a bi mu ruawa kpahe ugogo oke nọ akpọ nana o ti ro kuhọ, kiyọ a be ruawa kpahe oware nọ a wo udu riẹ hẹ.

10. Uruemu vẹ ikọ na a wo nọ u fo nọ ma re wo re, kọ fikieme?

¹⁰ O make jọ ere na, orọnikọ ma re rri ikọ Jesu na nọ a wo ẹrọwọ họ họ, ezae nọ i wo ẹrọwọ ọgaga a jọ. A jẹ ọkpọvio rehọ fikinọ a wo omaurokpotọ. U te no ere no, o make jọ nọ iroro ethọthọ o lẹliẹ e rai nọ onọ na, u dhesẹ re nọ a wo emamọ uruemu. Unuẹse buobu Jesu ọ tuduhọ ilele riẹ awọ no inọ: “Wha ruabọhọ erou.” (Mat. 24:42; 25:13; 26:41) A jaja aro vi, a jẹ rọ ọwhọ rri re a ruẹ imuẹro nọ i dhesẹ nọ Jihova o bi ti ru oware jọ. Uruemu yena o gwọlọ nọ ma re wo nẹnẹ re. “Edẹ urere” nana nọ i te ekuhọ no na dede o mae jọ gwọlọ nọ ma rẹ jaja aro vi.—2 Tim. 3:1-5.

11, 12. (a) Didi iruo Jesu ọ kẹ ilele riẹ? (b) Fikieme u ro woma nọ Jesu ọ fodẹ ẹzi ọfuafo na evaọ okenọ ọ jẹ kẹ ilele riẹ iruo usi uwoma ota na?

¹¹ Jesu ọ kareghẹhọ ikọ riẹ oware nọ u fo nọ o rẹ mae jarai oja. Ọ ta nọ: “Wha ti wo ogaga nọ ẹzi ọfuafo na o te bru owhai ze no, wha ve ti se isẹri kpahe omẹ evaọ Jerusalẹm, evaọ Judia soso gbe Sameria, je rite oria nọ o mai thabọ evaọ otọakpọ na.” (Iruẹru 1:8) Evaọ Jerusalẹm nọ ahwo a jọ  kpe Jesu na a te jọ kaki whowho nọ ọ kparoma no. A ve ti no etẹe whowho usi na ruọ Judia soso, kẹsena a ve ti kpobọ Sameria je rite eghagha avọ eghagha akpọ na.

¹² U woma gaga inọ ẹzi ọfuafo nọ Jesu ọ ya eyaa riẹ nọ o ti vi ro fiobọhọ kẹ ae na ọ kake ta ẹme kpahe, kẹsena ọ tẹ fodẹ iruo usi uwoma ota nọ ọ be kẹ ae na. Onana yọ ovo jọ evaọ asia udhuvẹ nọ ẹme na “ẹzi ọfuafo” ọ romavia evaọ obe Iruẹru Ikọ na. Unuẹse buobu a jọ obe Iruẹru Ikọ na dhesẹ via inọ ababọ obufihọ ẹzi ọfuafo na, ma sai ru oreva Jihova gba ha. Fikiere u wuzou gaga re ma lẹ ẹsikpobi inọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai ẹzi ọfuafo na. (Luk 11:13) Enẹna ma mae tubẹ gwọlọ ẹzi ọfuafo na.

13. Ẹvẹ iruo usi uwoma ota nọ a kẹ ahwo Ọghẹnẹ nẹnẹ na e kẹre te, kọ fikieme ma rẹ rọ rehọ omamai kpobi kẹ iruo na?

¹³ No anwọ oke yena ze, oghẹrẹ nọ ma wo otoriẹ ẹme na “rite oria nọ o mai thabọ evaọ otọakpọ na” u nwene no. Wọhọ epanọ ma muẹrohọ evaọ uzou nọ o vrẹ na, Isẹri Jihova a rọ udu rai kpobi rọwo nọ a re se isẹri, keme a riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ oghẹrẹ ahwo kpobi a yo usi uwoma Uvie riẹ. (1 Tim. 2:3, 4) Kọ whọ be rehọ omara kpobi kẹ iruo nana nọ i re siwi uzuazọ na? A rẹ ruẹ iruo efa nọ e rẹ kẹ evawere te iruo nana ha! Jihova ọ te kẹ owhẹ ogaga nọ whọ sai ro ru iruo na. Whọ te jọ obe Iruẹru Ikọ na wuhrẹ emamọ idhere buobu gbe uruemu nọ u fo nọ who re wo re whọ sai ru iruo na ziezi.

14, 15. (a) Eme ikọ-odhiwu na a ta kpahe eziheze Kristi, kọ eme họ otọ ẹme rai na? (Rri ẹme-obotọ re.) (b) Ẹvẹ Kristi o ro zihe ze “evaọ oghẹrẹ ovona” wọhọ epanọ ọ rọ nyavrẹ?

¹⁴ Wọhọ epanọ ma ta evaọ obọ emuhọ uzou nana, Jesu o muvrẹ no otọakpọ na, ikọ na a gbẹ ruẹ e riẹ hẹ. Ghele na, ikọ ikpegbọvo na a te gbe dikihẹ etẹe bi rri ehru na ọvo. Ukuhọ riẹ, ikọ-odhiwu ivẹ e tẹ romavia kẹ ae, a tẹ rọ amareghẹ whọku ai inọ: “Ezae Galili, fikieme wha ro dikihẹ bi rri ehru? Jesu nana nọ a rehọ vrẹ kpobọ ehru siọ owhai ba na, ọ te nyaze evaọ oghẹrẹ ovona nọ wha ruẹ nọ o bi ro muvrẹ kpobọ ehru na.” (Iruẹru 1:11) Kọ ikọ-odhiwu na a be ta nọ Jesu o ti zihe ze avọ ugboma ovona wọhọ epanọ egagọ jọ i bi wuhrẹ na? Ijo, ere a ta na vievie he. Ẹvẹ ma rọ riẹ?

¹⁵ Ikọ-odhiwu na a ta nọ “oghẹrẹ ovona” b Jesu o ti ro zihe ze, orọnikọ ugboma ovona ha. Kọ oghẹrẹ vẹ ọ rọ nyavrẹ? Evaọ okenọ ikọ-odhiwu na a jẹ rọ ta ẹme na, a gbẹ jẹ ruẹ e riẹ hẹ. Umutho ezae yena ọvo, koyehọ ikọ na, a muẹrohọ nọ Jesu o no otọakpọ na no be nyabru Ọsẹ riẹ evaọ obọ odhiwu. Oghẹrẹ ọvo yena Kristi o ti ro zihe ze. Ere o ginẹ via. Nẹnẹ na, ahwo nọ a wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ je vuhu oke nọ ma rrọ na mu ọvo a riẹ nọ Jesu o zihe ze no, ọ tẹ jẹ rrọ Ovie enẹna. (Luk 17:20) O gwọlọ nọ ma re  vuhu imuẹro nọ i dhesẹ nọ Jesu o zihe ze no, ma vẹ vuẹ amọfa re ae omarai a riẹ oke nọ ma rrọ na inọ oke u gbe tulo ho.

16-18. (a) Eme ma jọ Iruẹru Ikọ 1:13, 14 wuhrẹ kpahe oma nọ Ileleikristi a re kokohọ kugbe gọ Ọghẹnẹ? (b) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo nọ Meri oni Jesu o fihotọ ze? (c) Fikieme iwuhrẹ nọ Ileleikristi a re kpohọ nẹnẹ i ro wuzou?

¹⁶ Ikọ na a “zihe kpohọ Jerusalẹm avọ oghọghọ ulogbo.” (Luk 24:52) Rekọ eme a ti ru kpahe ithubro gbe ehrẹ nọ Kristi ọ kẹ rai na? Ma jọ obe Iruẹru Ikọ uzou 1, owọ avọ 13 gbe 14 ruẹ nọ a kokohọ “ubruwou ehru” jọ, yọ u wo eware jọ nọ ma wuhrẹ kpahe eria itieye nọ a jẹ hai kokohọ na. Iwou nọ e jọ Palẹstain evaọ oke yena e jẹ hai wo ubruwou obehru jọ, yọ istẹpo nọ ọ rrọ obọ otafe a rẹ rọ gadiẹ kpohọ iẹe. Kọ o sae jọ nọ “ubruwou ehru” nana yọ onọ o jọ ehru uwou oni Mak nọ a fodẹ evaọ Iruẹru Ikọ 12:12 na? Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, o jọ oria nọ u kiehọ nọ ilele Jesu a jẹ sai kokohọ. Amono a jẹ hai kokohọ na, kọ eme a je ru evaọ etẹe?

¹⁷ Riẹ nọ orọnikọ ikọ na ọvo a jẹ hai kokohọ họ, hayo ezae ọvo ho. “Eyae jọ” e jọ etẹe, te Meri oni Jesu. Onana họ orọ urere nọ a rọ fodẹ odẹ Meri gbiae evaọ Ebaibol na. U woma nọ a fodẹ e riẹ evaọ oria utioye na nọ ọ jọ kokohọ kugbe inievo-emezae gbe emetẹ riẹ be gọ Ọghẹnẹ, orọnikọ eware nọ a rẹ rọ riẹe odẹ o je ru hu. O sae jọ nọ oma o sasa e riẹ gaga re inọ emezae ene riẹ nọ i kiọkọ nọ e rọwo Jesu hu evaọ okenọ Jesu ọ jọ akpọ a kuomagbei no enẹna. (Mat. 13:55; Jọn 7:5) Uruemu rai u nwene no anwẹnọ oniọvo rai o ro whu jẹ kparoma ze no na.—1 Kọr. 15:7.

¹⁸ Joma muẹrohọ oware ofa jọ nọ o lẹliẹ ilele na kokohọ, oye họ: “Aikpobi a jẹ rọ ẹjiroro ọvo ruabọhọ olẹ.” (Iruẹru 1:14) Re Ileleikristi a kokohọ kugbe gọ Ọghẹnẹ, yọ oware nọ a rẹ rọ zaharo vievie he. Ma re kokohọ re ma tuduhọ ohwohwo awọ, re ma yo ithubro gbe ehrẹ, rekọ onọ o mai wuzou họ re ma kuomagbe gọ Jihova Ọsẹ obọ odhiwu mai na. Elẹ nọ ma rẹ lẹ gbe ile nọ ma rẹ so ro jiri ei evaọ oke yena e rẹ were iẹe gaga je fiobọhọ kẹ omai. Joma hai kpohọ eria nana nọ ma re kokohọ jọ gọ Ọghẹnẹ jẹ tuduhọ ohwohwo awọ na ẹsikpobi!—Hib. 10:24, 25.

19-21. (a) Eme iruo buobu nọ Pita o je ru evaọ ukoko na u wuhrẹ omai? (b) Fikieme o rọ gwọlọ nọ a rẹ rọ ohwo jọ nwene ẹta Judas, kọ eme ma wuhrẹ evaọ oghẹrẹ nọ a rọ salọ ohwo na?

¹⁹ U wo ẹme jọ nọ u wuzou nọ o jọ otọ kẹ ilele Jesu na, yọ Pita ọ kobaro okenọ a jẹ ta kpahe ẹme na. (Owọ avọ 15-26) Evaọ eka jọ nọ e vrẹ na, Pita ọ vro Olori riẹ isiasa, rekọ eva e were omai inọ ọ wariẹ dikihẹ ziezi no. (Mak 14:72) Ohwo kpobi ọ sae raha uzi, fikiere ma rẹ kareghẹhọ nọ Jihova o “woma,” yọ ọ ‘ruẹrẹ oma kpahe re ọ rọvrẹ’ ahwo nọ a kurẹriẹ no eva ze.—Ol. 86:5.

²⁰ Pita o vuhumu nọ u fo re a rehọ omọfa nwene ẹta Judas nọ o vivie Jesu na. Rekọ ono a ti ro nwene iei na? U fo nọ ukọ ọkpokpọ na ọ rẹ  jọ ohwo nọ o lele Jesu evaọ etoke kpobi nọ o je ro ru iruo odibọgba riẹ na, ọ tẹ jẹ ruẹ e riẹ nọ ọ kparoma no. (Iruẹru 1:21, 22) Eme yena nọ Pita ọ ta na e rọwokugbe eyaa nọ Jesu ọvo ọ ya inọ: “Whai enọ i lele omẹ wha te keria egbara-uvie ikpegbivẹ, ti bruoziẹ erua ikpegbivẹ Izrẹl.” (Mat. 19:28) O wọhọ nọ Jihova ọ ma omaa fihotọ no vẹre inọ ikọ ikpegbivẹ nọ i lele Jesu evaọ okenọ ọ jẹ ta usi uwoma evaọ otọakpọ na a te jọ “itho otọhotọ ikpegbivẹ” erọ Jerusalẹm Ọkpokpọ na. (Evia. 21:2, 14) Fikiere Ọghẹnẹ o te ru re Pita ọ ruẹ nọ eruẹaruẹ nọ e ta nọ “jọ omọfa ọ rehọ iruo ọsẹro riẹ” na i kiekpahe Judas.—Ol. 109:8.

²¹ Oghẹrẹ vẹ a rọ salọ ohwo na? A ma ẹta. Onana yọ oware nọ a jẹ hai ru gaga evaọ oke nọ a ro kere Ebaibol na. (Itẹ 16:33) Rekọ onana họ orọ urere nọ Ebaibol na o dhesẹ nọ a rọ ẹta ọma ru oware utioye. O wọhọ nọ ẹzi ọfuafo na nọ a ku kuọ ilele na uwhremu na u ru nọ u gbe du gwọlọ nọ a rẹ ma ẹta ha. Rekọ muẹrohọ oware nọ o lẹliẹ ikọ na ma ẹta. Ikọ na a lẹ nọ: “O Jihova, whẹ nọ ọ riẹ udu ahwo kpobi, dhesẹ ọnọ whọ jọ usu ezae ivẹ nana salọ.” (Iruẹru 1:23, 24) A gwọlọ nọ Jihova họ Ọnọ ọ rẹ salọ ohwo na. Jihova ọ tẹ salọ Matayas, yọ o sae jọnọ ọ jọ usu ilele udhosa-gbikpe nọ Jesu o vi nyae ta usi uwoma na. Ere Matayas o ro zihe ruọ omọvo ikọ “ikpegbivẹ na.” c—Iruẹru 6:2.

22, 23. Fikieme ma jẹ romakpotọ je yoẹme kẹ inievo nọ e be kobaro evaọ ukoko na nẹnẹ?

²² Oware nana nọ o via na o kareghẹhọ omai epanọ u wuzou te re ahwo Ọghẹnẹ a ru eware kpobi lele epanọ a ruẹrẹ e rai họ. Rite enẹna, a gbẹ be salọ ezae nọ i te ziezi re a jọ esẹro evaọ ukoko na. Nọ ekpako ukoko a tẹ be salọ ohwo nọ a re ro mu ọsẹro, a rẹ romatotọ kiẹ Ikereakere na re a riẹ sọ ohwo na o te, a vẹ jẹ lẹ re ẹzi ọfuafo na ọ kpọ ae. Fikiere ukoko na u re rri rie nọ ẹzi ọfuafo ọ rọ ezae yena mu. Ma tẹ be romakpotọ je yoẹme kẹ ae o rẹ lẹliẹ okugbe jọ ukoko na.—Hib. 13:17.

²³ Nọ orọnọ ilele na a ruẹ Jesu nọ ọ kpare oma ze no na, a tẹ jẹ ruẹ epanọ a ruẹrẹ eware họ no evaọ ukoko na, ẹrọwọ rai ọ ga ziezi no. Fikiere a ruẹrẹ oma kpahe no kẹ oware nọ o te via evaọ obaro. Ma te jọ uzoẹme nọ o lele ọnana ta kpahe oware igbunu nọ o via na.