UZOU AVỌ 6
Stivin—“Ọnọ Aruoriwo gbe Ogaga Ọghẹnẹ O Vọ Oma”
Oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ evaọ oghẹrẹ nọ Stivin ọ rọ gudu se isẹri evaọ aro ogbẹgwae Sanhẹdrin na
Iruẹru Ikọ 6:8–8:3 a rehọ e riẹ no ze
1-3. (a) Ẹbẹbẹ vẹ Stivin ọ rẹriẹ ovao dhe, kọ eme o ru? (b) Enọ vẹ ma te ta ẹme kpahe?
EZAE nọ i bu te udhosa gbe ikpegbọvo a keria wariẹ họ evaọ ọgwa ologbo jọ nọ o wọhọ nọ o kẹle etẹmpol nọ o rrọ Jerusalẹm. Stivin o dikihẹ aro rai. Fiki Stivin nọ a bi ro guẹdhọ ogbẹgwae Sanhẹdrin na o rọ keria na. Iguẹdhọ na yọ ahwo nọ ogaga o rọ obọ nọ a wo uvumọ adhẹẹ kẹ olele Jesu nana ha. Ohwo nọ o se ọgbegwae na kokohọ họ Ozerẹ Okpehru nọ a re se Kayafas, ọnọ ọ jọ ohwo-agbara ogbẹgwae Sanhẹdrin na evaọ okenọ a ro bruoziẹ uwhu kpe Jesu evaọ emerae jọ nọ i kpemu na. Kọ ọzo u bi mu Stivin?
2 Ovao Stivin o jọ oghẹrẹ jọ evaọ oke nana. Nọ iguẹdhọ na i bi rri rie na, a tẹ ruẹ nọ ovao riẹ “o wọhọ ovao ukọ-odhiwu.” (Iruẹru 6:15) Ikọ-odhiwu e rẹ wha ovuẹ Jihova Ọghẹnẹ se ahwo fikiere ozọ u re mu ai hi, ukpoye, udu o rẹ jarai dhedhẹ. Yọ ere o jọ kẹ Stivin. Iguẹdhọ egeva yena a tubẹ ruẹ e riẹ ere dede. Eme o fiobọhọ kẹe nọ ozọ u gbe je ro mu ei hi?
3 Ileleikristi inẹnẹ a rẹ sai wuhrẹ eware buobu no uyo onọ yena ze. U te je fo nọ ma rẹ riẹ oware nọ o wha riẹ ze nọ Stivin ọ rọ rẹriẹ ovao dhe uye nana. Eme ọ ta rọ thọ ẹrọwọ riẹ no vẹre? Kọ ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele iei?
“A . . . Bẹbẹ Ahwo na” Họ (Iruẹru 6:8-15)
4, 5. (a) Oghẹrẹ vẹ Stivin o ro fiobọhọ evaọ ukoko na? (b) Ẹvẹ Stivin ọ rọ jọ ohwo nọ “aruoriwo gbe ogaga Ọghẹnẹ o vọ oma”?
4 Ma wuhrẹ no vẹre inọ Stivin o je fiobọhọ gaga evaọ ukoko Ileleikristi okpokpọ na. Ma jọ uzoẹme nọ o vrẹ na ruẹ nọ ọ jọ usu ezae ihrẹ nọ i wo omaurokpotọ nọ e rọwo nọ a re ru iruo nọ ikọ na e kẹ rai. Nọ ma te roro kpahe eware sa-sa nọ Ọghẹnẹ ọ rehọ e riẹ ru, ma rẹ ruẹ nọ o gine wo omaurokpotọ. Ma jọ Iruẹru Ikọ 6:8 se nọ o ru “eware igbunu gbe eware eka” wọhọ epanọ ikọ na jọ i ru. Ma te je se nọ ọ jọ ohwo nọ “aruoriwo gbe ogaga Ọghẹnẹ o vọ oma.” Eme oyena u dhesẹ?
5 Ẹme Griki nọ a fa “aruoriwo . . . Ọghẹnẹ” na a sae jẹ fae “uwowou.” O jọ vevẹ nọ Stivin ọ jọ wowou, dhedhẹ, onọ o jẹ lẹliẹ oma riẹ were amọfa. Okenọ ọ jẹ ta ẹme, ọ ta eme nọ i duobọte ahwo udu, onọ u dhesẹ kẹ ae nọ uzẹme ọ be ta na, yọ ẹme na ọ sai fiobọhọ kẹ ae. Ogaga o vọ riẹ oma keme ẹzi Jihova o jọ kugbei, yọ ọ jẹ romakpotọ ru oware nọ ẹzi na ọ jẹ kpọe ru. Ọ jẹ rehọ ekẹ gbe eware nọ ọ rẹ sai ru ro fu uke he, ukpoye ọ rọ ujiro kpobi kẹ Jihova je wo ororokẹ kẹ ahwo nọ ọ jẹ ta ẹme kẹ. Agbẹta nọ ahwo nọ a jẹ wọso ẹe na a je ro rri rie nọ ọ te rehọ ahwo egagọ rai mi ai no na.
6-8. (a) Erue ivẹ vẹ ewegrẹ Stivin a gu fihọ iẹe uzou, kọ fikieme? (b) Oghẹrẹ vẹ oriruo Stivin o sai ro fiobọhọ kẹ Ileleikristi nẹnẹ?
6 Ezae jọ a daoma re a lele Stivin vro avro, rekọ “a sae rọ oma za areghẹ gbe ẹzi ọfuafo nọ ọ jẹ kpọe ta ẹme he.” a Fikinọ a sae roma zae he, a tẹ “lẹlẹ bẹbẹ ahwo jọ họ” re a gu erue fihọ iẹe uzou. A tẹ jẹ “bẹbẹ ahwo na,” ekpako na, gbe otu ikere-obe na họ, a tẹ jabọ kru Stivin, kẹsena a tẹ rehọ iẹe kpobọ Sanhẹdrin na. (Iruẹru 6:9-12) Eware ivẹ ewegrẹ na i gu fihọ iẹe uzou inọ o ru: Ọ be ta eme-aghọ kpahe Ọghẹnẹ gbe Mosis. Evaọ oghẹrẹ vẹ?
7 Enọ i je gu erue fihọ Stivin uzou na a ta nọ ọ be ta eme-aghọ kpahe Ọghẹnẹ keme ọ ta eme iyoma kpahe “oria ọrẹri nana,” koyehọ, etẹmpol nọ o jọ Jerusalẹm. (Iruẹru 6:13) A ta nọ ọ ta eme iyoma kpahe Uzi Mosis na fikiere Mosis ọ ta eme-aghọ kpahe na, gbe inọ o bi nwene iruemu nọ Mosis o fihọtọ kẹ ae. Ahwo Ju na a rẹ rehọ eware nana nọ a ta nọ o ru na zaharo vievie he keme a se etẹmpol na gbe omoware kpobi nọ o rrọ Uzi Mosis na gboja gaga, gbe izi obọrai buobu nọ a fiba Uzi na. Eware nọ a gu fihọ iẹe uzou i dhesẹ i rie fihọ ekpehre ohwo nọ o fo uwhu!
8 U yoma kẹhẹ inọ ahwo nọ a rrọ egagọ erue a be hae rehọ idhere ẹghẹ nana wha uye se idibo Ọghẹnẹ. Rite inẹnẹ na, ahwo egagọ erue a gbẹ be bẹbẹ ahwo egọmeti họ re a kpokpo Isẹri Jihova. Eme ma re ru nọ a te bi gu erue fihọ omai uzou? Ma sai wuhrẹ eware buobu mi Stivin.
O Se Isẹri Ududu Kpahe “Ọghẹnẹ Oruaro Na” (Iruẹru 7:1-53)
9, 10. Eme ahwo jọ a ta kpahe eme nọ Stivin ọ ta evaọ aro Sanhẹdrin na, kọ eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ?
9 Wọhọ epanọ ma ta evaọ obọ emuhọ uzoẹme na, Stivin ọ jọ dhedhẹ, yọ ovao riẹ o jọ wọhọ ovao ukọ-odhiwu evaọ okenọ a jẹ bọwo iẹe ota na. Kayafas o rri rie, ọ tẹ nọe nọ: “Kọ eme nana uzẹme?” (Iruẹru 7:1) Stivin o te wo uvẹ nọ ọ rẹ rọ ta ẹme. Ọ tẹ ginẹ ta ẹme ududu!
10 Ahwo jọ a ta kpahe eme nọ Stivin ọ ta na nọ, dede nọ ọ ta ẹme oke lelehie, ọ ta eme nọ i dhesẹ nọ ọrue a gu fihọ iẹe uzou na ha. Rekọ evaọ uzẹme, emamọ oriruo Stivin o fihotọ kẹ omai evaọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ “ta ẹkẹ-unu” mai evaọ usi uwoma na. (1 Pita 3:15) Kareghẹhọ nọ oware nọ a ta nọ Stivin o ru họ, ọ ta eme-aghọ kpahe Ọghẹnẹ gbe Mosis, inọ ọ ta eme iyoma kpahe etẹmpol na gbe Uzi na. Fikiere Stivin ọ tẹ ta ẹme kpahe etoke esa evaọ ikuigbe ahwo Izrẹl, nọ ọ jọ romatotọ fodẹ ugogo eware jọ. Joma ta ẹme kpahe etoke esa nana ọvuọvo.
11, 12. (a) Fikieme Stivin ọ rọ ta ẹme kpahe oriruo Abraham? (b) Fikieme Stivin ọ rọ fodẹ Josẹf evaọ ẹme riẹ?
11 Etoke esẹ-esẹ ahwo Izrẹl. (Iruẹru 7:1-16) Abraham nọ ahwo Ju a wo adhẹẹ kẹ gaga Stivin ọ kake ta kpahe. Oware nọ Stivin ọ riẹ nọ aikpobi a jọ rọwokugbe o ro muhọ. Ọ ta nọ Jihova nọ ọ rrọ “Ọghẹnẹ oruaro na” ọ kake romavia kẹ Abraham evaọ Mẹsopotemia. (Iruẹru 7:2) Uzẹme riẹ họ, ọzae na ọ jọ ọrara evaọ Ẹkwotọ Eyaa na. Abraham o wo etẹmpol hayo Uzi Mosis na ha. Fikiere ohwo ọvo ọ sae robọ sudu ta nọ a re wo etẹmpol na hayo izi ibuobu yena taure ohwo o te fi ẹrọwọ họ Ọghẹnẹ hẹ!
12 Josẹf nọ o no uyẹ Abraham ze yọ ohwo jọ nọ ahwo Ju na a wo adhẹẹ kẹ gaga re, rekọ Stivin ọ kareghẹhọ ae nọ inievo Josẹf nọ e rrọ esẹ erua Izrẹl a gboja kẹ ọzae okiẹrẹe yena a tẹ zẹe kpohọ igbo. O make jọ ere na, Ọghẹnẹ ọ rehọ e riẹ siwi ahwo Izrẹl evaọ okenọ ohọo u je mu. Stivin ọ riẹ nọ oware nọ o via kẹ Jesu o wọhọ onọ o via kẹ Josẹf, rekọ ọ ta ẹme rri obei he re ahwo nọ ọ jẹ ta ẹme kẹ na a sae gbẹ gaviezọ kẹe te epanọ o sai kri te kpobi.
13. Ẹvẹ ẹme nọ Stivin ọ ta kpahe Mosis u ro dhesẹ nọ ota a bọwo e riẹ, kọ eme ma muẹrohọ evaọ ẹme riẹ na?
13 Oke Mosis. (Iruẹru 7:17-43) Stivin ọ ta eme buobu kpahe Mosis. Ọ riẹ ru keme ibuobu ahwo nọ a jọ Sanhẹdrin na yọ ahwo Sadusi, enọ e siọ ebe Ebaibol na nọ i kiọkọ kpobi ajọkpaọ enọ Mosis o kere. Kareghẹhọ re inọ ahwo na a ta nọ Stivin ọ ta eme-aghọ kpahe Mosis. Stivin ọ ta eme nọ i dhesẹ nọ ota a be bọwo iẹe na, keme o dhesẹ kẹ ae nọ o wo adhẹẹ kẹ Mosis gbe Uzi na gaga. (Iruẹru 7:38) Ọ ta nọ ahwo nọ Mosis omariẹ ọ jẹ daoma siwi dede a se riẹ re. A se riẹ evaọ okenọ ọ jọ ikpe udhuvẹ, yọ makọ okenọ ikpe udhuvẹ e vrẹ no, ahwo na a wọso ẹe unuẹse buobu ghele. b Enẹ Stivin ọ rọ ta ẹme kpahe oware jọ nọ ma re muẹrohọ gaga inọ: Ahwo Ọghẹnẹ a wọso enọ Jihova o romu re a su ae unuẹse buobu.
14. Eme Stivin ọ rehọ oriruo Mosis ru vẹ?
14 Stivin ọ kareghẹhọ ahwo na nọ Mosis ọ ruẹaro inọ ọruẹaro jọ nọ ọ wọhọ Mosis ọ te romavia evaọ Izrẹl. Kọ ono ọ te jọ ọruẹaro yena, kọ a ti dede iei rehọ? Obọ ekuhọ ẹme riẹ Stivin ọ jọ kẹ uyo enọ yena. U wo ẹme ọfa jọ nọ o wuzou nọ ọ ta kpahe inọ: Mosis o wuhrẹ nọ oghẹrẹ otọ kpobi o rẹ sae jọ ọrẹri wọhọ epanọ o via kẹ otọ nọ ure o jẹ jọ to na, oria nọ Jihova ọ jọ ta ẹme kẹe. Fikiere, kọ uwou ovo jọ ọvo, wọhọ etẹmpol nọ o jọ Jerusalẹm na, Jihova ọ gwọlọ nọ a jọ gọe? Joma ruẹ.
15, 16. (a) Fikieme Stivin ọ rọ ta ẹme kpahe uwou-udhu na? (b) Oghẹrẹ vẹ Stivin ọ rọ ta ẹme kpahe etẹmpol na evaọ ẹme riẹ?
15 Uwou-udhu na gbe etẹmpol na. (Iruẹru 7:44-50) Stivin ọ kareghẹhọ ogbẹgwae na nọ taure a tẹ te bọ etẹmpol fihọ Jerusalẹm dede, Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Mosis nọ a bọ uwou-udhu nọ a rẹ sae wọ no oria ruọ oria, nọ a rẹ jọ gọe. Kọ ohwo jọ ọ sae dariẹ ta nọ etẹmpol na o woma vi uwou-udhu na kpakiyọ Mosis omariẹ ọ jọ etẹe gọ Ọghẹnẹ?
16 Uwhremu na nọ Solomọn ọ bọ etẹmpol na fihọ Jerusalẹm no, ọ ta ẹme jọ nọ ọ wuzou gaga evaọ olẹ riẹ. Stivin ọ ta nọ, “Ọnọ Ọ Mai Kpehru na ọ rẹ rria iwou nọ a rọ abọ bọ họ.” (Iruẹru 7:48; 2 Irv. 6:18) Jihova ọ sae rehọ etẹmpol jọ ru ẹjiroro riẹ gba, rekọ etẹmpol na ọ gbẹ make riẹ hẹ o re ru oware nọ ọ gwọlọ ghele. Kọ fikieme ahwo nọ a be gọe a re ro roro nọ uwou nọ ahwo a rehọ abọ bọ ọvo a sae jọ gọe? Stivin ọ tẹ rehọ ẹme nọ ọ rrọ obe Aizaya ku ẹme nana họ inọ: “Odhiwu na họ agbara-uvie mẹ, yọ otọakpọ na họ akpala nọ mẹ rẹ rọ awọ kpahe. Oghẹrẹ uwou vẹ wha rẹ sae bọ kẹ omẹ? ere Jihova ọ ta. Hayo kọ diẹse họ oria eriosehọ mẹ? Obọ mẹ u ru eware nana kpobi, o gbẹ rrọ ere?”—Iruẹru 7:49, 50; Aiz. 66:1, 2.
17. Oghẹrẹ vẹ eme nọ Stivin ọ ta i ro dhesẹ nọ (a) ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe na a wo ikpehre iruemu, gbe nọ (b) o ru oware ọvo thọ họ?
17 Ma te roro kpahe eme kpobi nọ Stivin ọ ta no na, ma rẹ ruẹ nọ o dhesẹ vevẹ nọ ahwo nọ a be bọwo iẹe ota na a wo ikpehre iruemu. O dhesẹ nọ Jihova ọ rẹ sai nwene iroro, yọ ọ rẹ sae rehọ oghoghẹrẹ idhere ru ẹjiroro riẹ gba. Izi hayo iruemu ẹwho nọ ahwo a fihọ e sae whaha iẹe he. Etẹmpol owowoma nọ ọ jọ Jerusalẹm na avọ izi gbe iruemu ẹwho nọ a fiba Uzi Mosis na e jẹ were ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹ Stivin na gaga. Rekọ ẹjiroro nọ Jihova ọ rọ kẹ ahwo Uzi na gbe oware nọ a rọ bọ etẹmpol na a vuhu i rie mu hu. Ma te rri rie, areghẹ Stivin ọ jẹ rọ nọ ae onọ nana inọ: Kọ ogbẹrọnọ Jihova nọ wha re yoẹme kẹ u re dhesẹ nọ wha rri Uzi na gbe etẹmpol na ghaghae? Uzẹme riẹ họ, eme nọ Stivin ọ ta i dhesẹ nọ o ru oware ọvo thọ họ, keme ọ daoma riẹ kpobi yoẹme kẹ Jihova.
18. Eme ma rẹ daoma ru rọ rehọ aro kele Stivin?
18 Eme ma rẹ sai wuhrẹ evaọ ẹme nọ Stivin ọ ta na? Ọ riẹ Ikereakere na ziezi. O gwọlọ nọ mai omamai ma rẹ hai wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ ziezi re ma sai wuhrẹ ahwo jẹ fa otọ “ẹme uzẹme na gbagba.” (2 Tim. 2:15) Ma sai je wuhrẹ epanọ ma rẹ rọ jọ wowou jẹ ta ẹme avọ onaa mi Stivin. Ahwo nọ ọ jẹ ta ẹme kẹ na a je dhuaro gaga. Ghele na, evaọ oke lelehie, ọ sae ta ẹme kpahe eware nọ tei te ahwo na a jọ rọwokugbe, eware nọ ezae yena i se gboja gaga. Ọ tẹ jẹ ta ẹme kẹ ae avọ adhẹẹ, o se ekpako na “esẹ.” (Iruẹru 7:2) Ere ọvona u fo nọ mai omamai ma rẹ rọ “udu uwowolẹ gbe adhẹẹ odidi” ta Ẹme Ọghẹnẹ kẹ ahwo.—1 Pita 3:15.
19. Oghẹrẹ vẹ Stivin o ro whowho ovuẹ ẹdhoguo Jihova kẹ Sanhẹdrin na ududu?
19 Rekọ, ma rẹ rọ fiki ozọ nọ ma gwọlọ ru ahwo eva dha ha siọ ẹme Ọghẹnẹ ba ẹta ha. Yọ ma re nwene ovuẹ ẹdhoguo Jihova ha fikinọ ma gwọlo ru eva were ahwo. Stivin o fi emamọ oriruo hotọ. Ọ ruẹ vuhumu nọ emamọ eme yena kpobi nọ ọ ta evaọ aro Sanhẹdrin na i ru iguẹdhọ yena nọ i wo omorro na nwene ghele he. Fikiere, nọ o je ku ẹme riẹ họ, ẹzi ọfuafo na ọ tẹ wọe ta ẹme ababọ ozọ. O dhesẹ kẹ ae nọ a wọhọ esẹ-esẹ rai nọ e siọ Josẹf, Mosis, gbe eruẹaro na kpobi. (Iruẹru 7:51-53) Iguẹdhọ nana họ enọ i kpe Mesaya na nọ Mosis avọ eruẹaro na kpobi a ruẹaro kpahe na. Fikiere, ma sae ta nọ ae họ ahwo nọ a tubẹ mae raha Uzi Mosis na dede!
“Olori Jesu, Rehọ Uzuazọ Mẹ” (Iruẹru 7:54–8:3)
“Nọ a yo eme nana eva e tẹ dha ae thesiwa evaọ udu rai, a te mu akọ họ ẹre bi mu ofu kẹe.”—Iruẹru 7:54
20, 21. Eme Sanhẹdrin na a ru nọ a yo eme Stivin, kọ ẹvẹ Jihova ọ rọ kẹe udu?
20 Iguẹdhọ na e sae vro eme nọ Stivin ọ ta na ha, fikiere eva e tẹ dha ae gaga. A gbe wo omovuọ họ, a te mu akọ họ ẹre fiki Stivin. Ọzae owoma yena ọ ruẹ nọ a te re ohrọ riẹ hẹ, oware ovona nọ o via kẹ Jesu Olori riẹ o be te via kẹe na.
21 O gwọlọ nọ Stivin ọ rẹ gudu re ọ sae rẹriẹ ovao dhe oware nọ o be te via kẹe na. Yọ ma riẹ nọ eruẹaruẹ nọ Jihova o dhesẹ kẹe e tuduhọ iẹe awọ gaga. Stivin ọ ruẹ oruaro Ọghẹnẹ, ọ tẹ jẹ ruẹ Jesu nọ o dikihẹ obọze Jihova! Nọ Stivin ọ be ta oware nọ ọ be ruẹ na, enọ e be rehọ iẹe guẹdhọ na a tẹ rehọ abọ di ezọ rai. Fikieme a ro ru ere? Keme Jesu ọ ta kẹ ogbẹgwae ọvo nana evaọ omoke jọ nọ o vrẹ na inọ ọye họ Mesaya na, gbe nọ ọ te keria obọze Ọsẹ riẹ kẹle na. (Mak 14:62) Eruẹaruẹ nọ Stivin ọ ruẹ na i dhesẹ nọ uzẹme Jesu ọ ta. Ogbẹgwae Sanhẹdrin na o vivie Mesaya na je kpei! Aikpobi a tẹ họrọ mu Stivin, a tẹ rọ itho fi ei kpe. c
22, 23. Ẹvẹ uwhu Stivin o rọ wọhọ ọrọ Olori riẹ, kọ ẹvẹ Ileleikristi nẹnẹ a sae rọ gudu wọhọ Stivin?
22 Okenọ Stivin o je whu, udu o jariẹ dhedhẹ. O fievahọ Jihova, yọ ọ rọvrẹ enọ i kpe riẹ nwane wọhọ epanọ Olori riẹ o ru. Ọ ta nọ, “Olori Jesu, rehọ uzuazọ mẹ.” O sae jọ nọ ọ ta ere fikinọ ọ gbẹ jẹ jọ eruẹaruẹ ruẹ Ọmọ ohwo nọ ọ rrọ kugbe Jihova. Avro ọ riẹ hẹ inọ Stivin ọ riẹ nọ Jesu ọ ta inọ: “Mẹ họ ẹkparomatha na gbe uzuazọ na.” (Jọn 11:25) Ukuhọ riẹ, Stivin ọ tẹ rehọ urru oruarua lẹ se Ọghẹnẹ inọ: “Jihova, who kele uzioraha nana rọ kẹ ae he.” Nọ ọ ta ere no, o te kie ruọ owezẹ uwhu.—Iruẹru 7:59, 60.
23 Ere Stivin ọ rọ jọ ohwo ọsosuọ nọ a kpe fikinọ ọ rrọ olele Jesu. (Rri ẹkpẹti na “ A Kpe Rie Fikinọ O je Se Isẹri” evaọ ẹwẹ-obe avọ 48.) Yọ ọye họ ohwo urere he. Rite oke mai nana, enọ e wọ egagọ erue họ uzou, ahwo egọmeti egeva, gbe amọfa nọ e be wọso egagọ uzẹme a kpe idibo Jihova jọ no. O make rrọ ere na, ma wo ẹjiroro nọ ma rẹ rọ gudu wọhọ epanọ Stivin o ru. Jesu yọ Ovie nọ o bi su enẹna, yọ Ọsẹ riẹ ọ kẹ riẹ ogaga nọ u vi orọ ewegrẹ kpobi. Ọ te kpare ilele riẹ kpobi nọ i lele i te urere ziọ uzuazọ, yọ oware ovo o sae whaha iẹe he.—Jọn 5:28, 29.
24. Oghẹrẹ vẹ Sọl o ro wobọ evaọ okenọ a je kpe Stivin, kọ oghẹrẹ vẹ uwhu Stivin na u ro fiobọhọ kẹ Ileleikristi efa?
24 U wo ọmoha jọ nọ a re se Sọl nọ ọ jọ etẹe okenọ a je kpe Stivin na. Ọ rọwo fihọ iẹe nọ a kpe Stivin. O tube je rou iwu enọ e jẹ rọ itho fi ei kpe na dede. U kri hi, o te mu ilele Jesu họ ekpokpo gaga. Rekọ uwhu Stivin na u fiobọhọ kẹ ilele na oke krẹkri. Oriruo riẹ ọ kẹ Ileleikristi na udu nọ a ro thihakọ ukpokpoma makọ rite uwhu. U te no ere no, Sọl nọ o zihe ruọ Pọl uwhremu na, ọ vioja fikinọ o wobọ evaọ okenọ a kpe Stivin. (Iruẹru 22:20) O fiobọhọ evaọ okenọ a je kpe Stivin, rekọ uwhrumu na ọ ta nọ: “Mẹ jọ ọnọ ọ jẹ ta eme-aghọ, ọnọ o je kpokpo ilele riẹ, jẹ ta eme ẹsọ kẹ ae.” (1 Tim. 1:13) O rrọ vevẹ inọ, Stivin avọ eme nọ ọ ta ẹdẹ yena e thọrọ Pọl ẹro ho. Eme jọ nọ Pọl ọ ta je kere e wọhọ eme nọ Stivin ọ ta. (Iruẹru 7:48; 17:24; Hib. 9:24) U te oke jọ, Pọl o lele oriruo ẹrọwọ gbe udu nọ Stivin o fihotọ, ọzae nọ “aruoriwo gbe ogaga Ọghẹnẹ o vọ oma” na. Onọ na họ, kọ ma ti ru ere re?
a Ahwo na jọ nọ a jẹ wọso ẹe na a jọ utu nọ a je se “Isinagọgo Enọ A Si No Igbo.” O sae jọ nọ ahwo Rom a mu rai vẹre a te siobọno ai no, hayo ẹsejọhọ a jọ erigbo nọ a siobọno nọ i kurẹriẹ ruọ egagọ ahwo Ju. Ejọ rai i no Silisia ze, ubrotọ nọ Sọl nọ ọ jọ ohwo Tasọs o no ze. Ebaibol na ọ ta ha sọ Sọl ọ jọ usu ahwo Silisia nọ a sae roma za Stivin hi na.
b Eme jọ nọ Stivin ọ ta na, whọ rẹ sae jọ oria ofa ruẹ e rai evaọ Ebaibol na ha. Eme wọhọ, oghẹrẹ nọ a wuhrẹ Mosis te evaọ Ijipti, unuikpe nọ ọ jọ okenọ ọ kake dhẹ no Ijipti, gbe epanọ ọ rria Midia kri te.
