1, 2. Enwene vẹ ọ ruọ akpọ na no umuo oke Noa rite oke Abram, kọ ẹvẹ onana o jọ Abram oma?

ABRAM ọ kpare ovao bi rri uwou-ẹdhọ ulogbo nọ o rrọ okpẹwho Ọr nọ ọ be rria na. * Ahwo a bi ru edo evaọ uwou-ẹdhọ na, yọ iwiri i bi kuye noi ze. Izerẹ ẹdhọ ọvẹre na a je mu idhe họ edhe no. Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ Abram nọ o kuoma rẹriẹ be nya vrẹ, bi nuhu uzou, yọ o mu ovao họ. Nọ o bi zihe kpobọ uwou riẹ na, o be kẹe uye inọ edhọgọ e da ẹwho Ọr fia no. Anwọ oke Noa ze, edhọgọ e da oria kpobi fia.

² Nọ a yẹ Abram yọ Noa o whu te ikpe ivẹ no. Nọ Noa avọ uviuwou riẹ a no eva okọ na ze okenọ Owhe Ologbo na o ku vrẹ no, o dhe idhe kẹ Jihova Ọghẹnẹ, yọ Jihova o ru nọ usi-ame o rọ romavia evaọ ẹgho na. (Emu. 8:20; 9:12-14) Egagọ uzẹme ọvo e jọ otọakpọ na oke yena. Rekọ nọ ahwo-akpọ a bi dhe ebuebu na, egagọ uzẹme i te muhọ ekiekpo. Ahwo buobu a te mu edhọ họ ẹgọ. Makọ Tera ọsẹ Abram dede ọ jẹ gọ ẹdhọ, yọ ẹsejọhọ ọ jẹ kare emedhọ re.—Jos. 24:2.

3. Nọ oke o be nyaharo na, oghẹrẹ ohwo vẹ Abram ọ jọ, kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no oyena ze?

³ Rekọ Abram ọ jọ ere he. O wo ohẹriẹ fiki ẹrọwọ nọ o fihọ Jihova. Nọ ikpe buobu e ruọ emu no, Pọl ukọ na o se rie “ọsẹ enọ e rọwo kpobi.” (Se Ahwo Rom 4:11.) Joma ta kpahe oware nọ u fi obọ họ kẹ Abram wo oghẹrẹ ẹrọwọ otiọye na. Onana u ti fi obọ họ kẹ omai riẹ epanọ ma sae rọ bọ ẹrọwọ mai ga.

4, 5. Ono ma sae ta nọ o wuhrẹ Abram kpahe Jihova, kọ fikieme ma sae rọ ta ere?

⁴ Ẹvẹ Abram ọ rọ riẹ kpahe Jihova? Evaọ oke yena, ahwo jọ a jọ otọakpọ na nọ a jẹ gọ Jihova. Omọvo rai jọ họ Shẹm. Dede nọ ọye họ ọmọ ọkpako Noa ha, odẹ riẹ Ebaibol na ọ kake fodẹ ẹsibuobu. Ẹsejọhọ o jọ ere keme Shẹm ọ jọ ohwo nọ o wo ẹrọwọ gaga. * Nọ Owhe na o ku vrẹ no, Noa o se Jihova “Ọghẹnẹ Shẹm.” (Emu. 9:26) Shẹm o wo adhẹẹ kẹ Jihova gbe egagọ uzẹme.

⁵ Kọ Abram ọ riẹ Shẹm? O sae jọ ere. Dae roro epanọ eva e jẹ were Abram te okenọ ọ gbẹ jọ ọmaha nọ ọ be ruẹ Shẹm, ọsẹ-ode riẹ nọ ọ rria vrẹ ikpe udhusoi akuane (400) no. Shẹm ọ rọ ẹro ruẹ akpọ omuomu nọ ọ jariẹ taure Owhe Ologbo na o te ti ku. Ọ ruẹ Owhe Ologbo nọ o kpe ahwo omuomu na, ọ ruẹ erẹwho ọsosuọ nọ a fa evaọ oke yena nọ ahwo a bi dhe ebuebu na. Ọ tẹ jẹ ruẹ ẹbẹbẹ nọ aghẹmeeyo Nimrọd o wha ze okenọ ọ bọ Bebẹl. Shẹm o kuomagbe ahwo nọ a jẹ bọ uwou na ha, fikiere okenọ Jihova o fi ohẹriẹ họ ẹvẹrẹ ahwo na, Shẹm avọ uviuwou riẹ a gbẹ jẹ ta ẹvẹrẹ ọsosuọ nọ Noa ọ jẹ ta na. Abram yọ ohwo uviuwou Shẹm. Ababọ avro, Abram ọ jẹ kẹ Shẹm adhẹẹ gaga. U te no ere no, Abram ọ jọ kugbe Shẹm ikpe buobu taure Shẹm o te ti whu. Fikiere, o sae jọnọ Abram o wuhrẹ kpahe Jihova mi Shẹm, ọsẹ-ode riẹ.

6. (a) Eme u dhesẹ nọ Abram o wuhrẹ oware jọ no Owhe Ologbo na ze? (b) Oghẹrẹ uzuazọ vẹ Abram avọ Serai a yeri?

⁶ Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, Abram o wuhrẹ oware jọ no Owhe Ologbo na ze. Ọ gba riẹ mu nọ o re ru oreva Ọghẹnẹ wọhọ epanọ Noa o ru. Oyejabọ nọ Abram o ro siomano edhọgọ nọ i je titi evaọ ẹwho Ọr, makọ evaọ uviuwou riẹ dede. Nọ u te oke jọ, Abram o te wo emamọ aye. Ọ rehọ Serai, emamọ aye nọ o wo erru ziezi nọ ọ be gọ Jihova. * Dede nọ a yẹ  ọmọ họ, aimava na a jẹ rọ evawere gọ Jihova. Aimava a yọrọ Lọt no emaha ze, ọmọ-oniọvo Abram nọ ọsẹgboni riẹ a whu seba.

7. Edhere vẹ ilele Jesu a rẹ rọ rehọ aro kele oriruo Abram?

⁷ Abram o kiuke ku egagọ Jihova ẹdẹvo ho re ọ nyae gọ edhọ nọ ahwo ẹwho na a jẹ gọ. Avọ aye riẹ a gba riẹ mu nọ a re siomano iruemu ahwo na. Ma tẹ gwọlọ wo ọkpọ ẹrọwọ riẹ, o gwọlọ nọ ma re ru epọvo na re. U re no omai eva ze re ma siomano iruemu iyoma nọ amọfa a bi ru. Jesu ọ ta nọ ilele riẹ a “rọ erọ akpọ na ha,” gbe nọ akpọ na o ti mukpahe ae fiki onana. (Se Jọn 15:19.) Otẹrọnọ o be kẹ owhẹ uye nọ ahwo uviuwou hayo ahwo ẹwho ra a siọ owhẹ fikinọ whọ be gọ Jihova, kareghẹhọ nọ whẹ ọvo onana o via kẹ no ho. Whọ be rọ aro kele emamọ oriruo Abram avọ Serai, enọ e gọ Ọghẹnẹ avọ ẹrọwọ evaọ oke nọ u kpemu.

8, 9. (a) Eme Abram ọ ruẹ nọ o rẹ thọrọ iẹe ẹro ho? (b) Eme Jihova ọ ta kẹ Abram?

⁸ Ẹdẹjọ, Abram ọ ruẹ oware jọ nọ o rẹ thọrọ iẹe ẹro vievie he. Jihova ọ vuẹ riẹ uwou jọ. Ebaibol na ọ fodẹ oware kpobi nọ o via ha, rekọ o ta nọ “Ọghẹnẹ oruaro” ọ romavia kẹe. (Se Iruẹru Ikọ Na 7:2, 3.) Ẹsejọhọ Abram ọ ruẹ oruaro Ọghẹnẹ Erumeru na evaọ oma ukọ-odhiwu nọ Ọghẹnẹ o vi nyae vuẹe uwou na. O sai mu owhẹ ẹro nọ eva e were Abram gaga nọ ọ ruẹ ohẹriẹ nọ o rrọ Ọghẹnẹ uzuazọ na avọ edhọ nọ ahwo oke yena a jẹ gọ.

⁹ Kọ eme Jihova ọ ta kẹ Abram? Ọ ta kẹe nọ: “Tovrẹ no evaọ ẹwho ra no, siọ uyẹ ra ba, ze ẹwho nọ me re ti dhesẹ kẹ owhẹ.” Jihova ọ fodẹ ẹwho nọ o bi ti kpohọ na kẹe he, ọ ta ọvo nọ o ti dhesẹ iẹe kẹe. Rekọ oware nọ Abram ọ te kaki ru họ, ọ te kwa no ẹwho riẹ jẹ nyasiọ uwou gbe imoni riẹ ba. Whaọ evaọ unuakpọ yena, ahwo a rri uviuwou rai ghaghae. Fikiere, re ohwo ọ kwa siọ imoni riẹ ba kpohọ ugbothabọ jọ u yoma vi ẹsenọ o whu no dede.

10. Fikieme ma sae rọ ta nọ o jọ bẹbẹ kẹ Abram avọ Serai re a kwa no ẹwho Ọr?

¹⁰ O jọ bẹbẹ kẹ Abram re ọ kwa no Ọr. Imuẹro i dhesẹ nọ Ọr yọ okpẹwho nọ efe ọ dafia. (Rri ẹkpẹti na,  “Ẹwho nọ Abram Avọ Serai A Nya Seba Na.”) Eware nọ a tọ ku i dhesẹ nọ emamọ iwou e jọ okpẹwho Ọr; iwou jọ i wo ibriwou ikpegbivẹ hayo bu viere nọ a bọ wariẹ ẹtighẹ họ nọ ahwo uviuwou gbe idibo buobu a rẹ rria. Ẹwho na o wo eria nọ a rẹ jọ ruẹ emamọ ame, eria  nọ e fo nọ a rẹ jọ kuame gbe eria nọ a re ku ezuzu fihọ. Ofariẹ, kareghẹhọ nọ evaọ oke yena yọ aimava na a kpako no, o sae jọnọ Abram ọ kpako vrẹ ikpe udhosa gbe ikpe no, yọ Serai ọ vrẹ ikpe udhosa no. Ababọ avro, ọ gwọlọ nọ ọ rẹ rẹrote Serai ziezi, nwane wọhọ epanọ ọzae kpobi nọ o you aye riẹ o re ru na. Dae rehọ iẹe nọ whọ rrọ etẹe nọ aimava a be jiroro na, be ruawa kpahe epanọ eware e te jọ kẹ ae evaọ obonọ a be kwa kpohọ na. Avro ọ riẹ hẹ inọ eva e were Abram gaga nọ Serai ọ rọwo nọ ọ rẹ nya. U no aye na eva ze re ọ nya siọ akpọriọ na kpobi ba, wọhọ epanọ u no ọzae riẹ eva ze na.

11, 12. (a) Taure Abram avọ uviuwou riẹ a te ti no Ọr, didi iroro a jẹ, kọ ọruẹrẹfihotọ vẹ a ru? (b) Eme ma rẹ sae ta nọ o via evaọ ẹdẹ nọ a ro no ẹwho na?

¹¹ Nọ aimava a gbaemu no nọ a rẹ kwa, a te mu oma họ ẹruẹrẹhọ kẹ erẹ na. O gwọlọ nọ a re koko eware buobu họ nọ a te wha lele oma. Ẹsejọhọ a jẹ nọ omarai nọ: Eware vẹ ma rẹ wha lele oma, evẹ ma rẹ seba? Ẹbẹbẹ nọ ọ mae rro họ, epanọ a ti ru ahwo uviuwou rai nọ i bi lele ai rria. Kọ ẹvẹ a ti ru Tera ọsẹ Abram? A tẹ jiroro nọ o re lele ai nya re a rẹro tei. U muẹro nọ eva e were Tera kpahe onana keme Ebaibol ọ ta nọ Tera họ ọnọ ọ rehọ uviuwou na no Ọr. Ẹsejọhọ evaọ oke nana yọ Tera o siobọno edhọgọ no. Lọt ọmọ-oniọvo Abram o lele i rai re.—Emu. 11:31.

¹² Ukuhọ riẹ, ẹdẹ nọ a bi ti ro no ẹwho na o te te. Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ uviuwou na soso nọ a koko oma họ otafe okpẹwho na. A kwa eware vọ ehru ekamẹle gbe eketekete, a ruẹrẹ igodẹ gbe erao efa nọ a te wha lele oma họ re, ahwo uviuwou na gbe idibo Abram kpobi a ruẹrẹ oma kpahe kẹ erẹ na no yọ oma o be were ae. * Ẹsejọhọ aikpobi a tẹrovi Abram, be hẹrẹ okenọ ọ te rọ vuẹ ae nọ a mu onya họ. U kri hi, a tẹ ruọ edhere, yọ a gbe zihe ze Ọr ofa ha.

13. Oghẹrẹ vẹ idibo Jihova buobu nẹnẹ a be rọ rehọ aro kele oriruo Abram avọ Serai?

¹³ Isẹri Jihova buobu nẹnẹ a be kwa kpohọ eria nọ a mae jọ gwọlọ etausiuwoma. Efa i bi wuhrẹ ẹvẹrẹ ọkpokpọ re a sae ta usiuwoma kẹ ahwo buobu. Inievo jọ dede a be dawo idhere efa nọ a sae rọ ta usiuwoma na, onọ a je ru vẹre he. Inievo nana a be kpairoro vrẹ eware jọ re a sae rọ usiuwoma ota na karo. Oyena  u kiehọ gaga, yọ a be rọ ere rehọ aro kele oriruo Abram avọ Serai. Ma te bi dhesẹ ọkpọ ẹrọwọ otiọye, o rẹ sai mu omai ẹro nọ eghale nọ i ti no obọ Jihova te omai i ti bu vi eware nọ ma nya seba. Ọ rẹ siọ ahwo nọ a wo ẹrọwọ ba ẹghale he. (Hib. 6:10; 11:6) Kọ ọ ghale Abram?

14, 15. Ẹvẹ erẹ no Ọr kpohọ Heran o jọ, kọ fikieme Abram ọ rọ jiroro nọ a wohọ Heran omoke jọ?

¹⁴ Nọ ahwo na avọ erao na a tẹ nya te oria, a ve serihọ. Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ Abram avọ Serai nọ a rrọ ehru eketekete bi kpohọ obonọ a riẹ hẹ na, a tẹ dhẹ te oria a vẹ rọ owọ nya omojọ, yọ a bi gbiku ghelọ edo igogo nọ a gba họ erao na. Ẹmẹrera na, ohwo kpobi ọ tẹ te riẹ epanọ a rẹ whẹ uwou-udhu họ jẹ fariẹ ae, gbe epanọ a re ro fi obọ họ kẹ Tera keria ehru ekamẹle hayo eketekete. A tẹ ruabọhọ erẹ na rọ ovao rri ofẹ ukiediwo-ọre, be nya akotọ Ethẹ Yufretis vrẹ.

¹⁵ Nọ a nya oware wọhọ emaele udhusoi akuazeza (600) no, a tẹ nya te Heran, ẹwho ekiọthuọ nọ a bọ iwou-udhu riẹ wọhọ iwou-ọnyọ. Etenẹ uviuwou na soso a wohọ omoke jọ. Ẹsejọhọ a  ruẹ nọ oma Tera o gbẹ ga te epanọ a rẹ rọ rehọ iẹe nya ugbothabọ họ.

16, 17. (a) Eyaa vẹ e bọ Abram ga? (b) Ẹvẹ Jihova ọ ghale Abram te evaọ Heran?

¹⁶ Tera o te ti whu nọ ọ kpako te ikpe udhusoi akuava gbe isoi (205) no. (Emu. 11:32) Jihova ọ wariẹ lele Abram ta ẹme evaọ oke yena, onọ o lẹliẹ e riẹ wo omosasọ. Jihova ọ wariẹ ta kẹ Abram ẹme nọ ọ ta kẹe evaọ okenọ ọ gbẹ jọ Ọr, ọ tẹ jẹ ya eyaa efa kẹe. Ọ ta nọ Abram o ti zihe ruọ “orẹwho ulogbo,” gbe nọ erẹwho akpọ na kpobi i ti wo oghale fiki riẹ. (Se Emuhọ 12:2, 3.) Ọvọ nana nọ Ọghẹnẹ ọ re kugbei na o bọ riẹ ga ziezi, ọ tẹ ruabọhọ erẹ riẹ na.

¹⁷ Whaọ obọnana, ekwakwa Abram i bu gaga no keme Jihova ọ ghale riẹ evaọ Heran. Ebaibol ọ jọ etenẹ fodẹ “eware eyero riẹ kpobi nọ a koko họ, jegbe ahwo riẹ nọ a jọ obọ Heran wo.” (Emu. 12:5) Re Abram ọ sai zihe ruọ orẹwho ulogbo, o gwọlọ nọ o re wo ekwakwa efe gbe idibo buobu. Orọnikọ ẹsikpobi Jihova o re ru idibo riẹ fe he, rekọ ọ rẹ kẹ ae oware kpobi nọ a ginẹ gwọlọ re a sai ru oreva riẹ. Enẹ Abram avọ uviuwou riẹ a rọ wariẹ mu onya họ, bi kpohọ obonọ a riẹ hẹ.

18. (a) Ẹdẹ vẹ ọ jọ obọdẹ ẹdẹ evaọ ikuigbe idibo Ọghẹnẹ? (b) Obọdẹ eware efa vẹ e via evaọ Nisan 14 nọ ikpe buobu e vrẹ no? (Rri ẹkpẹti na, “ Ẹdẹ nọ O Wuzou Gaga Evaọ Ikuigbe Ebaibol.”)

¹⁸ Nọ edẹ buobu e vrẹ no, a te te ẹwho nọ a re se Kakemish, oria nọ ahwo a rẹ jọ fa ethẹ Yufretis ruọ abọ obei. Ẹdẹ nana nọ Abram ọ rọ fa ethẹ na vrẹ na yọ obọdẹ ẹdẹ evaọ ikuigbe idibo Ọghẹnẹ. Ẹdẹ nana nọ Abram ọ rọ rehọ ahwo nọ a jọ kugbei fa ethẹ Yufretis vrẹ na ọ jọ ẹdẹ avọ ikpegbene ọrọ amara nọ a se Nisan uwhremu na, evaọ ukpe 1943 B.C.E. (Ọny. 12:40-43) Otọ nọ Jihova ọ ya eyaa riẹ kẹe na o jọ ofẹ obọze ovatha-ọre. Ẹdẹ nana ọvọ nọ Ọghẹnẹ ọ re kugbe Abram o ro mu iruo họ.

19. Eme Jihova ọ fodẹ evaọ eyaa nọ ọ ya kẹ Abram, kọ eme o sae jọnọ iroro Abram e dhẹ kpohọ?

¹⁹ Abram avọ ahwo riẹ a kpohọ ofẹ  obọze ovatha-ọre, a te wohọ oria nọ ire ilogbo Morẹ e jọ, kẹle Shẹkẹm. Jihova ọ wariẹ jọ etẹe ta ẹme kẹ Abram. Ọghẹnẹ ọ ya eyaa kẹe nọ ọ te rehọ otọ na kẹ ubi riẹ hayo emọ riẹ. Kọ iroro Abram e dhẹ kpohọ ẹme nọ Jihova ọ ta evaọ ọgbọ Idẹn na, onọ ọ jọ fodẹ ‘ubi’ jọ nọ u ti siwi ahwo-akpọ no uye-oruẹ? (Emu. 3:15; 12:7) O sae jọ ere. Ẹsejọhọ oyena u fi obọ họ kẹe vuhumu nọ ọ rrọ usu ahwo nọ a ti ru ẹjiroro Jihova gba.

20. Ẹvẹ Abram o ro dhesẹ nọ ọghọ nọ Jihova o bru họ iẹe oma na o da riẹ ẹro?

²⁰ Ọghọ nọ Jihova o bru họ Abram oma o da riẹ ẹro. Nọ Abram ọ be nya kpohọ eria sa-sa evaọ ẹkwotọ na, yọ ọ be bọ egbada-idhe kẹ Jihova, ọ bọ ọjọ kẹle ire ilogbo Morẹ, ọ tẹ bọ ọfa kẹle Bẹthẹl. Ghele na ọ jẹ yọroma keme ahwo Kenan a gbẹ jẹ rria otọ na. O je se odẹ Jihova, ẹsejọhọ bi yere iei fiki epanọ Ọghẹnẹ o ti ru eware woma kẹ emọ riẹ te evaọ obaro. O sae jọnọ ọ jẹ ta usiuwoma kẹ ahwo Kenan nọ a jọ ẹkwotọ na re. (Se Emuhọ 12:7, 8.) Ababọ avro, Abram ọ te nyaku ebẹbẹ evaọ obaro. Rekọ iroro riẹ i kpohọ uwou gbe akpọriọ nọ ọ nya seba ẹwho Ọr họ. Obaro ọvo ọ tẹrovi. Obe Ahwo Hibru 11:10 o ta kpahe Abram nọ: “O je re ẹro ẹwho nọ o wo emamọ otọhotọ nọ Ọghẹnẹ ọ vo ọ fae jẹ bọ.”

21. Eware jọ vẹ ma riẹ kpahe Uvie Ọghẹnẹ nọ Abram ọ riẹ hẹ, kọ eme oyena o rẹ wọ owhẹ ru?

²¹ Mai nọ ma be gọ Jihova nẹnẹ ma riẹ eware buobu kpahe ẹwho yena nọ Abram ọ riẹ hẹ. Ma riẹ nọ ẹwho yena họ Uvie Ọghẹnẹ, gbe nọ Uvie na u muhọ esuo no evaọ obọ odhiwu. Ma tẹ jẹ riẹ nọ kẹle na Uvie na o te rọ akpọ nana te oba, gbe nọ Jesu Kristi nọ ọ rrọ Ubi Abram na họ ọnọ o bi su evaọ Uvie na. Ma te ruẹ Abraham nọ a tẹ kpare iẹe ze no, yọ evaọ oke yena o ti wo otoriẹ epanọ Jihova o ro ru ẹjiroro riẹ gba. Kọ whọ gwọlọ jariẹ evaọ okenọ Jihova o ti ru eyaa kpobi nọ ọ ya gba? O tẹ rrọ ere, rọ aro kele ẹrọwọ Abram. O gwọlọ nọ whọ rẹ kpairoro vrẹ eware jọ nọ who rri ghaghae, who re yoẹme kẹ Jihova, je ru iruo kpobi nọ ọ kẹ owhẹ avọ evawere. Nọ whọ be rọ aro kele ẹrọwọ Abram, ọnọ a se “ọsẹ enọ e rọwo kpobi” na, ọ te jọ wọhọ ọsẹ kẹ owhẹ re.