1. Eme u ru nọ Adamu avọ Ivi gbe emọ rai a gbẹ jẹ sae rueva ọgbọ Idẹn na ha, kọ eme Ebẹle ọ gwọlọ?

EBẸLE o dikihẹ bi rri igodẹ riẹ nọ e be re ẹbe evaọ akotọ ugbehru na. Ẹsejọhọ o rri vrẹ oria nọ igodẹ na e be jọ re ẹbe na kpohọ oria jọ nọ elo ọnwranwra o bi no ze. Ọ be ruẹ ọgbọdọ nọ o bi lo je bi fou kurẹriẹ ababọ eriosehọ, re ohwo ọ siọ ọgbọ Idẹn na ba ẹruọ. Oria yena ọsẹgboni riẹ a jẹ rria vẹre, rekọ obọnana aimava na hayo emọ rai a gbẹ sae rueva ọgbọ na ha. Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ Ebẹle nọ ofou o bi fou eto riẹ evaọ abọ owọwọ ẹdẹ yena, nọ ọ kpare ovao rri ehru bi roro kpahe ọnọ ọ ma riẹ na. Ẹsejọhọ o je roro sọ ahwo-akpọ a te sae wariẹ wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ ẹdẹjọ. Oware nọ Ebẹle ọ gwọlọ kpobi oye.

2-4. Oghẹrẹ vẹ Ebẹle ọ be rọ ta ẹme kẹ omai nẹnẹ?

² Ebẹle ọ be ta ẹme kẹ owhẹ nẹnẹ. Ẹsejọhọ whọ te ta nọ oyena o rẹ sae via ha. Evaọ uzẹme, u kri no nọ ọmọ avivẹ Adamu nana o ro whu. Ebẹle o zihe ruọ ẹkpẹ no, oware wọhọ ikpe idu ezeza (6,000) nọ e vrẹ. Ebaibol na ọ ta kpahe ahwo nọ i whu no inọ: “Iwhuowhu e riẹ oware ovo ho.” (Ọtausi. 9:5, 10) Ofariẹ, ma rẹ jọ Ebaibol na se ku ẹme ọvo nọ Ebẹle ọ ta ha. Kọ ẹvẹ ọ be sae rọ ta ẹme kẹ omai?

³ Pọl ukọ na o kere kpahe Ebẹle nọ: “Fiki epa orọwọ riẹ, ọ maki whu no dede na, yọ ọ gbẹ rọ ẹme ẹta.” (Se Ahwo Hibru 11:4.) Fikiere, Ebẹle ọ be rọ ẹkwoma ẹrọwọ riẹ ta ẹme kẹ omai nẹnẹ. Ebẹle họ ohwo ọsosuọ nọ o wo ẹrọwọ. Fiki ẹrọwọ ọgaga riẹ, a be ta ẹme kpahe emamọ oriruo riẹ nẹnẹ, yọ ma rẹ sae rọ aro kele iei. Ma te roro kpahe ẹrọwọ riẹ jẹ be daoma rọ aro kele iei, o rẹ wọhọ ẹsenọ ma be gaviezọ kẹ Ebẹle nọ ọ be ta ẹme kẹ omai.

⁴ Rekọ eme ma rẹ sai wuhrẹ kpahe Ebẹle gbe ẹrọwọ riẹ dede nọ a jọ Ebaibol na ta ẹme kpahe iẹe tere he? Joma wuhrẹ haro.

5. Eme Jesu o wo họ iroro evaọ okenọ ọ ta nọ Ebẹle ọ rria no “otọhọ otọ akpọ ze”? (Rri oruvẹ-obotọ na re.)

⁵ Nọ a ma Adamu avọ Ivi no, o nwani kri ga hrọ họ re a te ti yẹ Ebẹle. Jesu ọ ta nọ Ebẹle ọ rria no “otọhọ otọ akpọ ze.” (Se Luk 11:50, 51.) Orọnikọ otọakpọ na dẹẹ Jesu ọ be ta kpahe he, rekọ ahwo akpọ nọ e te sai wo erọvrẹ izieraha rai. Dede nọ Ebẹle họ ohwo avene evaọ otọakpọ na, o wọhọ nọ ọye họ ohwo ọsosuọ nọ Ọghẹnẹ ọ te rọ izieraha riẹ vrẹ. * Ahwo nọ a jọ akpọ evaọ oke yena a wo emamọ uruemu nọ Ebẹle ọ rẹ rehọ aro kele he.

6. Oghẹrẹ ahwo vẹ ọsẹgboni Ebẹle a jọ, kọ uruemu vẹ a dhesẹ?

⁶ Dede nọ u ri kri nọ a rọ ma ahwo akpọ họ, a mu ebẹbẹ ilogbo họ ewo no. Adamu avọ Ivi a wo erru jẹ goma ziezi, ghele na a riẹ nọ a gbe fioka evaọ aro Ọghẹnẹ hẹ. A jọ gbagba vẹre, yọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ ae nọ a te yoẹme kẹe, a te rria bẹdẹ bẹdẹ. Rekọ fikinọ a keke aro fihọ ghẹmeeyo kẹ Jihova Ọghẹnẹ, o te le ai no ọgbọ Idẹn, a tẹ rọ enẹ ku Aparadase fiẹ. Fikinọ a gwọlọ ewoma omobọ rai ọvo, a tẹ thuzi Ọghẹnẹ je ku uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ rai fiẹ, yọ onana u kpomahọ emọ rai re.—Emu. 2:15–3:24.

7, 8. Didi ẹme Ivi ọ ta nọ o yẹ Keni, kọ eme o sae jọnọ o wo họ iroro rọ ta ẹme yena?

 ⁷ Nọ a le Adamu avọ Ivi no ọgbọ Idẹn no, akpọ ọ tẹ jẹ bẹ ae. Ghele na, nọ a yẹ ọmọ ọsosuọ rai, a te sei Keni, Ivi ọ tẹ ta nọ: “Mẹ rehọ obọufihọ ỌNOWO na, yẹ ọzae no.” O wọhọ nọ Ivi ọ ta ẹme nana fiki eyaa nọ Jihova ọ ya evaọ okenọ ọyomariẹ avọ ọzae riẹ a gbẹ jọ ọgbọ Idẹn na. Jihova ọ ta nọ ubi aye jọ o te whọlọ Ẹdhọ, ọnọ ọ viẹ Adamu avọ Ivi họ na. (Emu. 3:15; 4:1) Kọ o sae jọnọ Ivi o je roro nọ ọye họ aye nọ eruẹaruẹ na e ta kpahe na, gbe nọ Keni họ ubi nọ a ya eyaa riẹ na?

⁸ Otẹrọnọ ere Ivi o je roro, kiyọ o roro thọ. Otẹrọnọ Adamu avọ Ivi a jẹ lẹliẹ Keni roro nọ ọye họ ubi na, onana o sae lẹliẹ Keni fu uke. Nọ oke o be nyaharo na, Ivi o te yẹ ọmọzae ọfa, rekọ ọ ta ẹme ọvo kpahe ọmọ na ha. A se odẹ riẹ Ebẹle, yọ o sae jọnọ otofa odẹ na họ “Ẹwẹ-okuo” hayo “Ofofe.” (Emu. 4:2) O sae jọnọ a mu odẹ nana kẹ Ebẹle fikinọ a roro nọ ọ te wha ewoma ọvo se ai hi. Kọ a je roro nọ Keni o woma vi Ebẹle? Ma sae nwane ta gbiae he.

9. Eme esẹgbini a rẹ sai wuhrẹ no uruemu Adamu avọ Ivi ze?

⁹ Esẹgbini nẹnẹ a rẹ sai wuhrẹ oware jọ no uruemu Adamu avọ Ivi ze. Kọ whọ be rọ ẹme gbe uruemu ra ru emọ ra wo omorro, oma-uhrowo, hayo isiuru ọkwa-okpehru? Manikọ who bi wuhrẹ ai re a you Jihova? U yoma gaga nọ Adamu avọ Ivi a wuhrẹ emọ rai re a you Jihova ha. Ghele na, emọ rai a wo ẹruore.

10, 11. Oghẹrẹ iruo vẹ Keni avọ Ebẹle a je ru, kọ eme Ebẹle o wo?

¹⁰ Nọ Keni avọ Ebẹle a be rro ze na, o wọhọ nọ Adamu o wuhrẹ aimava na re a ru iruo nọ a sae rọ ko uviuwou na. Keni ọ jọ ọwhẹrẹ; Ebẹle kọ othuru-igodẹ.

¹¹ Ebẹle o ru oware jọ nọ u wuzou gaga. O wo ẹrọwọ, yọ Pọl ọ ta ẹme kpahe ẹrọwọ riẹ uwhremu na. Roro kpahe onana. Ohwo ọvo o fi emamọ oriruo họ otọ nọ Ebẹle ọ rọ aro kele he. Kọ ẹvẹ ọ sai ro fi ẹrọwọ họ Jihova? Joma wuhrẹ eware esa jọ nọ o wọhọ nọ i fi obọ họ kẹ Ebẹle wo ẹrọwọ.

12, 13. Oghẹrẹ vẹ eware nọ Jihova ọ ma nọ Ebẹle o je roro didi kpahe e rọ lẹliẹ ẹrọwọ riẹ ga?

¹² Eware nọ Jihova ọ ma. Ginọ uzẹme nọ Jihova ọ la otọ na eka, onọ o soriẹ nọ idhigbo gbe enwẹnwẹ e rọ dhẹ noi ze. Ghele na, otọ na u je wou ekakọ nọ ahwo uviuwou na soso a jẹ rọ kuoma rai. Ọghẹnẹ ọ la erao, evra gbe iyei eka ha; yọ ọ la  igbehru, ithẹ gbe abade eka gbe he. U te no ere no, ọ la idadeghe avọ ẹgho, ọre, ọvẹre gbe isi eka gbe he. Oria kpobi nọ Ebẹle o rri, ọ jẹ ruẹ eware nọ i dhesẹ uyoyou, areghẹ, gbe ewoma Jihova, ọnọ ọ ma eware kpobi na. (Se Ahwo Rom 1:20.) Ababọ avro, eware nana nọ Ebẹle o je roro didi kpahe e lẹliẹ ẹrọwọ riẹ ga ziezi.

¹³ U muẹro nọ Ebẹle ọ rehọ oke roro kpahe Jihova ziezi. Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ Ebẹle nọ o bi su igodẹ riẹ na. Othuru-igodẹ avọ igodẹ riẹ a rẹ nya onya gaga. O re su igodẹ na nya igbehru, ikiekpotọ, gbe ithẹ vrẹ, be gwọlọ ẹbe ọrọrọ nọ igodẹ na a rẹ re, ame nọ a rẹ da gbe oria nọ a rẹ jọ serihọ. Evaọ usu erao nọ Ọghẹnẹ ọ ma na kpobi, o wọhọ nọ igodẹ họ erao nọ e mae gwọlọ ẹruorote, wọhọ ẹsenọ Ọghẹnẹ ọ ma ae re ahwo-akpọ a su ai jẹ sẹro rai. Kọ Ebẹle o vuhumu nọ ọ gwọlọ ọkpọvio, obufihọ gbe ẹruorote Ọghẹnẹ, ọnọ o wo areghẹ avọ ogaga vi ohwo-akpọ kpobi na? O jọ vevẹ nọ Ebẹle ọ lẹ se Ọghẹnẹ kpahe onana, yọ o lẹliẹ ẹrọwọ riẹ ga ziezi.

14, 15. Ẹvẹ eme Jihova nọ i rugba i ro fi obọ họ kẹ Ebẹle roro didi?

¹⁴ Ẹme Jihova. O sae jọnọ Adamu avọ Ivi a gbiku kẹ emọ rai kpahe oware nọ a ru, nọ Ọghẹnẹ o ro le ai no ọgbọ Idẹn. Fikiere, eware buobu e jariẹ nọ Ebẹle o je roro kpahe.

¹⁵ Jihova ọ ta nọ eka i re te otọ na. Ebẹle ọ ginẹ ruẹ idhigbo gbe enwẹnwẹ nọ i je no otọ ze. Jihova ọ tẹ jẹ ta nọ Ivi o ti wo edada nọ o te dihọ gbe evaọ oke eyẹ. Ebẹle ọ ruẹ nọ eme yena i rugba evaọ okenọ oni riẹ o je yẹ inievo riẹ. Jihova ọ ta nọ Ivi o ti wo ẹgwọlọ riẹ no obọ ọzae riẹ ze, gbe nọ Adamu họ ọnọ o ti wuzou riẹ. Ebẹle o muẹrohọ nọ onana u je rugba evaọ oma ọsẹgboni riẹ. Evaọ eware na kpobi nọ e jẹ via na, Ebẹle o vuhumu nọ ẹme Jihova o re rugba. Fikiere, onana u fi obọ họ kẹe fi ẹrọwọ họ eyaa nọ Jihova ọ ya kpahe ‘ubi’ hayo ọmọ nọ ọ te kpọ eware nọ e thọ vi.—Emu. 3:15-19.

16, 17. Eme o sae jọnọ Ebẹle o wuhrẹ mi ikọ-odhiwu na?

 ¹⁶ Idibo Jihova. Ohwo ọvo o fi emamọ oriruo họ otọ nọ Ebẹle ọ rọ aro kele he, rekọ ikọ-odhiwu jọ e jọ otọakpọ na evaọ oke yena nọ Ebẹle ọ rọ aro kele. Nọ Jihova o le Adamu avọ Ivi no ọgbọ Idẹn no, o te ru re aimava gbe emọ rai a siọ ọgbọ na ba ẹruọ. Jihova o fi ikọ-odhiwu ivẹ họ unuẹthẹ ọgbọ na avọ ọgbọdọ nọ o bi fou kurẹriẹ ababọ eriosehọ.—Se Emuhọ 3:24.

¹⁷ Dai roro epanọ o jọ Ebẹle oma nọ ọ jẹ ruẹ ikọ-odhiwu yena, nọ ọ be rro ze na. Ikọ-odhiwu na a zihe oma ruọ ahwo-akpọ, yọ Ebẹle ọ ruẹ nọ a rrọ goba jẹ goma gaga. Makọ “ọgbọdọ” na nọ o bi fou kurẹriẹ ọvo dede na o jẹ kẹe idudu re. Nọ Ebẹle ọ be rro ze na, ọ ruẹ ẹdẹvo ho inọ iruo nọ Jihova ọ kẹ ikọ-odhiwu na e bẹ rai, hayo kọ a dhẹ siọ iruo na ba. Taso tuvo, no ukpe te ukpe, ikọ-odhiwu na a dikihẹ oria ovona. Onana o kẹ Ebẹle imuẹro nọ Jihova o wo idibo nọ e be rọ oma kpotọ kẹe. Ebẹle ọ ruẹ ohwo ọvo evaọ uwou rai hi nọ o dhesẹ oghẹrẹ ẹmeoyo gbe omaurokpotọ nọ ikọ-odhiwu yena a dhesẹ. Avro ọ riẹ hẹ, emamọ oriruo ikọ-odhiwu yena o lẹliẹ ẹrọwọ riẹ ga ziezi.

18. Eware jọ vẹ e rẹ sae lẹliẹ ẹrọwọ mai ga nẹnẹ?

¹⁸ Nọ Ebẹle o roro didi kpahe eware nọ Jihova ọ ma, eyaa riẹ gbe emamọ oriruo ikọ-odhiwu na, enana e lẹliẹ ẹrọwọ riẹ ga ziezi. Avro ọ riẹ hẹ, Ebẹle ọ be ginẹ ta ẹme kẹ omai, ogbẹrọ ere? Oriruo Ebẹle o rẹ sai fi obọ họ kẹ izoge fi ẹrọwọ họ Jihova Ọghẹnẹ, o tẹ make rọnọ ahwo uviuwou rai a bi ru ere he. Eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma nọ ma be ruẹ, Ebaibol na nọ ma re se, gbe  emamọ oriruo ahwo nọ i kru ẹrọwọ rai te urere i re ru ẹrọwọ mai ga.

19. Eme Ebẹle o vuhumu?

¹⁹ Nọ ẹrọwọ nọ Ebẹle o fihọ Jihova o be ga na, ọ tẹ gwọlọ epanọ o re ro dhesẹ iẹe via. Rekọ eme ohwo-akpọ gheghe ọ rẹ sae kẹ Jihova nọ ọ ma ehrugbakpọ na? Uzẹme riẹ họ, Ọghẹnẹ ọ gwọlọ okẹ hayo obufihọ ovo mi ohwo-akpọ họ. Nọ oke o be nyaharo na, Ebẹle o te ti vuhumu nọ otẹrọnọ ọ rehọ oware nọ o mai woma evaọ usu eware nọ o wo ro dhe idhe kẹ Jihova, o te were Jihova.

20, 21. Eme Keni avọ Ebẹle a ro dhe idhe kẹ Jihova, kọ erọ ono Jihova ọ jẹ rehọ?

²⁰ Ebẹle ọ tẹ rehọ igodẹ jọ no uthuru riẹ ze re o ro dhe idhe kẹ Jihova. Ebẹle ọ salọ igodẹ nọ e mai woma, erọ ọsosuọ evaọ uthuru na, ọ tẹ jẹ rehọ eria erao na nọ e mai woma. Keni ọ gwọlọ nọ o re ru Jihova eva were re, fikiere ọ tẹ rehọ ekakọ riẹ jọ ze re o ro dhe idhe. Rekọ iroro riẹ i wo ohẹriẹ no erọ Ebẹle. Oware nọ o wọ aimava na nyai dhe idhe u dhesẹ oma via nọ a dhe idhe na no.

²¹ O wọhọ nọ ehru agbada-idhe aimava na a jọ dhe ọvuọ idhe riẹ, a tẹ jẹ rọ erae mahe idhe na, yọ ẹsejọhọ evaọ oria nọ ikọ-odhiwu na a sae jọ ruẹ e rai. Jihova ọ salọ idhe nọ e were riẹ. Ebaibol na ọ ta nọ: “ỌNOWO na ọ ruẹ nọ idhe Ebẹle i woma, o te mi ai.” (Emu. 4:4) Ebaibol na ọ fodẹ oware nọ Jihova o ru ro dhesẹ nọ o mi idhe Ebẹle he.

22, 23. Fikieme Jihova ọ rọ jẹ idhe Ebẹle rehọ?

²² Fikieme Ọghẹnẹ ọ rọ jẹ idhe Ebẹle rehọ? Kọ fiki oghẹrẹ eware nọ Ebẹle o ro dhe idhe? Uzẹme, erao o kpe ro dhe idhe na. Kọ o sae jọnọ Ebẹle ọ riẹ epanọ azẹ ọ ghare kẹ Ọghẹnẹ te, nọ ọ rọ rehọ erao dhe idhe na? Nọ ikpe buobu e vrẹ no, Ọghẹnẹ ọ rehọ azẹ omogodẹ ro dhesẹ idhe nọ Ọmọ ọgbagba riẹ o ti dhe, ọnọ ọ rrọ “Omogodẹ Ọghẹnẹ” nọ azẹ riẹ o ti hwẹ fiki ahwo-akpọ. (Jọn 1:29; Ọny. 12:5-7) Evaọ oke yena, Ebẹle ọ nwane riẹ tere he epanọ azẹ hayo arao nọ a re ro dhe idhe kẹ Jihova ọ ghare te.

²³ Oware nọ ma riẹ gbiae họ, Ebẹle ọ rehọ oware nọ o wo nọ o mai woma ro dhe idhe kẹ Jihova. Orọnikọ idhe na ọvo họ oware nọ o were Jihova ha, rekọ te Ebẹle omariẹ. Uyoyou nọ Ebẹle o wo kẹ Jihova gbe ẹrọwọ nọ o fihọ iẹe e wọ riẹ dhe idhe na.

24. (a) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ orọnikọ ikpehre eware Keni o ro dhe idhe he? (b) Oghẹrẹ vẹ Keni ọ rọ wọhọ ahwo buobu nẹnẹ?

 ²⁴ Idhe Keni i wo ohẹriẹ no erọ Ebẹle. Ebaibol ọ ta nọ: “Keni avọ akpẹwẹ riẹ e were Ọghẹnẹ hẹ.” (Emu. 4:5) Orọnikọ ekpehre eware Keni o ro dhe idhe na ha, keme uzi nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ emọ Izrẹl uwhremu na o ta nọ a rẹ sae rehọ ibi ekakọ rai ro dhe idhe. (Izerẹ 6:14, 15) Ebaibol ọ ta kpahe Keni nọ “iruo riẹ i yoma.” (Se 1 Jọn 3:12.) Wọhọ ahwo buobu nẹnẹ, Keni o roro nọ uruemu riẹ o tẹ maki yoma, eva e te were Jihova nọ o te dhe idhe kẹe. Rekọ owọ nọ ọ jẹ nọ a dhe idhe na no u dhesẹ nọ o you hayo fievahọ Jihova ha.

25, 26. Didi unuovẹvẹ Jihova ọ kẹ Keni, ghele na eme Keni o ru?

²⁵ Nọ Keni ọ ruẹ nọ Jihova ọ jẹ idhe riẹ rehọ họ, kọ o wuhrẹ no emamọ oriruo Ebẹle ze? Ijo. Ukpoye, o te wo ẹgo kpahe oniọvo riẹ. Jihova ọ riẹ oware nọ o jọ Keni eva, ọ tẹ ta kẹe re ọ siọ ofu ba emu. Jihova ọ vẹvẹ Keni unu nọ ọ gbẹ siọ ofu na ba ha, o te lẹliẹe raha uzi ulogbo, o te je fibae nọ otẹrọnọ o re nwene uruemu riẹ, ọ te jẹe rehọ.—Emu. 4:6, 7.

²⁶ Keni ọ gaviezọ kẹ unuovẹvẹ Ọghẹnẹ hẹ. Ukpoye, ọ tẹ ta kẹ Ebẹle re a gbe kpobọ ẹwọ. Ọ tẹ jọ obei kpe Ebẹle. (Emu. 4:8) Fikiere ma sae ta nọ Ebẹle họ ohwo ọsosuọ nọ a kpe fikinọ ọ jẹ gọ Ọghẹnẹ. Makinọ o whu kri no na, ọ re thọrọ Jihova ẹro ho.

27. (a) Fikieme u ro mu omai ẹro nọ a te kpare Ebẹle ziọ uzuazọ? (b) Eme ma re ru re ma sae ruẹ Ebẹle evaọ akpọ ọkpokpọ na?

²⁷ Azẹ Ebẹle o bo se Jihova, koyehọ o gwọlọ nọ Jihova ọ rẹ kioja kẹe. Jihova ọ ginẹ kioja kẹ Ebẹle, keme ọ kẹ Keni uye fiki oware uyoma nọ o ru na. (Emu. 4:9-12) Mai wuzou na, Ebẹle ọ be ta ẹme kẹ omai nẹnẹ keme ma rẹ sai wuhrẹ no iku riẹ ze. Ẹsejọhọ ikpe udhusoi ọvo Ebẹle ọ rria, yọ ma tẹ rehọ onana wawọ epanọ ahwo oke yena a jẹ tọ te, ma rẹ ta nọ ọ tọ họ, ghele na ọ rọ umutho ikpe nọ ọ rria na ro ru Ọghẹnẹ eva were. Taure o te whu, ọ riẹ nọ o wo ọjẹrehọ Jihova. (Hib. 11:4) Fikiere u mu omai ẹro nọ Jihova ọ te kareghẹhọ iẹe jẹ kpare iẹe ziọ uzuazọ evaọ akpọ ọkpokpọ na. (Jọn 5:28, 29) Kọ whọ te jọ akpọ ọkpokpọ na re whọ ruẹ e riẹ? O te jọ ere otẹrọnọ whọ rẹ gaviezọ kẹ ẹme nọ Ebẹle ọ be ta kẹ owhẹ, jẹ rọ aro kele ẹrọwọ riẹ.