1, 2. (a) Ẹbẹbẹ vẹ Jona avọ ahwo nọ a je bi okọ na a wo fiki ethobọ Jona? (b) Ẹvẹ iku Jona e sai ro fi obọ họ kẹ omai?

JONA o bi yo edo ọgaga nọ o bi do na, rekọ ọ riẹ nọ ọ sai furie edo na ha. Ofou ọgaga nọ o bi fou okọ na gbe ẹkporo nọ o bi fi yọ ẹbẹbẹ jọ. Rekọ edo nọ o be mae kẹ Jona uye họ, ubo ahwo nọ a bi bi okọ na, nọ a be rova re okọ na o seba ezue na. Jona ọ riẹ nọ fiki riẹ ahwo nana kpobi a bi ti ro whu na.

² Eme o fi Jona họ ẹbẹbẹ nana? O ru oware jọ thọ gaga, o ru eva dha Jihova, Ọghẹnẹ riẹ. Eme o ru? Kọ usu riẹ kugbe Jihova o raha muotọ no? Iyo enọ nana i ti wuhrẹ omai eware buobu. Wọhọ oriruo, iku Jona i wuhrẹ omai nọ makọ ohwo nọ o wo ẹrọwọ ọ sae nya thọ, gbe nnọ ọ sai zihe bru Jihova ze.

3-5. (a) Eme ahwo a rẹ mae kareghẹhọ nọ a te roro kpahe Jona? (b) Eme Ebaibol ọ ta kpahe oria nọ Jona o no ze? (Rri oruvẹ-obotọ na re.) (c) Fikieme iruo ọruẹaro nọ Jona o je ru na e gbẹ rọ lọhọ tere he?

³ Nọ ahwo buobu a te roro kpahe Jona, abọ oyoma riẹ a rẹ mae kareghẹhọ, wọhọ aghẹmeeyo riẹ gbe uzou uveghe riẹ. Rekọ Jona o ru eware iwoma buobu re. Kareghẹhọ nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ salọ Jona re ọ jọ ọruẹaro riẹ. Ogbẹrọnọ Jona ọ jọ ohwo okiẹrẹe nọ o wo ẹrọwọ họ, Jihova ọ hae salọ iẹe jẹ kẹe iruo yena ha.

⁴ Ebaibol na ọ ta umutho eme jọ kpahe oria nọ Jona o no ze. (Se 2 Ivie 14:25.) Jona yọ ohwo ẹwho Gat-hefa, nọ o rehọ emaele ivẹ gbe ubro thabọ no Nazarẹt, oria nọ a jọ yẹ Jesu Kristi  nọ ikpe egba eree (800) e vrẹ no. * Jona ọ jọ ọruẹaro evaọ oke esuo Jeroboam II, ọnọ o je su uvie erua ikpe Izrẹl. Oke yena yọ Elaeja o whu no; yọ Elaesha nọ ọ rehọ ẹta Elaeja o whu no evaọ oke esuo ọsẹ Jeroboam. Dede nọ Jihova ọ rehọ Elaeja avọ Elaesha si egagọ Ebale no Izrẹl, a wariẹ muọ edhọ họ ẹgọ no. Enẹna, ahwo Izrẹl kpobi a bi lele ekpehre oriruo ovie rai, ọnọ o bi “ru oware nọ uyoma eva aro ỌNOWO na.” (2 Iv. 14:24) Fikiere iruo ọruẹaro nọ Jona o je ru na e jọ bẹbẹ kẹe. Ghele na, ọ ruabọhọ iruo na.

⁵ Rekọ evaọ edẹ jọ, uzuazọ Jona u te nwene. Jihova ọ kẹ riẹ iruo jọ, yọ Jona o roro nọ iruo na e ga hrọ. Eme Jihova ọ ta kẹe nọ o ru?

6. Iruo vẹ Jihova ọ kẹ Jona, kọ fikieme Jona o ro roro nọ ọ te sai ru iruo na ha?

⁶ Jihova ọ ta kẹ Jona nọ: “Tovrẹ, re who kpohọ Ninẹve okpẹwho ọyena, re who bo kẹ ae; keme umuomu rai u do te omẹ oma.” (Jona 1:2) Eware buobu e wha riẹ ze nọ Jona o ro roro nọ ọ te sai ru iruo na ha. No ẹwho nọ Jona ọ jọ na rite Ninẹve u thabọ te emaele egba isoi (500), yọ enwenọ amara a rẹ rọ nya owotọ te obei. U te no ugbothabọ erẹ na no, oware ofa jọ o riẹ nọ Jona ọ be mae ruawa kpahe. Nọ o te te Ninẹve no, o ve ti whowho ovuẹ ẹdhoguo Jihova kẹ ahwo Asiria nọ a re ru ozighi gaga je kpe ahwo na. Otẹrọnọ emọ Izrẹl nọ a rrọ ahwo Ọghẹnẹ a gaviezọ kẹe he, ẹvẹ ahwo nana nọ a be gọ edhọ na a te rọ gaviezọ kẹe je nwene no ekpehre uruemu rai? Ẹvẹ odibo Jihova ọvuọvo ọ te rọ zọ evaọ Ninẹve, ẹwho nọ a se “okpẹwho ijihẹ na”?—Nah. 3:1, 7.

7, 8. (a) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Jona ọ gwọlọ dhẹ thabọ gaga siọ iruo nọ Jihova ọ kẹ riẹ na ba? (b) Fikieme ma gbẹ rọ ta nọ Jona yọ ọdhozọ họ?

⁷ O sae jọnọ Jona o je roro kpahe eware itieye na. Ẹsejọhọ oyejabọ nọ ọ rọ dhẹ. Jihova ọ ta kẹe nọ o kpohọ obọ Ninẹve nọ o rrọ ofẹ ovatha-ọre, rekọ Jona ọ tẹ rọ ovao rri ofẹ ukiediwo-ọre. Ọ dhẹ kpohọ ẹwho Jopa nọ ọ rrọ unueri, ọ tẹ jọ etẹe ruọ okọ nọ u bi kpobọ Tashish. Ahwo jọ nọ a re wuhrẹ kpahe ekwotọ sa-sa a ta nọ Tashish yọ ẹwho jọ evaọ orẹwho Spen. O tẹ  rrọ ere, kiyọ obonọ Jona ọ be dhẹ kpohọ na o rehọ emaele nọ i bu te idu ivẹ gbe egba ivẹ (2,200) thabọ no Ninẹve. Erẹ nana o rẹ sae rehọ te ukpe soso, keme a bi bi kpohọ oka Abade Ologbo na. Jona ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ dhẹ siọ iruo nọ Jihova ọ kẹ riẹ na ba.—Se Jona 1:3.

⁸ Kọ onana u dhesẹ nọ Jona yọ ọdhozọ? Ma sae nwani ku ei họ ere he. Nọ ma bi wuhrẹ haro na, ma ti se kpahe eware efa nọ Jona o ru nọ u dhesẹ nọ o gine wo udu. Ohwo-akpọ ọvo ọ gba ha, fikiere ma re ruthọ ẹsibuobu, yọ ere o jọ kẹ Jona re. (Ol. 51:5) Ono ozọ u ri mu ẹdẹvo ho?

9. Eme ma rẹ sai roro nọ Jihova ọ tẹ k’omai iruo ẹsejọ, kọ ẹme Jesu vẹ u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ evaọ oke utioye?

⁹ Ẹsejọ, nọ Jihova ọ tẹ ta nọ ma ru oware jọ, ma rẹ sai roro nọ o rrọ bẹbẹ hayo roro nọ ma sai ru ei hi. Ma sai tube rri iruo usiuwoma ota nọ a kẹ Ileleikristi na wọhọ iruo egaga. (Mat. 24:14) Ma gbẹ yọroma ha, ẹme nọ Jesu ọ ta na ọ rẹ sae thọrọ omai ẹro, inọ: “Ọghẹnẹ ọ rẹ sai ru eware kpobi.” (Mak 10:27) Nọ orọnọ eme yena e rẹ thọrọ omai ẹro ẹsejọ na, kọ whọ gbẹ ruẹ oware nọ o soriẹ ze nọ Jona ọ rọ dhẹ siọ iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ ba? Kọ eme ọ via okenọ Jona ọ jẹ dhẹ?

10, 11. (a) Eme o sae jọnọ Jona o je roro nọ okọ na u lehọ no? (b) Eme ọ via kẹ okọ na avọ ahwo nọ a jọ eva riẹ?

¹⁰ Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ Jona nọ ọ be rueva okọ na, ẹsejọhọ okọ ahwo Fonisia nọ a rẹ rọ wọ ewha. Nọ ọ rueva no, ọ tẹ fọ bi rri ohwo nọ o wuzou okọ na avọ ahwo riẹ nọ a bi ru re a le okọ na họ. Nọ a le họ no, ẹsejọhọ Jona o je roro nọ ọ dhẹ siọ iruo nọ ozọ riẹ u bi mu ei na ba no. Rekọ ẹsiẹvo na, ovao ehru na u te nwene.

¹¹ Ofou ọgaga ọ tẹ whẹ ẹvohẹ ologbo fihọ abade na, avọ ẹkporo ọgaga nọ u kpehru te epanọ ọ sai ro le ekọ ilogbo oke mai na dede. Ẹkporo ologbo gbe ofou ọgaga i te bi fi okọ na kpenẹ avọ enẹ, okọ na o tẹ wọhọ orara gheghe evaọ abade na. Kọ oke nana Jona ọ rọ riẹ nọ ‘ỌNOWO na o vi ofou ologbo ze evaọ abade na’? Ma riẹ hẹ. Rekọ Jona ọ tẹ ruẹ nọ ahwo nọ a bi bi okọ na a bi bo se ọvuọ ẹdhọ riẹ, yọ ọ riẹ nọ edhọ rai a sai fi obọ họ kẹ ae he. (Izerẹ 19:4) Ebaibol na ọ ta nọ: “Okọ na u te je muegbe ẹbẹre.” (Jona 1:4) Kọ ẹvẹ Jona ọ te sae rọ lẹ se Ọghẹnẹ nọ ọ be dhẹ seba na?

12. (a) Fikieme ma gbẹ rọ nwane fo Jona ha nnọ ọ nyai kiẹzẹ nọ ẹkporo na o je fi na? (Rri oruvẹ-obotọ na re.) (b) Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ rọ fere ohwo nọ ọ wha ẹbẹbẹ na ze via?

 ¹² Nọ Jona ọ ruẹ nọ ọ sai fi obọ họ kẹ ahwo na ha, o te tube kpohọ obọ otọ okọ na nyai kiẹzẹ. Kẹsena owezẹ u te mu ei vrẹ. * Nọ ọnọ o wuzou okọ na ọ ruẹ Jona, ọ tẹ rọwo iẹe jẹ ta kẹe nọ ọ lẹ se ẹdhọ riẹ wọhọ epanọ ahwo nọ i kiọkọ a bi ru. Fikinọ u mu ahwo nọ a bi bi okọ na ẹro nọ ẹkporo ọnana yọ ọrọ igheghe he, a tẹ ma ẹta re a riẹ ohwo nọ ọ wha ẹbẹbẹ nana se ai. Ababọ avro, udu u je bru Jona gaga nọ a be ma ẹta na. U kri hi, ẹta na o te mu ei. Jihova o ru ẹta na mu ei re ahwo na a riẹ nọ fiki Jona o ro vi ẹkporo na ze.—Se Jona 1:5-7.

13. (a) Ẹvẹ Jona ọ rọ feva kẹ ahwo nọ a jọ okọ na? (b) Eme Jona ọ ta kẹ ahwo na nọ a ru, kọ fikieme?

¹³ Jona ọ tẹ vuẹ ahwo nọ a jọ okọ na oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ gbe oware nọ o wha riẹ ze nọ ẹkporo na o bi ro fi okọ na. Ọ vuẹ rai nọ ọyomariẹ yọ odibo Jihova, Ọghẹnẹ Erumeru na. Ọghẹnẹ nana ọ be dhẹ seba na, oyejabọ nọ o ro vi ẹkporo na ze. Akpọ o te gbe ahwo na unu; Jona ọ ruẹ nọ idudu e ro rai oma no. A tẹ nọ Jona oware nọ a re ru ei re okọ na o seba ezue, re a seba ewhu. Eme Jona ọ ta kẹ ae? Ẹsejọhọ Jona o bi roro epanọ o te jọ nọ okọ na u te zue ai fihọ abade ologbo na. Kọ fikieme o je si uwhu kpe ahwo nana kpobi kpakiyọ ọ riẹ oware nọ o re ru re o siwi ai? Ọ tẹ ta kẹ ahwo na nọ: “Wha tọlọ omẹ fihọ abade; abade na ọ rẹ te fọ kẹ owhai; keme mẹ riẹ nọ fiki mẹ ẹkporo ọgaga ọ nana o je bru owhai ze.”—Jona 1:12.

14, 15. (a) Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jona? (b) Eme ahwo na a ru kpahe oware nọ Jona ọ ta kẹ ae na?

¹⁴ Ẹme nana nọ Jona ọ ta na u dhesẹ nọ ọ jọ ọdhozọ vievie he. Ababọ avro, eva e were Jihova gaga nọ ọ ruẹ nọ Jona o gine wo udu, nọ o ro fi uzuazọ riẹ họ ọza re amọfa a ruẹse zọ. Oware nana nọ Jona o ru na u dhesẹ nọ o gine wo ẹrọwọ. Ma rẹ sae rọ aro kele Jona ẹkwoma ẹgwọlọ amọfa nọ ma rẹ rọ karo. (Jọn 13:34, 35) Nọ ma tẹ ruẹ ohwo nọ ọbẹwẹ ọ rrọ oma, ohwo nọ ọ rrọ ọkora, ọnọ ọ gwọlọ riẹ uzẹme na, hayo oniọvo nọ ọ gwọlọ uduotahawọ, kọ ma te daoma kpobi re ma fi obọ họ kẹe? Eva e te were Jihova gaga nọ ma te ru ere.

 ¹⁵ O wọhọ nọ ahwo nọ a jọ okọ na a re ohrọ Jona re, keme a jẹ kake rọwo gbolo iei fihọ abade na ha. Ukpoye, a tẹ be dawo ẹgba rai kpobi re a sai bi vrẹ ẹkporo na, rekọ ẹkporo na o bi dhe ẹgẹga ọvo. Nọ a ru bẹ no a tẹ ta nọ a re tube ru epanọ Jona ọ ta na. A te bose Jihova, Ọghẹnẹ Jona re ọ re ohrọ rai, kẹsena a tẹ wọ Jona je gbolo iei fihọ abade na.—Jona 1:13-15.

16, 17. Ta kpahe oware nọ o via kẹ Jona nọ a gbolo iei fihọ abade na. (Rri ifoto na re.)

¹⁶ Jona o te kie fihọ abade na. Ẹsejọhọ ọ jẹ daoma ya re ọ seba ekiedi, ọ tẹ kpare ovao ruẹ okọ na nọ u bi bi vrẹ avọ ẹvohẹ ame nọ o bi lele iei. Rekọ ẹkporo ọ tẹ wọ ruru Jona, o te muhọ ekiedi. O te bi kie diwi vrẹ ọvo, yọ u mu rie ẹro nọ u re kẹe no.

¹⁷ Uwhremu na, Jona ọ ta kpahe epanọ oma o jariẹ evaọ oke yena. O je roro kpahe eware buobu. O da riẹ gaga nọ ọ te gbẹ ruẹ etẹmpol owoma Jihova nọ ọ rrọ Jerusalẹm na ha. O te ti kie  diwi te otọ abade na fihọ ehru ẹbe nọ ọ rrọ otọ abade na, yọ o wọhọ nọ etẹe ọ be te jọ whu.—Se Jona 2:2-6.

18, 19. Eme ọ via kẹ Jona nọ o kie diwi te otọ abade na no, eme ọ lọ riẹ, kọ ono o ru nọ eware nana kpobi e rọ via? (Rri oruvẹ-obotọ na re.)

¹⁸ Rekọ hẹrẹ tao. Oware jọ u bi go kẹle iẹe. Oware na o rrọ ruaro, biebi, yọ o be ya evaọ ame na. Nọ oware na o ya kẹle iẹe no, o tẹ họrọ mu ei. Oware na u te rovie unu ulogbo riẹ, o tẹ lọ Jona.

¹⁹ Evaọ iroro Jona, u re kẹe no. Rekọ Jona o te muẹrohọ oware jọ nọ u gbe rie unu gaga. Ọ gbẹ rrọ uzuazọ. Oware ovo u ru rie he. Jona ọ gbẹ be wẹ dede nọ ọ rrọ eva oria nọ o hae jọ uki riẹ. Akpọ o te gbe Jona unu. Ababọ avro, Jihova Ọghẹnẹ riẹ na ọye ọ “ruẹrẹ eri ologbo jọ kpahe re ọ lọ Jona.” *—Jona 1:17.

20. Eme ma rẹ sai wuhrẹ kpahe Jona evaọ olẹ nọ ọ lẹ okenọ ọ jọ eva eri ologbo na?

²⁰ Oke u te muhọ ẹnya. Nọ Jona ọ rrọ evaọ ebi nọ ọ re ruẹ ọkpọ riẹ ẹdẹvo ho na, o te roro eme nọ ọ rẹ ta kẹ Jihova, kẹsena ọ tẹ lẹ sei. Ma rẹ sai wuhrẹ eware buobu evaọ olẹ nọ Jona ọ lẹ na, onọ ma rẹ ruẹ se evaọ obe Jona uzou avivẹ. Olẹ riẹ na u dhesẹ nọ Jona ọ riẹ Ikereakere na ziezi, keme ọ fodẹ eme jọ nọ e rrọ obe Ilezi. U te je dhesẹ nọ Jona o wo edẹro. Jona ọ ta evaọ ukuhọ olẹ na nọ: “Rekọ mẹ rẹ rọ uru akpẹwẹ ro dheidhe kẹ owhẹ; re mẹ hwosa eya nọ mẹ yae. Usiwo o rọ obọ ỌNOWO na.”—Jona 2:9.

21. Eme Jona o vuhumu, kọ eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ?

²¹ Okenọ Jona ọ jọ “evaọ eri na,” o te ti vuhumu nọ Jihova ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ idibo riẹ makọ oria kpobi nọ a rrọ gbe oghẹrẹ ẹbẹbẹ kpobi nọ o te rai kẹhẹ. Dede nọ ọ jọ eva eri, Jihova ọ ruẹ odibo riẹ, o te siwi ei. (Jona 1:17) Jihova ọvo ọ rẹ sai ru nọ ohwo ọ sae rọ jọ uzuazọ edẹ esa gbe aso esa soso evaọ eri  ologbo otiọye na. U fo re whọ kareghẹhọ nọ Jihova họ “Ọghẹnẹ nọ uzuazọ ra o rọ obọ.” (Dan. 5:23) Ọye ọvo ọ rẹ sae k’omai uzuazọ je siwi omai. Kọ ma bi dhesẹ edẹro? Kọ u gbe fo re ma yoẹme kẹ Jihova?

22, 23. (a) Nọ Jona o te okpa no, eme Jihova ọ ta kẹe, kọ eme o ru? (b) Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jona nọ ma te ruthọ?

²² Kọ Jona omariẹ? Kọ o wuhrẹ nọ u fo re o yoẹme kẹ Jihova? Ee. Nọ edẹ esa gbe aso esa e vrẹ no, eri na ọ tẹ ya ze akotọ okpa, “ọ tẹ kpa Jona fihọ otọ oyaya.” (Jona 2:10) U du gwọlọ nọ Jona ọ rẹ lahiẹ oma ya ame ziọ okpa ha. Dede na, ọye ọvo ọ te gwọlọ edhere nọ o re ro kpohọ obonọ ọ gwọlọ nya. U kri hi, oware jọ o tẹ via nọ u ti dhesẹ sọ Jona o gine wo edẹro. Obe Jona 3:1, 2 o ta nọ: “Ẹme ỌNOWO na o te bru Jona ze orọ avisiava, anọ, ‘Kparoma, who kpo obọ Ninẹve okpẹwho ologbo ọyena, re who woro kẹ ae uwou nọ me re ti vi owhẹ na.’” Eme Jona o ru?

²³ Jona ọ raha oke he. Ebaibol na ọ ta nọ: “Fikiere Jona ọ tẹ kparoma ọ jẹ nya kpobọ Ninẹve wọhọ epa ẹme ỌNOWO na.” (Jona 3:3) Ẹhẹ, Jona o ru epanọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe na. O gine wuhrẹ no ethobọ riẹ ze. U fo nọ ma rẹ rọ aro kele Jona evaọ onana re. Mai kpobi ma re ruthọ. (Rom 3:23) Nọ oware jọ o tẹ thọ omai obọ, kọ ma rẹ siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ manikọ ma re wuhrẹ no iruthọ na ze ma ve kurẹriẹ bru Ọghẹnẹ?

24, 25. (a) Oghale vẹ u te Jona nọ ọ jọ uzuazọ? (b) Oghale vẹ u ti te Jona evaọ obaro?

²⁴ Kọ Jihova ọ ghale Jona rọkẹ ẹmeoyo riẹ? Ee. Oghale jọ họ, Jona ọ riẹ uwhremu na nọ ahwo nọ a je bi okọ na a zọ. Nọ a nwani gbolo Jona fihọ abade na no, ẹkporo na o te serihọ, kẹsena “ozọ ỌNOWO na u te mu ahwo na gaga,” a te dhe idhe kẹ Jihova viukpọ edhọ rai.—Jona 1:15, 16.

²⁵ Oghale nọ o tubẹ mae rro u te Jona nọ ikpe buobu e vrẹ no. Jesu ọ rehọ oke nọ Jona ọ jọ eva eri ologbo na wawo oke nọ ọyomariẹ ọ te jọ uki. (Se Matiu 12:38-40.) Eva e te were Jona gaga nọ ọ tẹ kparoma ze evaọ akpọ ọkpokpọ na jẹ riẹ kpahe oyena. (Jọn 5:28, 29) Jihova ọ gwọlọ ghale owhẹ re. Kọ who ti wuhrẹ no iruthọ ra ze, yoẹme kẹ Ọghẹnẹ jẹ rọ ẹgwọlọ amọfa karo wọhọ epanọ Jona o ru na?