1. Ebẹbẹ vẹ Jona ọ te rẹriẹ ovao dhe evaọ erẹ riẹ na, kọ ẹvẹ ẹwho nọ o bi kpohọ na o riẹe oma?

JONA o wo oke ziezi nọ o re ro roro kpahe obonọ ọ be nya na. Oria na u thabọ te emaele udhusoi akuasoi (500), yọ enwenọ amara soso hayo tube vi ere dede ọ te rọ nya owotọ te obei. Ọ te salọ edhere nọ ọ rẹ nya, sọ onọ o mae kẹle nọ ozọ o rrọ hayo onọ u thabọ nọ ozọ o rrọ họ. Ofariẹ, ọ te nya igbehru gbe ikiekpotọ sa-sa vrẹ. Ẹsejọhọ ọ te nya udhude Siria vrẹ, jẹ fa ethẹ ologbo Yufretis vrẹ, o ve ti je wohọ iwou ahwo nọ ọ riẹ hẹ evaọ ewho gbe iwhre Siria, Mẹsopotemia, gbe Asiria. No ẹdẹ te ẹdẹ, nọ ọ be kẹle Ninẹve na, yọ o bi roro kpahe ẹwho na, onọ ozọ riẹ u bi mu ei gaga na.

2. Eme u ru Jona riẹ nọ ọ sae dhẹ vabọ no uwou nọ a vi rie he?

² Oware nọ Jona ọ riẹ họ: Ọ te sae dhẹ vabọ no uwou nana nọ a vi rie na ha. Ọ dhẹ no oke jọ, rekọ ọ sae dhẹ vabọ họ. Wọhọ epanọ uzoẹme nọ o vrẹ na o ta, Jihova o wuhrẹ Jona oware jọ ẹkwoma ofou ọgaga nọ o vi ze abade na, o te je vi eri ologbo ze te lọ Jona re ọ seba ewhu. Evaọ ẹdẹ avọ esa, eri na ọ tẹ kpa Jona fihọ okpa. Onana u mu rie ozọ gaga, u te ru ei romakpotọ je mu ẹme họ eyo.—Jona, uzou 1 gbe orọ avọ 2.

3. Eme Jihova o dhesẹ kẹ Jona, kọ onọ vẹ ma te k’uyo riẹ?

³ Nọ Jihova ọ wariẹ vi Jona kpohọ  Ninẹve, Jona ọ tẹ nya ovavo. (Se Jona 3:1-3.) Ghele na, kọ oware nọ Jihova o wuhrẹ Jona na u ru rie nwene uruemu riẹ riẹriẹriẹ? Wọhọ oriruo, Jihova ọ re ohrọ riẹ, o siwi rie evaọ abade na, ọ kẹ riẹ uye he dede nọ o veghe uzou, yọ ọ wariẹ kẹe uvẹ re ọ nya uwou nọ o vi rie na. Kọ Jona ọ jọ enana kpobi wuhrẹ nọ u fo re ọ re ohrọ amọfa? O rrọ bẹbẹ kẹ ahwo-akpọ nọ a gba ha re a re ohrọ amọfa. Joma ruẹ oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi Jona.

4, 5. Fikieme Jihova o ro se Ninẹve “okpẹwho ologbo,” kọ eme oyena u wuhrẹ omai kpahe Jihova?

⁴ Jona o rri ẹwho Ninẹve oghẹrẹ nọ Jihova o rri rie he. Ebaibol ọ ta nọ: “Whaọ Ninẹve ọ jọ okpẹwho ologbo.” (Jona 3:3) Isiasa soso Jihova ọ jọ obe Jona se ẹwho Ninẹve “okpẹwho.” (Jona 1:2, 3:2; 4:11) Fikieme Jihova o ro se ẹwho nana okpẹwho ologbo?

 ⁵ Ninẹve yọ okpẹwho anwae nọ o jọ usu ikpewho nọ Nimrọd ọ bọ evaọ okenọ Owhe na o ku vrẹ no. Ninẹve ọ jọ ruaro gaga, ewho esese efa e jọ eva riẹ re, yọ o rẹ rehọ ohwo edẹ esa re ọ sae nyae no oka duoka. (Emu. 10:11; Jona 3:3) Okpẹwho Ninẹve o vọ avọ erru, a bọ etẹmpol buobu fihọ iẹe, a bọ ugbẹhẹ ukpehru wariẹe họ, yọ emamọ iwou efa buobu e jọ eva riẹ re. Rekọ orọnikọ enana e lẹliẹ Jihova rri rie fihọ okpẹwho ologbo ho. Ahwo ẹwho na a mae jọ Jihova oja. Ahwo nọ a jọ Ninẹve a jọ buobu gaga nọ a tẹ rehọ ẹwho na wawo ikpewho efa. Dede nọ a je ru eware iyoma, Jihova o wo ọdawẹ kẹ ae. O rri uzuazọ ghaghae, ọ tẹ jẹ gwọlọ nọ a kurẹriẹ.

6. (a) Eme o sae jọnọ o jẹ lẹliẹ ozọ mu Jona? (Rri oruvẹ-obotọ na re.) (b) Eme ma rẹ sai wuhrẹ mi Jona evaọ oghẹrẹ nọ o ro whowho ovuẹ na?

⁶ Nọ Jona o te Ninẹve, ẹsejọhọ ozọ o tubẹ wariẹ mu ei viere nọ ọ ruẹ nọ ahwo okpẹwho na a bu gaga, a bu vi idu udhozeza (120,000). * Ọ jọ ẹwho na nya okpẹdẹ soso, ẹsejọhọ re ọ gwọlọ oria nọ ahwo a mae vọ re ọ jọ etẹe whowho ovuẹ na. Kọ ẹvẹ ọ te sae rọ ta ẹme kugbe ahwo nana? Kọ ọ riẹ ẹvẹrẹ ahwo Asiria? Manikọ Jihova o fi obọ họ kẹe re ọ sae ta ẹvẹrẹ na? Ma riẹ epanọ o ro lele ai ta ẹme he. O sae jọnọ Jona ọ jẹ rọ ẹvẹrẹ Hibru whowho ovuẹ na, yọ omọfa ọ be rọ ẹvẹrẹ ahwo Asiria ta eme na kẹ ahwo na. Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, ovuẹ Jona o jọ vevẹ, yọ ẹsejọhọ o je roro nọ o te were ahwo na ha. Ọ ta nọ: “Udhẹdẹ-uvẹ u te no, a rẹ te kua Ninẹve no!” (Jona 3:4) O whowho ovuẹ na unuẹse buobu ababọ ozọ. Onana u dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ gbe aruọwha, yọ o gwọlọ nọ mai Ileleikristi ma re wo iruemu nana re.

7, 8. (a) Eme ahwo Ninẹve a ru nọ Jona o whowho ovuẹ riẹ no? (b) Eme ovie Ninẹve o ru nọ ovuẹ Jona u do tei oma?

⁷ Ahwo buobu evaọ Ninẹve a te dikihẹ re a yo ẹme nọ Jona ọ be ta na. Ẹsejọhọ Jona o je roro nọ eva e te dha ahwo  na, a ve mu ei họ ẹwọso. Rekọ a te ru oware jọ nọ u gbunu gaga. Ahwo na a romatotọ gaviezọ kẹe, yọ eme na i te rai udu. Eme riẹ na i te do ruọ okpẹwho na soso. U kri hi, ahwo na kpobi a te ti yo kpahe ovuẹ ọraha nọ Jona o whowho na. (Se Jona 3:5.) Te emaha te ekpako, edafe gbe iyogbere, te ezae te eyae, aikpobi a te kurẹriẹ. A tẹ se emuọriọ ba. Onana u te do te ovie ẹwho na oma.

⁸ Ovie na omariẹ o te kurẹriẹ. Ozọ Ọghẹnẹ u mu rie, ọ tẹ kpama no agbara-uvie riẹ, yẹ iwu eghaghae riẹ no oma, o te ku ehọ-ekpa họ wọhọ epanọ ahwo ẹwho na soso a ru, ọ tẹ “keria udevie enwo.” Ovie na avọ “ikpahwo” ẹwho na a te juzi nọ ohwo kpobi evaọ ẹwho na ọ siọ emuọriọ ba. O juzi nọ ohwo kpobi o ku ehọ-ekpa họ, makọ erao dede. * Ọ rọwo nọ ọyomariẹ avọ ahwo ẹwho na a ruthọ. O rẹro nọ Ọghẹnẹ ọ te re ohrọ rai nọ a te kurẹriẹ no iruemu iyoma rai. Ovie na ọ tẹ ta nọ: “Ọghẹnẹ [ọ sai] kurẹriẹ no ofu evedha egaga riẹ.”—Jona 3:6-9.

9. Eme egba-avro a ta kpahe ahwo Ninẹve, rekọ ẹvẹ ma rọ riẹ nọ a ta thọ?

⁹ Egba-avro jọ a ta nọ ahwo Ninẹve a sae nwani kurẹriẹ vẹrẹ tere he. Rekọ egba-eriariẹ Ebaibol a ta nọ evaọ oke anwae, ahwo erẹwho itieye na a jẹ hai nwene iroro vẹrẹ fikinọ a jẹ hae rọwo eware sa-sa. U te no ere no, ma riẹ nọ egba-avro na a ta thọ keme Jesu ọ ta nọ ahwo Ninẹve a gine kurẹriẹ. (Se Matiu 12:41.) Jesu o mu ta ha, keme ọ jọ obọ odhiwu jẹ ruẹ oware kpobi nọ o jẹ via. (Jọn 8:57, 58) Uzẹme riẹ họ, u fo ho re ma roro nọ ahwo jọ a sai kurẹriẹ hẹ, o tẹ make rọnọ ma rri rai nọ a rrọ eva gaga. Jihova ọvo ọ rẹ sae riẹ oware nọ o rrọ udu ohwo-akpọ.

10, 11. (a) Eme Jihova o ru nọ ahwo Ninẹve a kurẹriẹ? (b) Ẹvẹ u ro mu omai ẹro nọ ẹdhoguo Jihova ọ gba kiete?

¹⁰ Eme Jihova o ru nọ ahwo Ninẹve a kurẹriẹ? Jona o kere nọ: “Nọ Ọghẹnẹ ọ ruẹ epanọ ahwo na a ru, epanọ a ro  kurẹriẹ no edhere imuomu rai e nọ ọ ta fihọ nọ o re ro ru ai, o gbe ru ei hi.”—Jona 3:10.

¹¹ Kọ onana u dhesẹ nọ ọraha nọ Jihova ọ jẹ te wha se ahwo Ninẹve na o thọ? Vievie. Ebaibol ọ ta nọ ẹdhoguo Jihova ọ gba kiete. (Se Iziewariẹ 32:4.) Jihova ọ siọ ofu nọ o je mu kpahe ahwo Ninẹve na ba keme ọ ruẹ nọ a kurẹriẹ no eva ze. O rri nọ uye nọ ọ jẹ te kẹ ae na u gbe fo ho. Fikiere, ọ tẹ re ohrọ rai.

12, 13. (a) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ ọ vọ avọ ohrọ jẹ rrọ wowou? (b) Fikieme ma sae rọ ta nọ Jona yọ ọruẹaro erue he?

¹² Jihova ọ rrọ eva gaga ha yọ o re si izi keke hrọ họ, wọhọ epanọ isu egagọ a rẹ lẹliẹ ahwo roro. Rekọ ọ vọ avọ ohrọ jẹ rrọ wowou. Ọ tẹ gwọlọ raha ahwo oyoma, ọ rẹ kaki vi idibo riẹ nọ e rrọ otọakpọ nyae vẹvẹ ae unu keme ọ gwọlọ nọ a kurẹriẹ no uruemu uyoma rai, wọhọ epanọ ahwo Ninẹve a ru na. (Izik. 33:11) Jihova ọ ta kẹ Jerimaya ọruẹaro riẹ nọ: “Otẹrọnọ eva oke kpobi mẹ tẹ ta kpahe orẹwho hayo uvie, nnọ me re si ei no, me [re] kporo iei no, jẹ raha [iẹe] no, otẹrọnọ orẹwho oyena nọ mẹ ta ẹme kpahe na, u kurẹriẹ no umuomu riẹ, mẹ rẹ rẹriẹ no eyoma nọ me je ti ru ei.”—Jeri. 18:7, 8.

¹³ Kọ ọraha nọ o te ahwo Ninẹve he na u dhesẹ nọ Jona yọ ọruẹaro erue? Vievie, keme ovuẹ riẹ na yọ orọ unuovẹvẹ. Nọ ahwo Ninẹve a yo unuovẹvẹ na, a te kurẹriẹ no eyoma rai. Otẹrọnọ a wariẹ zihe kpohọ eware iyoma nọ a je ru vẹre, Ọghẹnẹ ọ rẹ raha ae no. Yọ ere o via kẹ ae uwhremu na.—Zef. 2:13-15.

14. Ẹvẹ o jọ Jona oma nọ Jihova ọ re ohrọ ahwo Ninẹve?

¹⁴ Ẹvẹ o jọ Jona oma nọ ọraha nọ o je rẹro nọ o ti te ahwo Ninẹve na ọ ze he? Ebaibol na ọ ta nọ: “Rekọ o gbẹ were Jona ha, eva e tẹ jẹ dha e.” (Jona 4:1) Jona ọ tubẹ lẹ olẹ nọ o wọhọ nọ ọ be fo Ọghẹnẹ dede. Jona ọ ta nọ ọ hae te riẹ, ọ hae jọ obọ uwou riẹ. Ọ ta nọ ọ riẹ vẹre nọ Jihova ọ te kẹ ahwo Ninẹve uye he; o tube gu unoma nọ oyejabọ nọ ọ rọ dhẹ kpobọ Tashish evaọ oke ọsosuọ nọ Ọghẹnẹ o vi ei uwou na. Kẹsena ọ tẹ yare nọ jọ o tube whu, inọ o mai woma re o whu viukpenọ ọ rẹ jọ uzuazọ.—Se Jona 4:2, 3.

15. (a) Eme o sae jọnọ o jẹ lẹliẹ eva dha Jona? (b) Eme Jihova o ru kpahe evedha Jona na?

¹⁵ Eme o jẹ kẹ Jona uye? Ma nwane riẹ oware kpobi nọ  o jọ udu riẹ hẹ, rekọ oware nọ ma riẹ họ, o whowho ovuẹ ọraha kẹ ahwo Ninẹve. A fievahọ ẹme riẹ. Rekọ ọraha nọ o je roro nọ o ti te ai na ọ ze he. Kọ ozọ u je mu ei nọ a ti sei ẹkoko hayo ta nọ ọruẹaro erue ọ rrọ? Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, eva e were riẹ hẹ inọ ahwo na a kurẹriẹ gbe nọ Ọghẹnẹ ọ re ohrọ rai. Eva e dha riẹ gaga keme o je roro kpahe omobọ riẹ ọvo, nnọ odẹ riẹ o raha no. Ghele na, Jihova o vuhumu nọ ọruẹaro nana o wo emamọ eva. Jihova ọ kẹ Jona uye he fiki ekpehre uruemu nọ o dhesẹ na, ukpoye ọ nọ riẹ nọ: “Who bi mu ofu na kọ uwoma?” (Jona 4:4) Kọ Jona ọ kẹ uyo onọ nana? Ebaibol ọ ta ha.

16. Didi eware ahwo jọ a re roro nọ Ọghẹnẹ o bi ruthọ, kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no iku Jona ze?

¹⁶ Ahwo jọ a sae ta nọ Jona o ruthọ, rekọ u fo re ma kareghẹhọ nọ ahwo-akpọ nọ a gba ha a re roro nọ Ọghẹnẹ ọ be riẹ eware ru hu. Ahwo jọ a rẹ ta nọ Jihova ọ hae whaha eware okpẹtu nọ e be via, je kpe irumuomu no ababọ okioraha, gbe nnọ ọ hae raha akpọ omuomu nana no anwẹdẹ. Ma jọ iku Jona na wuhrẹ nọ, otẹrọnọ ma roro nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ be riẹ oware jọ ru hu, u fo nọ ma rẹ kpọ iroro mai vi, orọnikọ Ọghẹnẹ ma rẹ fo ho.

17, 18. (a) Nọ Jona o no okpẹwho Ninẹve no, eme o ru? (b) Eme Jona o ru kpahe ure nọ Jihova o ru dhẹ ze na?

¹⁷ Avọ ofu nọ o bi dhe Jona, o te no Ninẹve. Orọnikọ obọ ẹwho riẹ ọ nya ha, o kpohọ ofẹ ovatha-ọre nọ igbehru e rrọ nọ ọ sae jọ ruẹ okpẹwho na. Ọ tẹ bọ uwou-udhu jọ jẹ keria eva riẹ be hẹrẹ oware nọ o te via kẹ okpẹwho na. Ẹsejọhọ o gbe je rẹro nọ ọraha o ti te okpẹwho na. Kọ ẹvẹ Jihova o ti ro wuhrẹ ọzae nana nọ ọ kare ohrọ na epanọ a rẹ re ohrọ amọfa?

¹⁸ Aso hẹrioke, Jihova o te ru nọ ure jọ o rọ rro ze. Nọ Jona ọ rọwo ze, ọ tẹ ruẹ ure na nọ ebe riẹ i ruru i rie tube vi umuwou udhu nọ ọ bọ na. “Eva e tẹ were Jona gaga fiki ure na.” Ẹsejọhọ o bi roro nọ ure nana u dhesẹ nọ eva riẹ e be were Ọghẹnẹ. Rekọ Jihova ọ gwọlọ rọ ure na wuhrẹ Jona oware jọ, orọnikọ re o kẹe edhedhẹ je fi obọ họ kẹe siọ ekpehre ofu ba emu ọvo ho. Ọ gwọlọ wuhrẹ iẹe oware jọ nọ u re ru ei nwene eriwo riẹ. Fikiere, Ọghẹnẹ o te ru oware igbunu  ọfa. O vi amarao nyae re ure na, ure na u te lo no. Kẹsena Ọghẹnẹ o te vi “ofou ovatha ọre avọ ẹroro ze” re o whẹ mu uzou Jona, “aro o te bi ei.” Onana o lẹliẹ eva dha Jona vrẹta, ọ tẹ wariẹ lẹ Ọghẹnẹ re uwhu u dhugbe kpei.—Jona 4:6-8.

19, 20. Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ rọ rehọ ure na wuhrẹ Jona oware jọ?

¹⁹ Jihova ọ tẹ wariẹ nọ Jona sọ u kiehọ re o muofu fiki ure gheghe nọ u whu. Ukpenọ Jona o re bruoma kpiroro re o wounu, ọ tẹ ta kẹ Jihova nọ: “Mẹ riẹ ru nọ eva e be rọ dha omẹ, e dha omẹ te epanọ me re ro whuẹ.” Oke u te no nọ Jihova o re ro wuhrẹ Jona oware nọ ọ gwọlọ nọ ọ riẹ na.—Jona 4:9.

²⁰ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Jona nọ o bi weri kẹ ure gheghe nọ o rro ze aso hẹrioke nọ u whu, onọ Jona ọ kọ họ. Kẹsena Ọghẹnẹ ọ tẹ nọe nọ: “Kọ me gbe weri kẹ Ninẹve okpẹwho na, e nọ ahwo nọ a buvi idu udhe-ozeza nọ e riẹ obọze avọ  ẹkpẹlobọ rai hi, jegbe erao buobu nọ e rọ eva riẹ?”—Jona 4:10, 11. *

21. (a) Oghẹrẹ vẹ Jihova o ro wuhrẹ Jona ohrọ-oriọ? (b) Ẹvẹ iku Jona e sai ro fi obọ họ kẹ omai kiẹ omamai riwi?

²¹ Kọ whọ ruẹ oware nọ Jihova ọ rọ ure na wuhrẹ na? Orọnikọ Jona ọ kọ ure na hayo rẹro tei hi. Jihova họ ọnọ ọ kẹ ahwo Ninẹve kpobi uzuazọ jẹ be rẹrote ai, wọhọ epanọ ọ be kẹ emama efa nọ e rrọ otọakpọ uzuazọ na. Kọ fikieme ure na o rọ kẹ Jona uye vi uzuazọ ahwo idu udhozeza (120,000) gbe erao nọ e jọ ẹwho na? Whọ gbẹ ruẹ nọ Jona o bi roro kpahe omobọ riẹ ọvo? O je weri kẹ ure na keme u ruru i rie re uvo ogaga o siẹe ba ekpe. Yọ eva e jẹ dhae nnọ a raha Ninẹve he, ẹsejọhọ fikinọ a rẹ sai rri rie fihọ ọruẹaro erue. Iku Jona e rẹ sai fi obọ họ kẹ omai kiẹ omamai riwi. Mai ahwo-akpọ ma re wo oghẹrẹ iroro itieye ẹsejọ. U fo re ma yere Jihova ziezi fikinọ ọ be rọ odiri wuhrẹ omai re ma jọ wowou jẹ vọ avọ ohrọ-oriọ wọhọ ọyomariẹ.

22. (a) Eme Jona o wuhrẹ no ekpọvio Jihova ze? (b) Eme u fo nọ mai kpobi ma re wuhrẹ?

²² Kọ Jona ọ jọ eware nọ e via kẹe na wuhrẹ oware jọ? Obe Jona na u kuhọ avọ onọ nọ Jihova ọ nọ riẹ na. Egba-avro jọ a rẹ sae ta nọ Jona ọ k’uyo onọ na ha. Rekọ uzẹme riẹ họ, ọ k’uyo na. Obe Ebaibol nọ o kere na họ uyo onọ na. Imuẹro buobu e riẹ inọ Jona họ ọnọ o kere obe na. Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ ọruẹaro na evaọ ẹwho riẹ nọ o bi kere eware nọ e via na. Ọ kpako no, o te je wo areghẹ avọ omaurokpotọ vi epanọ ọ jọ vẹre no. Nọ o bi kere ethobọ riẹ, gbe oghẹrẹ nọ ọ rọ kare ohrọ evaọ oke ọsosuọ na yọ o bi nuhu uzou fikinọ oware na o da riẹ gaga. O rrọ vevẹ nọ Jona o wuhrẹ no ekpọvio nọ Jihova ọ kẹ riẹ na ze. O wuhrẹ ohrọ-oriọ. Kọ ma ti ru epọvo na re?—Se Matiu 5:7.