1, 2. (a) Inwene jọ vẹ Josẹf avọ uviuwou riẹ a bi ti ru? (b) Ekpehre usi vẹ Josẹf ọ vuẹ aye riẹ?

JOSẸF ọ be wọ ewha efa fihọ ehru eketekete na. Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ e riẹ nọ o bi rri kpenẹ avọ enẹ evaọ iwhre Bẹtlẹhẹm nọ u muebi na, ọ tẹ tehe eketekete na re o muọ onya họ. Ababọ avro, o bi roro kpahe erẹ uthabọ nọ a gwọlọ kpohọ na. A bi kpobọ Ijipti. Ọ be ruawa kpahe epanọ uviuwou riẹ o te sae rọ rria orẹwho ọfa, udevie ahwo nọ a be ta ẹvẹrẹ ọfa, gbe uruemu ẹwho nọ u wo ohẹriẹ no orai.

² O lọhọ kẹe he re ọ ta oware nọ o be via kẹ Meri, rekọ ọ gbaudu ta kẹe ghele. Ọ ta kẹe kpahe epanọ ukọ-odhiwu ọ rọ jọ ewezẹ vuẹe nọ Herọd ovie na ọ gwọlọ kpe ọmọ rai na. Fikiere, u fo nọ a rẹ dhẹ no ẹwho na kpata kpata. (Se Matiu 2:13, 14.) Onana o kẹ Meri uye. Fikieme ohwo jọ ọ rọ gwọlọ kpe ọmọ riẹ nọ ọ riẹ onahona ha? Ẹme na o gbe aimava unu gaga. Rekọ a fievahọ Jihova, fikiere a tẹ be ruẹrẹ oma kpahe kẹ erẹ na.

3. Dhesẹ oghẹrẹ nọ Josẹf avọ uviuwou riẹ a ro no ẹwho Bẹtlẹhẹm. (Rri uwoho na re.)

³ Evaọ aso nọ ahwo ẹwho na kpobi a kiẹzẹ no, Josẹf ọ tẹ rọ Meri avọ ọmọ na lẹlẹ dhẹ no Bẹtlẹhẹm. A tẹ rọ ovao rri ofẹ obọze ovatha-ọre bẹsenọ oke u ro muhọ erie, yọ Josẹf ọ be ruawa kpahe oghẹrẹ nọ akpọ ọ te jọ kẹ ae evaọ obaro. Ẹvẹ Josẹf ọwena gheghe ọ te sae rọ thọ uviuwou riẹ no obọ Herọd, ojihẹ na? Kọ Josẹf ọ te sae rẹrote uviuwou riẹ ziezi? Kọ ọ te sai ru iruo ilogbo nana nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ na, inọ ọ yọrọ ọmọ oghẹrẹsa nana? Josẹf o wo iruo buobu. Nọ ma bi ti wuhrẹ kpahe epanọ Josẹf o ro ru iruo sa-sa nọ o wo na, ma te ruẹ oware nọ o rọ gwọlọ nọ mai kpobi, maero kọ esẹ, ma rẹ rọ aro kele ẹrọwọ riẹ.

4, 5. (a) Idhere jọ vẹ uzuazọ Josẹf u ro nwene riẹriẹriẹ? (b) Eme ukọ-odhiwu na ọ ta kẹ Josẹf rọ tuduhọ iẹe awọ?

⁴ Oware wọhọ ẹgbukpe soso nọ o vrẹ, nọ Josẹf ọ sa ọmọtẹ Hilai h’otọ no evaọ Nazarẹt, uzuazọ riẹ u te nwene riẹriẹriẹ. Josẹf ọ riẹ nọ Meri o you Jihova je bi koko izi riẹ. Fikiere nọ ọ ruẹ nọ Meri o dihọ, akpọ o te gbei unu. Ọ gwọlọ nọ amọfa a riẹ hẹ keme o te wha omovuọ gbe uye se Meri, fikiere ọ tẹ jiroro nọ ọ rẹ lẹlẹ se iẹe. * Rekọ ukọ-odhiwu jọ ọ romavia kẹe evaọ ewezẹ jẹ ta kẹe nọ ẹkwoma ẹzi ọfuafo Jihova Meri o ro dihọ. Ukọ-odhiwu na ọ tẹ vuẹe re nọ ọmọ nọ Meri o ti yẹ na, “o re ti siwi ahwo riẹ no izieraha rai.” Ọ tẹ jẹ tuduhọ Josẹf awọ nọ: “Ozọ u mu owhẹ hẹ, epanọ whọ rọ rehọ Meri aye ra.”—Mat. 1:18-21.

⁵ Josẹf nọ ọ rrọ ohwo okiẹrẹe na o te ru epanọ ukọ-odhiwu na ọ ta kẹe na. Ọ tẹ rọwo iruo ilogbo nana, inọ ọ rẹ rẹrote ọmọ nọ ọ rrọ ọriẹ hẹ, ọnọ ọ rọ ghaghae kẹ Ọghẹnẹ. Uwhremu na, nọ a juzi nọ ohwo kpobi ọ nyai kere odẹ fihọ otọ evaọ ọvuọ ẹwho riẹ, Josẹf avọ aye riẹ nọ o dihọ a te no Nazarẹt kpobọ Bẹtlẹhẹm nyai kere odẹ h’otọ. Obei a jọ yẹ Jesu.

6-8. (a) Eme ọ wariẹ lẹliẹ uzuazọ Josẹf avọ uviuwou riẹ nwene? (b) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Ẹdhọ o vi esi nana ze? (Rri oruvẹ-obotọ na re.)

⁶ Josẹf ọ gbẹ rehọ uviuwou riẹ zihe kpobọ Nazarẹt he. Ukpoye, ẹwho Bẹtlẹhẹm a daji, onọ o kẹle Jerusalẹm. A fe he, rekọ Josẹf ọ daoma kpobi re ọ sae rẹrote Meri avọ Jesu. U kri hi, a tẹ ruẹ uwou jọ nọ a kwa kpohọ. Nọ Jesu ọ dina whẹro no omojọ, ẹsejọhọ nọ ọ nwane vrẹ ẹgbukpe no, uzuazọ rai o tẹ wariẹ nwene.

⁷ Ezae jọ nọ e rẹ rọ isi gbẹva a te no obọ ovatha-ọre ze, ẹsejọhọ obọ Babilọn a no ze. A te lele esi te uwou Josẹf avọ Meri, inọ a be gwọlọ ọmọ jọ nọ o ti zihe ruọ ovie ahwo Ju. Ezae nana a kẹ riẹ adhẹẹ gaga.

⁸ O tẹ make rọnọ ebuẹva-isi nana a riẹ hayo a riẹ hẹ, a fi uzuazọ Jesu họ ọza no. Esi nọ a ruẹ na ọ kaki su ai te obọ Jerusalẹm no taure o te ti su ae ziọ obọ Bẹtlẹhẹm. * A tẹ jọ obọ Jerusalẹm ta kẹ Herọd nọ a be gwọlọ ọmọ nọ o bi ti zihe ruọ  ovie ahwo Ju. Onana o tẹ lẹliẹ Herọd be re ihri, eva e tẹ dhae gaga.

9-11. (a) Ẹvẹ ma rọ ta nọ Ọghẹnẹ ọ ga vi Herọd avọ Setan? (b) Ẹvẹ onya kpohọ Ijipti na u ro wo ohẹriẹ no oghẹrẹ nọ iku-esia i dhesẹ i rie?

⁹ Dede nọ Herọd avọ Setan a gwọlọ kpe ọmọ na, Ọghẹnẹ ọ ga vi aimava na. Ẹvẹ ma rọ ta ere? Nọ ezae na a te uwou nọ Jesu ọ jọ na jẹ ruẹ e riẹ avọ oni riẹ, a tẹ kẹe ekẹ nọ a wha ze yọ a yare oware ovo ho. Akpọ o gbe Josẹf avọ Meri unu gaga nọ a ruẹ ekwakwa eghaghae nọ ezae nana a wha ze, “igoru gbe frankinsẹs gbe mar.” Ezae nana a tẹ gwọlọ nọ a re zihe nyae ta kẹ Herọd ovie na oria nọ a jọ ruẹ ọmọ na. Rekọ Jihova ọ tẹ whaha ae. Ọ tẹ jọ ewezẹ ta kẹ ezae na nọ a nya edhere ọfa kpo.—Se Matiu 2:1-12.

¹⁰ Nọ ezae na a nwani kpo no, ẹnjẹle Jihova ọ tẹ ta kẹ Josẹf nọ: “Kparoma, whọ rehọ ọmọfofa na gbe oni riẹ, wha dhẹ kpobọ Ijipti, wha jọ etẹe bẹsenọ mẹ te ta [ẹme] kẹ owhẹ; keme Herọd ọ be te guọlọ ọmọfofa na, re o kpe i.” (Mat. 2:13) Fikiere, wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ obọ emuhọ na, Josẹf o te ru epanọ a ta kẹe na vẹrẹ vẹrẹ. Uzuazọ ọmọ na o mae jariẹ oja vi oware ofa kpobi, fikiere ọ tẹ rọ uviuwou riẹ dhẹ kpobọ Ijipti. Eware eghaghae nọ ezae yena a kẹ rai na i re te Josẹf kuọ uviuwou riẹ evaọ etoke nana.

¹¹ Iku-esia jọ e ta nọ erẹ na o lọhọ jẹ vẹrẹ gaga, inọ Jesu o ru edhere na kpẹre, si igbulegbu no edhere, tube ru ire si ziọ otọ re oni riẹ ọ ruẹse kọrọ ibi rai. * Rekọ uzẹme na họ, onya erẹ na o lọhọ kẹ uviuwou na ha yọ a riẹ epanọ uzuazọ o te jọ kẹ ae evaọ obei hi.

12. Eme esẹgbini nọ e be yọrọ emọ evaọ akpọ oyoma nana a rẹ sai wuhrẹ mi Josẹf?

¹² Esẹgbini nẹnẹ a rẹ sai wuhrẹ eware buobu mi Josẹf. Ọ kpairoro vrẹ iruo riẹ je thihakọ ebẹbẹ re ọ sae thọ uviuwou riẹ no enwoma. Avro ọ riẹ hẹ, o rri uviuwou riẹ wọhọ okẹ oghaghae nọ u no obọ Jihova ze. Esẹgbini nẹnẹ a be yọrọ emọ evaọ akpọ nọ o gbeku, nọ ọ vọ avọ eware nọ e rẹ sae raha emọ rai hayo tubẹ wha enwoma se ai dede. U re woma gaga nọ  esẹgbini a tẹ be dawo ẹgba rai kpobi re a thọ emọ rai no enwoma wọhọ epanọ Josẹf o ru.

13, 14. Fikieme Josẹf avọ Meri a rọ wariẹ kwa kpobọ Nazarẹt?

¹³ O wọhọ nọ Josẹf avọ uviuwou riẹ a rria Ijipti kri hi, taure ukọ-odhiwu na ọ tẹ te ta kẹ Josẹf nọ Herọd o whu no. Josẹf ọ tẹ wariẹ kwa uviuwou riẹ zihe kpohọ ẹwho rai. Jihova ọ rọ ẹkwoma ọruẹaro riẹ ta evaọ oke nọ u kpemu nọ: “Eva Ijipti me se ọmọ mẹ noze.” (Mat. 2:15) Josẹf o fi obọ họ ru eruẹaruẹ yena gba, rekọ bovẹ a bi ti kpohọ obọnana?

¹⁴ Josẹf ọ jẹ yọroma gaga. Ozọ Akẹlọs, ọmọ Herọd nọ ọ rehọ ẹta ọsẹ riẹ u je mu ei, keme ọ jọ yoyoma gaga wọhọ ọsẹ riẹ. Jihova ọ tẹ jọ ewezẹ wariẹ ta ẹme kẹ Josẹf, ọ tẹ rọ ovao rri obọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre, thabọ no Jerusalẹm, a te kpohọ ẹwho riẹ, Nazarẹt obọ Galili. Obei Josẹf avọ Meri a jọ yọrọ ọmọ na gbe emọ efa nọ a yẹ.—Se Matiu 2:19-23.

15, 16. Ẹvẹ iruo Josẹf e jọ, kọ oghẹrẹ ekwakwa vẹ o je ro ru iruo?

¹⁵ A fe he, yọ a jẹ daoma gaga re a sae ko uviuwou rai. Ebaibol na o se Josẹf ọwena, ohwo nọ ọ rẹ bẹre ire, ghelie ai no ẹwọ ze, fi ai họ uvo re e ya ziezi, kẹsena ọ vẹ rehọ ae bọ iwou, kare ekọ, ekwa esese, ekẹkẹ, gbe eware nọ a re ro ru iruo evaọ obọ ẹwọ. (Mat. 13:55) Iruo na e lọhọ vievie he. Ewena oke anwae a jẹ hae jọ akotọ uwou rai ru iruo, hayo a vẹ bọ oria jọ kẹle uwou rai nọ a rẹ jọ ru iruo rai.

¹⁶ Josẹf ọ jẹ rọ ekwakwa sa-sa ru iruo na, ẹsejọhọ ọsẹ riẹ ọ kẹ riẹ ejọ dede. O sae jọnọ ekwakwa jọ nọ o je ro ru iruo họ, itepu nọ a rẹ rọ ma oware, okwakwa nọ a rẹ rọ kare ure, ogbokọ nọ a rẹ rọ tehe ibubẹ, esọ, eplọmo, eghẹrẹ egọmo sa-sa, gbe ibubẹ, dede nọ e jọ ghaghae.

17, 18. (a) Eme Jesu o wuhrẹ mi Josẹf? (b) Fikieme o rọ gwọlọ nọ Josẹf o re ru iruo gaga?

¹⁷ Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ Jesu nọ o bi rri Josẹf je bi muẹrohọ oghẹrẹ nọ o bi ru iruo na. O bi muẹrohọ ẹgba nọ o  bi ro ru iruo na te iriẹ abọ riẹ, gbe epanọ ọ be rọ rehọ ẹro ma eware te ziezi re ọ tẹ tehe ai kugbe. Ẹsejọhọ Josẹf o te muọ ọmọ na họ edhesẹ kẹ epanọ a re ru iruo esese jọ, wọhọ oriruo, epanọ a rẹ rehọ ohọrọ eri nọ ọ ya ziezi no ru ure riẹriẹ. Yọ ẹsejọhọ, o je dhesẹ ohẹriẹ nọ o rrọ ire sa-sa kẹ Jesu re, ire wọhọ sikamọ, ure ọkaa, hayo ure olivi.

¹⁸ Jesu ọ ruẹ vuhumu nọ abọ ọgaga nọ Josẹf ọ be rọ bẹre ire, kare ae, jẹ tehe ai kugbe na, eye ọvona họ abọ oyoyou nọ ọ be rọ rẹrote ọyomariẹ, oni riẹ gbe inievo riẹ nọ i kiọkọ na. Ẹhẹ, Josẹf avọ Meri a yẹ emọ efa tu Jesu, emezae ene gbe emetẹ. (Mat. 13:55, 56) Josẹf o je ru iruo gaga re uviuwou riẹ o sae re eva vọ.

19. Ẹvẹ Josẹf o je ro fi obọ họ kẹ uviuwou riẹ gọ Jihova?

¹⁹ Ghele na, Josẹf o vuhumu nọ iruo nọ e mai wuzou họ re o fi obọ họ kẹ ahwo uviuwou riẹ gọ Ọghẹnẹ. Fikiere ọ jẹ rehọ oke wuhrẹ emọ riẹ ziezi kpahe Jihova gbe izi riẹ. Ọyomariẹ avọ Meri a jẹ hae wha emọ na kpohọ uwou-egagọ nọ o jọ ẹwho na, oria nọ a jẹ hae jọ se Uzi na do via je ru ei vẹ. Ẹsejọhọ Jesu ọ jẹ hae nọ enọ buobu nọ a te no uwou-egagọ na ze no, yọ Josẹf ọ jẹ daoma gaga re ọ kẹ iyo enọ Jesu kpahe Ọghẹnẹ. U te no ere no, Josẹf ọ jẹ hae wha uviuwou riẹ kpohọ uwou-egagọ Jihova evaọ obọ Jerusalẹm rọkẹ ehaa sa-sa. Nọ a te bi kpohọ ehaa Ọnyavrẹ na kukpe kukpe, ẹsejọhọ o jẹ hae rehọ Josẹf avọ uviuwou riẹ eka ivẹ nọ a rẹ rọ nya emaele udhosa gbe ikpegbisoi te obei, ru ehaa na, je zihe ze.

20. Ẹvẹ enọ i wuzou uviuwou a sae rọ rehọ aro kele oriruo Josẹf?

²⁰ Enọ i wuzou uviuwou nẹnẹ a bi ru epọvo na re. Dede nọ a be daoma kuọ uviuwou rai, oware nọ a mai se gboja họ re a wuhrẹ emọ rai idhere Jihova. A rẹ daoma rai kpobi re a hai ru egagọ uviuwou jẹ hae wha emọ rai kpohọ iwuhrẹ ukoko gbe ikokohọ. Wọhọ Josẹf, a riẹ nọ oware nọ o mai woma nọ a re ru kẹ emọ rai họ re a wuhrẹ ai kpahe Jihova.

21. Ẹvẹ oke ehaa Ọnyavrẹ o jẹ hae jọ kẹ Josẹf avọ uviuwou riẹ, kọ oke vẹ a ro muẹrohọ nọ Jesu ọ rọ kugbe ai hi?

²¹ Nọ Jesu ọ jọ ikpe 12, Josẹf ọ tẹ wha uviuwou na kpobọ Jerusalẹm wọhọ epanọ ọ be hai ru anwẹdẹ. Onana o jọ oke  ehaa Ọnyavrẹ na, yọ iviuwou sa-sa a jẹ hae nyusu kpohọ ehaa na evaọ ezi nọ ẹbe o re ro di vọ oria kpobi. Nọ a bi ti te eria ikpehru nọ Jerusalẹm ọ rrọ na, a ve muọ ilezi nọ a riẹ gaga na họ ẹso. (Ol. 120-134) Ababọ avro, ẹwho na soso ọ rẹ vọ avọ ahwo. Nọ a te ru ehaa na no, iviuwou na a vẹ wariẹ nyusu zihe kpo. Josẹf avọ Meri a je roro nọ Jesu ọ rrọ usu ahwo nọ a bi zihe kpo na, inọ ọ rrọ kugbe imoni rai. Nọ a nya okpẹdoke soso no, a te muẹrohọ nọ Jesu ọ rọ kugbe ai hi.—Luk 2:41-44.

22, 23. Eme Josẹf avọ Meri a ru nọ a ruẹ nọ Jesu ọ rọ kugbe ai hi, kọ eme Meri ọ ta nọ a ruẹ e riẹ?

²² Avọ awa, a tẹ wariẹ zihe kpobọ Jerusalẹm nyae gwọlọ Jesu. Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ e rai nọ a be jọ ẹwho na nọ  ọ fọ no na woro odẹ Jesu, be gwọlọ iẹe. Kọ bovẹ ọmọ na ọ rrọ? Nọ a gwọlọ iẹe te edẹ esa no, ẹsejọhọ Josẹf o je roro nọ o ru iruo nọ Jihova ọ kẹ riẹ na gba ha. Ukuhọ riẹ, a tẹ gwọlọ iẹe kpobọ etẹmpol na. A tẹ be gwọlọ eva etẹmpol na, a tẹ nyate ubruwou ulogbo jọ nọ ezae nọ e riẹ Uzi na gaga a kokohọ, a tẹ ruẹ Jesu nọ ọ keria udevie rai. A re gbiku epanọ udu u kie Josẹf avọ Meri vi te he.—Luk 2:45, 46.

²³ Jesu ọ be gaviezọ kẹ ezae nana jẹ be nọ ae enọ. Oghẹrẹ eriariẹ nọ ọmọ na o wo gbe oghẹrẹ nọ ọ be rọ kẹ iyo enọ rai u gbe ezae na unu. Akpọ o te gbe Meri avọ Josẹf unu. Ebaibol ọ fodẹ ẹme ọvo nọ Josẹf ọ ta ha. Rekọ Meri ọ ta ẹme nọ ọ rrọ aimava udu inọ: “Ọmọ, ẹvẹ who je ru omai ere? Ri, mẹ avọ ọsẹ ra ma rọ awa be guọlọ owhẹ.”—Luk 2:47, 48.

24. Ẹvẹ Ebaibol o dhesẹ emọ eyọrọ?

 ²⁴ Iku Ebaibol nana i dhesẹ epanọ o ga te re a rẹrote ọmọ. O lọhọ tere he, o tẹ make rọnọ ọmọ na ọ rrọ gbagba. Re a yọrọ emọ evaọ akpọ oyoma nana o rẹ sae lẹliẹ esẹgbini jọ “awa,” rekọ a rẹ kuvẹ re udu u whrehe ai hi keme Ebaibol na dede ọ ta nọ o lọhọ họ re a yọrọ emọ.

25, 26. Eme Jesu ọ ta kẹ ọsẹgboni riẹ, kọ ẹvẹ ẹme nọ Jesu ọ ta na ọ jọ Josẹf oma?

²⁵ Etẹmpol na o kiehọ Jesu oma gaga keme etẹe ọ mae jọ kẹle Jihova, Ọsẹ obọ odhiwu riẹ, yọ etẹe ọ jẹ jọ wuhrẹ kpahe iẹe. Ọ tẹ romakpotọ ta kẹ ọsẹgboni riẹ nọ: “Eme wha jẹ be guọlọ omẹ? Wha gbẹ riẹ nọ mẹ rẹ jọ eva uwou Ọsẹ mẹ?”—Luk 2:49.

²⁶ Ababọ avro, Josẹf o roro kpahe ẹme yena unuẹse buobu. Ẹsejọhọ ẹme yena ọ were riẹ eva gaga. Josẹf ọ dawo ẹgba riẹ kpobi re o wuhrẹ Jesu idhere Jihova Ọghẹnẹ, re o vuhumu nọ Jihova họ Ọsẹ riẹ. Dede nọ Jesu ọ gbẹ jọ ọmaha, ọ riẹ oghẹrẹ nọ emamọ ọsẹ ọ rrọ fiki oghẹrẹ nọ Josẹf ọ rẹro tei.

27. Didi owha-iruo whẹ ọsọmọ who wo, kọ fikieme whọ jẹ rọ aro kele oriruo Josẹf?

²⁷ Otẹrọnọ whẹ yọ ọsọmọ, kọ whọ gbẹ riẹ epanọ u wuzou te re whọ rẹrote emọ ziezi re a vuhumu oghẹrẹ nọ emamọ ọsẹ ọ rẹ jọ? Epọvo na re, nọ whọ tẹ be yọrọ emọ nọ e rrọ era ha, rọ aro kele oriruo Josẹf re who rri emọ na kpobi ghaghae. Daoma fi obọ họ kẹ emọ itieye na si kẹle Jihova.—Se Ahwo Ẹfẹsọs 6:4.

28, 29. (a) Eme ẹme nọ ọ rọ obe Luk 2:51, 52 u dhesẹ via kpahe Josẹf? (b) Ẹvẹ Josẹf o ro fi obọ họ kẹ Jesu wo areghẹ?

²⁸ Eware nọ Ebaibol na ọ wariẹ ta kpahe Josẹf i gbe bu tere  he, rekọ ma rẹ sai wuhrẹ eware jọ no ai ze. Ebaibol ọ ta nọ Jesu o je “yo ẹme” kẹ ọsẹgboni riẹ. Ebaibol ọ tẹ jẹ ta nọ “Jesu o te dhe evievihọ, yọ ọ rua, o te wo aruoriwo obọ Ọghẹnẹ gbe ahwo.” (Se Luk 2:51, 52.) Eme ma wuhrẹ kpahe Josẹf evaọ eme yena? Ma wuhrẹ eware buobu. Ma wuhrẹ nọ Josẹf ọ jẹ rẹrote uviuwou riẹ ziezi keme Jesu ọ jẹ kẹe adhẹẹ je yoẹme kẹe.

²⁹ Ma te je wuhrẹ nọ eriariẹ Jesu i je dhe evievihọ re. U muẹro nọ Josẹf họ ohwo nọ o fi obọ họ kẹ Jesu wo eriariẹ na. Evaọ oke yena, u wo ohare jọ nọ ahwo Ju a jẹ hai bru. Obe nọ a kere ohare na fihọ o gbẹ riẹ nọ a rẹ sae ruẹ se rite inẹnẹ. Ohare na o ta nọ ahwo nọ a fe nọ a riodẹ ọvo a re wo areghẹ, rekọ ahwo gheghe wọhọ ewena, ewhẹrẹ, gbe idhogu a riẹ oware nọ u woma gbe onọ u yoma ha, a rẹ sai gu ẹdhọ họ fikiere a rẹ jọ oria nọ a rẹ jọ bru ehare he. Rekọ uzuazọ Jesu u dhesẹ nọ ẹme yena yọ ọrue. No emaha ze, ọ ruẹ epanọ Josẹf ọ romatotọ wuhrẹ iẹe oware nọ u woma gbe onọ u yoma evaọ aro Jihova. Ababọ avro, Josẹf ọ jẹ hai ru ere kẹse kẹse.

30. Ẹvẹ Josẹf o ro fi emamọ oriruo họ otọ kẹ esẹ nẹnẹ?

³⁰ Ofariẹ, Josẹf ọ riẹ Jesu yọrọ. Oma ọmọ nọ a riẹ yọrọ o rẹ jọ ziezi, yọ ere Jesu ọ jọ, ọ tẹ te rro te ohwo no goba. U te no ere no, Josẹf o wuhrẹ Jesu iruo ọwena nọ o je ru na. Orọnikọ a riẹ Jesu wọhọ ọmọ ọwena ọvo ho rekọ a je sei “ọwena” re. (Mak 6:3) Fikiere Josẹf o gine wuhrẹ Jesu ziezi. U fo re esẹ e rọ aro kele oriruo Josẹf, re a daoma wuhrẹ emọ rai iruo nọ emọ na a sae rọ rẹrote omarai.

31. (a) Oke vẹ ma sae ta nọ Josẹf o ro whu? (Rri  ẹkpẹti na re.) (b) Didi oriruo Josẹf o fihọ otọ nọ ma rẹ rọ aro kele?

³¹ Nọ Ebaibol na o gbiku na te oke nọ Jesu ọ rọ họ-ame evaọ okenọ ọ jọ ikpe 30 no, a gbẹ ta ẹme te Josẹf ho. O wọhọ nọ okenọ Jesu o muọ usiuwoma ota riẹ họ yọ Josẹf o whu no. (Rri ẹkpẹti na,  “Oke Vẹ Josẹf O ro Whu?”) Ghele na, Josẹf o fi emamọ oriruo họ otọ, keme ọ jọ ọsẹ nọ ọ thọ uviuwou riẹ, nọ ọ rẹrote ai, o te je thihakọ te urere. U fo re esẹ kpobi, enọ i wuzou uviuwou kpobi, gbe Ileleikristi kpobi a rọ aro kele ẹrọwọ Josẹf.