1, 2. Ẹvẹ erẹ Meri o jọ, kọ eme o lẹliẹ erẹ na jọ bẹbẹ kẹe?

MERI ọ be thuẹ kpenẹ avọ enẹ evaọ ehru eketekete na. Ọ rrọ ehru arao na te euwa buobu no. Josẹf ọ rrọ otọ bi su eketekete na, yọ a bi kpobọ Bẹtlẹhẹm, ẹwho nọ ọ rrọ thethabọ. Ọmọ nọ ọ rrọ eva Meri na o te nuhu oma.

² Okenọ Meri o re ro yẹ u bi te no. Ebaibol ọ ta kpahe iẹe nọ “o dihọ te eyẹ no.” (Luk 2:5) Nọ a be nya idhu sa-sa vrẹ na, ẹsejọhọ ewhẹrẹ i je rri rai, yọ u je gbe ai unu oware nọ o be lẹliẹ aye nọ o dihọ te eyẹ no kpohọ erẹ. Fikieme Meri o bi ro no Nazarẹt kpohọ ugbothabọ utiona?

3. Didi iruo a kẹ Meri, kọ eme ma bi ti wuhrẹ no iku riẹ ze?

³ Evaọ emerae jọ nọ i kpemu, a kẹ uvovo aye Ju nana iruo jọ nọ a re ruẹ obọ riẹ ẹdẹvo ho. O ti yẹ ọmọ nọ ọ te jọ Mesaya na, Ọmọ Ọghẹnẹ. (Luk 1:35) Nọ oke nọ o ti ro yẹ o be kẹle na, oware jọ o via nọ o lẹliẹ e rai kpohọ erẹ nana. Meri ọ jọ erẹ na nyaku ebẹbẹ buobu. Joma wuhrẹ oware nọ u fi obọ họ kẹe kru ẹrọwọ riẹ.

4, 5. (a) Fikieme Josẹf avọ Meri a bi ro kpohọ Bẹtlẹhẹm? (b) Eruẹaruẹ vẹ uzi nọ Siza o je na u rugba?

⁴ Orọnikọ Josẹf avọ Meri ọvo họ ahwo nọ a bi kpohọ erẹ hẹ. Siza Ọgọstọs o woro nọ a kere edẹ ahwo kpobi họ obe, fikiere o te juzi re ohwo kpobi o kpohọ ọvuọ ẹwho riẹ nyai kere odẹ họ otọ. Eme Josẹf o ru? Ebaibol na ọ ta inọ: “Josẹf o te no Galili, evaọ ẹwho Nazarẹt re, kpobọ Judia ẹwho Devidi, nọ a re se Bẹtlẹhẹm, fiki epanọ ọ rọ uviuwou gbe orua Devidi.”—Luk 2:1-4.

⁵ Orọnikọ Siza o mu woro nọ ahwo a kere odẹ fihọ otọ evaọ oke yena ha. Eruẹaruẹ jọ nọ a kere enwenọ ikpe egba ihrẹ (700) nọ i kpemu e ta nọ a ti yẹ Mesaya na evaọ  Bẹtlẹhẹm. Whaọ ẹwho jọ ọ riẹ nọ a re se Bẹtlẹhẹm nọ o rehọ emaele ihrẹ ọvo thabọ no Nazarẹt. Rekọ eruẹaruẹ na e ta gbiae nnọ a ti yẹ Mesaya na evaọ “Bẹtelehẹm Efrata.” (Se Maeka 5:2.) Ohwo nọ o bi no Nazarẹt kpohọ ẹmẹwho yena ọ rẹ nya vrẹ Sameria, ọ vẹ nya emaele 80 evaọ edhere nọ ọ rrọ igbigbehru bẹsenọ o re te Bẹtlẹhẹm Efrata. Bẹtlẹhẹm yena Josẹf o bi kpohọ na, keme oye họ ẹwho Devidi ovie na, yọ orua Devidi Josẹf avọ Meri a no ze.

6, 7. (a) Fikieme ma sae rọ ta nọ erẹ kpobọ Bẹtlẹhẹm na o jọ bẹbẹ kẹ Meri? (b) Eme Meri o ru fikinọ o zihe ruọ aye Josẹf no? (Rri oruvẹ-obotọ na re.)

⁶ Kọ Meri ọ te rọwo nọ o re lele Josẹf kpohọ erẹ na? Whaọ o te lọhọ kẹe tere he re o kpohọ erẹ na. Oke yena ezi uvo u bi kuhọ, yọ iso i re yoyo. U te no ere no, Bẹtlẹhẹm yọ ẹwho nọ ọ rrọ ehru ukpehru nọ u kpehru te irula idu ivẹ gbe egba isoi (2,500), yọ onya na o te rehọ ae edẹ buobu. Ẹsejọhọ o te tubẹ rehọ vrẹ unu edẹ nọ a hae te rọ nya onya na keme o te gwọlọ nọ Meri o re serihọ ẹsibuobu fikinọ o dihọ. Oware ofa jọ họ, aye ọvuọvo ọ rẹ gwọlọ kpohọ erẹ thabọ họ nọ oke eyẹ riẹ o tẹ kẹle no, re ahwo uviuwou gbe egbẹnyusu riẹ a fi obọ họ kẹe nọ eva-eyẹ i te muhọ. Evaọ uzẹme, o gwọlọ nọ Meri o re wo udu re ọ sai kpohọ erẹ na.

 ⁷ Ghele na, Luk o kere nọ te Josẹf “te Meri” a nyai “kere odẹ fihọ otọ.” Luk ọ tẹ jẹ ta nọ Josẹf avọ Meri a “ruọ orọo no.” (Luk 2:4, 5, NW) Meri o zihe ruọ aye Josẹf no, yọ onana u kpomahọ oware kpobi nọ o bi ru. Ọ riẹ nọ Ebaibol ọ ta nọ ọzae o wuzou uwou, ọ tẹ jẹ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ o fi obọ họ kẹ ọzae riẹ jẹ thae uke. * Fikiere u no rie eva ze nọ ọ rẹ romakpotọ je yoẹme kẹ ọzae riẹ, yọ ọ rọ enẹ dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ.

8. (a) Eme ma sae ta nọ o wha riẹ ze nọ Meri o ro lele Josẹf kpobọ Bẹtlẹhẹm? (b) Oghẹrẹ vẹ oriruo Meri o sai ro fi obọ họ kẹ omai?

⁸ Oware ofa vẹ o sae jọnọ o wọ Meri yoẹme kẹ ọzae riẹ? Kọ ọ riẹ kpahe eruẹaruẹ nọ e ta nọ a ti yẹ Mesaya na evaọ Bẹtlẹhẹm? Ebaibol na ọ ta ha. Rekọ o sae jọnọ Meri ọ riẹ kpahe eruẹaruẹ nana keme ahwo buobu a riẹ kpahe iẹe evaọ oke yena. (Mat. 2:1-7; Jọn 7:40-42) Meri ọ jọ ogbori eme nọ e rrọ Ikereakere na vievie he. (Luk 1:46-55) Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, otẹrọnọ Meri o kpohọ erẹ na re o yoẹme kẹ ọzae riẹ, re o ru lele uzi nọ ovie na o je, re eruẹaruẹ Jihova e ruẹsi  rugba, hayo fiki oware ofa jọ kpobi, o fi emamọ oriruo họ otọ kẹ omai. Jihova ọ rẹ ghale ahwo nọ a be romakpotọ je yoẹme. Evaọ oke mai nana nọ ahwo a jọ wo omaurokpotọ họ na, uruemu omaurokpotọ nọ Meri o dhesẹ na o rrọ emamọ oriruo nọ ma rẹ rọ aro kele.

9, 10. (a) Eme o sae jọnọ Josẹf avọ Meri a je roro kpahe nọ a nya kẹle Bẹtlẹhẹm no? (b) Fikieme Josẹf avọ Meri a ro wohọ uwou erao?

⁹ Nọ Meri ọ kparo ruẹ Bẹtlẹhẹm, ẹsejọhọ o kuẹwẹ. Nọ a be gadiẹ ikpehru na jẹ be nya vrẹ egbọ olivi nọ e rrọ edhere na, enọ e rrọ usu ekakọ nọ a re vu whremu na, ẹsejọhọ Meri avọ Josẹf a je roro kpahe eware nọ e via vrẹ no evaọ ẹwho ọkakao nana. Wọhọ epanọ Maeka ọruẹaro na ọ ta na, ẹwho na ọ kawo gaga fikiere a re kele iei kugbe ikpewho Juda ha; rekọ etẹe a jọ yẹ Boaz, Naomi gbe Devidi evaọ ikpe nọ i bu vi odu ọvo nọ i kpemu.

¹⁰ Nọ Meri avọ Josẹf a te obei, a tẹ ruẹ nọ ẹwho na ọ vọ te unu. Ahwo buobu a kake rehọ ae te etẹe no re a kere odẹ rai họ otọ, fikiere uwou nọ erara a re wohọ o vọ no. * Onana u ru nọ a ro kpohọ uwou erao nyai kiẹzẹ aso hẹrioke. Dai roro epanọ o jọ Josẹf oma nọ aye riẹ ọ be kene-ovao evaọ uwou erao na. Tubẹ mai yoma na, eva-eyẹ i te mu aye riẹ họ ẹda evaọ oria nana nọ u kiehọ họ na.

11. (a) Fikieme aye kpobi ọ sai ro wo otoriẹ ẹbẹbẹ nọ Meri o wo na? (b) Oghẹrẹ vẹ Jesu ọ rọ jọ ọmọ “ọtuyẹ”?

¹¹ Aye kpobi ọ rẹ sai wo otoriẹ ẹbẹbẹ nọ Meri o wo na. Enwenọ ikpe idu ene (4,000) nọ e vrẹ, Jihova ọ ta nọ aye kpobi o ti wo edada evaọ oke eyẹ fiki uzioraha nọ a reuku riẹ. (Emu. 3:16) Yọ u muẹro nọ ere o jọ kẹ Meri re. Luk ọ ta kpahe edada nọ Meri ọ ruẹ uye riẹ hẹ, rekọ o kere nọ: “O te yẹ ọmọzae ọsosuọ riẹ.” (Luk 2:7) Ọmọ nana họ ọmọ ọsosuọ Meri, yọ o yẹ emezae ene efa gbe emetẹ. (Mak 6:3) Rekọ ọmọ nana o ti wo ohẹriẹ. Orọnikọ ọ jọ ọmọ ọtuyẹ Meri ọvo ho, rekọ “ọtuyẹ evaọ emama kpobi” nọ Jihova ọ ma, ọmọ-ọvo Ọghẹnẹ.—Kọl. 1:15.

12. Oria vẹ Meri ọ wọ ọmọ riẹ fihọ, kọ ẹvẹ iku na i ro wo ohẹriẹ no oghẹrẹ nọ ehaa ikresimesi, iwoho gbe ighe i bi dhesẹ iẹe na?

¹² Etenẹ iku na e jẹ ta ẹme nọ ahwo a riẹ gaga na, inọ: “Ọ tẹ rehọ ohọ wowo iei, ọ tẹ jẹ rehọ iẹ kiẹzẹ eva etehe ọrẹ-erao.”  (Luk 2:7) Ahwo a re dhesẹ oria Ebaibol nana thọthọ gaga evaọ ehaa ikresimesi, iwoho gbe ighe sa-sa. Rekọ roro kpahe oware nọ Ebaibol na ọ ginẹ ta. Oria nọ Meri ọ wọ ọmọ riẹ fihọ na yọ oria nọ a re fi emu họ kẹ erao. Kareghẹhọ nọ uwou erao a jọ na, oria nọ o rẹ jọ gbegbe je gbo ore. Ohwo ọvuọvo nọ ọ rẹ jọ oria utioye na yẹ ọmọ ọ rrọ họ otẹrọnọ emamọ oria ofa o riẹ. Esẹgbini a rẹ daoma rẹrote emọ rai ziezi. Kọ Josẹf avọ Meri a gbẹ daoma rai kpobi re a rẹrote Ọmọ Ọghẹnẹ?

13. (a) Oghẹrẹ vẹ Josẹf avọ Meri a rọ daoma rẹrote ọmọ rai? (b) Ẹvẹ esẹgbini a sae rọ rehọ aro kele Josẹf avọ Meri evaọ eware nọ a re se gboja?

¹³ Ghele na, a tẹrovi epanọ oria na o rrọ họ, ukpoye a daoma rehọ umutho eware nọ a wo rọ rẹrote ọmọ na. Wọhọ oriruo, Meri ọ rọ ohọ wowo ọmọ na, ọ tẹ rehọ iẹe kiẹzẹ etehe emu erao re ekpahe e siọ ọmọ na ba ekpe. Dede nọ oria nọ a jọ na u kiehọ Meri oma ha, ọ dawo ẹgba riẹ kpobi re ọ rẹrote ọmọ na. Josẹf avọ Meri a riẹ re nọ oware nọ o mai wuzou nọ a rẹ sai ru kẹ ọmọ na họ re a wuhrẹ iẹe idhere Jihova. (Se Iziewariẹ 6:6-8.) Epọvo na nẹnẹ re, oware nọ o rẹ mae jọ esẹgbini oja họ re a wuhrẹ emọ rai idhere Jihova evaọ akpọ nana nọ a jọ se egagọ Jihova gbe oware ovo ho na.

14, 15. (a) Fikieme ithuru-igodẹ na a rọ gwọlọ ruẹ ọmọ na? (b) Eme ithuru-igodẹ na a ru nọ a ruẹ ọmọ na no?

¹⁴ Iku na e ta kpahe oware ofa nọ o via nọ a yẹ ọmọ na no. Ithuru-igodẹ a tẹ họrọ ze uwou erao na re a ruẹ ọsẹgboni ọmọ na, maero re a ruẹ ọmọ na. Oma u je mu ezae nana, yọ eva e be were ae gaga. Obọ igbehru a no ze, oria nọ te ai te uthuru rai a be rria. * Epanọ ọsẹgboni ọmọ na a bi ro rri rai avọ akpọ nọ o gbe rai unu na, ithuru-igodẹ na a tẹ vuẹ ae eware igbunu jọ nọ a ruẹ. A vuẹ rai epanọ ẹnjẹle jọ ọ rọ romavia kẹ ae evaọ udevie aso. Oruaro Jihova u lo wariẹ ae họ, ẹnjẹle na ọ tẹ vuẹ ae nọ a jọ Bẹtlẹhẹm yẹ Kristi hayo Mesaya na no. Ẹnjẹle na ọ tẹ jẹ vuẹ ae nọ a rehọ ọmọ na kiẹzẹ etehe emu erao, yọ a rehọ ohọ wowo iei. Kẹsena oware ofa jọ nọ u gbe rai unu gaga o tẹ jẹ via. Ijẹle buobu e romavia, a te mu Ọghẹnẹ họ ejiri.—Luk 2:8-14.

 ¹⁵ Agbẹta nọ ithuru-igodẹ na a rọ họrọ ze Bẹtlẹhẹm na. Ababọ avro, u gbe rai unu gaga nọ a ginẹ ruẹ ọmọ na evaọ oria nọ ẹnjẹle na ọ fodẹ na. A ko emamọ usi nana dhere vievie he. Ebaibol na ọ ta nọ: ‘A tẹ rehọ ẹme na via; enọ i yo kpobi urirẹ eware nọ ithuru-igodẹ na e ta kẹ ae na u te mu ai.’ (Luk 2:17, 18) Isu egagọ oke yena a jẹ hai se ithuru-igodẹ gbe ahwo ho. Rekọ Jihova o rri ezae nana nọ e be romakpotọ na ghaghae. Kọ ẹvẹ ẹnyaze rai na u ro fi obọ họ kẹ Meri?

16. Ẹvẹ Meri o ro dhesẹ nọ o re roro didi, kọ eme o fi obọ họ kẹe kru ẹrọwọ riẹ te urere?

¹⁶ Ababọ avro, oma o lọhọ Meri no fiki edada eyẹ na, ghele na ọ gaviezọ ziezi kẹ ẹme nọ ithuru-igodẹ na a jẹ ta. O te je ru oware ofa jọ re. Ebaibol na ọ ta nọ: “Meri ọ tẹ yọrọ eware nana kpobi, o te je roro ai evaọ eva riẹ.” (Luk 2:19) Uvovo aye nana o re gine roro didi kpahe eware nọ o yo. Ọ riẹ nọ ẹme nọ ẹnjẹle na ọ ta na u wuzou gaga. Jihova Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ọ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọmọ na ọ rrọ gbe epanọ o wuzou te. Fikiere ọ tẹ gaviezọ, ọ tẹ jẹ gbaemu nọ ọ rẹ hae kareghẹhọ eme nana evaọ ikpe nọ e rrọ obaro tha. Onana u fi obọ họ kẹ Meri kru ẹrọwọ riẹ te urere.—Se Ahwo Hibru 11:1.

17. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Meri nọ ma te bi se Ebaibol na?

¹⁷ Kọ whọ te rọ aro kele Meri? Jihova o fi eme buobu nọ i wuzou họ Ebaibol na kẹ omai. Rekọ ma gbẹ gaviezọ kẹ eme nọ e rrọ eva riẹ hẹ, e rẹ sai fi obọ họ kẹ omai hi. Ma rẹ sae gaviezọ kẹ eme nana nọ ma te bi se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ avọ imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi riẹ kpọ ahwo nọ i kere rie. (2 Tim. 3:16) U te no ere no, u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ eware nọ ma bi wuhrẹ kpahe Jihova na, jẹ daoma roro didi kpahe ae wọhọ epanọ Meri o ru na. Nọ ma te bi roro didi kpahe eware nọ ma jọ Ebaibol na se, jẹ daoma fi ehrẹ nọ Jihova ọ be kẹ omai họ iruo, u ti fi obọ họ kẹ omai bọ ẹrọwọ mai ga.

18. (a) Ẹvẹ Josẹf avọ Meri a ro koko uzi Mosis na evaọ okenọ Jesu ọ gbẹ jọ ọmaha? (b) Eme idhe nọ Josẹf avọ Meri a dhe evaọ etẹmpol na u dhesẹ kpahe ae?

¹⁸ Nọ ọmọ na o te edẹ eree no, Josẹf avọ Meri a tẹ  yawo iẹe wọhọ epanọ uzi Mosis o ta, a te se odẹ ọmọ na Jesu, wọhọ epanọ ẹnjẹle na ọ ta kẹ Meri. (Luk 1:31) Kẹsena, nọ edẹ udhuvẹ e gba no, a tẹ rehọ ọmọ na no Bẹtlẹhẹm kpohọ etẹmpol nọ ọ rrọ Jerusalẹm, onọ u thabọ te emaele ezeza. Nọ a te obei, a te dhe idhe orufuọ nọ uzi Mosis o gwọlọ mi ahwo nọ a fe tere he. Uzi na o ta nọ ahwo nọ a fe he a rẹ rẹhọ irueruẹ ivẹ hayo ilekuku ivẹ ro dhe idhe na. O tẹ make rọnọ oma o vo Josẹf avọ Meri fikinọ a sae rehọ egbo dhe idhe na ha, a daoma ru lele epanọ uzi na o gwọlọ. Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, a wo uduotahawọ nọ a kpohọ etẹmpol na.—Luk 2:21-24.

19. (a) Eme efa vẹ Simiọn ọ ta kẹ Meri nọ ọ te kareghẹhọ? (b) Eme Anna o ru nọ ọ ruẹ Jesu?

¹⁹ Ọzae jọ nọ ọ who no nọ a re se Simiọn ọ tẹ nyaze jẹ ta eme efa kẹ Meri, eme nana i te Meri udu yọ ọ te kareghẹhọ ae re. Jihova ọ vuẹ ọzae na nọ ọ te ruẹ Mesaya na re o te whu, ọ tẹ jẹ rọ ẹkwoma ẹzi ọfuafo na vuẹe nọ Jesu họ Osiwi nọ a ruẹaro riẹ na. Simiọn ọ tẹ jẹ ta kẹ Meri kpahe uye nọ u ti tei evaọ obaro. Ọ ta kẹe nọ o te wọhọ ẹsenọ a rehọ ọgbọdọ duwu iei lafi. (Luk 2:25-35) Dede nọ eme nana e jọ eme edada, ẹsejọhọ i fi obọ họ kẹ Meri thihakọ nọ oke na u te,  koyehọ nọ ikpe ọgba gbe esa e vrẹ no. Ofariẹ, ọruẹaro-aye jọ nọ a re se Anna ọ ruẹ Jesu re, ọ tẹ jẹ ta kpahe iẹe kẹ ahwo kpobi nọ a je rẹro esiwo Jerusalẹm.—Se Luk 2:36-38.

20. Nọ a wha ọmọ na kpohọ etẹmpol obọ Jerusalẹm, irere vẹ i no rie ze?

²⁰ Josẹf avọ Meri a ginẹ riẹ ru nọ a rọ wha ọmọ rai na ziọ etẹmpol Jihova evaọ obọ Jerusalẹm. Etẹmpol na nọ a rehọ ọmọ na ze na họ oria nọ ọ te hai kpohọ kẹse kẹse. Meri avọ Josẹf a dhe idhe kẹ Jihova epanọ obọ rai u te evaọ etẹmpol na, yọ a wo ithubro gbe ọbọga no obọ amọfa ze. Ababọ avro, nọ Meri o no etẹmpol na kpo, ẹrọwọ riẹ ọ wariẹ ga ziezi, o te je yo eme nọ o ti roro didi kpahe jẹ ta kẹ amọfa.

21. Eme ma re ru nọ ẹrọwọ mai ọ sae rọ ga ziezi wọhọ epanọ o jọ kẹ Meri?

²¹ U woma gaga inọ esẹgbini buobu nẹnẹ a be rọ aro kele emamọ uruemu nana. Esẹgbini nọ e rrọ Isẹri Jihova a be hae wha emọ rai kpohọ iwuhrẹ. A rẹ jẹ tuduhọ inievo na awọ evaọ obọ iwuhrẹ. Nọ iwuhrẹ i te kuhọ no, ẹrọwọ rai ọ rẹ ga ziezi, yọ eva e be were ae. A rẹ jẹ jọ etẹe wuhrẹ eware nọ a rẹ rọ ta usiuwoma kẹ amọfa. Evawere nọ ma re wo nọ ma tẹ be hai kuomagbe inievo mai, a rẹ ruẹ unu gbiku riẹ hẹ. Nọ ma te bi ru ere, ẹrọwọ mai o ti dhe ẹgẹga wọhọ epanọ o jọ kẹ Meri.