1. Eme Ọghẹnẹ ọ gwọlọ kẹ ahwo-akpọ?

ỌGHẸNẸ o wo emamọ eware họ iroro kẹ ahwo-akpọ. Ọ ma ọzae avọ aye ọsosuọ na, Adamu avọ Ivi re a rria ọgbọ owowoma. Ọ gwọlọ nọ a yẹ emọ, re a ru otọakpọ na soso fihọ aparadase wọhọ ọgbọ owowoma na, jẹ rẹrote erao na.​—Emuhọ 1:28; 2:8, 9, 15; rri Ẹme-Oruvẹ 6.

2. (a) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ru oware nọ o wo họ iroro gba? (b) Oghẹrẹ ahwo vẹ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ a rria otọakpọ na, kọ ẹvẹ ọ gwọlọ nọ a rriae kri te?

² Kọ who roro nọ ma te ginẹ rria aparadase ẹdẹjọ? Jihova ọ vuẹ omai nọ: “Mẹ jiroro riẹ no, yọ me ti ru ei gba re.” (Aizaya 46:​9-11; 55:11) Avro ọ riẹ hẹ, o ti ru oware nọ ọ jiroro riẹ na gba, oware ovuovo o te whaha iẹe he. Jihova ọ ta nọ ọyomariẹ o wo ẹjiroro nọ ọ rọ ma otọakpọ na. “Orọnikọ ọ mae gheghe ababọ ẹjiroro ho.” (Aizaya 45:18) Ọ gwọlọ nọ ahwo a rria otọakpọ na soso. Rekọ, oghẹrẹ ahwo vẹ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ a rria akpọ na, kọ ẹvẹ ọ gwọlọ nọ a rriae kri te? Ebaibol na ọ ta nọ: “Ahwo okiẹrẹe na [hayo ahwo nọ a re yoẹme] a te rọ otọakpọ na reuku, Yọ a te rriae bẹdẹ bẹdẹ.”​—Olezi 37:29; Eviavia 21:3, 4.

3. Nọ o rọnọ ahwo a be mọ je bi whu na, didi onọ ahwo a rẹ sae nọ?

³ Rekọ, nẹnẹ ahwo a be mọ je bi whu. Evaọ eria buobu, ahwo a be họre je bi kpe ohwohwo. Oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ ona ha. Fikieme eware e jẹ rrọ enẹ, eme ọ via? Ebaibol na ọvo ọ rẹ sae kuyo na.

4, 5. (a) Ono ọ rehọ araomuomu ta ẹme kẹ Ivi evaọ ọgbọ Idẹn? (b) Ẹvẹ emamọ ohwo ọ sai ro zihe ruọ oji?

⁴ Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ Ọghẹnẹ o wo ọwegrẹ nọ a re “se Ẹdhọ gbe Setan.” Setan ọ rehọ araomuomu ta ẹme kẹ Ivi evaọ ọgbọ Idẹn. (Eviavia 12:9; Emuhọ 3:1) O ru rie evaọ edhere nọ ohwo o re ro roro nọ araomuomu na ọ be ginẹ ta ẹme na.​—Rri Ẹme-Oruvẹ 7.

⁵ Kọ Ọghẹnẹ ọ ma Setan Ẹdhọ na? Ijo! Ukọ-odhiwu jọ nọ ọ jọ obọ odhiwu okenọ Ọghẹnẹ ọ ma otọakpọ na kẹ Adamu avọ Ivi re a rriae, ọye o nwene je zihe ruọ Ẹdhọ. (Job 38:​4, 7) Ẹvẹ oware utioye o sae rọ via? Dai roro iei! Ẹvẹ emamọ ohwo o re ro nwene je zihe ruọ oji? A re yẹ oji hi. Rekọ ohwo ọ sai mu isiuru họ ewo kẹ oware nọ o rrọ oriẹ hẹ. O ve mu oware na họ eroro kpahe ẹsikpobi, isiuru iyoma nana e vẹ te ga. Kẹsena nọ uvẹ nọ o re ro tho oware na u je rovie, o ve thoi. Ohwo yena o zihe omariẹ ruọ oji no.​—Se Jemis 1:13-15; rri Ẹme-Oruvẹ 8.

6. Ẹvẹ ukọ-odhiwu jọ o ro zihe ruọ ọwegrẹ Ọghẹnẹ?

⁶ Oware ovona o via kẹ ukọ-odhiwu na. Nọ Jihova ọ ma Adamu avọ Ivi no, ọ tẹ ta kẹ ae nọ a yẹ emọ re a “vọ otọakpọ na.” (Emuhọ 1:​27, 28) Ẹsejọhọ ukọ-odhiwu na o je roro nọ, ‘Ahwo nana kpobi a rẹ sae gọ omẹ ukpenọ a rẹ gọ Jihova!’ Epanọ o roro kpahe oware nana te, ere isiuru nọ ọ rọ gwọlọ nọ o re wo oware nọ u fo nọ Jihova ọvo o re wo na e ga te. Ukọ-odhiwu na ọ gwọlọ nọ ahwo a rẹ gọe. Fikiere o te gu ọrue kẹ Ivi je su ei thọ. (Se Emuhọ 3:1-5.) Oware nana nọ ukọ-odhiwu na o ru na o soriẹ nọ o ro zihe ruọ Setan Ẹdhọ na, ọwegrẹ Ọghẹnẹ.

7. (a) Fikieme Adamu avọ Ivi a ro whu? (b) Fikieme ma be rọ who je whu?

 ⁷ Adamu avọ Ivi a ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ, a tẹ re ubi-ure na. (Emuhọ 2:17; 3:6) A thọ uzi Jihova, kẹsena a te whu, nwane wọhọ epanọ Jihova ọ ta nọ o te via kẹ ae. (Emuhọ 3:17-19) Emọ Adamu avọ Ivi erahaizi re, fikiere a te bi whu. (Se Ahwo Rom 5:12.) Re ma sai wo otoriẹ oware nọ emọ Adamu avọ Ivi a rọ rrọ erahaizi re, joma kẹ oriruo jọ. Ma rehọ iẹe nọ ohwo nọ o re there ebrẹdi ọ rehọ omodhe nọ oria jọ riẹ o nwẹhẹ ro there ebrẹdi. Ebrẹdi nọ a rọ omodhe yena ru kpobi ọ rẹ nwẹhẹ re. Nọ Adamu ọ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ, o te zihe ruọ ọrahauzi. Yọ fikinọ mai yọ emọ nọ Adamu o yẹ, mai kpobi erahaizi re, mai kpobi ma wo “oka ẹnwẹhẹ” nọ ọyomariẹ o wo na. Fikinọ mai kpobi erahaizi, o wha riẹ ze nọ ma be rọ who je whu.​—Ahwo Rom 3:23; rri Ẹme-Oruvẹ 9.

8, 9. (a) Eme Setan ọ gwọlọ nọ Adamu avọ Ivi a rọwo? (b) Fikieme Jihova o gbe ro kpe ahwo ọwọsuọ na no ẹsiẹsiẹ hẹ?

⁸ Setan o mu Jihova họ ẹwọso nọ o ru Adamu avọ Ivi ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ. Ọ gwọlọ nọ Adamu avọ Ivi a rọwo nọ Jihova yọ ọtọrue, ekpehre osu nọ ọ gwọlọ ewoma rai vievie he. Setan ọ rọ ere dhesẹ nọ ahwo a du gwọlọ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ ta oware nọ a re ru kẹ ae he, inọ Adamu avọ Ivi a rẹ sae salọ oware nọ u woma gbe onọ u yoma kẹ omarai. Kọ eme Jihova o ti ru? Ọ hae sai kpe Setan gbe Adamu avọ Ivi no, ọwọsuọ na o ve kuhọ. Rekọ, kọ oyena o hai ti dhesẹ Ẹdhọ fihọ ọtọrue? Ijo, vievie.

⁹ Fikiere, Jihova o kpe ahwo ọwọsuọ na no ẹsiẹsiẹ hẹ. Ukpoye, ọ kẹ ahwo-akpọ oke re ae ọvo a su omarai. Onana u ti dhesẹ vevẹ inọ Setan yọ ọtọrue gbe nọ  Jihova họ ọnọ ọ riẹ oware nọ omai woma kẹ ahwo-akpọ. Ma ti wuhrẹ kpahe onana ziezi evaọ Uzou avọ 11. Rekọ ẹvẹ who rri oware nọ Adamu avọ Ivi a ru na? Kọ u woma nọ a rọ rọwo ẹme Setan, jẹ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ? Jihova họ ọnọ ọ kẹ Adamu avọ Ivi oware kpobi nọ a wo. Ọ kẹ rai uzuazọ ogbagba, oria uwowoma nọ a rẹ  rria, gbe emamọ iruo nọ a rẹ reawere riẹ. Setan o ri ru oware uwoma ovuovo kẹ ae he. O hae jọnọ owhẹ, eme whọ hai ti ru?

10. Eme o gwọlọ nọ mai kpobi ma re ru nẹnẹ?

¹⁰ Nẹnẹ, o gwọlọ nọ mai kpobi ma rẹ salọ oware nọ ma gwọlọ ru, yọ oware nọ ma salọ u ti dhesẹ sọ ma ti wo uzuazọ hayo ma ti whu. Ma sae salọ inọ ma re yoẹme kẹ Jihova, Osu mai je fiobọhọ dhesẹ Setan fihọ ọtọrue. Hayo ma sae salọ Setan re ọ jọ osu mai. (Olezi 73:28; se Itẹ 27:11.) Umutho ahwo jọ ọvo a bi yoẹme kẹ Ọghẹnẹ evaọ akpọ na soso. Uzẹme riẹ họ, Ọghẹnẹ họ ọnọ o bi su akpọ na ha. Kọ ono o bi su akpọ na?

11, 12. (a) Eme eware nọ Setan ọ ta nọ ọ te kẹ Jesu na u ru omai riẹ? (b) Eria Ebaibol vẹ i dhesẹ nọ Setan o bi su akpọ na?

¹¹ Jesu ọ riẹ uzedhe ohwo nọ o bi su akpọ na. Evaọ okejọ, Setan o “dhesẹ ekwotọ-ivie akpọ na kpobi gbe oruaro rai kẹe.” Kẹsena Setan ọ tẹ ya eyaa kẹ Jesu nọ: “Mẹ te kẹ owhẹ eware nana kpobi otẹrọnọ who te kigwẹ gọ omẹ.” (Matiu 4:8, 9; Luk 4:5, 6) Dai roro iei, o hae jọnọ Setan họ ọnọ o wo ivie akpọ na ha, kọ ọ hae te ta nọ ọ te rehọ ae kẹ Jesu? Ijo. Setan họ ọnọ o wo egọmeti akpọ na kpobi.

¹² Whọ sai roro nọ: ‘Ẹvẹ Setan o ro zihe ruọ osu akpọ na? Kọ ogbẹrọnọ Jihova Ọghẹnẹ Erumeru na ọ ma odhiwu gbe otọakpọ na?’ (Eviavia 4:11) Ee, ọye, rekọ Jesu ọ ta vevẹ nọ Setan họ “osu akpọ nana.” (Jọn 12:31; 14:30; 16:11) Pọl ukọ na o se Setan Ẹdhọ na “ọghẹnẹ uyero-akpọ nana.” (2 Ahwo Kọrint 4:3, 4) Yọ Jọn ukọ na o kere nọ “akpọ na soso ọ rrọ otọ ogaga omuomu na.”​—1 Jọn 5:19.

13. Fikieme ma rọ gwọlọ akpọ ọkpokpọ?

¹³ Akpọ nana o bi dhe eyeyoma. A bi fi emo, yọ ogbekuo, eviẹhọ, gbe ozighi e da oria kpobi fia. Ahwo-akpọ a sai si ebẹbẹ nana notọ họ, ghelọ epanọ a daoma te kẹhẹ. Rekọ Ọghẹnẹ ọ te raha akpọ omuomu nana kẹle evaọ Amagẹdọn, ọ vẹ te rọ akpọ ọkpokpọ riẹ nọ ẹrẹreokie ọ te jọ ro nwene iei.​—Eviavia 16:14-16; rri Ẹme-Oruvẹ 10.

14. Ono Ọghẹnẹ ọ salọ re ọ jọ Ovie Uvie Riẹ? Eme Ebaibol na ọ ruẹaro riẹ kpahe Jesu?

¹⁴ Jihova ọ salọ Jesu Kristi re ọ jọ Ovie ọrọ Uvie Riẹ hayo Ovie egọmeti obọ odhiwu Riẹ na. Evaọ ikpe idu nọ e vrẹ, Ebaibol na ọ ruẹaro nọ Jesu ọ te jọ “Osu Udhedhẹ,” gbe nọ esuo riẹ o ti wo oba ha. (Aizaya 9:6, 7) Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ a lẹ re egọmeti nana e nyaze, inọ: “Jọ Uvie ra o ze. Jọ oreva ra u rugba evaọ otọakpọ na, wọhọ epanọ o rrọ evaọ obọ odhiwu.” (Matiu 6:10) Ma te jọ Uzou avọ 8 wuhrẹ kpahe epanọ Uvie Ọghẹnẹ o te rọ rehọ ẹta egọmeti akpọ na. (Se Daniẹl 2:44.) Kẹsena, Uvie Ọghẹnẹ u ve ti ru otọakpọ na fihọ aparadase owowoma.​—Rri Ẹme-Oruvẹ 11.

15. Eme họ “otọakpọ ọkpokpọ” na?

¹⁵ Ebaibol na ọ ya eyaa nọ: “Rekọ idhiwu ekpokpọ gbe otọakpọ ọkpokpọ e riẹ nọ ma be hẹrẹ,” nọ “ẹrẹreokie ọ te jọ eva rai.” (2 Pita 3:13; Aizaya 65:17) Evaọ ẹsejọ nọ Ebaibol na ọ tẹ fodẹ “otọakpọ na,” yọ ọ be ta kpahe ahwo nọ a be rria akpọ na. (Emuhọ 11:1) Fikiere “otọakpọ ọkpokpọ” nọ a fodẹ na u dhesẹ  ahwo kpobi nọ a bi yoẹme kẹ Ọghẹnẹ, nọ Ọghẹnẹ ọ te ghale.

16. Obọdẹ okẹ vẹ Ọghẹnẹ ọ te kẹ ahwo nọ a te rria akpọ ọkpokpọ na, kọ eme ma re ru re ma sai wo okẹ nana?

¹⁶ Jesu ọ ya eyaa nọ a te kẹ ahwo nọ a te rria akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ na “uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Mak 10:30) Eme o gwọlọ nọ ma re ru re ma sai wo okẹ nana? Iviena se Jọn 3:16 gbe 17:3, whọ te ruẹ uyo na. Joma ta kpahe oghẹrẹ nọ Ebaibol na o dhesẹ nọ aparadase otọakpọ na ọ te jọ.

17, 18. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ udhedhẹ o te jọ oria kpobi evaọ otọakpọ na, yọ ma ti wo omofọwẹ?

¹⁷ Emuemu, ẹmo, eyoma, gbe ozighi e gbẹ te jọ họ. Ohwo omuomu ọvuọvo ọ gbẹ te jọ akpọ na ha. (Olezi 37:10, 11) Ọghẹnẹ o ti “ru emo serihọ evaọ otọakpọ na soso.” (Olezi 46:9; Aizaya 2:4) Otọakpọ na o vẹ te vọ avọ ahwo nọ a you Ọghẹnẹ je bi yoẹme kẹe. Udhedhẹ o te jọ akpọ na bẹdẹ bẹdẹ.​—Olezi 72:7.

¹⁸ Ahwo Jihova a ti wo omofọwẹ. Evaọ okenọ a ro kere Ebaibol na, nọ ahwo Izrẹl a te yoẹme kẹ Ọghẹnẹ, a je wo omofọwẹ keme Ọghẹnẹ ọ jẹ thọ ae. (Iruo-Izerẹ 25:18, 19) Ma te dhozọ oware ovuovo hayo ohwo ọvuọvo evaọ aparadase he. Udu mai u ti te otọ ẹsikpobi!​—Se Aizaya 32:18; Maeka 4:4.

19. Ẹvẹ u ro mu omai ẹro nọ emu ọ te vọ akpọ ọkpokpọ na?

¹⁹ Emu ọ te vọ eria kpobi. “Emu ọ te dafia evaọ otọakpọ na; obọ ehru igbehru na o te vọ kpọhọhwẹ.” (Olezi 72:16) Jihova, “Ọghẹnẹ mai, ọ te ghale omai,” yọ “otọakpọ na u ti wou eware.”​—Olezi 67:6.

20. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ otọakpọ na o ti zihe ruọ aparadase?

²⁰ Otọakpọ na soso o ti zihe ruọ aparadase. Ahwo a te bọ emamọ iwou jẹ kọ egbọ iwowoma. (Se Aizaya  65:21-24; Eviavia 11:18) Otọakpọ na soso o te jọ wowoma wọhọ epanọ ọgbọ Idẹn ọ jọ na. Jihova ọ te hae kẹ omai oware kpobi nọ ma gwọlọ. Enẹ Ebaibol na ọ ta kpahe Ọghẹnẹ: “Who rovie obọ ra who te bi ru ẹgwọlọ oware kpobi nọ o rrọ uzuazọ kẹe.”​—Olezi 145:16.

21. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ udhedhẹ o te jọ udevie ahwo gbe erao?

²¹ Udhedhẹ o te jọ udevie ahwo gbe erao. Erao e te gbẹ nwa ahwo oma ha. Emaha na a te rehọ erao nọ i bi kpe ahwo nẹnẹ na dede zaharo.​—Se Aizaya 11:6-9; 65:25.

22. Eme Jesu o ti ru kẹ ahwo nọ a be mọ?

²² Ohwo ọvo ọ gbẹ te mọ họ. Okenọ Jesu ọ jọ akpọ na, o siwi ahwo buobu. (Matiu 9:35; Mak 1:40-42; Jọn 5:5-9) Rekọ okenọ Jesu ọ te jọ Ovie ọrọ Uvie Ọghẹnẹ o ti siwi ahwo kpobi. Ohwo ọvo ọ gbẹ te ta nọ: “Mẹ be mọ” vievie he.​—Aizaya 33:24; 35:5, 6.

23. Eme Ọghẹnẹ o ti ru kẹ ahwo nọ a whu no?

²³ Ahwo nọ a whu no a ti zihe ziọ uzuazọ. Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ọ te kpare ima ahwo buobu nọ a whu no ze. “Ẹkparomatha enọ i kiẹrẹe gbe enọ i kiẹrẹe he ọ te jọ.”​—Se Jọn 5:28, 29; Iruẹru Ikọ 24:15.

24. Ẹvẹ o rrọ owhẹ oma inọ whọ te rria evaọ Aparadase?

²⁴ Ma rẹ sae salọ oware nọ ma gwọlọ ru. Ma rẹ sae salọ inọ ma re wuhrẹ kpahe Jihova jẹ gọe, hayo salọ inọ ma re ru oware nọ o were omai. Ma tẹ salọ nọ ma rẹ gọ Jihova, uzuazọ mai u ti woma gaga evaọ obaro. Nọ ọzae jọ ọ ta kẹ Jesu inọ ọ kareghẹhọ iẹe nọ o te whu no, Jesu ọ ya eyaa kẹe nọ: “Who ti lele omẹ jọ Aparadase.” (Luk 23:43) Ma ti wuhrẹ eware efa kpahe Jesu Kristi gbe epanọ o ti ro ru eware iwoma nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa rai na gba.