1, 2. Fikieme ma sae rọ ta nọ Ebaibol na yọ okẹ obọdẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze?

ẸVẸ o rẹ jọ owhẹ oma nọ ogbẹnyusu ra ọ tẹ kẹ owhẹ okẹ nọ who rẹro riẹ hẹ? Whọ rẹ gwọlọ rovie okẹ na kpata kpata, yọ eva e rẹ were owhẹ inọ ogbẹnyusu ra na o bi roro kpahe owhẹ. Who re yere iei kẹ okẹ na.

² Ebaibol na yọ okẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze. O vuẹ omai eware nọ ma sae jọ oria ọfa wuhrẹ hẹ. Wọhọ oriruo, o vuẹ omai nọ Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ ma idhiwu na, otọakpọ na, gbe ọzae avọ aye ọsosuọ. U re fiobọhọ kẹ omai ku ebẹbẹ họ nọ ma te wo ebẹbẹ. Ma rẹ jọ evaọ Ebaibol na wuhrẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ro ru ẹjiroro riẹ gba re o ru otọakpọ na fihọ aparadase. Ebaibol na ginọ okẹ obọdẹ!

3. Eme who ti wuhrẹ no Ebaibol na ze?

³ Nọ who bi wuhrẹ Ebaibol na, whọ te ruẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ whọ jọ ogbẹnyusu riẹ. Epanọ who wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ te, ere usu ra kugbei o te kpekpe te.

4. Eme o were owhẹ kpahe Ebaibol na?

⁴ A fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ nọ i bu vi idu esa (3,000) no, yọ a printi ima-idu buobu no. Yọ ahwo nọ a bu vi udhone-gbikpe evaọ udhusoi kpobi wariẹ akpọ na họ a wo Ebaibol na evaọ ẹvẹrẹ rai. Koka koka, ahwo nọ a bu vi ima ọvo a bi wo Ebaibol na. Evaọ uzẹme, obe ovuovo o riẹ hẹ nọ o wọhọ Ebaibol na.

5. Fikieme ma sae rọ ta nọ Ebaibol na yọ ẹme Ọghẹnẹ?

 ⁵ “Ẹkwoma ẹzi Ọghẹnẹ a ro kere” Ebaibol na. (Se 2 Timoti 3:16.) Rekọ ahwo jọ a sai roro nọ, ‘Ahwo-akpọ a kere Ebaibol na, kọ fikieme a be rọ ta nọ obọ Ọghẹnẹ o no ze?’ Ebaibol na ọ kẹ uyo na, inọ: “Ahwo a ta eme nọ i no obọ Ọghẹnẹ ze wọhọ epanọ ẹzi ọfuafo na ọ kpọ [hayo o wọ] rai.” (2 Pita 1:21) Onana o wọhọ ẹsenọ ọthueki ọ vuẹ okere-obe riẹ inọ o kere ileta kẹe. Rekọ, ono o wo ileta na? Ọthueki na, orọnikọ okere-obe na ha. Epọvo na re, Ọghẹnẹ họ Ọnọ o wo Ebaibol na, orọnikọ ahwo nọ o ro kere iei na ha. Ọghẹnẹ ọ kpọ rai kere eme riẹ fihotọ. Fikiere, Ebaibol na ginọ “ẹme Ọghẹnẹ.”​—1 Ahwo Tẹsalonika 2:13; rri Ẹme-Oruvẹ 2.

6, 7. Fikieme ma sae rọ ta nọ oma Ebaibol na soso o rọwokugbe ohwohwo?

⁶ Ekere Ebaibol na o rehọ vrẹ ikpe odu ọvo gbe egba ezeza (1,600). Ahwo nọ a kere Ebaibol na a jọ uzuazọ oke ovona ha. Ejọ e riẹ obe ziezi, efa e riẹ obe tere he. Wọhọ oriruo, ọjọ ọ jọ edọkita. Efa e jọ ewhẹrẹ, ikwori, ithuru-igodẹ, eruẹaro, ibruoziẹ, gbe ivie. Dede nọ oghẹrẹ ahwo sa-sa a kere Ebaibol na, oma Ebaibol na soso o rọwokugbe ohwohwo. O rẹ jọ uzou jọ ta ẹme jọ no, kẹsena o vẹ jọ uzou ofa ta oware nọ o wọso oyena ha. *

⁷ Izou ọsosuọ Ebaibol na i dhesẹ oghẹrẹ nọ ebẹbẹ akpọ na i ro muhọ, yọ izou urere Ebaibol na e vuẹ omai oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ro ku ebẹbẹ yena họ je ru otọakpọ fihọ aparadase. Ebaibol na o gbiku oghẹrẹ nọ ahwo-akpọ a yeri uzuazọ rai evaọ ikpe idu buobu, je dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o re ru ẹjiroro riẹ gba ẹsikpobi.

8. Kẹ iriruo nọ i dhesẹ nọ eware nọ Ebaibol na ọ ta e rrọ gbagba.

⁸ Orọnikọ a kere Ebaibol na re a rehọ iẹe wuhrẹ ahwo eware otokiẹ egbaeriariẹ hayo re o jọ obe isukulu hu, rekọ oware kpobi nọ o ta kpahe eware otokiẹ egbaeriariẹ e rrọ gbagba. Nwanọ ere ma rẹro nọ obe nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze o rẹ jọ. Wọhọ oriruo, obe Iruo-Izerẹ o ta kpahe ithubro nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ ahwo Izrẹl kpahe epanọ a re ro ru re eyao e seba evo. A kere ithubro nana ikpe buobu no taure ahwo a tẹ te riẹ nọ eyao i re vo, gbe oghẹrẹ nọ i re ro vo. Ebaibol na ọ tẹ jẹ ta gbagba inọ otọakpọ na ọ rrọ ehru oware ovo ho. (Job 26:7) Yọ evaọ  okenọ ahwo a je roro nọ otọakpọ na o rrọ kpakpala, Ebaibol ọ ta nọ o rrọ gheghelie.​—Aizaya 40:22.

9. Eme uzẹme nọ ahwo nọ a kere Ebaibol na a ta o lẹliẹ omai riẹ kpahe Ebaibol na?

⁹ Nọ Ebaibol na o te bi gbiku eware nọ e via vrẹ no, uzẹme ọvo ọ rẹ ta. Rekọ ebe ikuigbe buobu e rẹ ta uzẹme ẹsikpobi hi, keme ahwo nọ a kere i rai a ta uzẹme kpahe eware nọ a kere na ha. Wọhọ oriruo, orọnikọ ẹsikpobi nọ a fi orẹwho rai kparobọ oye a kere fihotọ họ. Rekọ enọ i kere Ebaibol na a ta uzẹme na makọ evaọ okenọ a fi orẹwho Izrẹl kparobọ. A kere ethobọ rai fihotọ re. Wọhọ oriruo, evaọ obe Ikelakele, Mosis ọ vuẹ omai kpahe oware ulogbo jọ nọ o thọ riẹ obọ nọ o wha riẹ ze nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹe uye. (Ikelakele 20:2-12) Uzẹme nọ ahwo nọ a kere Ebaibol na a ta u dhesẹ nọ obọ Ọghẹnẹ Ebaibol na u no ze. Onana u dhesẹ nọ ma rẹ sai fievahọ Ebaibol na.

10. Fikieme ehrẹ Ebaibol i re ro fiobọhọ kẹ omai nẹnẹ?

¹⁰ “Ẹkwoma ẹzi Ọghẹnẹ a ro kere Ikereakere [hayo eme Ebaibol] na kpobi, yọ e rẹ kẹ erere nọ a tẹ be rehọ ai wuhrẹ, kẹ uthubro, kpọ eware vi.” (2 Timoti 3:16) Ẹhẹ, ehrẹ Ebaibol i re fiobọhọ kẹ omai nẹnẹ. Jihova ọ riẹ epanọ ọ ma omai, fikiere ọ riẹ oghẹrẹ nọ ma re roro, eware nọ e rẹ were omai, gbe enọ e rẹ dha omai eva. Ọ riẹ omai vi epanọ ma riẹ oma mai, yọ ọ gwọlọ nọ ma wo evawere. Ọ riẹ oware nọ o rẹ kẹ omai erere gbe oware nọ o rẹ wha ẹbẹbẹ se omai.

11, 12. (a) Emamọ ehrẹ vẹ Jesu ọ kẹ evaọ obe Matiu izou 5 rite 7? (b) Eme ọfa ma rẹ sai wuhrẹ no Ebaibol na ze?

¹¹ Evaọ obe Matiu izou 5 rite izou 7, ma se emamọ ehrẹ nọ Jesu ọ kẹ kpahe epanọ ma sai ro wo evawere,  epanọ ma re ro lele amọfa yeri ziezi, oghẹrẹ nọ ma rẹ lẹ, gbe oghẹrẹ nọ u fo nọ a re rri ugho. Dede nọ ọ kẹ ehrẹ nana anwọ ikpe idu ivẹ (2,000) nọ i kpemu, ehrẹ na i gbe wo ẹgba yọ i re gbe fiobọhọ kẹ omai nẹnẹ.

¹² Jihova ọ be jẹ rehọ ehrẹ Ebaibol [hayo ehri-izi Ebaibol] na wuhrẹ omai eware nọ i re fiobọhọ kẹ omai wo evawere evaọ uviuwou, jọ egba iruo, je lele amọfa yeri dhedhẹ. Ehrẹ Ebaibol i re fiobọhọ ẹsikpobi ghelọ oghẹrẹ ohwo nọ ma rrọ kẹhẹ, oria nọ ma be rria, gbe oghẹrẹ ebẹbẹ kpobi nọ ma wo kẹhẹ.​—Se Aizaya 48:17; rri Ẹme-Oruvẹ 3.

13. Eme Aizaya ọ ta nọ o te via kẹ okpẹwho nọ a re se Babilọn?

¹³ Eruẹaruẹ Ebaibol buobu i rugba no. Wọhọ oriruo, Aizaya ọ ruẹaro nọ a te raha Babilọn no. (Aizaya 13:19) O dhesẹ uzedhe oghẹrẹ nọ a ti ro fi okpẹwho na kparobọ. A ru igeti ilogbo fihọ iẹe, yọ ethẹ ọ wariẹ e riẹ họ, fikiere o rrọ bẹbẹ re egbaẹmo a wọ ruọ ẹe. Rekọ Aizaya ọ ruẹaro nọ ethẹ na ọ te kpọ, yọ a ti kpe igeti na fihọ nyaseba. Ahwo nọ a te wọ ohọre ziọ okpẹwho na a ti fi ei kparobọ ababọ ẹmo-ofio. Aizaya ọ tubẹ ruẹaro nọ ọzae nọ a re se Sairọs họ ọnọ o ti fi Babilọn kparobọ.​—Se Aizaya 44:27–45:2; rri Ẹme-Oruvẹ 4.

14, 15. Ẹvẹ eruẹaruẹ Aizaya i ro rugba?

¹⁴ Nọ ikpe egba ivẹ e vrẹ no, rono oke nọ a rọ ruẹaro na ze, egbaẹmo e tẹ wọ ze te họre Babilọn. Ono o su egbaẹmo na? Sairọs ovie Pasia, nwane wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ. Eware kpobi e nwane ruẹrẹ oma kpahe kẹ epanọ eruẹaruẹ na i re ro rugba.

¹⁵ Evaọ aso nọ a rọ wọ ohọre ze na, ahwo Babilọn a je ru ehaa. A roro nọ oware ovo o te via ha keme a ma  ugbẹhẹ ulogbo wariẹ okpẹwho na họ yọ ethẹ ọ wariẹ e riẹ họ re. Sairọs avọ egbaẹmo riẹ a tẹ tọ egọta ilogbo no obojọ lafi ethẹ na re ame riẹ ọ dina su kpọ. Ame ethẹ na o te su kpọ te epanọ egbaẹmo Pasia a rọ nyae vrẹ. Rekọ ẹvẹ egbaẹmo na a te sae rọ ruọ eva Babilọn kpakiyọ o wo igbẹhẹ ilogbo? Nwane wọhọ epanọ eruẹaruẹ na e  ta, a rovie igeti okpẹwho na fihọ, fikiere egbaẹmo na a te fi okpẹwho na kparobọ ababọ ẹmo-ofio.

16. (a) Eme Aizaya ọ ruẹaro nọ o te via kẹ Babilọn? (b) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ eruẹaruẹ Aizaya i rugba?

¹⁶ Eruẹaruẹ Aizaya e ta nọ oke o be tha nọ ohwo ọvo ọ gbẹ te rria evaọ Babilọn ho. Aizaya o kere nọ: “A te rriae vievie he, yọ ọ te jọ oria nọ a rẹ rria ha evaọ ige kpobi.” (Aizaya 13:20) Kọ oyena u rugba re? Babilọn ọ jọ oria nọ o rehọ enwenọ emaele 50 thabọ no Baghdad, evaọ ofẹ obọze ovatha-ọre Iraq, yọ obọnana oware ovuovo o riẹ hẹ ajokpa igbẹhẹ nọ i kporo kuotọ no. Yọ epanọ ma be ta ẹme na, ohwo ọvo ọ be rriae he. Jihova ọ “rehọ uhwere ọraha muotọ ro hwere” Babilọn.​—Aizaya 14:22, 23. *

17. Fikieme ma sai ro fievahọ eyaa Ọghẹnẹ kpobi?

¹⁷ Nọ orọnọ eruẹaruẹ Ebaibol buobu i rugba no na, onana u dhesẹ nọ ma sai fievahọ oware nọ Ebaibol na ọ ta inọ o te via evaọ obaro. U mu omai ẹro inọ Jihova  o ti ru eyaa riẹ gba onọ ọ ta nọ o ti ru otọakpọ na fihọ aparadase. (Se Ikelakele 23:19.) Ẹhẹ, ma wo ẹruore ‘uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, nọ Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ sae ta ọrue he na ọ ya eyaa riẹ ugbanwẹdẹ.’​—Taitọs 1:2. *

18. Ẹvẹ Pọl o dhesẹ “ẹme Ọghẹnẹ”?

¹⁸ Ma wuhrẹ no inọ obe ovuọvo o riẹ hẹ nọ o wọhọ Ebaibol na. Eme riẹ e rọwokugbe ohwohwo, yọ o tẹ ta ẹme kpahe eware otokiẹ egbaeriariẹ hayo u te gbiku, e rẹ jọ gbagba. O rẹ kẹ omai emamọ ehrẹ, yọ eruẹaruẹ buobu nọ e rrọ eva riẹ i rugba no. Rekọ Ebaibol na o wo obufihọ ulogbo ofa kẹ omai. Pọl ukọ na o kere nọ: “Ẹme Ọghẹnẹ ọ rrọ uzuazọ, o te je wo ẹgba.” Eme oyena u dhesẹ?​—Se Ahwo Hibru 4:12.

19, 20. (a) Ẹvẹ Ebaibol na ọ sai ro fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ whọ rrọ? (b) Ẹvẹ whọ sai ro dhesẹ nọ who rri Ebaibol na ghaghae?

¹⁹ Ebaibol na ọ rẹ sai nwene uzuazọ ra. O rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ whọ ginẹ rrọ. O rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ iroro gbe eware ididi nọ e rrọ obeva ra. Wọhọ oriruo, ma sai roro nọ ma you Ọghẹnẹ. Rekọ re ma dhesẹ nọ ma you rie, o gwọlọ nọ ma re ru oware nọ Ebaibol na ọ ta.

²⁰ Evaọ uzẹme, Ebaibol na yọ obe nọ u gine no obọ Ọghẹnẹ ze. Ọ gwọlọ nọ who sei, wuhrẹ iẹi, je you rie. Dhesẹ nọ who rri okẹ nana ghaghae re whọ jẹ ruabọhọ wuhrẹ Ebaibol na. Kẹsena who ve ti wo otoriẹ ẹjiroro Ọghẹnẹ rọkẹ ahwo-akpọ. Ma te jọ uzoẹme notha na wuhrẹ kpahe ẹjiroro Ọghẹnẹ ziezi.