Ẹruore​—Kọ O rẹ Sai Gine Fiobọhọ kẹ Omai?

U WO ọmọ jọ nọ a re se Daniel nọ ọ jọ ikpe ikpe, nọ ọ mọ ẹyao-ọta evaọ ẹgbukpe soso. Ẹyao na ọ kẹ riẹ uye te epanọ makọ edọkita, te egbẹnyusu gbe imoni riẹ a ro ku ei họ nọ ọ te sae zọ họ. Rekọ Daniel o gbe je rẹro nọ ọ te zọ. O je rẹro nọ ẹdẹ jọ nọ o te te ohwo no, ọ te jọ ọkiotọ-eriariẹ nọ ọ te gwọlọ umu nọ a re ro siwi ẹyao-ọta. Nọ o yo nọ edọkita jọ nọ ọ riẹ epanọ a re ro siwi oghẹrẹ ẹyao-ọta riẹ na ọ be nyaze, ẹruore riẹ na ọ tẹ ga vi epaọ ọsosuọ. Rekọ, nọ ẹdẹ nọ edọkita na ọ hae rọ nyaze o te, oware jọ o tẹ whaha iẹe, ọ gbẹ sae nyaze he. Oware na o tẹ kẹ Daniel uye gaga. Ọmọ nana nọ o bi rẹro anwẹdẹ nọ eware i ti woma na, oma o tẹ lọhọ iẹe no. Nọ edẹ ivẹ e vrẹ no, o te whu.

Ohwo jọ nọ o re ru iruo evaọ ẹsipito ọye o gbiku nana. Ohwo nana o je ru ekiakiẹ re ọ riẹ sọ ẹruore o re gine fiobọhọ kẹ ohwo nọ ọ be mọ, hayo sọ oware jọ o rẹ ginẹ via kẹe nọ o gbe wo ẹruore he. Ẹsejọhọ whọ ruẹ hayo yo kpahe ohwo jọ nọ ọkpọ oware nọ o via kẹ Daniel na o via kẹ no. Wọhọ oriruo, o sae jọ nọ ọkpako soso jọ nọ o te uwhu no o bi rẹro iweze ohwo jọ nọ ọ ghare kẹe gaga nọ ọ re ruẹ kẹle kẹle he, hayo obọdẹ oware ofa jọ nọ o te via. Rekọ oware nọ o bi rẹro riẹ na o tẹ nwane via vrẹ no, o rẹ gbẹ raha oke re o te whu hu. Eme ọ rẹ wha oware utiona ze? Kọ ẹruore o re gine fiobọhọ wọhọ epanọ ahwo jọ a rẹ ta na?

Ahwo nọ a re ru ekiakiẹ kpahe usiwo-imu a rẹ ta nọ, nọ ohwo o te wo ẹruore hayo ọ tẹ be hae tẹrovi abọ owoma eware, u re fiobọhọ kẹe gaga, maero nọ ọ tẹ be mọ. Rekọ ahwo kpobi a rọwo ẹme yena ha, keme amọfa jọ nọ a re ru ekiakiẹ kpahe usiwo-imu re, a ta nọ ẹme yena ọ wọhọ iku esia gheghe. A rẹ rọwo vievie he inọ ohwo o te wo ẹruore u re ru nọ ẹyao riẹ ọ gbẹ rọ ga te epanọ o jọ họ.

Uzẹme riẹ họ, u kri no nọ ahwo a be rọ vro inọ ẹruore o wo obọ ovo kugbe ẹyao nọ ohwo ọ be mọ họ. Wọhọ oriruo, evaọ ikpe idu buobu nọ e vrẹ, a vuẹ ọzae jọ nọ ọ fa otọ ẹruore. Ọzae nana yọ ohwo Griki nọ o re roro didi kpahe eware gaga, yọ odẹ riẹ họ Aristotle. Nọ a nọe onọ na, ọ tẹ kuyo nọ: “Ẹruore yọ ewezẹ gheghe.” Yọ kẹle na, ohwo ologbo America jọ nọ a re se Benjamin Franklin ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ be hai roro nọ ẹruore yọ oware jọ nọ u re fiobọhọ kẹe, omariẹ ọ be viẹ họ na.”

Kọ eme ma rẹ sae ginẹ ta kpahe ẹruore? Kọ ẹsikpobi nọ ohwo o te wo ẹruore kpahe oware jọ a rẹ ta nọ yọ irẹro ifofe gheghe nọ ewoma ọvo o re no ze he? Manikọ u re gine fiobọhọ kẹ omai wo evawere evaọ uzuazọ?