ỌSẸ mẹ nọ a re se Arthur o wo ozodhẹ Ọghẹnẹ gaga evaọ okenọ ọ jọ uzoge, fikiere o jọ ẹgwọlọ riẹ nọ ọ te jọ olorida ichọche Methodist. Rekọ omaa riẹ nana u nwene nọ o se ebe Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol je mu oma họ ekugbe ai. Kẹsena ọ tẹ họ-ame evaọ 1914 nọ ọ jọ ikpe ikpegbihrẹ. Oke yena Ẹmo Akpọ Ọsosuọ ọ jotọ, fikiere a te sei re o kuomagbe iruo isoja. Fikinọ ọ rọwo nọ o re kpohọ ẹmo ho, a te fi ei họ uwou-odi ọ Kingston Penitentiary evaọ Ontario, obọ Canada emerae ikpe. Nọ a siobọnoi no, o te mu iruo ọgbaẹmo-aro họ, onọ a bi se ọkobaro enẹna.

Evaọ 1926, Arthur Guest ọ tẹ ruọ orọo kugbe Hazel Wilkinson nọ oni riẹ o dede uzẹme na rehọ evaọ ukpe 1908. A yẹ omẹ evaọ Ane 24, 1931, yọ mẹ họ ọmọ avivẹ evaọ usu emọ ene nọ a yẹ. Uviuwou mai o rọ egagọ Jihova karo, yọ adhẹẹ nọ ọsẹ mai o wo kẹ Ebaibol na u ru nọ ma ro wo isiuru kẹ Ẹme Ọghẹnẹ gaga. Uviuwou mai u re kpohọ usiuwoma ota nuwou ruọ uwou na kugbe noke toke.—Iruẹru 20:20.

Ẹmo Akpọ Avivẹ o du lahwe evaọ 1939, kẹsena ukpe nọ u lele i rie a te fi awhaha họ iruo Isẹri Jihova evaọ Canada. A jẹ hae jọ isukulu ru iruẹru omarọkẹ orẹwho wọhọ ole orẹwho nọ a rẹ so gbe obiala nọ a rẹ nyawo kẹ. A jẹ hai le omẹ avọ oniọvo-ọmọtẹ mẹ nọ a re se Dorothy no eklase nọ a te bi ru iruẹru nana. U gbe omẹ unu gaga ẹdẹjọ nọ iticha mai o se omẹ ọdhozọ, be gwọlọ rọ ere kpomovuọ họ omẹ oma. Nọ isukulu e fa no ẹdẹ yena, emọ eklase mẹ buobu a tẹ họre omẹ je tu omẹ fihotọ. Rekọ ohọre yena nọ a họre omẹ na u fiobọhọ ru ọtamuo mẹ ga inọ “Ọghẹnẹ họ osu nọ ma re yoẹme kẹ orọnikọ ahwo ho.”—Iruẹru 5:29.

Evaọ Ahrẹ 1942 nọ mẹ jọ ikpe ikpegbọvo, mẹ tẹ  họ-ame evaọ urọba-ame ologbo jọ nọ o jọ ọgbọ nọ a rẹ jọ thuru erao. Mẹ jẹ hae rehọ ọkobaro obufihọ kukpe kukpe nọ ma tẹ rrọ ehọlide. Ukpe jọ me kuomagbe inievo-emezae esa jọ nyae ta usiuwoma kẹ ahwo jọ nọ e rẹ bẹre ire evaọ ẹkwotọ jọ nọ a ghale kẹ ukoko ho evaọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Ontario.

Evaọ Asoi 1, 1949, me te mu iruo ọkobaro họ. Oke yena a jẹ bọ uwou ogha Canada, fikiere a te zizie omẹ re me fiobọhọ. Kẹsena evaọ ẹdẹ ọsosuọ amara Akpegbivẹ a tẹ vuẹ omẹ nọ mẹ jọ omọvo ahwo uviuwou Ebẹtẹle Canada. A te fi omẹ họ oria nọ a re jo printi ebe, je wuhrẹ omẹ epanọ a rẹ rehọ ẹjini nọ a je ro printi oke yena ruiruo. Eka buobu mẹ jọ usu inievo nọ e jẹ hai printi evaọ aso, yọ omobe-ovẹvẹ nọ o ta kpahe ukpokpoma nọ u je te inievo na evaọ Canada ma je printi.

Evaọ oke ofa nọ me je ruiruo evaọ Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko, mẹ kiẹ ekobaro jọ nọ i weze ziọ uwou ogha mai riwi, inievo nana a je kpobọ Quebec, oria nọ a jẹ jọ wọso inievo mai gaga oke yena. Omọvo inievo nana jọ họ Mary Zazula nọ o no Edmonton, obọ Alberta ze. Fikinọ Mary avọ oniọvo ọmọzae ọkpako riẹ a rọwo siọ uwuhrẹ Ebaibol ba ha, ọsẹgboni rai nọ a wọ ichọche Ọtọdọs họ uzou a te le ai no uwou. Evaọ Azeza ọrọ ukpe 1951, aimava a tẹ họ-ame, emerae ezeza nọ i lele i rie a te mu iruo ọkobaro họ. Okenọ mẹ jẹ kiẹ ai riwi na, me muẹrohọ nọ Mary o se egagọ Jihova gboja gaga, yọ onana o were omẹ. Mẹ tẹ ta kẹ oma mẹ nọ, ‘Eware e tẹ riẹ nya, o wọhọ nọ ọmọtẹ nana mẹ te rehọ.’ Emerae izi nọ i lele i rie ma tẹ ruọ orọo, evaọ amara Ọvo 30, 1954. Oka nọ u lele i rie, a te zizie omai re a wuhrẹ omai kpahe iruo ọsẹro okogho. Ikpe ivẹ nọ i lele i riẹ, ma rri okogho jọ evaọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Ontario.

Nọ iruo usiuwoma ota akpọ soso na e be rro haro na, o tẹ gwọlọ nọ imishọnare a re fiobọhọ. Ma ta kẹ omamai nọ, otẹrọnọ ma rẹ sai thihakọ edhedhẹ ekpalekpa-ame gbe inwe nọ e jẹ hae re omai evaọ ezi iso, kiyọ ma te sai thihakọ uyero ogaga kpobi nọ ma rẹ sae rẹriẹ ovao dhe evaọ iruo na. Ma nwrotọ no eklase avọ udhegbihrẹ ọrọ Isukulu Giliad evaọ Ahrẹ 1956, kẹsena evaọ Akpegbọvo a te vi omai kpobọ Brazil kẹ iruo Uvie na.

Nọ ma te uwou ogha obọ Brazil, ma te mu ẹvẹrẹ Portuguese họ ewuhrẹ. Nọ ma wuhrẹ eme esese wọhọ uyere no, jekugbe ẹme uminiti ọvo nọ a rẹ rọ rehọ emagazini kẹ ohwo no, a tẹ vuẹ omai nọ ma mu usiuwoma ota họ. A ta kẹ omai nọ ohwo nọ ma be ta usiuwoma kẹ o te dhesẹ isiuru, ma ve se oria ikere jọ kẹe nọ o ta kpahe eghale nọ Uvie Ọghẹnẹ o te wha ze. Evaọ ẹdẹ ọsosuọ nọ ma kpohọ usiuwoma ota, aye jọ ọ gaviezọ ziezi, fikiere me te se Eviavia 21:3, 4 kẹe, rekọ aro o te bi omẹ, me te kie fihotọ! Ẹroro  ẹkwotọ na ọ re te reria omẹ oma ha, yọ onana o be te hae jọ ẹbẹbẹ kẹ omẹ.

Ẹwho nọ a re se Campos nọ ikoko ikpegbisoi e rrọ enẹna o jọ ẹkwotọ usiuwoma ota mai. Okenọ ma te obei obọ, utu ovo jọ ọvo o jariẹ, kugbe uwou imishọnare nọ inievo-emetẹ ene e jọ. Inievo nana họ: Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, gbe Lorraine Brookes (nọ a bi se Lorraine Wallen enẹna). Mẹ jẹ hae fọrọ iwu jẹ gwọlọ ire ze nọ a re ro there ẹbẹ evaọ uwou imishọnare na. Owọwọ Ẹdẹvo-oka jọ nọ ma ru ewuhrẹ Uwou-Eroro no, ma tẹ jọ uwou mai ruẹ ọrara jọ nọ ma rẹro riẹ hẹ. Aye mẹ o kiẹzẹ agbara je somahọ yọ mẹ avọ iẹe ma be ta ẹme kpahe iruẹru okpẹdẹ na. Nọ ọ nwane kpare uzou no othuzou nọ o fi uzou họ, araomuomu o te no otọ othuzou na ze nọ o wha ozighi fihọ uwou na bẹsenọ me ro kpei.

Nọ ma wuhrẹ ẹvẹrẹ Portuguese na te ẹgbukpe no, a tẹ rọ omẹ mu ọsẹro okogho. Ma je yeri uzuazọ akpọriọ họ evaọ iwhre sa-sa nọ ma je kpohọ na. Ikpẹ ẹlẹtriki e jẹ hae jariẹ hẹ, uto ma jẹ hai kiẹzẹ, yọ akẹkẹ nọ anyenya o re si ma jẹ hae ro no oria ruọ oria. Nọ ma kpohọ usi uwhowho evaọ ẹkwotọ jọ nọ a ghale kẹ ukoko ho, itreni ma ro kpohọ ẹwho jọ nọ ọ jọ ugbehru, kẹsena ma tẹ haya ubruwou jọ evaọ uwou nọ erara e rẹ kpahe. Uwou ogha u te vi emagazini egba eree (800) se omai inọ ma ro ruiruo. Ma nya kpobọ ipostọfisi na te ibrẹse nyae wọ ekatọno emagazini na unọjọ utọjọ ziọ oria nọ ma jẹ rria.

Evaọ 1962, a tẹ jọ Brazil soso ru Isukulu Odibọgba Uvie kẹ inievo-emezae jekugbe inievo-emetẹ nọ e rrọ iruo imishọnare. A tẹ kẹ omẹ owha-iruo nọ mẹ jẹ hai ro weze kpohọ isukulu na unọjọ utọjọ evaọ emerae ezeza, rekọ aye mẹ ọ jọ kugbe omẹ hẹ. Mẹ jọ ẹwho Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, gbe Salvador wuhrẹ eklase sa-sa evaọ isukulu na. Me ru ọruẹrẹfihotọ rọkẹ okokohọ ubrotọ nọ a ru evaọ ọgwa ugheriwo nọ ọ viodẹ gaga evaọ Manaus. Okposo nọ ọ rrọ ọ raha ame-ọda mai buobu gbe oria emu-ọriọ nọ a ruẹrẹhọ kẹ okokohọ na. (Oke yena a gbẹ jẹ hae sa emu kẹ ahwo evaọ okokohọ.) Mẹ tẹ vuẹ utu elakpa na, kẹsena ọjọ nọ ọ rrọ wowou gaga o te ru ọruẹrẹfihotọ nọ a rọ wọ ame nọ o re te omai kpobi da ze, o te je vi isoja ze re a bọ eria ilogbo ivẹ kẹ omai nọ ma sae jọ there jẹ re emu.

Evaọ okenọ mẹ jọ erẹ na, Mary aye mẹ ọ jẹ hae ta usiuwoma evaọ ẹkwotọ eki-ọthuọ jọ nọ ahwo Portugal a vọ, yọ ugho ọvo họ oware nọ o mae jọ ahwo ẹkwotọ nana oja. Mary ọ sae rọ Ebaibol lele ohwo ọvo ta ẹme he, fikiere ọ tẹ ta kẹ inievo jọ nọ e rrọ Ebẹtẹle ru iruo nọ, “Portugal yọ oria nọ mẹ rẹ sae rria vievie he.” U gbe omai unu gaga inọ u kri hi, a tẹ kẹ omai ileta nọ ma kwa kpobọ Portugal rọkẹ iruo Uvie na. A fi awhaha họ iruo Uvie na oke yena evaọ obei, rekọ ma jẹ uzizie na rehọ dede nọ aye mẹ o wo emamọ eriwo kpahe Portugal oke ọsosuọ họ.

Ma te Lisbon, obọ Portugal evaọ amara Aria ọrọ ukpe 1964. Elakpa ototọ ẹkwotọ Portugal a je kpokpo inievo Ileleikristi mai gaga. Fikiere, u woma gaga inọ ma lẹlẹ ruọ ẹkwotọ na ababọ inievo na nọ i dede omai rehọ, ma tẹ jẹ daoma jọ orọ obọmai ababọ oma nọ ma re kugbe ai. Uwou nọ erara e rẹ kpahe ma jẹ kake rria taure ma te ti wo obe-udu nọ ma rẹ rọ jọ ẹkwotọ na. Nọ obe-udu na u te omai obọ no, ma tẹ haya uwou kẹ omamai. Evaọ amara Ọvo 1965, ẹsiẹe ma ro lele uwou ogha ẹkwotọ na ta ẹme. Eva e were omai gaga nọ ma kpohọ ewuhrẹ ọsosuọ mai nọ emerae isoi soso e ruemu no!

Ma tẹ te riẹ nọ elakpa e be hae nyae gwọlọ inievo na kẹdẹ kẹdẹ evaọ iwou rai. Fikinọ egọmeti ọ jẹ kare Egwa Uvie kufiẹ, u ru nọ a jẹ rọ jọ iwou inievo sa-sa ru iwuhrẹ. Iporisi i mu inievo buobu nyae kiẹ riwi. Inievo-emezae a jẹ mae kẹ uye re a sae fodẹ odẹ inievo nọ i je ru iwuhrẹ na. Onana u ru nọ inievo na a jẹ hae rọ rehọ odẹ omarai wọhọ José hayo Paulo se ohwohwo, viukpọ odẹ ọsẹ rai. Fikiere ma te ru epọvo na.

Emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ nọ ma rẹ rọ ko inievo na o mae jọ omai oja. Mary ọ jẹ hae rehọ etapraeta kere izoẹme iwuhrẹ erọ Uwou-Eroro gbe ebe efa fihọ ewẹ-obe, kẹsena a vẹ rehọ eyena ru efa buobu.

Evaọ amara Azeza 1966, ma gu ẹdhọ ologbo jọ evaọ okọto obọ Lisbon. Inievo udhuvẹ gbizii nọ e jọ ukoko Feijó kpobi a tu ẹdhọ ziọ okọto inọ a kpohọ ewuhrẹ evaọ uwou oniọvo jọ keleme. Taure ẹdẹ ẹdhọ na o te ti te, me ru wọhọ elọya ahwo abọ obei jẹ nọ ae enọ sa-sa, rọ ere ruẹrẹ ae kpahe kẹ ẹdhọ na. Ma riẹ nọ ẹdhọ na o ti ku omai, rekọ ma vuhumu inọ o te jọ isẹri ilogbo. Eme nọ Gamaliẹl ọ ta evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, eye elọya mai o ro ku ẹme riẹ họ. (Iruẹru 5:33-39) Ẹdhọ nana o te otu iyẹrẹ-enẹ obọ, kẹsena a te fi inievo udhuvẹ gbizii na họ uwou-odi. Ejọ e rria etẹe amara gbe ubro, yọ efa e jọ etẹe kri te emerae isoi gbe ubro. Eva e were omai gaga inọ elọya nọ o dikihẹ kẹ omai na ọ jẹ uwuhrẹ Ebaibol rehọ uwhremu na, yọ ọ jẹ hai kpohọ ewuhrẹ taure o te ti whu.

Evaọ Akpegbivẹ 1966, a rọ omẹ mu ọsẹro uwou ogha yọ ẹme nọ u wobọ kugbe edhọ sa-sa mẹ jẹ mae raha oke fihọ. A tẹ jẹ hae jọ okọto bru kẹ Isẹri Jihova inọ a wo ufuoma nọ a re ro ru iruẹru egagọ rai. (Fil. 1:7) Uwhremu na, evaọ ẹdẹ avọ 18, Akpegbivẹ ọrọ ukpe 1974, egọmeti o te kuenu kẹ Isẹri Jihova inọ a wo ufuoma egagọ. Onana u ru nọ ma rọ jọ Oporto gbe Lisbon kuomagbe re ma wereva kẹ emamọ usi nana, yọ Brọda Nathan Knorr avọ Brọda Frederick Franz a no obọ ehri ukoko ziọ Portugal rọkẹ omakugbe nana. Ahwo idu udhuvẹ-gbezeza  gbe egba eree gbe udhosa gbikpe (46,870) a jariẹ.

Jihova o rovie uvẹ iruo fihọ evaọ ikoliko sa-sa nọ a be jọ jẹ ẹvẹrẹ Portuguese, te ikoliko Azores, Cape Verde, Madeira, gbe São Tomé and Príncipe. Onana u ru nọ a rọ ma omaa ebabọ uwou ogha ulogbo, kẹsena a tẹ bọe re evaọ 1988. Evaọ edẹ 23 Ane ọrọ ukpe yena, Brọda Milton Henschel ọ tẹ kẹ ovuẹ eromudhe uwou ogha na, yọ ahwo idu udhuvẹ-gbisoi, gbe egba isoi gbe udhe gbivẹ (45,522) a jariẹ. Eva e were omai gaga inọ inievo emezae gbe emetẹ udhe nọ e jọ Portugal ru iruo imishọnare no a nyaze evaọ ẹdẹ eromudhe na.

Anwọ ikpe buobu ze na, usu nọ ma nya kugbe inievo nọ e gọ Jihova kri no u ru omai wo eghale buobu no. Me wuhrẹ obọdẹ oware jọ mi Brọda Theodore Jaracz evaọ okejọ nọ me lele iei kpohọ iweze ẹruọsa jọ. Uwou ogha nọ ma weze bru na o jẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ ologbo jọ, yọ Ogbẹgwae Uwou-Ogha na o daoma bẹ no re a ku ẹbẹbẹ na họ. Re Brọda Jaracz ọ ruẹsi ru udu kie ai vi, ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “Whaọ obọnana o gwọlọ nọ ma rẹ kẹ ẹzi Ọghẹnẹ uvẹ jọ re o dhomahọ ẹme na.” Ikpe buobu nọ i kpemu nọ mẹ avọ aye mẹ ma weze kpobọ Brooklyn, ma jọ kugbe Brọda Franz avọ amọfa jọ evaọ owọwọ ẹdẹjọ. Nọ a vuẹ Brọda Franz nọ ọ ta ẹme jọ kpahe uzuazọ riẹ evaọ egagọ Jihova ro ku ẹkeriotọ na họ, ọ ta nọ: “Ohrẹ mẹ họ: Talamu ukoko Jihova, te eware i woma hayo i yoma. Ukoko na ọvo họ onọ u bi ru iruo nọ Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a ru, inọ a ta usiuwoma Uvie Ọghẹnẹ!”

Iruo usiuwoma na nọ mẹ avọ aye mẹ ma roma kẹ, o be kẹ omai evawere gaga. U te no ere no, eva e be hae were omai nọ ma tẹ kareghẹhọ iweze ẹruọsa nọ ma kpohọ no evaọ iwou ogha erẹwho efa. Iweze nana e kẹ omai uvẹ nọ ma ro dhesẹ edẹro kẹ iruo nọ te emaha te ekpako a bi ru evaọ ukoko na, jẹ tuduhọ ae awọ inọ a ruabọhọ iruo rai evaọ egagọ Jihova.

Oke o rẹ ginẹ dhẹ vẹrẹ gaga, enẹna ikpe udhone gbọ mẹ avọ aye mẹ ma rrọ na. Eyao sa-sa e be hae kẹ aye mẹ uye. (2 Kọr. 12:9) Edawọ i ru ẹrọwọ mai ga no, je ru omai gbaemu nọ ma re kru ẹrọwọ mai te urere. Ma te roro kpahe uzuazọ nọ ma yeri no, ma rẹ ta ududu inọ Jihova o dhesẹ uwowou ulogbo kẹ omai evaọ idhere buobu no. *