1, 2. (a) Fikieme u gbe ro gbe omai unu hu nọ ma tẹ be ruawa ẹsejọ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

MA BE rria etoke nọ idhọvẹ e jọ da oria kpobi fia. Ofu o bi dhe Setan Ẹdhọ na gaga yọ ọ be “nya kpenẹ avọ enẹ wọhọ okpohrokpo nọ o bi do enu, be gwọlọ ohwo nọ ọ rẹ re no.” (1 Pita 5:8; Evia. 12:17) Fikiere, u re gbe omai unu hu inọ makọ mai idibo Ọghẹnẹ ma rẹ ruawa ẹsejọ. Tubọ idibo Ọghẹnẹ oke anwae wọhọ Devidi ovie na a ruẹ “uye eva ẹzi” ẹsejọ. (Ol. 13:2) Kareghẹhọ re inọ Pọl ukọ na o je wo “awaọruọ kpahe ikoko na kpobi.” (2 Kọr. 11:28) Rekọ eme ma rẹ sai ru nọ awaọruọ o te bi kpe omai no?

² Ọsẹ oyoyou mai nọ ọ rrọ obọ odhiwu na ọ dhogbo bru idibo riẹ evaọ oke anwae, yọ o bi ru ei lọhọ kẹ omai re ma wo udhedhẹ iroro nọ awaọruọ ọ tẹ be kẹ omai uye nẹnẹ. Ebaibol na ọ tuduhọ omai awọ nọ: “Wha gbolo awaọruọ rai kpobi kẹe, keme ọ be daezọ rai.” (1 Pita 5:7) Rekọ ẹvẹ whọ sai ro ru ere? Joma ta kpahe idhere ene nọ whọ sai ro ru ere. Orọ ọsosuọ, olẹ nọ whọ rẹ lẹ sei. Orọ avivẹ, Ebaibol na nọ who re se je roro didi kpahe. Orọ avesa, obufihọ ẹzi ọfuafo  riẹ nọ whọ rẹ yare. Orọ avene, eva nọ whọ rẹ ta kẹ ohwo nọ who fievahọ. Nọ ma be ta kpahe idhere ene nana, rri sọ whọ te ruẹ eware jọ nọ who ti ru nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ whaha awaọruọ.

3. Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ olẹ “gbolo owha ra kẹ ỌNOWO na”?

³ Oware ọsosuọ nọ ma re ru họ, Jihova nọ ma rẹ lẹ se. Whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ nọ e be kẹ owhẹ idhọvẹ, ru owhẹ roro iroro hayo ruawa, horie eva ra kẹ Ọsẹ obọ odhiwu ra nọ ọ rrọ yoyou na. Devidi ọso-ilezi na ọ lẹ Jihova nọ: “Ọghẹnẹ rovie ezọ kẹ elẹ mẹ.” Ọ tẹ jẹ ta evaọ olezi ọvona nọ: “Gbolo owha ra kẹ ỌNOWO na, o re ti fiobọhọ kẹ owhẹ.” (Ol. 55:​1, 22) Whọ tẹ dao utho ẹgba ra fihọ ẹbẹbẹ nọ who wo no, olẹ u re fiobọhọ viukpọ awaọruọ. Rekọ, ẹvẹ olẹ o sai ro fiobọhọ nọ iroro hayo awaọruọ i gbe ro kpe owhẹ no ho?​—Ol. 94:​18, 19.

4. Fikieme olẹ u ro wuzou gaga evaọ okenọ ma tẹ be ruawa?

⁴ Se Ahwo Filipai 4:​6, 7. Jihova ọ rẹ sae kpahe fihọ elẹ nọ ma be ruabọhọ lẹ no udu sei. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ọ rẹ sai ru omai wo ududhomẹno. Ahwo buobu nọ o via kẹ enẹ no a rẹ sae kẹ imuẹro onana. Evaọ okenọ awaọruọ ọ jẹ kẹ ae uye, Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ ai wo udhedhẹ iroro nọ u vi otoriẹ ohwo-akpọ. O rẹ sae jọ ere kẹ owhẹ re. Onana u dhesẹ nọ “udhedhẹ Ọghẹnẹ” o rẹ sai gbe ẹbẹbẹ kpobi nọ who wo hotọ. Whọ rẹ sai wo imuẹro nọ Jihova o ti ru eyaa riẹ nana nọ e vọ avọ ohrọ na gba, nọ ọ ta nọ: “Who nyuhẹ hẹ, keme mẹ họ Ọghẹnẹ ra. Mẹ te kẹ owhẹ ogaga, me ti fiobọhọ kẹ owhẹ.”​—Aiz. 41:10.

5. Ẹvẹ Ebaibol na ọ rẹ sae rọ kẹ omai udhedhẹ iroro?

⁵ Edhere avivẹ nọ ma re ro wo udhedhẹ iroro họ, Ebaibol na nọ ma re se je roro didi kpahe. Fikieme onana u ro wuzou? Ithubro nọ i no obọ Ọghẹnẹ ze e rrọ Ebaibol na nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai whaha hayo ru awaọruọ mai kpotọ. Who rri rie vo vievie he inọ Ebaibol na ọ rẹ sai fiobọhọ jẹ kẹ omosasọ, keme obọ Ọnọma na eme areghẹ nọ e rrọ eva riẹ i no ze. Who te bi roro didi kpahe Ẹme Ọghẹnẹ te aso te uvo, gbe obọdẹ idhere nọ whọ sai ro fi ithubro na hiruo, who re wo ọbọga. Jihova omariẹ ọ ta nọ Ẹme riẹ ọ rẹ kẹ ohwo “udu avọ oma ukruga” orọnikọ u re ru ‘ozọ mu’ ohwo ho.​—Jos. 1:​7-9.

6. Ẹvẹ eme Jesu e sai ro fiobọhọ kẹ owhẹ?

⁶ Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ eme Jesu nọ e rẹ kẹ omosasọ. Eme riẹ e jẹ hae sasa ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe oma. Ahwo a jẹ hai su bru ei keme ọ jẹ hai ru udu dhẹ enọ e be ruawa, bọ enọ oma o lọhọ no ga, je ru oma sasa enọ ọkora ọ rrọ oma. (Se Matiu 11:​28-30.) Ọ jẹ hai dhesẹ ororokẹ rọkẹ ẹgwọlọ ahwo, maero kọ evaọ abọ iroro, ugboma, gbe egagọ Ọghẹnẹ. (Mak 6:​30-32) Jesu ọ ya eyaa nọ o ti fiobọhọ kẹ ilele riẹ. Wọhọ epanọ o fiobọhọ kẹ ikọ riẹ nọ e jọ kugbei na, ere ọvona o ti ru kẹ omai re. U du gwọlọ nọ whọ rẹ jọ kugbe Jesu dẹẹ taure who te ti wo obufihọ nana ha. Nọ ọ rrọ Ovie evaọ obọ odhiwu na, o gbe wo je bi dhesẹ ọdawẹ nẹnẹ. Fikiere, okenọ whọ tẹ be ruawa, nọ whọ “gwọlọ obufihọ,” ọ rẹ sae rọ ohrọ “fiobọhọ kẹ” owhẹ. Ẹhẹ, Jesu ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ evaọ etoke idhọvẹ je ru owhẹ wo ẹruore gbe udu.​—Hib. 2:​17, 18; 4:16.

7. Ẹvẹ who re ro wo erere nọ Ọghẹnẹ ọ tẹ kpahe fihọ ayare ra kẹ ẹzi ọfuafo na?

⁷ Jesu ọ ta nọ Ọsẹ mai nọ ọ rrọ obọ odhiwu ọ te rọ ẹzi ọfuafo kẹ enọ e be yare iẹe. (Luk 11:​10-13) Onana u ru nọ ma ro wo oware avesa nọ u re fiobọhọ ru awaọruọ mai kpotọ, oyehọ ubi ẹzi na. Iruemu iwoma Ọghẹnẹ Erumeru na eye ẹzi ọfuafo na o re ru omai dhesẹ. (Se Ahwo Galesha 5:​22, 23; Kọl. 3:10) Nọ whọ be daoma wo ubi ẹzi ọfuafo na, usu ra kugbe amọfa u ti woma vi epanọ o jọ. Onana u ve ti ru nọ ebẹbẹ buobu nọ e hae te lẹliẹ owhẹ ruawa, e gbẹ te romavia ha. Joma ruẹ epanọ ubi ẹzi na u re ro fiobọhọ kẹ owhẹ.

8-12. Ẹvẹ ubi ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ o sai ro fiobọhọ kẹ owhẹ whaha awaọruọ hayo ru ei kpotọ?

⁸ “Uyoyou, oghọghọ, udhedhẹ.” Nọ whọ tẹ be rọ adhẹẹ lele amọfa yeri, whọ te ruẹ nọ udu o te hai kie owhẹ vi. Ẹvẹ o rọ rrọ ere? Uzẹme na họ, whọ tẹ be hai dhesẹ uvi uyoyou-inievo, jọ wowou, jẹ rọ ọghọ kẹ amọfa, whọ te whaha iyero nọ e hae te lẹliẹ owhẹ ruawa.​—Rom 12:10.

⁹ “Odiri, uwowou, ewoma.” Who ti lele amọfa rria dhedhẹ nọ who te ru lele ohrẹ nana nọ o ta nọ: “Wha dhesẹ uwowou kẹ ohwohwo, wo ohrọ-oriọ, wha rọvrẹ ohwohwo no eva ze.” (Ẹf. 4:32) Onana u re fiobọhọ kẹ owhẹ whaha eware nọ e rẹ sae lẹliẹ owhẹ ruawa. U re je ru nọ who re ro ru oware nọ u fo okenọ ẹbẹbẹ jọ ọ tẹ romavia fiki sebaẹgba.

¹⁰ “Ẹrọwọ.” Nẹnẹ, ebẹbẹ kpahe ugho gbe ekwakwa eyero akpọ e be hae lẹliẹ omai ruawa ẹsibuobu. (Itẹ 18:11) Nọ o rrọ ere na, ẹrọwọ ọgaga nọ ma re fihọ Jihova inọ ọ te rẹrote omai o rẹ sai fiobọhọ whaha awaọruọ otiọye hayo ru ei kpotọ. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Awaọruọ ra ọ rẹ sai kpotọ nọ who te ru lele ohrẹ Pọl ukọ na nọ o ta nọ, “jọ onọ wha wo o da owhai ẹro.” Pọl o fibae nọ: “Keme [Ọghẹnẹ] ọ ta nọ: ‘Mẹ te nyasiọ owhẹ ba vievie he, yọ me ti gbabọkẹ owhẹ vievie he.’ Fikiere, ma rẹ sae ta ududu nọ: ‘Jihova họ ọnọ o bi fiobọhọ kẹ omẹ; ozọ u re mu omẹ hẹ. Eme ohwo ọ rẹ sai ru omẹ?’”​—Hib. 13:​5, 6.

¹¹ “Ẹwolẹ, oma-onyẹ.” Roro kpahe epanọ u re fiobọhọ te nọ who te dhesẹ iruemu yena. Onana o rẹ sai ru nọ whọ rẹ rọ whaha iruẹru hayo eware nọ i re ru owhẹ ruawa, yọ who ti wo erere nọ whọ tẹ whaha iruemu wọhọ “ẹgo oyoma kpobi, evedha, ofu, edo, ekela.”​—Ẹf. 4:31.

¹² Uzẹme na họ, o gwọlọ omaurokpotọ re whọ sai fi omara họ “otọ Ọghẹnẹ nọ o wo ogaga na” je “gbolo awaọruọ [ra] kpobi kẹe.” (1 Pita 5:​6, 7) Rekọ whọ tẹ sai wo omaurokpotọ jẹ riẹ ọnyaba ra, who ti wo uruemu nọ u re fiobọhọ kẹ owhẹ wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ gbe uketha riẹ. (Mae. 6:8) Who te vuhumu nọ who wo ọnyaba evaọ eware nọ whọ rẹ sae rehọ ẹgba gbe iroro obọra ru, u ti ru awaọruọ ra kpotọ, keme whọ te hae rẹroso Ọghẹnẹ.

13. Eme Jesu o wo họ iroro nọ ọ ta nọ: “Wha ruawa . . . vievie he”?

¹³ Evaọ obe Matiu 6:34 (sei), Jesu ọ hrẹ omai nọ: “Wha ruawa . . . vievie he.” Rekọ o rẹ sae wọhọ nọ o rrọ bẹbẹ re ma ru lele ohrẹ yena. Eme Jesu o wo họ iroro nọ ọ ta nọ: “Wha ruawa . . . vievie he”? O rrọ vevẹ, orọnikọ ọ jẹ ta ha inọ u re wo oke ovuovo nọ odibo Ọghẹnẹ ọ rẹ ruawa ha, eme Devidi gbe Pọl nọ ma ta kpahe evaọ emuhọ uzoẹme na u  ru onana vẹ. Rekọ Jesu o je fiobọhọ kẹ ilele riẹ ruẹ nọ awaọruọ nọ o fo ho hayo nọ ọ vrẹta o re ku ebẹbẹ họ họ. Kẹdẹ kẹdẹ evaọ akpọ nana u wo ẹkẹ ebẹbẹ riẹ, fikiere u du gwọlọ nọ Ileleikristi a ruawa kpahe ebẹbẹ nọ e vrẹ no hayo enọ e rrọ obaro tha ha. Onana u re fiba ebẹbẹ okpẹdoke na. Ẹvẹ whọ rẹ sai ro fi ohrẹ Jesu na hiruo je wo ududhomẹno, nọ awaọruọ o gbe ro kpe owhẹ no ho?

14. Eme whọ rẹ sai ru nọ whọ tẹ be ruawa kpahe eware nọ who ru evaọ okenọ u kpemu?

¹⁴ Ethobọ hayo eware nọ ahwo jọ a ru evaọ okenọ u kpemu e rẹ sae lẹliẹ ae ruawa. Udu o rẹ sai brukpe ai fiki oware jọ nọ a ru okenọ u kpemu, o tẹ makọ rọnọ o vrẹ ikpe buobu no. Evaọ okejọ, o jọ Devidi ovie na oma nọ ‘eyoma riẹ o kie ruru uzou riẹ.’ Ọ ta nọ, ‘o wo omofọwẹ hẹ’ fiki izieraha riẹ. (Ol. 38:​3, 4, 8, 18) Evaọ uyero yena, eme u fo nọ Devidi o re ru? Kọ eme o ru? O fievahọ ohrọ-oriọ gbe erọvrẹ Jihova. Ọ ta avọ imuẹro nọ: “O ghale ohwo nọ a rehọ izieraha riẹ oke nọ u kpemu vrẹ.”​—Se Olezi 32:​1-3, 5.

15. (a) Fikieme u gbe ro fo re whọ ruawa kpahe oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ owhẹ enẹna ha? (b) Eware jọ vẹ whọ rẹ sai ru nọ i re fiobọhọ ru awaọruọ ra kpotọ? (Rri ẹkpẹti na, “ Idhere jọ nọ A sai ro Ru Awaọruọ Kpotọ.”)

¹⁵ U re je wo ẹsejọ nọ whọ rẹ ruawa kpahe ebẹbẹ nọ whọ rẹriẹ ovao dhe enẹna. Wọhọ oriruo, okenọ Devidi o kere Olezi avọ 55 na, yọ uzuazọ riẹ o jọ ọza. (Ol. 55:​2-5) Dede na, ọ kuvẹ hẹ re awaọruọ ọ raha evaifihọ nọ o wo kpahe Jihova. Devidi ọ jẹ hae ta ebẹbẹ riẹ kẹ Jihova evaọ olẹ, rekọ ọ riẹ re inọ u fo re ọ hai ru ugogo oware jọ kpahe ebẹbẹ nọ e jẹ lẹliẹe ruawa na. (2 Sam. 15:​30-34) Rọ aro kele oriruo Devidi. Ukpenọ whọ rẹ kuvẹ re awaọruọ o mi owhẹ ẹgba kpobi no, ru eware jọ nọ i re fiobọhọ kẹ owhẹ evaọ ẹbẹbẹ nọ whọ rẹriẹ ovao dhe, kẹsena whọ vẹ nyasiọ onọ u kiọkọ ba kẹ Jihova.

16. Ẹvẹ otofa odẹ Ọghẹnẹ o sae rọ bọ ẹrọwọ ra ga?

¹⁶ Oleleikristi ọ tẹ be hai roro kpahe ebẹbẹ nọ e rẹ sae romavia evaọ obaro, o rẹ lẹliẹe ruawa nọ o fo ho. Rekọ u du gwọlọ nọ whọ kuvẹ hẹ re awaọruọ kpahe eware nọ e re te via ha o kpe owhẹ no. Fikieme? Keme ẹsibuobu eware i re yoma te epanọ ma roro nọ e te jọ họ. U te no ere no, oware ovo o riẹ nọ o rẹ bẹ Ọghẹnẹ eruo ho, Ọnọ whọ rẹ sai gbolo awaọruọ ra kpobi kẹ na. Oghẹrẹ nọ ma wo otoriẹ odẹ riẹ họ, “O re Ru Zihe Ro.” (Ọny. 3:​14, NW ) Otofa odẹ Ọghẹnẹ na o kẹ omai imuẹro inọ Jihova o wo ogaga nọ ọ rẹ rọ ruẹ nọ ẹjiroro kpobi nọ o wo kẹ idibo riẹ, o re rugba hrọ. Ajọ u mu owhẹ ẹro nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ ghale idibo riẹ je fiobọhọ kẹ ai ru awaọruọ rai kpotọ, kpahe eware nọ e vrẹ no, enọ e be via enẹna, gbe enọ e rẹ sae via evaọ obaro.

17, 18. Ẹvẹ eva nọ whọ rẹ ta kẹ ohwo nọ who fievahọ o sai ro fiobọhọ ru awaọruọ ra kpotọ?

¹⁷ Oware avene nọ u re fiobọhọ kẹ owhẹ nọ whọ tẹ be ruawa họ, ẹbẹbẹ ra nọ whọ rẹ ta kẹ ohwo nọ who fievahọ. Ọzae hayo aye ra, ogbẹnyusu ọkpekpe, hayo ọkpako ukoko ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ ru awaọruọ ra kpotọ. Ebaibol na ọ ta nọ: “Awaọruọ ọ rẹ rọ ohwo gbotọ, rekọ ẹme ezi ọ rẹ kẹ ẹe eva ewerọ.” (Itẹ 12:25) Whọ tẹ ta eva ra via kẹ ohwo nọ who fievahọ, o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ wo otoriẹ ẹbẹbẹ ra na ziezi je ru oware jọ kpahe iẹe. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ababọ ẹjiroro eware e rẹ nya thọ, rekọ [ekohrẹ] i te bu a rẹ kpare obọ.”​—Itẹ 15:22.

¹⁸ Jihova ọ be jẹ rọ iwuhrẹ ukoko na fiobọhọ kẹ idibo riẹ ru awaọruọ rai kpotọ. Whọ rẹ jọ obọ ewuhrẹ ruẹ ibe Ileleikristi ra nọ e be ginẹ daezọ ra, jẹ gwọlọ tuduhọ owhẹ awọ. (Hib. 10:​24, 25) Edhere nana nọ a rẹ rọ “tuduhọ ohwohwo awọ” na o te bọ owhẹ ga evaọ egagọ Jihova, je fiobọhọ kẹ owhẹ nọ whọ gbẹ te rọ ruawa ga hrọ họ.​—Rom 1:12.

19. Ẹvẹ o rẹ sai ro mu owhẹ ẹro nọ usu ra kugbe Ọghẹnẹ o te kẹ owhẹ ẹgba?

¹⁹ Muẹrohọ oghẹrẹ nọ ọkpako ukoko jọ evaọ obọ Canada ọ rọ ruẹ epanọ u wuzou te re ohwo o gbolo awaọruọ riẹ kẹ Jihova. Oniọvo nana ọ jọ iruo iticha nọ e lọhọ kẹe tere he, onọ o jẹ hae kẹe awaọruọ, o te je wo ẹbẹbẹ ẹyao iroro. Ẹvẹ oniọvo nana ọ sai ro thihakọ ebẹbẹ riẹ? Ọ ta nọ: “Mẹ ruẹ nọ usu mẹ kugbe Jihova nọ mẹ mae rọ karo vi oware ofa kpobi họ oware nọ o be mai fiobọhọ kẹ omẹ thihakọ ebẹbẹ mẹ. Obufihọ uvi egbẹnyusu gbe inievo ukoko na u wuzou gaga evaọ oke ebẹbẹ. Mẹ jẹ hae ta eva kẹ aye mẹ kpahe epanọ eware e rrọ kẹ omẹ. Ibe ekpako ukoko mẹ gbe ọsẹro okogho mai a fiobọhọ kẹ omẹ wo eriwo owowa kpahe epanọ eware e ginẹ rrọ kẹ omẹ. Mẹ tẹ jẹ gwọlọ obufihọ usiwo-imu, nwene oghẹrẹ nọ mẹ rẹ raha oke mẹ, je fi oke họ nọ me re ro serihọ gbe oke nọ me re ro kpohọ arozaha oma-uru-jaja. Ẹmẹrera na, oma mẹ u te muhọ ekievi. Rekọ u wo eware jọ nọ mẹ rẹ sai ru oware ovo kpahe he, mẹ be hae nyasiọ enana ba kẹ Jihova.”

20. (a) Ẹvẹ ma sai ro gbolo awaọruọ mai kẹ Ọghẹnẹ? (b) Eme ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na ta kpahe?

²⁰ Obọnana, ma ruẹ epanọ u wuzou te no re ohwo o gbolo awaọruọ riẹ kẹ Ọghẹnẹ evaọ olẹ, re ohwo ọ hai se je roro didi kpahe Ebaibol na. Ma tẹ jẹ ta kpahe epanọ u woma te re ma wo ubi ẹzi ọfuafo na, ta eva kẹ omọfa nọ ma fievahọ, je wo ẹgba no omakugbe ibe Ileleikristi mai ze. Uzoẹme nọ o rrọ aro na o te ta kpahe epanọ Jihova ọ be rọ rehọ eyaa osa nọ ọ te hwa kẹ omai evaọ obaro bọ omai ga.​—Hib. 11:6.