1, 2. Nọ eruẹaruẹ avọ ihrẹ Zekaraya i kuhọ no, ẹvẹ uyero ahwo Ju o jọ evaọ Jerusalẹm?

NỌ ERUẸARUẸ avọ ihrẹ Zekaraya na i kuhọ no, o te je roro kpahe eware buobu. Jihova ọ kẹ imuẹro inọ ọ te hwosa kẹ ahwo omuomu. Onana o jọ ọbọga kẹ Zekaraya gaga. Dede na, eware i nwene he. Ahwo a gbe je ru eware iyoma, yọ a re sae wariẹ bọ etẹmpol Jihova re he evaọ obọ Jerusalẹm. Kọ eme ọ whariẹ ze nọ ahwo Ju a rọ nwani gbobọnẹ ebabọ etẹmpol na? Kọ iruẹru obọrai họ oware nọ o wọ rai zihe ziọ Jerusalẹm?

² Zekaraya ọ riẹ nọ idibo Ọghẹnẹ nọ i zihe kpobọ Jerusalẹm na a wo ẹrọwọ. A jọ ahwo nọ “ẹzi Ọghẹnẹ o ru” nyasiọ emamọ iwou gbe ekọ rai ba zihe ziọ Jerusalẹm. (Ẹzra 1:2, 3, 5) A nyasiọ ẹkwotọ nọ a ria ikpe buobu no ba je zihe kpohọ Jerusalẹm, ẹkwotọ nọ ibuobu rai a rri te ẹdẹvo ho. Ebabọ etẹmpol na e gbẹ hai wuzou kẹ ai hi, a hae te nya ugbo nọ u thabọ te oware wọhọ emaele odu ọvo (1,000) soso ho, evaọ udhude nọ o ya fia evọ ebẹbẹ sa-sa.

3, 4. Ebẹbẹ vẹ ahwo Ju nọ a zihe no Babilọn ze na a rẹriẹ ovao dhe?

 ³ Ẹvẹ onya erẹ na o jọ? Ababọ avro, nọ ahwo Ju na a jọ onya na a je roro kpahe epanọ obọ Jerusalẹm ọ te jọ. A yo kpahe epanọ okpẹwho Jerusalẹm o wo erru te oke ọsosuọ. Ekpako soso nọ e jọ usu rai a rọ ẹro ruẹ oruaro etẹmpol ọsosuọ na. (Ẹzra 3:12) O hae jọnọ whọ jọ usu rai, ẹvẹ oma o hai ti ru owhẹ evaọ okenọ whọ kparo ruẹ Jerusalẹm, oria nọ o be te jọ ẹwho ra enẹna? Kọ ọkora ọ hae te jọ owhẹ oma nọ whọ ruẹ Jerusalẹm nọ o kporo kuotọ nọ o di ẹbe no? Kọ whọ hai ti roro kpahe ohẹriẹ ulogbo nọ o rrọ igbẹhẹ, ethẹ, gbe iwou-aroro Jerusalẹm nọ a kporo kuotọ no avọ igbẹhẹ ilogbo ivẹ nọ a di wariẹ Babilọn họ? Ghele na, udu o jọ ahwo na awọ. A ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ae evaọ etoke onya na kpobi. Oware ọsosuọ nọ a ru nọ a te Jerusalẹm no họ, a rọ agbada-idhe vi oria nọ etẹmpol ọsosuọ na ọ jọ, a tẹ jẹ hae jariẹ dhe idhe akpẹwẹ kẹ Jihova kẹdẹ kẹdẹ. (Ẹzra 3:1, 2) Ọwhọ gbe evawere nọ ọ jarae oma evaọ oke ọsosuọ, o jọ wọhọ ẹsenọ oware ovo o sae wha elọhoma se ai hi.

⁴ U te no iruo etẹmpol na no, a te jẹ bọ okpẹwho na re. A te wariẹ bọ iwou rai, kọ eware, jẹ ko iviuwou rai. (Ẹzra 2:70) O jọ wọhọ ẹsenọ iruo na i bu vi ae abọ. U rri kri hi na, ukpokpoma ulogbo o tẹ romavia. Dede nọ a dikihẹ ga kẹ ukpokpoma na evaọ oke ọsosuọ, oma u te ti mu ae họ ẹlọhọ nọ a ruẹ uye nana te ikpe ikpegbisoi no. (Ẹzra 4:1-4) Evaọ ukpe 522 taure oke Kristi u te ti te, ovie Pasia o te fi awhaha họ inọ ahwo Izrẹl a gbe du bọ oware ovo evaọ Jerusalẹm ho. O tẹ wọhọ ẹsenọ ẹruore ọvo ọ gbẹ jọ kẹ Jerusalẹm ho.​—Ẹzra 4:21-24.

5. Eme Jihova o ru nọ idibo riẹ a siọ iruo ebabọ na ba no?

⁵ Jihova ọ riẹ oware nọ ahwo riẹ a gwọlọ. Jihova ọ tẹ kẹ Zekaraya eruẹaruẹ urere rọ kẹ ahwo Ju na imuẹro inọ ọyomariẹ o you rai gbe inọ iruo nọ a ru no e da riẹ ẹro fia. Ọ tẹ jẹ kẹ ai imuẹro nọ ọ te thọ ae uke nọ a te zihe kpohọ iruo riẹ. Jihova ọ ya eyaa kpahe ebabọ etẹmpol na inọ: “O rẹ te gba hrọ otẹrọnọ wha rọ omakpotọ yo uru ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai.”​—Zek. 6:15.

6. (a) Ẹvẹ eruẹaruẹ avọ eree Zekaraya i ro muhọ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Fikieme enyenya na i ro wo ọvuọ ekọlọ riẹ?

⁶ O wọhọ nọ eruẹaruẹ avọ eree Zekaraya nọ o jọ orọ urere na họ eruẹaruẹ nọ e rẹ mae bọ ẹrọwọ ohwo ga. (Se Zekaraya 6:1-3.) Dae jọ iroro ra ruẹ ughe na: Ekẹkẹ ẹmo ene nọ o wọhọ nọ a gọ ẹgọ ẹmo, e be họrọ “no udevie igbehru ivẹ ze, igbehru na igbehru eroo.” Enyenya nọ i bi si ekẹkẹ na i wo ọvuọ ekọlọ riẹ. Onana u re ru nọ a sai ro vuhu edhẹ-enyenya na sa-sa. Zekaraya ọ tẹ nọ inọ, “Kọ enana eme?” (Zek. 6:4) Ma gwọlọ riẹ re, keme eruẹaruẹ nana i kpomahọ omai kpobi.

7, 8. (a) Eme igbehru ivẹ na i dikihẹ kẹ? (b) Fikieme igbehru na e rọ rrọ erọ ẹroo?

⁷ Evaọ Ebaibol na, ẹsibuobu a rẹ rọ igbehru dhesẹ isuẹsu hayo egọmeti. Igbehru nọ a fodẹ evaọ eruẹaruẹ Zekaraya na i tho igbehru ivẹ nọ a fodẹ evaọ eruẹaruẹ Daniẹl na. Ugbehru jọ u dikihẹ kẹ esuo ehrugbakpọ Jihova nọ ọ rrọ bẹdẹ bẹdẹ. Ọnọ o kiọkọ o dikihẹ kẹ esuo Uvie Mesaya nọ Jesu ọ rrọ osu  riẹ. (Dan. 2:35, 45) Anwọ 1914 nọ a rọ Jesu mu Ovie no, igbehru ivẹ nana i kuomagbe bi ru nọ oreva Ọghẹnẹ u bi ro rugba evaọ otọakpọ na.

⁸ Fikieme igbehru na e rọ rrọ erọ ẹroo? Wọhọ igoru, ẹroo ọ rrọ ghaghae gaga. Jihova ọ ta nọ oghẹrẹ ayọno nana nọ o re lo na a rẹ rọ bọ uwou-udhu na gbe etẹmpol Jerusalẹm na uwhremu na. (Ọny. 27:​1-3; 1 Iv. 7:13-16) Igbehru ẹroo ivẹ na e rẹ kareghẹhọ omai epanọ udu-esuo okpehru Jihova gbe Uvie Mesaya na i woma te, e te wha omofọwẹ gbe eghale se ahwo-akpọ kpobi.

9. Amono a be dhẹ ekẹkẹ na, kọ iruo vẹ a kẹ rai?

⁹ Whaọ, joma ta kpahe ekẹkẹ na. Eme ekẹkẹ na gbe enọ e be dhẹ ae na i dikihẹ kẹ? Ikọ-odhiwu e be dhẹ enyenya na, yọ o wọhọ nọ ẹkuẹko a jọ. (Se Zekaraya 6:5-8.) A be dhẹ no aro “ỌNOWO akpọ ọsoso na” avọ obọdẹ iruo nọ a kẹ rai nọ a be nyai ru. Didi iruo a kẹ rai? A vi rai nọ a nyae rẹrote ekwotọ jọ. A te jọ obei thọ idibo Ọghẹnẹ no obọ ewegrẹ, maero kọ orẹwho “ẹkpẹlobọ-ọre,” koyehọ Babilọn. Jihova ọ rọ eruẹaruẹ na dhesẹ nọ idibo riẹ a ti gbe zihe kpohọ igbo Babilọn ho. Onana o jọ uduotahawọ ulogbo kẹ idibo Ọghẹnẹ nọ e jẹ bọ etẹmpol na evaọ oke Zekaraya. U gbe du fo re a ruawa kpahe awhaha nọ o re no obọ ewegrẹ rai ze he.

10. Imuẹro vẹ idibo Ọghẹnẹ a rẹ sai wo nẹnẹ nọ a te roro kpahe eruẹaruẹ Zekaraya erọ ekẹkẹ avọ edhẹ-enyenya na?

¹⁰ Wọhọ epanọ o jọ evaọ oke Zekaraya na, Jihova ogbaẹmo na ọ gbẹ be rọ ikọ-odhiwu riẹ thọ jẹ rọ ọbọga kẹ idibo riẹ nẹnẹ. (Mal. 3:6; Hib. 1:​7, 14) Anwọ ukpe 1919 nọ a ro siobọno Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na no igbo Babilọn Ologbo na, oware ovo o re sae whaha ẹvi nọ ọ be romavia evaọ egagọ uzẹme he, makọ ọwọsuọ nọ a be rẹriẹ ovao dhe noke toke dede. (Evia. 18:4) Nọ orọnọ ikọ-odhiwu e be tha omai uke na, u du fo re ma ruawa ha inọ ẹsejọhọ ukoko Jihova o te wariẹ kpohọ igbo Babilọn Ologbo na. (Ol. 34:7) Ukpoye, ma wo imuẹro inọ idibo Ọghẹnẹ wariẹ akpọ na soso họ a ti gbe wo ẹnyaharo evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Nọ ma bi roro kpahe eruẹaruẹ Zekaraya na, udu o rrọ omai awọ inọ ma ti wo ufuoma evaọ otọ igbehru ẹwoho ivẹ na.

11. Fikieme ozọ u gbe ro mu omai hi inọ otu egọmeti akpọ Setan a te wọ ohọre ze?

¹¹ Kẹlena, otu egọmeti akpọ Setan o ti kuomagbe a vẹ te gwọlọ epanọ a re ro kpe idibo Ọghẹnẹ no. (Izik. 38:2, 10-12; Dan. 11:40, 44, 45; Evia. 19:19) Eruẹaruẹ Izikiẹl i dhesẹ nọ ogbaẹmo nana o rẹ te dhẹ enyenya ze avọ ofu, je ruru otọ na soso wọhọ ẹgho. (Izik. 38:15, 16) * Kọ onana u re ru ozọ mu omai? Vievie! Ma wo ogbaẹmo nọ o rrọ abọ mai. Evaọ etoke uye ulogbo yena, ogbaẹmo ikọ-odhiwu Jihova u ti kuomagbe thọ idibo Ọghẹnẹ, jẹ raha ahwo kpobi nọ a be wọso udu esuo riẹ. (2 Tẹs. 1:7, 8) A te sae ruẹ unu gbiku ẹdẹ yena ha! Rekọ ono ọ rẹ  te kobaro kẹ ogbaẹmo ikọ-odhiwu Jihova na?

12, 13. (a) Eme a vuẹ Zekaraya nọ o ru? (b) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Jesu Kristi họ ohwo nọ a ta nọ o ti muẹ hayo mu ze na?

¹² Zekaraya ọvo ọ ruẹ eruẹaruẹ eree nọ Jihova o dhesẹ kẹe na. Obọnana o bi ti ru oware jọ nọ u wobọ kugbe eruẹaruẹ, yọ onana o jọ uduotahawọ kẹ ahwo Izrẹl nọ a jẹ wariẹ bọ etẹmpol na. (Se Zekaraya 6:9-12.) A vuẹ Zekaraya nọ ọ rehọ isiliva gbe oro mi Hẹldae, Tobaeja, gbe Jedaya nọ a rrọ usu ahwo nọ a no igbo Babilọn ze obọ, re ọ rehọ ai ru “etu uvie.” (Zek. 6:11) Kọ a vuẹ Zekaraya nọ ọ rehọ etu-uvie na tu Zerubabẹl nọ ọ jọ ọba nọ o no orua Juda gbe uyẹ Devidi ze? Ijo. U muẹro nọ u gbe ahwo unu gaga inọ Joshua nọ ọ rrọ Ozerẹ Okpehru ọ rehọ etu na tu.

¹³ Kọ etu-uvie nọ a ro tu Joshua Ozerẹ Okpehru na, u dhesẹ nọ o zihe ruọ ovie no? Ijo. Joshua o no uyẹ Devidi ze he, fikiere a rẹ rehọ iẹe mu ovie he. Etu-uvie nọ a ro tu ei na u wobọ kugbe eruẹaruẹ, u dhesẹ oware nọ o te via evaọ obaro. Ebaibol o dhesẹ vevẹ nọ ohwo jọ o re ti muẹ nọ ọ te jọ ovie gbe ozerẹ bẹdẹ bẹdẹ. Ohwo yena họ Jesu Kristi.​—Aiz. 11:1; Mat. 2:23. *

14. Iruo vẹ Jesu o bi ru nọ ọ rrọ Ovie gbe Ozerẹ Okpehru na?

¹⁴ Nọ Jesu ọ rrọ Ovie gbe Ozerẹ Okpehru na, o bi su ikọ-odhiwu kpobi nọ e rrọ obọ odhiwu. Ọ be thọ idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ jẹ ruẹ nọ a wo omofọwẹ dede nọ a be rria akpọ nọ ozighi ọ dafia. (Jeri. 23:​5, 6) Kẹle na, Jesu o ti su ogbaẹmo riẹ nyae họre je fi erẹwho na kparobọ, rọ enẹ dhesẹ nọ esuo Jihova ọ mai woma jẹ thọ idibo Ọghẹnẹ. (Evia. 17:12-14; 19:11, 14, 15) Rekọ taure Jesu ọ tẹ te nyae raha erẹwho na, o gbe wo iruo ilogbo nọ o re ru.

15, 16. (a) Ẹvẹ a ro ru idibo Ọghẹnẹ fo no evaọ oke mai na, kọ ono o ru rai fo? (b) Eme ọ te via nọ Esuo Odu Ikpe Jesu o te kuhọ no?

¹⁵ U te no Ovie gbe Ozerẹ Okpehru nọ Jesu ọ rrọ no, Jihova ọ kẹ riẹ iruo nọ ọ rẹ rọ “bọ uwou-egagọ-ode ỌNOWO” hayo etẹmpol na. (Se Zekaraya 6:13.) Evaọ oke mai na, Jesu o ru iruo ebabọ nana evaọ ukpe 1919 nọ o si Ileleikristi uzẹme no igbo Babilọn Ologbo na jẹ rehọ ae ruọ ukoko ofuafo Jihova. Ọ tẹ jẹ rọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ” ro mu re ọ rẹrote iruẹru egagọ Ọghẹnẹ evaọ obọ otọakpọ obonẹ. (Mat. 24:45) Jesu o bi je ru idibo Ọghẹnẹ fo je fiobọhọ kẹ ae gọ Jihova evaọ edhere nọ ọ rẹ jẹrehọ.​—Mal. 3:1-3.

¹⁶ Evaọ etoke Esuo Odu Ikpe na, Jesu avọ ahwo idu udhuhrẹ gbe ene (144,000) nọ e te jọ ivie gbe izerẹ evaọ obọ odhiwu na, a ti fiobọhọ kẹ ahwo-akpọ wariẹ jọ gbagba. Oke yena, idibo Ọghẹnẹ ọvo a ti kiọkọ otọakpọ nọ a ru fihọ wowoma no na. Egagọ uzẹme ọvo e vẹ te jọ otọakpọ na soso!

17. Imuẹro vẹ Jihova ọ kẹ ahwo Ju na, kọ eme o wọ rai ru?

¹⁷ Rekọ ẹvẹ ovuẹ Zekaraya na u ro kpomahọ ahwo Ju oke riẹ? Jihova ọ kẹ rai imuẹro nọ o ti fiobọhọ kẹ ae jẹ thọ ae evaọ iruo na. Imuẹro nana nọ ọ kẹ rai inọ a te bọ etẹmpol na hrọ na, u ru rai wo ẹruore gbe omosasọ gaga.  Rekọ ẹvẹ umutho ahwo nana ọvo a te sai ro ru okpiruo yena? Ẹme ọfa nọ Zekaraya ọ ta o si avro gbe ozọ kpobi no ai udu. U te no Hẹldae, Tobaeja, gbe Jedaya nọ a ti fiobọhọ kẹ ae no, Ọghẹnẹ ọ ta nọ amọfa buobu a te “nya tha ti fiobọhọ bọ uwou-egagọ-ode ỌNOWO na.” (Se Zekaraya 6:15.) Nọ ahwo Ju na a ruẹ imuẹro nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ ae no, a te mu iruo na họ ababọ oke-oraha dede nọ a fi awhaha họ iruo na. U kri hi, Jihova o te si awhaha yena notọ, onọ u ru nọ a rọ bọ etẹmpol na re evaọ 515 taure Kristi ọ tẹ te ze. (Ẹzra 6:22; Zek. 4:6, 7) Rekọ oke mai na ẹme nọ Jihova ọ ta na ọ mai kiekpahe.

18. Ẹvẹ Zekaraya 6:15 o bi ro rugba evaọ oke mai na?

¹⁸ Nẹnẹ, ima ahwo buobu a bi kurẹriẹ ziọ ukoko na, yọ a be rọ “eyero” rai, nọ u kugbe oke, ẹgba, gbe ugho rai tha egagọ Jihova uke. (Itẹ 3:9) Ẹvẹ o sai ro mu omai ẹro nọ Jihova o rri iruo nọ ma bi ru evaọ ukoko na ghaghae? Kareghẹhọ nọ Hẹldae, Tobaeja, gbe Jedaya, a rọ eware ze nọ Zekaraya o ro ru etu-uvie. Fikiere, etu-uvie na o jọ oware “ekareghẹhọ” kẹ ae inọ a wobọ evaọ egagọ uzẹme. (Zek. 6:14) Epọvo na re, iruo mai gbe uyoyou nọ ma bi dhesẹ, e te thọrọ Jihova ẹro vievie he. (Hib. 6:10) Jihova ọ te kareghẹhọ ae je rri rai ghaghae bẹdẹ bẹdẹ.

19. Eme eruẹaruẹ Zekaraya na e rẹ wọ omai ru nẹnẹ?

¹⁹ Eware iwoma kpobi nọ ma bi ru evaọ ukoko na nẹnẹ i dhesẹ nọ Jihova ọ be rọ Jesu Kristi nọ ọ rrọ osu mai na ghale omai. Ukoko uzẹme ovuọvo nọ Jihova ọ be tha uke, nọ o te jọ bẹdẹ bẹdẹ ma rrọ na. Ẹjiroro Jihova kpahe egagọ uzẹme “o rẹ te gba hrọ.” Rri uvẹ nọ whọ rọ rrọ omọvo idibo Jihova ghaghae, jẹ rọ “omakpotọ yo uru ỌNOWO na Ọghẹnẹ” ra. Who te ru ere, Jesu nọ ọ rrọ Ovie gbe Ozerẹ Okpehru na avọ ikọ-odhiwu nọ e be dhẹ ekẹkẹ na a te thọ owhẹ. Daoma wobọ ziezi evaọ egagọ Jihova. Nọ who bi ru ere na, ajọ u mu owhẹ ẹro nọ Jihova, Ọghẹnẹ ogbaẹmo na o ti fiobọhọ kẹ owhẹ je ru owhẹ wo omofọwẹ enẹna je rite ibẹdẹ bẹdẹ!