1. Uthubro vẹ Pọl ukọ na ọ kẹ ibe Ileleikristi riẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

PỌL ukọ na o kere ileta se Ileleikristi obọ Kọlọsi evaọ oware wọhọ ukpe 60-61 C.E. nọ ọ jọ uwou-odi evaọ obọ Rom. Ọ vuẹ rai nọ u wuzou gaga re a wo ‘otoriẹ nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ.’ (Kọl. 1:9) Pọl ọ ta nọ: “Mẹ be ta onana re ohwo ọvo ọ gbẹ rehọ eme ẹghẹ rọ viẹ owhai họ họ. Wha fiẹrohọ otọ re ohwo ọvo o gbe mu owhai rehọ họ ẹkwoma eriariẹ akpọ na gbe eviẹhọ ifofe nọ i no iwuhrẹ ahwo gbe eware esese akpọ na ze nọ e rọwokugbe Kristi hi.” (Kọl. 2:​4, 8) Kẹsena Pọl ọ tẹ ta oware nọ iroro akpọ na jọ e rọ thọ gbe oware nọ eriwo akpọ na o sae rọ were ahwo-akpọ nọ a gba ha. Wọhọ oriruo, e rẹ sai ru ohwo roro nọ o wo areghẹ je woma vi amọfa. O kere ileta na re u fiobọhọ kẹ Ileleikristi obọ Kọlọsi whaha iroro akpọ na gbe iruemu nọ i fo ho.​—Kọl. 2:16, 17, 23.

2. Fikieme ma te rọ ta kpahe iroro akpọ na jọ?

² Iroro akpọ na i re ru ahwo wo orivo kẹ izi Jihova, yọ e rẹ sae rọ ẹmẹrera whrehe ẹrọwọ mai. Iroro itiena e da oria kpobi fia nẹnẹ. Ma rẹ jọ etẹlivisiọne, Itanẹte, oria iruo, hayo obọ isukulu ta kpahe iroro itienana noke toke. Fikiere, ma te jọ uzoẹme nana ruẹ oware nọ ma re ru re iroro itiena e siọ udu mai ba egbeku. Ma te ta kpahe eware isoi jọ nọ e rrọ iroro akpọ na gbe epanọ ma sae rọ whaha ae.

3. Eme ahwo buobu a re roro, kọ fikieme?

³ “Mẹ rẹ sae jọ emamọ ohwo nọ mẹ gbẹ make rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ.” Evaọ erẹwho buobu, whọ rẹ ruẹ ahwo nọ a rẹ ta nọ a rọwo Ọghẹnẹ hẹ; inọ a rrọ uvumọ egagọ họ. Ẹsejọhọ, a re romatotọ roro kpahe imuẹro nọ i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ, ukpoye epanọ a re ro ru onọ u je rae ọvo ọ rrọ rae oja. (Se Olezi 10:4.) Amọfa a re roro nọ a wo areghẹ gaga nọ a tẹ be ta nọ, “Mẹ rẹ sai yeri emamọ uzuazọ ghele mẹ gbẹ make rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ.”

4. Ẹvẹ ma sai ro lele ohwo nọ ọ rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ ta ẹme?

⁴ Kọ ahwo nọ a ta nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ na a wo imuẹro ivevẹ jọ nọ a rẹ sae riobọ họ? Ohwo ọ tẹ be gwọlọ imuẹro itieye na evaọ ofẹ otokiẹ-eriariẹ, o re reghe no. Rekọ uzẹme na họ, o lọhọ wumuo ho re ohwo ọ riẹ sọ Ọghẹnẹ ọ rrọ. Otẹrọnọ uwou kpobi u wo ohwo nọ ọ bọ riẹ, a gbẹ ta ha sọ ohwo jọ ọ ma eware nọ e rrọ uzuazọ. Uzẹme na họ, ogẹgẹ-uzuazọ nọ o mae kawo evaọ akpọ na u wo onaa vi uwou kpobi nọ a bọ keme u re ru oware nọ uwou o rẹ sai ru hu, u re yẹ ofa. Re o sai ru onana, ogẹgẹ-uzuazọ u re koko evuẹ họ kẹ omariẹ nọ o sai ro yẹ ofa tho omariẹ. Kọ ono o ru onaa nana fihọ ogẹgẹ-uzuazọ? Ebaibol na ọ ta nọ: “Uwou kpobi u wo ohwo nọ ọ bọ riẹ, rekọ ọnọ ọ ma eware kpobi họ Ọghẹnẹ.”​—Hib. 3:4.

5. Eme ma rẹ sae ta kpahe eriwo ahwo nọ a roro nọ a rẹ sae riẹ oware nọ u woma a gbẹ make rọwo Ọghẹnẹ hẹ?

⁵ Eme ma rẹ sae ta kpahe eriwo ahwo nọ a rẹ ta nọ a rẹ sae riẹ oware nọ u woma ghele a gbẹ make rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ? Ebaibol na ọ ta nọ ahwo nọ a make rọwo Ọghẹnẹ hẹ a rẹ sai ru oware nọ u kiehọ. (Rom 2:​14, 15) Wọhọ oriruo, a rẹ sai you esẹgbini rai jẹ rọ adhẹẹ kẹ ae. Rekọ ohwo ọ gbẹ rọwo nọ Ọghẹnẹ oyoyou jọ ọ rrọ nọ u fo nọ o re jie izi kẹ omai hi, kọ ọ rẹ sai ginẹ wo emamọ uruemu hayo ru oware nọ u kiehọ gbagba? (Aiz. 33:22) Eware nọ i bi dhe eyeyoma evaọ akpọ na nẹnẹ i bi ru ahwo buobu vuhumu nọ ohwo-akpọ ọ gwọlọ obufihọ Ọghẹnẹ. (Se Jerimaya 10:23.) Fikiere ajọ ma roro vievie he inọ ohwo jọ ọ rẹ sae riẹ oware nọ u kiehọ je ru ei ababọ nọ ọ rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ je bi koko izi riẹ.​—Ol. 146:3.

6. Ẹvẹ ahwo buobu a rri egagọ?

⁶ “Whọ rẹ sae wereva, whọ gbẹ make rrọ egagọ ọvuọvo ho.” Ahwo buobu a wo ọkpọ iroro nana keme a rri nọ egagọ i re fou ehoo yọ e rẹ kẹ erere ọvo ho. U te no ere no, uwuhrẹ erae ehẹle, igho nọ a re bru kẹ ahwo, gbe esuọ-ohrowo nọ a rẹ ta kpahe evaọ egagọ buobu u bi si egagọ no ahwo oma. Agbẹta nọ ahwo buobu a bi ro roro nọ a rẹ sae wereva ababọ egagọ na! Ahwo otiọye na a sae ta nọ: “Ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹ were omẹ, rekọ mẹ gwọlọ kuomagbe egagọ ọvuọvo ho.”

7. Ẹvẹ egagọ uzẹme i re ro fiobọhọ kẹ ohwo wo evawere?

⁷ Kọ ginọ uzẹme nọ ohwo ọ rẹ sae wereva ababọ egagọ? Avro ọ riẹ hẹ, ohwo ọ rẹ sae wereva nọ ọ gbe rrọ egagọ erue he, rekọ ohwo o gbe wo emamọ usu kugbe Jihova nọ ọ rrọ “Ọghẹnẹ evawere na” ha, ọ rẹ sai wo uvi evawere he. (1 Tim. 1:11) Oware kpobi nọ Jihova o re ru o rrọ rokẹ erere ohwo kpobi. Idibo riẹ a rẹ wereva keme a tẹrovi epanọ a re ro fiobọhọ kẹ amọfa. (Iruẹru 20:35) Wọhọ oriruo, roro kpahe epanọ egagọ uzẹme i re ro fiobọhọ kẹ iviuwou wereva. Egagọ uzẹme i re wuhrẹ omai nọ ma rọ adhẹẹ kẹ erivẹ-orọo mai, rri eyaa orọo mai ghaghae, whaha ẹnwae-obro, yọrọ emọ mai ziezi, je dhesẹ uvi uyoyou kẹ amọfa. Fikiere, egagọ uzẹme i ru nọ ma rọ rrọ okugbe ọvo evaọ  akpọ-soso, jẹ be wereva ghelọ oria nọ ma rrọ kẹhẹ.​—Se Aizaya 65:​13, 14.

8. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ Matiu 5:3 fiobọhọ kẹ omọfa riẹ oware nọ o rẹ lẹliẹ ahwo wo evawere?

⁸ Eme ma rẹ sae ta kpahe eriwo ahwo nọ a roro nọ a rẹ sae wereva nọ a gbẹ make gọ Ọghẹnẹ hẹ? Roro kpahe onọ nana: Eme ọ rẹ lẹliẹ ahwo wereva? Oware nọ o rẹ lẹliẹ ahwo jọ wereva họ nọ a te bi le obọdẹ utee jọ evaọ ofẹ iruo hayo arozaha oma-uru-jaja. Amọfa a rẹ wereva nọ a tẹ bẹ rẹrote ohwo uviuwou hayo ogbẹnyusu rai. Eware yena e rẹ sae ginẹ wha evawere ze, rekọ oware ofa o riẹ nọ u vi eyena nọ o rẹ kẹ omai evawere nọ e rẹ tọ. Wo ohẹriẹ no erao, ma rẹ sae riẹ Ọghẹnẹ jẹ rọ eva mai kpobi gọe. Ọghẹnẹ ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ wereva nọ ma te bi ru onana. (Se Matiu 5:3.) Wọhọ oriruo, idibo Ọghẹnẹ a re wo evawere gbe uduotahawọ oke kpobi nọ a kuomagbe kẹ egagọ. (Ol. 133:1) Ofariẹ, a rrọ okugbe ọvo evaọ akpọ na soso, a bi yeri emamọ uzuazọ, a te je wo obọdẹ ẹruore kpahe obaro.

9. (a) Ẹvẹ ahwo buobu nẹnẹ a rri owezẹ ọzae avọ aye? (b) Fikieme Ebaibol na ọ rọ ta nọ o thọ re ọzae avọ aye nọ a re rọo ho a wezẹ kugbe?

⁹ “Kọ fikieme a jẹ ta nọ o thọ re ọzae avọ aye nọ a re rọo ho a wezẹ kugbe?” Ahwo a rẹ sae ta nọ: “U fo re ohwo ọ riakpọ kuoma. Kọ fikieme a jẹ ta nọ o thọ re ọzae avọ aye nọ a re rọo ho a wezẹ kugbe?” O thọ re Oleleikristi o gbe-ọfariẹ. Fikieme? Keme Ebaibol na ọ ta nọ Ọghẹnẹ o mukpahe ọfariẹ-ogbe. * (Se 1 Ahwo Tẹsalonika 4:​3-8.) Jihova o wo udu nọ o re ro fi izi họ kẹ omai keme ọye ọ ma omai. Uzi Ọghẹnẹ o ta nọ ọzae-avọ-aye nọ a rọo no ọvo a rẹ wezẹ kugbe, fikiere owezẹ ọzae-avọ-aye yọ abọjọ orọo. Ọghẹnẹ ọ kẹ omai izi keme o you omai. Yọ izi riẹ e rrọ rọkẹ ewoma mai. Uyoyou, adhẹẹ, gbe omofọwẹ e rẹ jọ uviuwou nọ u bi ru lele izi Ọghẹnẹ. O rẹ were Ọghẹnẹ vievie he nọ ohwo o te bi keke aro fihọ thọ izi riẹ.​—Hib. 13:4.

10. Ẹvẹ Oleleikristi ọ sae rọ kẹnoma kẹ ofariẹ-ogbe lelele?

¹⁰ Ebaibol na o dhesẹ epanọ ma rẹ rọ kẹnoma kẹ ofariẹ-ogbe lelele. Obọdẹ edhere jọ nọ ma sai ro ru onana họ, ma rẹ yọroma kẹ eware nọ ma re rri. Jesu ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ o bi rri aye te epanọ o ro wo isiuru owezẹ kẹe yọ o lele aye na bruẹnwae no evaọ udu riẹ. Fikiere, otẹrọnọ ubiẹro obọze ra u bi ru owhẹ zoruẹ, vre rie no re who gbolo iei kufiẹ.” (Mat. 5:28, 29) Nọ o rrọ ere na, Oleleikristi ọ rẹ whaha ifoto-ẹbẹba iriwo hayo ile nọ e rẹ sae lẹliẹe wo isiuru ọfariẹ-ogbe. Pọl ukọ na o kere se ibe Ileleikristi riẹ nọ: “Wha kpe isiuru ugboma rai nọ e rrọ erọ akpọ na no, [nọ u kugbe] ọfariẹ-ogbe.” (Kọl. 3:5) Ofariẹ, o gwọlọ nọ ma rẹ kpọ eware nọ ma re roro kpahe gbe oghẹrẹ eme nọ ma rẹ ta.​—Ẹf. 5:​3-5.

11. Fikieme ahwo a rẹ rọ gwọlọ le utee akpọ na jọ?

¹¹ “Utee akpọ na jọ nọ a re le họ oware nọ u re ru ohwo wo evawere.” Ahwo buobu a rẹ tuduhọ omai awọ nọ ma le utee jọ evaọ akpọ na. A rẹ ta nọ utee utiona o rẹ sai ru ohwo fe hayo wo ọkwa ologbo. Fikinọ ahwo buobu evaọ akpọ na a wo ẹzi otiọna nẹnẹ, Oleleikristi ọ rẹ sai roro nọ onana u kiehọ.

12. Kọ utee akpọ na nọ a re le tobọ họ oware nọ o rẹ kẹ ohwo evawere?

 ¹² Kọ ginẹ uzẹme nọ ohwo o te le utee akpọ na jọ tobọ nọ u ru rie wo ọkwa gbe okpodẹ, u re ru ei wo evawere nọ e rẹ tọ? Vievie. Kareghẹhọ nọ Setan ọ jẹ gwọlọ nọ o re wo ọkwa gbe okpodẹ, rekọ eva e be were iẹe he dede nọ o wo eware nana tobọ, ukpoye eva e be dhae krekrekre. (Mat. 4:​8, 9; Evia. 12:12) Evawere nọ utee akpọ na o rẹ sae kẹ u tulo ho nọ a tẹ rehọ iẹe wawo uvi evawere nọ i re noi ze nọ ma te bi fiobọhọ kẹ amọfa riẹ Ọghẹnẹ re a sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. U te no ere no, ẹzi omuhrowo ọ da akpọ na fia. U bi ru ahwo dhogbo epanọ a re ro mi ohwohwo aro evaọ oware kpobi, ru ae re ohwohwo ihri, ukuhọ riẹ o vẹ wọhọ ẹsenọ a bi ‘lele ofou họre.’​—Ọtausi. 4:4.

13. (a) Ẹvẹ u fo nọ ma re rri utee akpọ na? (b) Wọhọ epanọ Pọl o kere se ahwo Tẹsalonika, eme o kẹ riẹ uvi evawere?

¹³ Uzẹme riẹ họ, o thọ họ re ohwo o ru iruo nọ e were riẹ nọ ọ sae rọ rẹrote omariẹ. Rekọ u fo re okọ mai o jọ ugogo oware nọ ma re le evaọ uzuazọ họ. Jesu ọ ta nọ: “Ohwo ọvo ọ rẹ sae gbodibo kẹ ilori ivẹ hẹ; o re mukpahe ọjọ o ve you ọdekọ, hayo ọ rẹ talamu ọjọ ọ vẹ siọ ọdekọ. Wha sae gbodibo kẹ Ọghẹnẹ gbe efe he.” (Mat. 6:24) Ma tẹ rọ egagọ Jihova gbe amọfa nọ ma re wuhrẹ kpahe iẹe karo evaọ uzuazọ, ma re wo evawere nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ. Pọl ukọ na o wo evawere itiena re. Evaọ oke ọsosuọ, o le obọdẹ utee jọ tobọ evaọ egagọ Ju. Rekọ nọ o mu amọfa họ ewuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ jẹ ruẹ epanọ a bi nwene uzuazọ rai, ẹsiẹe o ro wo uvi evawere. (Se 1 Ahwo Tẹsalonika 2:13, 19, 20.) Utee ofa nọ o rẹ kẹ evawere te onana o rrọ họ.

14. Fikieme o rẹ rọ were ahwo jọ nọ a te yo nọ ahwo-akpọ ọvo a rẹ sai ku ebẹbẹ rai họ?

¹⁴ “Ahwo-akpọ a rẹ sai ku ebẹbẹ rai họ.” Iroro itienana e rẹ sae were ahwo buobu. Fikieme? Keme otẹrọnọ ere o ginẹ rrọ, kiyọ ohwo-akpọ o du gwọlọ izi Ọghẹnẹ hẹ, ọ rẹ sai ru oware kpobi nọ u je rie. Yọ ahwo buobu a sai roro nọ iroro itienana e  gba keme ekiakiẹ jọ nọ a ru i dhesẹ nọ ẹmo-ofio, ozighi, eyao, gbe uvuhu i bi kpotọ. Iyẹrẹ jọ e ta nọ: “Oware nọ akpọ na o bi ro dhe ewewoma enẹna họ, ahwo-akpọ a jiroro nọ a re ru akpọ na re o jọ oria uwoma.” Kọ ẹme nana o dhesẹ nọ ahwo-akpọ a mu ebẹbẹ nọ a ruẹ uye rai ikpe buobu no na họ ekuhọ no? Re ma sae riẹ uyo onọ yena, joma romatotọ roro kpahe ebẹbẹ na.

15. Eme u dhesẹ nọ ebẹbẹ ohwo-akpọ e gbẹ rotọ gidigba?

¹⁵ Ẹmo: Iyẹrẹ i dhesẹ nọ ẹmo akpọ ivẹ nọ a fi na i kpe ahwo bu te ima udhosa (60,000,000) hayo tube vi ere. Anwẹnọ Ẹmo Akpọ Avivẹ o ro kuhọ no, ẹmo-ofio o ri ti serihọ họ. Taure 2015 u te ti te, ẹmo hayo ukpokpoma u le ahwo nọ a bu te ima udhosa gbe isoi (65,000,000) soso no iwou rai. Yọ evaọ 2015, ahwo nọ a bu te ima ikpegbivẹ gbe idu egba ene (12,400,000) a dhẹ no iwou rai. Ozighi: Dede nọ a gbe bi ru ozighi tere evaọ eria jọ họ, ahwo a be rọ idhere efa ru ozighi evaọ eria itieye. Wọhọ oriruo, ahwo a be rọ ekọmputa ru eware iyoma wọhọ uji-utho, a be hai ru ozighi evaọ iviuwou, je bi ru ozighi ugbarugba, yọ eware nana i bi dhe eyeyoma nẹnẹ. Ofariẹ, ahwo buobu a vuhumu nọ akpọ na soso o gbeku vi epaọ anwẹdẹ. Ahwo-akpọ a be sai si ozighi notọ vievie he. Eyao: Enẹna, a be sai siwi oghẹrẹ eyao jọ. Rekọ otokiẹ jọ nọ a ru evaọ 2013 u dhesẹ nọ ẹyao udu, okie, ọta, gbe ẹyao evẹ i bi kpe ahwo ima izii (9,000,000) kukpe kukpe taure a te tube te ikpe udhosa. Uvuhu: Ukoko jọ nọ a re se World Bank o ta nọ ahwo nọ uvuhu ogaga u bi kpe evaọ Africa ọvo a bu te ima egba ivẹ gbe udhone (280,000,000) evaọ 1990, rekọ evaọ 2012, a bu te ima egba esa gbe ọgba (330,000,000).

16. (a) Fikieme o rọ rrọ nọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo o rẹ sai ku ebẹbẹ ohwo-akpọ họ? (b) Eghale vẹ Aizaya gbe ọso-ilezi na a ta nọ Uvie Ọghẹnẹ o te wha ze?

¹⁶ Uruemu oriobọ ọvo ahwo a bi dhesẹ evaọ ofẹ esuo gbe okọ akpọ na. O rrọ vevẹ inọ uruemu oriobọ o rẹ sai ru nọ ẹmo, ozighi, ẹyao, gbe uvuhu i re ro notọ họ, Uvie Ọghẹnẹ ọvo o rẹ sai si ai notọ. Roro kpahe oware nọ Jihova o ti ru kẹ ahwo-akpọ. Ẹmo: Uvie Ọghẹnẹ ọvo u ti si eware nọ e rẹ wha ẹmo ze notọ, wọhọ oriobọ, ogbekuo, ẹzi orẹwho-mẹ-oja, egagọ erue, gbe Setan omariẹ. (Ol. 46:​8, 9) Ozighi: Enẹna, Uvie Ọghẹnẹ u bi wuhrẹ ima ahwo buobu epanọ a re ro you je fievahọ ohwohwo, oware nọ egọmeti ohwo-akpọ ọ rẹ sai ru hu. (Aiz. 11:9) Ẹyao: Jihova ọ te kẹ idibo riẹ kpobi omokpokpọ. (Aiz. 35:​5, 6) Uvuhu: Jihova o ti si onana notọ je ru nọ idibo riẹ a ti ro wo obọdẹ usu kugbei je wo evawere, eware nọ a rẹ sae rọ ugho dẹ hẹ.​—Ol. 72:​12, 13.

17. Ẹvẹ whọ sae rọ whaha iroro akpọ na?

¹⁷ Who te yo iroro akpọ na jọ nọ o rẹ sai whrehe ẹrọwọ ra, jọ Ebaibol na ru ekiakiẹ kpahe ẹme na re whọ jẹ ta ẹme na kẹ oniọvo nọ o kruga ziezi evaọ ukoko na. Roro kpahe oware nọ o rẹ sae lẹliẹ ẹme na were owhẹ, oware nọ eriwo yena ọ rọ thọ, gbe epanọ whọ sai ro dhesẹ nọ iroro itieye e thọ. Avro ọ riẹ hẹ, mai kpobi na ma rẹ sae thọ omamai no iroro akpọ na nọ ma te ru lele uthubro nọ Pọl ọ kẹ inievo obọ Kọlọsi inọ: “Wha hae rọ areghẹ yerikugbe ahwo obọ otafe, . . . Wha riẹ epanọ wha rẹ rọ kẹ ohwo kpobi uyo.”​—Kọl. 4:​5, 6.