1, 2. (a) Eriwo sa-sa vẹ ahwo a wo kpahe ẹme ufuoma iroro-ejẹ? (b) Eme Ebaibol na o wuhrẹ omai kpahe ufuoma iroro-ejẹ, kọ enọ vẹ ma te ta kpahe na?

OKENỌ aye jọ ọ rẹriẹ ovao dhe oware nọ u fo nọ ọ rẹ jọ jiroro kẹ omobọ riẹ, ọ ta kẹ ogbẹnyusu riẹ nọ: “Whọ lẹliẹ omẹ roro ho; thakpe vuẹ omẹ onọ me re ru. Oye o mae lọhọ.” O mae were aye nana re a vuẹe oware nọ o re ru, viukpenọ ọ rẹ rehọ okẹ ufuoma iroro-ejẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ ruiruo. Kọ whẹ omara? Kọ o rẹ were owhẹ re whọ jiroro kẹ omobọ ra, manikọ whọ rẹ gwọlọ nọ amọfa a vuẹ owhẹ oware nọ who re ru? Ẹvẹ who rri ẹme ufuoma iroro-ejẹ?

² Ahwo a rọ ẹme nana vro avro ikpe buobu no. Ahwo jọ a tubẹ ta nọ ufuoma iroro-ejẹ o rrọ họ, inọ Ọghẹnẹ ọ ruẹrẹ eware nọ e te via evaọ uzuazọ mai kpobi fihọ otọ no. Amọfa a rẹ ta nọ re ohwo o gine wo ufuoma iroro-ejẹ, kiyọ o wo udu nọ o re ro ru oware kpobi nọ u je rie. Rekọ, re ma sae riẹ oware nọ ufuoma iroro-ejẹ o ginẹ rrọ, o gwọlọ nọ ma re kpohọ Ebaibol na. Fikieme? Ebaibol na o dhesẹ nọ Jihova ọ ma omai avọ ufuoma iroro-ejẹ, koyehọ uvẹ nọ ma rẹ rọ salọ oware nọ ma gwọlọ ru. (Se Joshua 24:15.) Ebaibol na ọ tẹ jẹ kuyo enọ wọhọ: Ẹvẹ u fo nọ ma rẹ rọ ufuoma nọ ma wo na ruiruo? Kọ ufuoma nana u wo ọnyaba? Ẹvẹ oghẹrẹ nọ ma rẹ rehọ ufuoma  iroro-ejẹ mai ruiruo u re ro dhesẹ epanọ ma you Jihova te? Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma wo adhẹẹ kẹ iroro-ejẹ amọfa?

3. Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ rehọ ufuoma iroro-ejẹ riẹ ruiruo nọ o rrọ oriruo kẹ omai?

³ Jihova ọvo họ ọnọ o wo udu hayo ufuoma nọ o re ro ru oware kpobi, rekọ o fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai evaọ oghẹrẹ nọ ọ rẹ rehọ ufuoma nana ruiruo. Wọhọ oriruo, ọ salọ ahwo Izrẹl jẹ rehọ odẹ riẹ se ai, o se rai ahwo nọ ọyomariẹ “o wo.” (Izie. 7:6-8) Orọnikọ o mu ahwo nana salọ họ. Eyaa nọ ọ ya kẹ Abraham ogbẹnyusu riẹ ikpe buobu nọ i kpemu ọ rehọ onana rugba. (Emu. 22:15-18) Ofariẹ, ẹsikpobi Jihova ọ rẹ rehọ ufuoma nana ruiruo rọwokugbe uyoyou gbe uvioziẹ riẹ. Onana u dhesẹ oma via evaọ oghẹrẹ nọ ọ jẹ hae rọ kpọ ahwo Izrẹl họ, enọ e jẹ hai kiukeku egagọ uzẹme noke toke. Nọ a te gine kurẹriẹ, Jihova ọ jẹ hae re ae ohrọ je dhesẹ uyoyou kẹ ai. Ọ jẹ hae ta nọ: “Me reti siwi ae eva ababọ orọwọ rai, me reti you ai.” (Hos. 14:4) Onana yọ obọdẹ oriruo oghẹrẹ nọ u fo nọ ma rẹ rọ ufuoma iroro-ejẹ mai ruiruo rọkẹ erere amọfa.

4, 5. (a) Ono họ ohwo ọsosuọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ ufuoma iroro-ejẹ, kọ ẹvẹ ọ rehọ e riẹ ruiruo? (b) Onọ vẹ o gbahọ nọ ma rẹ nọ omamai?

⁴ Okenọ Jihova ọ jẹ ma eware ọ rọ kẹ ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ ufuoma iroro-ejẹ. Omama ọsosuọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ okẹ nana họ Ọmọ ọtuyẹ riẹ, ọnọ ọ rrọ “uwoho Ọghẹnẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ na.” (Kọl. 1:15) Makọ taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ, ọ salọ nọ ọ rẹ romakpotọ kẹ Ọsẹ riẹ, o kuomagbe Setan wọso Jihova ha. Kẹsena nọ Jesu ọ ziọ otọakpọ no, ọ tẹ jẹ rọ ufuoma iroro-ejẹ riẹ salọ inọ o re mugba kẹ edawọ ọwegrẹ Ologbo na, yọ ere o gine ru. (Mat. 4:10) Okenọ Jesu ọ jẹ lẹ olẹ ogaga evaọ aso urere taure o te ti whu, ọ wariẹ ọtamuo riẹ inọ oreva Ọghẹnẹ ọvo o re ru. Ọ ta nọ: “Ọsẹ, o tẹ ruọ owhẹ, si egho nana no omẹ uzou. Ghele na, jọ oreva ra u rugba orọnọ omẹ hẹ.” (Luk 22:42) Ajọ ma rọ aro kele Jesu, re ma hae rọ ufuoma iroro-ejẹ mai jiri Jihova je ru oreva riẹ! Kọ oyena o sae ginẹ lọhọ?

⁵ Ẹhẹ, ma rẹ sae rọ aro kele Jesu keme uwoho Ọghẹnẹ a rọ ma omai re. (Emu. 1:26) Rekọ ma wo ọnyaba. Ma wo udu nọ ma re ro ru oware kpobi hi, wọhọ epanọ Jihova o wo na. Ebaibol na o ru omai riẹ nọ ufuoma mai u wo ọnyaba, yọ o gba omai họ nọ ma rẹ nyaba umuo nọ Jihova o fihọ kẹ omai. Wọhọ oriruo, Ebaibol na ọ ta nọ eyae e rẹ romakpotọ kẹ ezae rai, emọ e vẹ romakpotọ kẹ esẹgbini rai. (Ẹf. 5:22; 6:1) Ẹvẹ ọnyaba nana o re ro kpomahọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ ufuoma iroro-ejẹ mai ruiruo? Uyo onọ yena o rẹ sai dhesẹ epanọ obaro akpọ mai o te jọ.

6. Kẹ oriruo nọ u dhesẹ nọ u fo re ufuoma iroro-ejẹ mai u wo ọnyaba.

⁶ Kọ a sae ta nọ ohwo o gine wo ufuoma iroro-ejẹ, nọ ufuoma nana u te wo ọnyaba? Ee! Fikieme ma sae rọ ta ere? Nọ ufuoma ahwo-akpọ u te wo ọnyaba, o rẹ sae thọ ae. Wọhọ oriruo, ma sae jiroro nọ ma gwọlọ dhẹ omoto kpohọ ẹwho othabọ jọ. Dede na, kọ udu u ti te omai otọ nọ ma tẹ be dhẹ evaọ edhere nọ a jọ fi izi họ nọ e rẹ kpọ edhadhẹ hẹ, wọhọ abọ nọ imoto e rẹ dhẹ gbe epanọ e rẹ dhẹ siawọ te? Dazigbe. Re ohwo kpobi ọ sae reawere uvi ufuoma, o gwọlọ ọnyaba. Joma ta kpahe iriruo Ebaibol jọ nọ i dhesẹ oware nọ u ro fo re ma ru lele ọnyaba nọ Jihova o fihọ nọ ma tẹ be rehọ ufuoma iroro-ejẹ mai ruiruo.

7. (a) Ẹvẹ ufuoma iroro-ejẹ u ro ru Adamu wo ohẹriẹ no erao nọ e jọ ọgbọ Idẹn? (b) Dhesẹ edhere jọ nọ Adamu ọ rọ rehọ ufuoma iroro-ejẹ riẹ ruiruo.

 ⁷ Okenọ Ọghẹnẹ ọ ma Adamu ọzae ọsosuọ na, ọ kẹ riẹ okẹ ọvona nọ ọ kẹ ikọ-odhiwu, oyehọ ufuoma iroro-ejẹ. Onana u ru Adamu wo ohẹriẹ no erao, keme onọ o sa rai a re ru. Roro kpahe oriruo epanọ Adamu ọ rọ rehọ ufuoma iroro-ejẹ riẹ ru iruo evaọ emamọ edhere. A ma erao no taure a tẹ te ma Adamu. Rekọ Jihova ọ kẹ riẹ iruo nọ o re ro mu odẹ kẹ erao na. Ọghẹnẹ ọ “tẹ rehọ ae se ohwo na re o mu edẹ kẹ ae.” Nọ Adamu o te muẹrohọ uruemu arao no o ve mu odẹ nọ u fo rie kẹe, yọ Jihova o dhomahọ iẹe re o nwene odẹ erao na jọ họ. Ukpoye, “odẹ nọ ohwo na o mu kẹ emama nọ i wo uzuazọ na ọvuọvo, oye họ odẹ riẹ.”—Emu. 2:19.

8. Ẹvẹ Adamu ọ rọ rehọ ufuoma iroro-ejẹ riẹ ruiruo thọthọ, kọ eme u no rie ze?

⁸ U yoma gaga inọ iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ Adamu inọ ọ rẹrote aparadase otọakpọ na, e da riẹ ẹro ho. O rri nọ ufuoma ulogbo nọ a kẹ riẹ u te kẹe he, nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe nọ: “Wha yẹ, wha vi, re wha vọ evaọ akpọ na re wha wo i; re wha wuzou iyei . . . , gbe evra . . . , gbe eware kpobi nọ i wo uzuazọ nọ e be nya evaọ akpọ na.” (Emu. 1:28) Ukpoye, ọ re ubiure nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe nọ o du re he, jẹ rọ ere la vrẹ uwhru nọ Ọghẹnẹ o fihọ kẹe. Edhere ọthọthọ nana nọ Adamu ọ rọ rehọ ufuoma iroro-ejẹ riẹ ruiruo na o wha uye-oruẹ gbe edada se emọ riẹ kpobi. (Rom 5:12) U fo nọ oware nọ u no iroro-ejẹ Adamu ze na o rẹ lẹliẹ omai rọ ufuoma iroro-ejẹ mai ruiruo ziezi rọwokugbe ọnyaba nọ Jihova o fihọ.

9. Uvẹ ẹsalọ vẹ Jihova ọ kẹ ahwo riẹ, orẹwho Izrẹl, kọ eme a ru?

⁹ Emọ Adamu avọ Ivi a reuku sebaẹgba gbe uwhu fiki aghẹmeeyo ọsẹgboni rai. Dede na, a gbe wo ufuoma iroro-ejẹ. Onana u dhesẹ oma via evaọ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o ro yerikugbe orẹwho Izrẹl. Jihova ọ rọ Mosis kẹ ahwo na uvẹ nọ a rẹ rọ salọ sọ a rẹ jọ ahwo agheghọ riẹ hayo se nọ a rẹ jọ họ. (Ọny. 19:3-6) Kọ uyo vẹ ahwo na a kẹ? A rọ unevaze salọ nọ a re ru eware kpobi nọ o gwọlọ re a jọ ahwo nọ a rọ odẹ Ọghẹnẹ se, aikpobi a rọ unu ovo ta nọ: “Onọ ỌNOWO na ọ ta kpobi ma re ruẹ.” (Ọny. 19:8) U yoma kẹhẹ, nọ oke o be nyaharo na, orẹwho na soso o rọ ufuoma iroro-ejẹ nọ a wo ruiruo thọthọ, a koko eyaa rai yena ha. Ajọ onana o jọ ozọ-usio kẹ omai re ma ru eware nọ i re fiobọhọ kẹ omai ruabọhọ talamu Jihova je koko izi ikiẹrẹe riẹ, rọ ere dhesẹ nọ ma rri ufuoma iroro-ejẹ mai ghaghae.—1 Kọr. 10:11.

10. Iriruo vẹ i dhesẹ nọ ahwo-akpọ a sae rọ ufuoma iroro-ejẹ rai ruiruo evaọ edhere nọ o rẹ wha orro se Ọghẹnẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹⁰ Evaọ obe Ahwo Hibru uzou avọ 11, a fodẹ idibo Ọghẹnẹ 16 nọ e salọ nọ a rẹ rọ ufuoma iroro-ejẹ rai ruiruo rọwokugbe ọnyaba nọ Jihova o fihọ. Onana u ru nọ a ro wo eghale buobu gbe imuẹro inọ a ti wo eware nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ kẹ ae tobọ evaọ obaro. Wọhọ oriruo, Noah o dhesẹ ẹrọwọ ọgaga jẹ salọ nọ o re ru lele ọkpọvio nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ re o ku okọ, onọ u siwi uviuwou riẹ gbe ige buobu nọ i lele i rie. (Hib. 11:7) Abraham avọ Sera a rọ unevaze ru lele ẹme Ọghẹnẹ, onọ u ru nọ a ro kpohọ ẹkwotọ nọ ọ ya eyaa riẹ kẹ ae. Makọ okenọ a mu onya na họ no dede, a wo “uvẹ nọ a re ro zihe” kpohọ Ọr nọ ọ jọ okpẹwho ọruẹriọ. Rekọ ẹrọwọ u ru nọ a rọ tẹrovi obaro, kpohọ okenọ a te rọ “ruẹ orugba eyaa” Ọghẹnẹ; jẹ “daoma re a wo oria nọ o mai woma.” (Hib. 11:8, 13, 15, 16) Mosis ọ kpairoro vrẹ efe Ijipti, “ọ salọ nọ a rẹ lahiẹ iẹe kugbe ahwo Ọghẹnẹ ukpenọ o re  wo omaweromẹ ubroke ọrọ uzioraha.” (Hib. 11:24-26) Ajọ ma rri ufuoma iroro-ejẹ mai ghaghae jẹ rehọ iẹe ru oreva Ọghẹnẹ, ma vẹ rọ enẹ rehọ aro kele ẹrọwọ idibo Ọghẹnẹ oke anwae nana.

11. (a) Oghale ulogbo vẹ u re noi ze nọ ma tẹ rọ ufuoma iroro-ejẹ mai ruiruo? (b) Ẹjiroro vẹ whọ be rọ rehọ ufuoma iroro-ejẹ ra ruiruo evaọ emamọ edhere?

¹¹ Dede nọ ma sai rri nọ o mae lọhọ re omọfa ọ jiroro kẹ omai, onana o rẹ sai ru nọ ma gbe ro wo oghale nọ u re no ufuoma iroro-ejẹ ze he. A fodẹ oghale yena evaọ Iziewariẹ 30:19, 20. (Sei.) Evaọ owọ avọ 19, Ọghẹnẹ o dhesẹ eware jọ kẹ ahwo Izrẹl nọ a rẹ sae jọ salọ. Kẹsena evaọ owọ avọ 20, Jihova ọ tẹ kẹ ae uvẹ nọ a re ro dhesẹ epanọ a you rie te. Mai omamai ma rẹ sae salọ re inọ Jihova ọvo ma rẹ gọ. Uyoyou mai kẹ Ọghẹnẹ gbe oruaro nọ ma gwọlọ rọ kẹ odẹ riẹ, o rẹ wọ omai rọ ufuoma iroro-ejẹ mai ruiruo evaọ emamọ edhere.

12. Eme ma rẹ rehọ ufuoma iroro-ejẹ mai ru vievie he?

¹² Ma rehọ iẹe nọ whọ kẹ ogbẹnyusu ra okẹ oghaghae jọ. Kọ o te were owhẹ, who te yo nọ o gbolo okẹ yena fihọ ezuzu, hayo ọ rehọ e riẹ nwa omọfa oma? Whaọ, roro kpahe epanọ o be hae jọ Jihova oma nọ ọ be ruẹ ahwo nọ a be rọ ufuoma iroro-ejẹ rai ruiruo thọthọ hayo tubẹ rehọ iẹe nwa amọfa oma. Uzẹme, wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ fihọ Ebaibol na, ahwo a “kare uyere-ọghọ” evaọ “edẹ urere” nana. (2 Tim. 3:1, 2) Ajọ ma du rehọ okẹ oghaghae nana nọ Jihova ọ kẹ omai na ruiruo thọthọ hayo rri rie vo vievie he. Rekọ onọ na họ, ẹvẹ ma sae rọ whaha onana?

13. Edhere jọ vẹ ma sae rọ whaha ufuoma iroro-ejẹ mai nọ ma re ro ruiruo thọthọ?

¹³ Mai kpobi ma wo uvẹ nọ ma rẹ rọ salọ egbẹnyusu mai, oghẹrẹ ewu gbe eto nọ ma rẹ wha, gbe oghẹrẹ arozaha hayo eware ẹkeriotọ omawere nọ ma rẹ roma kẹ. Dede na, ma rẹ sae rọ uvẹ nana “foma ru eyoma” nọ ma tẹ salọ nọ ma rẹ jọ erigbo kẹ isiuru uwo mai, hayo rọ aro kele osẹ hayo uruemu omovuọ akpọ nana nọ u re kieze kiekpo na. (Se 1 Pita 2:16.) Ukpenọ ma rẹ rehọ ufuoma mai na “wọhọ uvẹ nọ [ma] re ro le isiuru uwo,” ajọ ma gbaemu inọ ma rẹ salọ eware nọ i re fiobọhọ kẹ omai ru  lele ohrẹ nana: “Wha ru eware kpobi rọ kẹ Ọghẹnẹ oruaro.”—Gal. 5:13; 1 Kọr. 10:31.

14. Ẹvẹ eva nọ ma re fihọ Jihova u ro wobọ kugbe ufuoma iroro-ejẹ mai?

¹⁴ Edhere ọfa nọ ma rẹ rọ rehọ ufuoma mai na ruiruo ziezi họ, eva nọ ma re fihọ Jihova, jẹ kuvẹ re ọ kpọ omai rọwokugbe ọnyaba nọ o fihọ. Ọye ọvo họ ‘Ọnọ o bi wuhrẹ omai wo erere, Ọnọ o bi su omai nya edhere nọ o fo ẹnya.’ (Aiz. 48:17) Avọ omaurokpotọ, o gwọlọ nọ ma re vuhumu inọ ẹme nana uzẹme, nọ o ta nọ: “Ohwo o wo iroro obọ riẹ hẹ, ohwo o wo ogaga nọ o ro su oma obọ riẹ hẹ.” (Jeri. 10:23) Ajọ ma rẹroso ẹriẹ omobọ mai vievie he, wọhọ epanọ Adamu gbe ahwo Izrẹl aghẹmeeyo na a ru. Ukpoye, jọ ma “rehọ ẹroọrọsuọ [mai] kpobi kpahe ỌNOWO na.”—Itẹ 3:5.

15. Eme ehri-uzi nọ o rrọ Ahwo Galesha 6:5 na u ru omai riẹ?

¹⁵ Ọnyaba jọ nọ ufuoma iroro-ejẹ mai u wo họ, ovuhumuo nọ ma re wo inọ amọfa a wo uvẹ nọ a rẹ rọ jiroro kẹ omobọ rai. Fikieme? Nọ orọnọ mai kpobi ma wo ufuoma iroro-ejẹ na, ẹsikpobi Ileleikristi ivẹ a rẹ jẹ ọkpọ iroro evona ha. Makọ evaọ ofẹ uruemu hayo egagọ. Kareghẹhọ ehri-uzi nọ o rrọ Ahwo Galesha 6:5. (Sei.) Ma te vuhumu inọ Oleleikristi kpobi ọ te “wọ ọvuọ owha riẹ,” ma te hae rọ adhẹẹ kẹ udu nọ amọfa a rẹ rọ jiroro kẹ omobọ rai.

16, 17. (a) Ẹvẹ ufuoma iroro-ejẹ o rọ jọ oware ẹme evaọ obọ Kọrint? (b) Ẹvẹ Pọl o ro ku ẹme na họ, kọ eme onana u wuhrẹ omai?

¹⁶ Roro kpahe oriruo jọ evaọ Ebaibol na nọ u dhesẹ oware nọ o rọ gwọlọ nọ ma rọ adhẹẹ kẹ iroro-ejẹ amọfa evaọ ẹme nọ ohwo ọ rẹ sae jọ jiroro rọwokugbe obruoziẹ-iroro riẹ. Ohẹriẹ o jọ udevie Ileleikristi obọ Kọrint fiki ẹme arao nọ a rẹ re, ẹsejọhọ arao nana ọ jọ usu enọ a re ro dheidhe kẹ emedhọ no rekọ a vẹ be zẹ ae evaọ eki. Otu rai jọ o je roro nọ: ‘Nọ orọnọ emedhọ yọ oware ovuovo ho na, ohwo ọ rẹ sae re arao na avọ obruoziẹ-iroro ọfuafo.’ Dede na, Ileleikristi efa nọ e jẹ gọ emedhọ yena vẹre a rri rie nọ re ohwo ọ re arao otiọye yọ ẹdhọgọ. (1 Kọr. 8:4, 7) Onana yọ ẹme nọ o gwọlọ orimuo gaga, keme o jẹ gwọlọ wha ohẹriẹ fihọ ukoko Kọrint na soso. Ẹvẹ Pọl o ro fiobọhọ kẹ Ileleikristi obọ Kọrint na wo eriwo Ọghẹnẹ kpahe ẹme na?

¹⁷ Orọ ọsosuọ, Pọl ọ kareghẹhọ Ileleikristi na kpobi nọ emu o re si ahwo kẹle Ọghẹnẹ hẹ. (1 Kọr. 8:8) Kẹsena ọ tẹ vẹvẹ ae unu nọ a du kuvẹ hẹ re “udu nọ [a] rẹ rọ salọ” o jọ “utho ezoruẹ kẹ enọ e ga ha.” (1 Kọr. 8:9) Yọ evaọ oke ofa, ọ ta kẹ Ileleikristi nọ i kurẹriẹ ze na inọ a du gu enọ e salọ nọ a rẹ re arao otiọye ẹdhọ họ. (1 Kọr. 10:25, 29, 30) Fikiere, evaọ ẹme nana nọ u wobọ kugbe egagọ na, o gwọlọ nọ omomọvo Ileleikristi na ọ rẹ jiroro na kẹ omobọ riẹ. Nọ o rrọ ere na, kọ u gbe fo re ma rọ adhẹẹ kẹ ufuoma nọ ibe Ileleikristi mai a rẹ rọ jiroro kẹ omobọ rai evaọ eme esese efa?—1 Kọr. 10:32, 33.

18. Ẹvẹ who ti ro dhesẹ nọ who rri okẹ ufuoma iroro-ejẹ ra na ghaghae?

¹⁸ Jihova ọ kẹ omai okẹ iroro-ejẹ gbe uvi ufuoma. (2 Kọr. 3:17) Ma rri okẹ nana ghaghae keme o rẹ kẹ omai uvẹ jiroro nọ i re dhesẹ epanọ ma you Jihova te. Ajọ ma hai jiroro nọ e rẹ wha orro se Ọghẹnẹ, ma vẹ jẹ hae rọ adhẹẹ kẹ iroro-ejẹ amọfa, re ma rọ enẹ dhesẹ nọ ma wo edẹro kẹ okẹ oghaghae nana.