1, 2. Ẹvẹ ahwo buobu a rri iruo rai?

ẸSIBUOBU, iruo nọ ahwo a bi ru a re ro dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ a rrọ. Ahwo buobu a re roro nọ oghẹrẹ iruo nọ ohwo o bi ru, u re dhesẹ sọ o te ohwo hayo o te ohwo ho. Evaọ ekwotọ jọ, onọ ọsosuọ jọ nọ a rẹ nọ omọfa nọ a tẹ gwọlọ riẹe họ, “Oghẹrẹ iruo vẹ who bi ru?”

² Ẹsejọ Ebaibol na ọ rọ iruo nọ ahwo a je ru ro dhesẹ ae. Wọhọ oriruo, a se “Matiu ọnọ o re mi osa-uzou na”; “Saemọn, ọnọ o re ru oviẹ-erao lọhọ”; gbe “Luk edọkita oyoyou na.” (Mat. 10:3; Iruẹru 10:6; Kọl. 4:14) A rehọ oghẹrẹ iruo nọ ahwo jọ a wo evaọ egagọ Ọghẹnẹ ro dhesẹ ai re. A jọ Ebaibol na se Devidi ovie na, Elaeja ọruẹaro na, gbe Pọl ukọ na. Ezae nana a se iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai gboja gaga. Ma te wo uvẹ-iruo jọ evaọ egagọ Ọghẹnẹ, ajọ ma rri rie ghaghae re.

3. Fikieme u ro wuzou re inievo nọ e kpako no a wuhrẹ enọ e gbẹ maha? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

³ Iruo mai otujọ buobu e were omai gaga yọ ma tubẹ gwọlọ nọ ma re ru ai rri fihọ. Rekọ o be da omai gaga inọ no  umuo oke Adamu ze, oge jọ ọ rẹ who no, ọfa o ve nwene iei. (Ọtausi. 1:4) Evaọ oke mai na, enwene nana ọ be wha use-abọ sa-sa se Ileleikristi uzẹme. Iruo idibo Jihova i bi dhe ebuebu, i te je bi wo egha sa-sa. Nọ iruo ekpokpọ e be roma via na, ma be rọ onaa okpokpọ ru ai, yọ ẹsibuobu ekwakwa ekpokpọ nọ a ku ze ma re ro ru ai. O rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ inievo jọ nọ e kpako no re a rọ ekwakwa ekpokpọ nana ru iruo. (Luk 5:39) U te no ere no dede, inievo nọ e gbẹ maha a wo ẹgba hayo goma vi inievo nọ e kpako no. (Itẹ 20:29) Fikiere, o roja, o tẹ jẹ rrọ oware uyoyou re inievo nọ e kpako no a wuhrẹ enọ e gbẹ maha re a sai wo ewha-iruo ekpokpọ.—Se Olezi 71:18.

4. Fikieme o rọ rrọ bẹbẹ kẹ inievo jọ re a siobọno ewha-iruo jọ? (Rri ẹkpẹti na, “ Oware nọ Ahwo jọ A gbẹ rọ Gwọlọ Siobọno Owha-Iruo Ho.”)

⁴ O sae jọ bẹbẹ kẹ inievo nọ i wo ewha-iruo evaọ ukoko na re a siobọno iruo jọ kẹ enọ e gbẹ maha. Ozọ o rẹ dina mu inievo nana jọ inọ a ti gbe wo uvẹ-ọghọ jọ nọ a rri ghaghae he. Efa e rẹ ruawa nọ inievo nọ e gbẹ maha na a te sai ru iruo na woma te epanọ ae omarai a je ru ai hi. Yọ efa e rẹ sai roro nọ a wo uvẹ nọ a re ro wuhrẹ omọfa ha. Evaọ abọdekọ riẹ, ajọ inievo nọ e gbẹ maha a du hẹrẹ bẹ hẹ nọ a gbẹ be kẹ ae ewha-iruo ekpokpọ họ.

5. Enọ vẹ ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

⁵ Joma rọ idhere ivẹ jọ rri ẹme owha-iruo nọ a re siobọno. Orọ ọsosuọ, ẹvẹ inievo nọ e kpako no a sai ro fiobọhọ kẹ enọ e gbẹ maha te kẹ ewha-iruo efa, kọ fikieme onana u ro wuzou? (2 Tim. 2:2) Orọ avivẹ, fikieme u ro wuzou re inievo nọ e gbẹ maha a wo uruemu nọ u fo nọ a bi fiobọhọ kẹ enọ e kpako no je wuhrẹ mi ai na? Joma kake ta kpahe epanọ Devidi ovie na ọ rọ ruẹrẹ ọmọzae riẹ kpahe kẹ owha-iruo ulogbo jọ.

6. Eme Devidi ovie na ọ jẹ gwọlọ ru, kọ eme Jihova ọ ta kẹe?

⁶ Nọ Devidi o ghoro no oria ruọ oria te ikpe jọ no, a tẹ rehọ iẹe mu ovie, kẹsena ọ tẹ jẹ rria emamọ uwou. Fikinọ o  jẹ kẹe uye inọ “uwou” hayo etẹmpol ọvuọvo ọ riẹ nọ a ro mudhe kẹ Jihova ha, ọ tẹ gwọlọ nọ ọ rẹ bọ ọjọ. Fikiere ọ tẹ ta kẹ Netan ọruẹaro na nọ: “Ri, mẹ be ria eva uwou sida, rekọ Etehe ọvọ ỌNOWO na ọ rọ otọ uwou-udhu.” Netan ọ tẹ vuẹe nọ: “Ru onọ o rọ owhẹ udu kpobi, keme whẹ avọ Ọghẹnẹ a gbẹrọ.” Rekọ oware nọ Jihova ọ ta sa. Ọ ta kẹ Netan nọ ọ vuẹ Devidi nọ: “Whọ rẹ sae bọ uwou kẹ omẹ nọ mẹ rẹ ria ha.” Dede nọ Jihova ọ kẹ Devidi imuẹro nọ ọ te gbẹ ghale iẹe, ọ ta nọ Solomọn ọmọ Devidi ọ te bọ etẹmpol na. Kọ eme Devidi o ru?—1 Irv. 17:1-4, 8, 11, 12; 29:1.

7. Eme Devidi o ru kpahe ẹme nọ Jihova ọ ta kẹe?

⁷ Devidi ọ siọ uketha ba ẹrọkẹ ebabọ etẹmpol na ha, fiki iroro inọ ọye a ti jiri kẹ ebabọ na ha. A gine se etẹmpol na ọrọ Solomọn, orọnikọ ọrọ Devidi hi. Dede nọ o kẹ Devidi uye inọ ọ sai ru ẹgwọlọ riẹ gba ha, ọ tha iruo ebabọ na uke vọvọ. O koko itu ahwo sa-sa họ kẹ iruo na, te itehru, eroo, isiliva, igoru, gbe ire sida. Ọ tẹ jẹ tuduhọ Solomọn awọ nọ: “Enẹna, ọmọmẹ, ỌNOWO o lele owhẹ jọ, re whọ sae kparobọ evaọ ebabọ uwou ỌNOWO Ọghẹnẹ ra na, wọhọ epanọ ọ ta kpahe owhẹ.”—1 Irv. 22:11, 14-16.

8. Fikieme Devidi ọ hae rọ ta nọ Solomọn o te ohwo nọ ọ rẹ bọ etẹmpol na ha, rekọ eme o ru?

⁸ Se 1 Iruẹru-Ivie 22:5. Devidi ọ hae sae ta nọ Solomọn ọ te sae rẹrote omaa ebabọ ulogbo nọ u wuzou tere he. Etẹmpol na ọ te jọ “ruaro gaga,” yọ Solomọn ọ jọ “ọmaha ọ tẹ jẹ rọ ogbori” evaọ oke yena. Ghele na, Devidi ọ riẹ nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ Solomọn ru iruo nọ ọ kẹ riẹ na. Fikiere Devidi ọ tẹrovi oware nọ ọ rẹ sai ru ro fiobọhọ evaọ iruo na, ọ ruẹrẹ ekwakwa buobu kpahe.

9. Ẹvẹ inievo nọ e kpako no a sai ro wo evawere nọ a te siobọno owha-iruo jọ? Kẹ oriruo.

⁹ O tẹ gwọlọ nọ inievo nọ e kpako no a siobọno iruo rai kẹ enọ e gbẹ maha, ajọ onana o kẹ ae uye he. Keme, re iruo na e ruẹse nyaharo a bi ro wuhrẹ inievo nọ e gbẹ maha na. U fo nọ eva e rẹ were inievo nọ e kpako no, nọ a tẹ ruẹ nọ inievo nọ e gbẹ maha nọ a wuhrẹ a bi ru iruo na. Wọhọ oriruo, roro kpahe ọsẹ nọ o bi wuhrẹ ọmọzae riẹ epanọ a rẹ dhẹ omoto. Okenọ ọmọ na ọ gbẹ maha gaga, ọsẹ na ọvo ọ jẹ hae dhẹ yọ ọmọ na o bi rri. Nọ ọmọ na ọ be kpako ze na, ọsẹ na o ve bi dhesẹ oware nọ o bi ru na kẹe. Kẹsena, nọ ọmọ na ọ tẹ kpako te umuo ikpe nọ ọ sae rọ dhẹ omoto no, o ve muhọ ẹdhẹ yọ ọsẹ riẹ o gbe bi dhesẹ kẹe. Ọsẹ na ọ rẹ sae dhẹ ẹsejọ, ọmọ na ọ vẹ jẹ dhẹ ẹsejọ. Rekọ nọ ọsẹ na ọ gbẹ be kpako na, ọmọ na ọ vẹ te hae dhẹ enwenọ ẹsikpobi. Eva e te hae were ọsẹ na inọ ọmọ na ọ be rehọ ẹta riẹ no.  Epọvo na eva e rẹ were inievo nọ e kpako no evaọ ukoko na, nọ a tẹ ruẹ inievo emaha nọ ae omarai a wuhrẹ nọ i bi ru iruo nọ ae omarai a je ru vẹre.

10. Ẹvẹ Mosis o rri orro gbe udu-esuo?

¹⁰ Inievo nọ e kpako no a rẹ daoma whaha ihri-eriọ. Muẹrohọ ẹme nọ Mosis ọ ta evaọ okenọ ahwo jọ a je ru wọhọ eruẹaro evaọ evuẹ ahwo Izrẹl. (Se Ikelakele 11:24-29.) Joshua, nọ ọ jọ ọgbodibo kẹ Mosis ọ jẹ gwọlọ whaha ae. O je roro nọ onana u ti si ọghọ no Mosis oma, inọ a gbe ti rri rie kpehru te epanọ a je rri rie he. Rekọ Mosis ọ ta kẹe nọ: “Whọ be re ihri fiki mẹ? Kọ o hae ruọ ỌNOWO na re ahwo riẹ kpobi a jọ eruẹaro, re ỌNOWO na ọ kẹ ae ẹzi riẹ!” Mosis ọ ruẹ obọ Jihova evaọ ẹme na. Mosis ọ dhogbo epanọ o re ro wo orro kẹ omariẹ hẹ, ukpoye, ọ ta ẹme nọ u dhesẹ nọ ọ hae te gwọlọ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi riẹ kẹ idibo riẹ kpobi re a jọ eruẹaro re. Wọhọ Mosis, kọ eva e be hae were omai nọ amọfa a te wo uvẹ-iruo evaọ ukoko na?

11. Eme oniọvo-ọmọzae jọ ọ ta kpahe owha-iruo riẹ nọ o siobọno?

¹¹ Nẹnẹ, ma wo inievo buobu nọ i ru iruo gaga ikpe buobu no, a te je wuhrẹ amọfa te kẹ ewha-iruo no. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Peter ọ jọ iruo odibọgba oke-kpobi na vrẹ ikpe udhosa gbe ikpegbene, yọ ọ rehọ ikpe ọgbagbisoi evaọ usu ikpe nana jọ ru iruo Ebẹtẹle evaọ uwou ogha Europe. Oniọvo na ọ jọ ọsẹro Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko vẹre bẹsenọ a ro nwene iei kẹle na. Enẹna, Paul, oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ gbẹ maha nọ o lele Peter ru iruo ikpe buobu no ọ be rẹrote owha-iruo yena enẹna. Okenọ a nọ Peter epanọ enwene nana ọ jariẹ oma, ọ ta nọ: “Eva e were omẹ gaga inọ inievo-emezae nọ a wuhrẹ e riẹ nọ e rẹ sae rẹrote ewha-iruo, yọ a be riẹ onana ru ziezi.”

12. Eme ma wuhrẹ no iku Rehoboam ze?

¹² Nọ Solomọn ovie na o whu no, Rehoboam ọmọ riẹ ọ tẹ rehọ ẹta riẹ. Okenọ Rehoboam ọ gwọlọ uthubro jọ kpahe epanọ ọ rẹ rọ rẹrote owha-iruo riẹ ziezi, ọ tẹ kake nyabru ekpako na. Rekọ ọ siọ ohrẹ rai! Ukpoye ọ gaviezọ kẹ ohrẹ emoha na nọ e jọ ehwa riẹ, enọ o ro mu egbodibo riẹ. Okpẹtu o no onana ze. (2 Irv. 10:6-11, 19) Eme ma wuhrẹ no onana ze? U re dhesẹ areghẹ nọ ma tẹ be hae gwọlọ ohrẹ mi inievo nọ e kpako no je roro kpahe onọ a ta kẹ omai. Dede nọ o gba inievo nọ e gbẹ maha họ inọ epanọ a je ro ru eware oke anwae a re gbe ro ru ai enẹna ha, a du nwane siọ uthubro ekpako na ha.

13. Ẹvẹ inievo nọ e gbẹ maha a re ru iruo kugbe enọ e kpako no?

¹³ O sae jọnọ inievo jọ nọ e gbẹ maha a rrọ esẹro no enẹna evaọ iruo nọ inievo jọ nọ e kpako no a bi ru re. Dede nọ owha-iruo inievo emaha itienana u nwene no, u ti woma gaga re a gaviezọ kẹ ohrẹ gbe iroro-ejẹ inievo nọ e kpako no na taure a tẹ te jiroro onọ a re ru. Paul, ọnọ ma ta nọ ọ rehọ ẹta Peter evaọ iruo ọsẹro ẹko iruo jọ evaọ Ebẹtẹle na ọ ta nọ, “Mẹ daoma jẹ hae gwọlọ ohrẹ mi Brọda Peter, yọ mẹ tuduhọ inievo efa evaọ ẹko-iruo mai na awọ inọ a ru epọvo na re.”

14. Eme ma wuhrẹ no usu nọ o jọ udevie Timoti avọ Pọl ukọ na ze?

¹⁴ Timoti, nọ ọ jọ ọmoha o lele Pọl ukọ na ruiruo ikpe buobu. (Se Ahwo Filipai 2:20-22.) Pọl o kere se Ileleikristi obọ Kọrint nọ: “Me bi . . . vi Timoti bru owhai ze, keme ọ rrọ ọmọ oyoyou  mẹ nọ ọ talamu omẹ evaọ iruo Olori na. Ọ te kareghẹhọ owhai idhere nọ me bi ro ru eware evaọ iruo Kristi Jesu, wọhọ epanọ mẹ be jọ oria kpobi wuhrẹ evaọ ukoko kpobi.” (1 Kọr. 4:17) Ẹme nana nọ Pọl ọ ta na u dhesẹ usu okpekpe nọ avọ Timoti a wo. Pọl ọ rehọ oke riẹ wuhrẹ Timoti “idhere nọ [o je] ro ru eware evaọ iruo Kristi Jesu.” Timoti o fiẹrohọ otọ ziezi nọ Pọl o je wuhrẹ iẹe, yọ Pọl o you rie gaga. Pọl o fievahọ nọ Timoti ọ sae rẹrote ẹgwọlọ inievo obọ Kọrint evaọ ukoko na. Onana yọ emamọ oriruo kẹ ekpako ukoko nọ i bi wuhrẹ inievo nọ e gbẹ maha epanọ a rẹ rọ jọ esẹro evaọ ukoko na.

15. Ẹvẹ ohrẹ nọ Pọl ọ kẹ Ileleikristi obọ Rom u re ro fiobọhọ kẹ omai nọ enwene o te kpomahọ omai?

¹⁵ Evaọ oke mai na, abọ ukoko Jihova nọ ọ rrọ otọakpọ ọ be rro haro, yọ onana o be wha inwene buobu ze. Nọ inwene nana i bi kpomahọ omai omomọvo na, ajọ ma hai dhesẹ omaurokpotọ, rọ ẹgwọlọ Jihova karo viukpọ ọmai. Onana o rẹ wha okugbe ze. Pọl ukọ na o kere se Ileleikristi obọ Rom nọ: “Mẹ be ta kẹ owhai kpobi inọ ajọ ohwo ọvo o roro omariẹ kpehru vi epanọ u fo ho, rekọ wha roro evaọ oghẹrẹ nọ u re dhesẹ nọ wha wo iroro egbagba, wọhọ epaọ utho ẹrọwọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omomọvo. Keme wọhọ epanọ ma wo ekwakwa sa-sa evaọ ugboma ovona, rekọ aikpobi a wo iruo evona ha na, ere ọvona, dede nọ ma rrọ buobu, mai yọ ugboma ọvo evaọ usu kugbe Kristi.”—Rom 12:3-5.

16. Eme inievo nọ e kpako no, enọ e gbẹ maha, gbe eyae na a rẹ sai ru rọ yọrọ udhedhẹ gbe okugbe nọ ọ rrọ ukoko na?

¹⁶ Fikiere, ghelọ uyero nọ ma rrọ kpobi kẹhẹ, ajọ mai kpobi ma daoma epanọ iruo Uvie Ọghẹnẹ e rẹ rọ nyaharo. Whai inievo nọ e kpako no, wha wuhrẹ enọ e gbẹ maha re a sai ru iruo nọ wha bi ru na. Whai inievo nọ e gbẹ maha, wha jẹ ewha-iruo rehọ, dhesẹ omaurokpotọ, jẹ rọ adhẹẹ kẹ inievo nọ e kpako no. Whai eyae na, wha rọ aro kele Prisila aye Akwila, ọnọ ọ jọ kugbe ọzae riẹ jẹ tha ae uke evaọ okenọ eware i nwene kẹ ae.—Iruẹru 18:2.

17. Evaifihọ vẹ Jesu o wo kpahe ilele riẹ, kọ iruo vẹ o wuhrẹ i rai kẹ?

¹⁷ Evaọ ẹme ewuhrẹ amọfa re a sai te kẹ ewha-iruo, Jesu o fi oriruo nọ ọ mai woma hotọ. Ọ riẹ nọ oke nọ o wo rọkẹ iruo riẹ evaọ otọakpọ u ti re yọ amọfa a te rẹrote iruo na. Dede nọ ilele riẹ a gba ha, o fievahọ ae jẹ vuẹ ae nọ a ti ru iruo nọ e rro vi erọ ọyomariẹ. (Jọn 14:12) Ọ nabe romatotọ wuhrẹ ae, yọ a ta usi uwoma Uvie na te oria kpobi evaọ akpọ oke yena.—Kọl. 1:23.

18. Eme ma bi rẹro riẹ, kọ eme ma rẹ sai ru enẹna?

¹⁸ Nọ Jesu ọ rọ uzuazọ riẹ dheidhe no, Ọghẹnẹ ọ tẹ kpare iẹe kpobọ odhiwu jẹ kẹe iruo efa avọ udu nọ u “kpehru vi egọmeti gbe udu-esuo gbe ogaga gbe isuẹsu gbe odẹ kpobi.” (Ẹf. 1:19-21) Ma te kru ẹrọwọ mai bọo ẹdẹ uwhu taure ẹmo Amagẹdọn ọ tẹ te ze, Ọghẹnẹ ọ te kpare omai ziọ akpọ ọkpokpọ nọ ẹrẹreokie ọvo ọ te jọ, nọ ma te jọ wo iruo buobu nọ e te kẹ omai evawere. Rekọ enẹna, u wo iruo nọ i wuzou gaga nọ mai kpobi ma rẹ sai ru, eyehọ iruo usi uwoma ota na gbe ahwo nọ ma re wuhrẹ re a zihe ruọ ilele Jesu. Ajọ mai kpobi, te emaha te ekpako, ma ruabọhọ “wo iruo buobu nọ [ma] re ru evaọ iruo Olori na.”—1 Kọr. 15:58.