1-3. Eme ọruẹaro Jihova nọ o no Juda ze na o ru hu, kọ eme u no rie ze? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

OKEJỌ evaọ otọ esuo Jeroboam ovie Izrẹl, Jihova o vi ọruẹaro jọ no Juda re ọ nyae vuẹ ovie yena nọ o kiukeku Ọghẹnẹ na ovuẹ ẹdhoguo obrukpe jọ. Ọruẹaro nana nọ o wo omaurokpotọ na ọ nya uwou nọ Ọghẹnẹ o vi rie na, yọ Ọghẹnẹ ọ thọ riẹ no obọ Jeroboam ovie ọgeva na.—1 Iv. 13:1-10.

² Okenọ ọruẹaro na ọ jọ edhere je kpo, ọ tẹ nyaku ọkpọkuọzae jọ nọ ọ jọ ohwo Bẹtẹl, ẹwho jọ nọ ọ kẹle etẹe. Ọkpọkuọzae na ọ ta nọ ọyomariẹ yọ ọruẹaro Jihova. Ọ tẹ viẹ ọruẹaro nọ ọ maha vi ei na họ veghe uzou kẹ uthubro Jihova nọ o ta nọ, jọ o du ‘re ebrẹdi jẹ da ame he evaọ Izrẹl’ yọ o du ‘nya edhere nọ ọ nyaze kpo ho.’ Oware nọ o ru na o were Jihova ha. Uwhremu na nọ ọruẹaro Jihova na o je kpo, okpohrokpo o te zere iei evaọ edhere je kpei no.—1 Iv. 13:11-24.

³ Fikieme ọruẹaro yena nọ o wo omaurokpotọ vẹre na ọ rọ rehọ omovia lele ọkpọkuọzae nọ ọ viẹ riẹ họ na? Ebaibol na ọ ta ha. Rekọ o rẹ sae jọnọ o thọrọ e riẹe ẹro nọ u fo re ọ “rehọ oma kpotọ nya lele Ọghẹnẹ.” (Se Maeka 6:8.) Evaọ Ebaibol na, re a lele Ọghẹnẹ nya u dhesẹ epanọ ohwo o re fievahọ Jihova,  tha esuo riẹ uke, je ru lele ọkpọvio riẹ. Ohwo nọ o wo omaurokpotọ ọ rẹ riẹ inọ ọ rẹ sae ta ẹme kugbe Ọsẹ oyoyou riẹ nọ ọ mai kpehru na ẹsikpobi, yọ o gba riẹ họ nọ o re ru ere. Ọruẹaro na ọ hae te sae nọ Jihova re o ru ọkpọvio nọ ọ kẹ riẹ na vẹ, rekọ Ebaibol na ọ ta ha inọ o ru ere. U re wo okejọ nọ mai omamai ma rẹ jiroro nọ e rrọ bẹbẹ, nọ ma rẹ riẹ oware nọ u fo nọ ma ru hu. Ma tẹ rọ omaurokpotọ yare Jihova kẹ ọkpọvio, u re fiobọhọ kẹ omai whaha iroro-ejẹ nọ e rẹ wha uye se omai.

4. Eme ma ti wuhrẹ kpahe evaọ uzoẹme nana?

⁴ Evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, ma ta kpahe ẹjiroro nọ omaurokpotọ u gbe ro wuzou kẹ Ileleikristi, gbe oware nọ u dhesẹ. Rekọ iyero jọ vẹ e rẹ sai ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma dhesẹ omaurokpotọ? Kọ ẹvẹ ma sai ro wo emamọ uruemu nana, re ma sai dhesẹ iẹe makọ evaọ otọ uyero obẹbẹ? Re ma sae kuyo enọ nana, ma te ta kpahe iyero esa jọ nọ e rẹ sai ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma dhesẹ omaurokpotọ, ma vẹ te jẹ ruẹ epanọ ma sai ro ru oware nọ u fo evaọ otọ iyero nana.—Itẹ 11:2.

5, 6. Ẹvẹ Bazilai o ro dhesẹ omaurokpotọ?

⁵ Nọ owha-iruo hayo uyero mai u te nwene, o rẹ sai ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma dhesẹ omaurokpotọ. Okenọ Devidi ọ vuẹ Bazilai nọ ọ kpako te ikpe udhone no inọ o lele iei kpohọ ọgwa-ovie riẹ nyae rria, onana o jọ uvẹ-ọghọ ulogbo kẹ Bazilai. O hae jọnọ ọ rọwo kẹ Devidi, Bazilai ọ hae te gbẹ reawere emamọ usu kugbe Devidi ovie na. Rekọ Bazilai ọ se. Fikieme? Fikinọ ọ kpako gaga no, ọ ta kẹ Devidi nọ ọ gwọlọ jọ owha kẹe he. Fikiere Bazilai ọ tẹ ta nọ jọ Chimham o lele Devidi, o sae jọnọ ohwo nana yọ ọmọzae Bazilai jọ.—2 Sam. 19:31-37.

⁶ Omaurokpotọ u ru nọ Bazilai ọ rọ jiroro nọ i fo. Orọnikọ fikinọ o roro nọ ọ te sae wọ owha-iruo yena ha hayo fikinọ ọ gwọlọ jọ orọ obọriẹ re ọ riakpọ kuoma ọ rọ se he. Ọ riẹ nọ uyero riẹ u nwene no, yọ ọ gbẹ goma tere he. Ọ gwọlọ ru vi utho ẹgba riẹ hẹ. (Se Ahwo Galesha 6:4, 5.) Ma tẹ be hae tẹrovi ọkwa, okpodẹ, gbe epanọ ahwo a rẹ rọ riẹ omai, u re su kpohọ omorro gbe omahrowo, onọ o rẹ wha omovuọ tha uwhremu na. (Gal. 5:26) Rekọ omaurokpotọ u re fiobọhọ kẹ omai kpobi tẹrovi oware nọ ma rẹ sai ru nọ o rẹ wha orro se Ọghẹnẹ je fiobọhọ kẹ amọfa.—1 Kọr. 10:31.

7, 8. Ẹvẹ omaurokpotọ o sai ro fiobọhọ kẹ omai whaha omobọ mai nọ ma rẹ rẹroso?

⁷ Nọ a tẹ kẹ ohwo owha-iruo okpokpọ, u re ru ei wo udu-esuo nọ o wo vẹre he, yọ onana o rẹ sai dhesẹ sọ o gine wo omaurokpotọ. Okenọ Nehemaya o yo kpahe ẹbẹbẹ nọ idibo Ọghẹnẹ a rẹriẹ ovao dhe evaọ obọ Jerusalẹm, ọ lẹ se Jihova. (Neh. 1:4, 11) A rọ ẹro ruẹ oghale Jihova okenọ Atag-za-zis ovie na ọ rehọ Nehemaya mu osu ubrotọ na. Rekọ dede nọ Nehemaya o wo ọkwa, efe, gbe udu-esuo, ọ rẹroso onaa hayo eriariẹ obọriẹ hẹ. Ọ ruabọhọ lele Ọghẹnẹ nya. Noke toke ọ jẹ hai se obe Uzi Ọghẹnẹ, jẹ rọ ere gwọlọ ọkpọvio riẹ. (Neh. 8:1, 8, 9) Nehemaya o je dhuaro kẹ hayo rọ uye bẹ ahwo nọ a jọ otọ riẹ hẹ, ukpoye ọ jẹ tubẹ rọ eyero obọriẹ gbodibo kẹ ae.—Neh. 5:14-19.

⁸ Oriruo Nehemaya u dhesẹ oghẹrẹ nọ omaurokpotọ o sai ro fiobọhọ kẹ omai whaha ẹro nọ ma rẹ rọ so omobọ mai nọ iruo mai i te nwene hayo nọ a tẹ kẹ omai owha-iruo okpokpọ. Nọ ọkpako ukoko ọ tẹ rẹroso eriariẹ obọriẹ, ọ rẹ sai mu iruo jọ nọ a kẹ riẹ evaọ ukoko na họ eruo ababọ ẹlẹ nọ ọ rẹ lẹ se Jihova tao. Inievo jọ  a rẹ sae jiroro oware nọ a gwọlọ ru no, kẹsena a vẹ lẹ inọ Jihova ọ ghale iroro nọ a jẹ na. Kọ oyena u dhesẹ omaurokpotọ? Ohwo nọ o wo omaurokpotọ ọ rẹ kareghẹhọ ọnyaba gbe oria riẹ ẹsikpobi evaọ ọruẹrẹfihotọ Ọghẹnẹ. Orọnikọ onaa mai họ oware nọ o mai wuzou hu. O gwọlọ nọ ma rẹ yọroma gaga, o gbẹ rrọ ere he ma vẹ te rẹroso eriariẹ obọmai, maero nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe oware nọ ma be hai dhe erueruo hayo ẹbẹbẹ nọ ma rẹriẹ ovao dhe no vẹre. (Se Itẹ 3:5, 6.) Nọ ma rrọ ahwo uviuwou Ọghẹnẹ na, o gwọlọ nọ ma re roro kpahe epanọ ma re ro ru ẹkẹ abọ mai evaọ uviuwou hayo ukoko na viukpọ ọkwa hayo epanọ ma re ro wuzou amọfa, wọhọ ẹsenọ ma rrọ ekọmpene jọ.—1 Tim. 3:15.

9, 10. Ẹvẹ omaurokpotọ o sai ro fiobọhọ nọ a tẹ fo omai ekueku?

⁹ O rẹ sae bẹ gaga re ma kpọ ofu mai nọ a tẹ fo omai ekueku. Hana ọ jẹ hae viẹ ẹsibuobu fiki Pẹnina ovruvrẹ riẹ nọ ọ jẹ hae poviẹe noke toke. Ọzae Hana o you rie gaga, rekọ Hana ọ jọ ọga. Ẹdẹjọ nọ Hana ọ jẹ lẹ evaọ uwou egagọ-ode na, Ilai Ozerẹ Okpehru na ọ tẹ ta kẹe nọ ọ da idi bẹ no. Dai roro epanọ onana o da Hana te! Ghele na, Hana nọ o wo omaurokpotọ na ọ daoma kpọ ofu riẹ, jẹ kpahe ẹme kẹ Ilai avọ adhẹẹ. Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ olẹ Hana nọ u re duobọte ohwo udu na. Olẹ na o vọ avọ eme ajiri, edẹro, gbe erọ ohwo nọ o wo ẹrọwọ.—1 Sam. 1:5-7, 12-16; 2:1-10.

¹⁰ Omaurokpotọ o rẹ sai je fiobọhọ kẹ omai “rehọ ewoma ro fi eyoma kparobọ.” (Rom 12:21) Okienyẹ ọ da akpọ Setan fia, yọ o gwọlọ nọ ma rẹ daoma whaha ofu nọ ọ rẹ sai dhe omai thesiwa fiki eyoma irumuomu. (Ol. 37:1) O rẹ sae da gaga nọ ma te wo ẹbẹbẹ kugbe ibe Oleleikristi mai. Rekọ ohwo nọ o wo omaurokpotọ ọ rẹ rehọ aro kele Jesu. Ebaibol na ọ ta nọ: “Nọ a jẹ lae eka, ọ la eka zihe he . . . , rekọ o mu omariẹ họ obọ Ọnọ o re bruoziẹ okiẹrẹe na.” (1 Pita  2:23) Jesu ọ riẹ nọ Jihova ma rẹ nyasiọ orukele ba kẹ. (Rom 12:19) Fikiere, a hrẹ Ileleikristi inọ a wo omaurokpotọ, inọ a “rehọ eyoma hwosa eyoma ha.”—1 Pita 3:8, 9.

11, 12. (a) Ẹvẹ omaurokpotọ o sai ro fiobọhọ nọ amọfa a te jiri omai vrẹta? (b) Ẹvẹ u fo nọ omaurokpotọ u re kpomahọ oghẹrẹ ẹgọ hayo osẹ nọ ma rẹ salọ gbe uruemu mai?

¹¹ Nọ a te bi jiri omai vrẹta o rẹ sai je ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma dhesẹ omaurokpotọ. Roro kpahe obọdẹ oware nọ Ẹsta o ru evaọ okenọ eware i nwene kẹe wowoma. O wo erru thesiwa, yọ ẹgbukpe soso a jẹ rehọ ekwakwa eghaghae tete iei. Kẹdẹ kẹdẹ ọ jẹ hae jọ kugbe uvovo eyae nọ i no eria avọ eria Uvie-Ulogbo Pasia soso ze, enọ i je hrowo-oma epanọ a sai ro wo ọjẹrehọ ovie na. Dede na ọ yọrọ uruemu nọ u dhesẹ adhẹwẹ. Ọ vioma hayo fu uke he, makọ evaọ okenọ ovie na ọ salọ iẹe no re ọ jọ aye riẹ.—Ẹsta 2:9, 12, 15, 17.

¹² Omaurokpotọ u re fiobọhọ kẹ omai sẹ osẹ nọ o rrọ kpatiẹ, je dhesẹ uruemu adhẹwẹ ẹsikpobi. “Ẹzi udhedhẹ gbe ẹwolẹ” nọ ma re dhesẹ u re ru nọ ma rẹ rọ were amọfa, orọnikọ nọ ma tẹ be hai dhesẹ oma hayo yoma ha. (Se 1 Pita 3:3, 4; Jeri. 9:23, 24) Ma tẹ be hae jọ udu mai wo iroro omoya, u re dhesẹ oma via uwhremu na evaọ uruemu mai. Wọhọ oriruo, ma rẹ sae ta oghẹrẹ eme nọ i re dhesẹ nọ ma be reawere obọdẹ uvẹ-iruo jọ, ma riẹ kpahe eware jọ evaọ ukoko na nọ amọfa a riẹ hẹ, hayo ma wo usu okpekpe kugbe inievo jọ nọ i wo obọdẹ uvẹ-iruo evaọ ukoko na. Hayo ma sae ta kpahe oware jọ nọ mai gbe amọfa ma ru evaọ edhere nọ a re ro jiri omai ọvo kẹ oware na. Jesu o fi emamọ oriruo hotọ re evaọ abọ nana. Eware buobu nọ ọ ta e jọ enọ ọ wariẹ no Ikereakere Hibru na ze hayo nọ ọ jọ fodẹ eware jọ noi ze. Ọ jẹ hae rọ omaurokpotọ ta ẹme riẹ oghẹrẹ utioye re ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe a riẹ nọ obọ Jihova eme riẹ i no ze, orọnikọ eriariẹ hayo areghẹ obọriẹ hẹ.—Jọn 8:28.

13, 14. Ẹvẹ omaurokpotọ o sai ru fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro?

¹³ Ma tẹ rẹriẹ ovao dhe iroro-ejẹ, o rẹ sai je dhesẹ sọ ma wo omaurokpotọ. Okenọ Pọl ọ jẹ rria Sisaria, Agabọs ọruẹaro na ọ ta kẹe nọ o te kpobọ Jerusalẹm, a ti mu ei fihọ uwou-odi evaọ obei. Yọ a sai tube kpei no dede. Ozọ onana u ru nọ inievo na a jẹ rọ lẹ Pọl inọ o du kpohọ obei hi. Rekọ a sae ta udu Pọl rẹriẹ hẹ. Dede nọ ozọ o whaha Pọl ho, orọnikọ onana u dhesẹ hẹ inọ ọ rẹroso omobọ riẹ vrẹta. O fi eva riẹ kpobi họ Jihova jẹ gbaemu nọ o re ru iruo kpobi nọ ọ kẹ riẹ, evaọ oria kpobi nọ iruo Jihova e wọ riẹ kpohọ. Nọ inievo na a yo onana, a dhesẹ omaurokpotọ re keme a gbẹ wọso iroro-ejẹ Pọl ho inọ o bi kpobọ Jerusalẹm.—Iruẹru 21:10-14.

¹⁴ Omaurokpotọ o rẹ sai je fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro, o tẹ make rọnọ ma rẹ sae riẹ hayo nwene epanọ eware e te jọ kẹ omai evaọ obaro ho. Wọhọ oriruo ma rẹ sae nọ omamai nọ, kọ ma tẹ ruọ ofẹ jọ iruo odibọgba oke-kpobi na, ẹvẹ o te jọ nọ ẹyao o te kie omai? Kinọ ọsẹgboni mai nọ e be kpako no na a tẹ gwọlọ obufihọ mai? Ẹvẹ ma te sae rọ rẹrote omamai nọ ma tẹ kpako no? Ma rẹ sae ruẹ uyo nọ ma gwọlọ riẹ kpobi kẹ enọ nana obọnana ha, ghelọ epanọ ma lẹ te hayo ru ekiakiẹ te kẹhẹ. (Ọtausi. 8:16, 17) Eva nọ ma fihọ Jihova u re fiobọhọ kẹ omai riẹ nọ ma wo ọnyaba, je ru mu etẹe. Nọ ma te ru ekiakiẹ, nọ mi  amọfa, jẹ lẹ se Jihova kẹ ọkpọvio no, o gwọlọ nọ ma rẹ jowọ lele onọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma ru. (Se Ọtausiuwoma Na 11:4-6.) Ma tẹ jowọ, Jihova ọ rẹ ghale omai, hayo ọ rẹ sae kpọ iroro mai rri utee ofa.—Itẹ 16:3, 9.

15. Ẹvẹ Jihova nọ ma re roro didi kpahe u re ro fiobọhọ kẹ omai gbe wo omaurokpotọ?

¹⁵ Nọ orọnọ irere buobu i re te omai nọ ma te wo omaurokpotọ na, ẹvẹ ma sai gbe ro wo uruemu nana vi epaọ anwẹdẹ? Joma ta kpahe idhere ene jọ. Orọ ọsosuọ, ma tẹ be hai roro didi kpahe epanọ ọkwa gbe iruemu-aghae Jihova i kpehru vi emai te u re fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ vi epaọ anwẹdẹ. (Aiz. 8:13) Kareghẹhọ nọ Ọghẹnẹ Erumeru na ma bi lele nya, orọnikọ ukọ-odhiwu hayo ohwo-akpọ jọ họ. Ma te vuhu onana mu, o rẹ wọ omai ‘hrẹ omamai kpotọ fihọ otọ Ọghẹnẹ nọ o wo ogaga na.’—1 Pita 5:6.

16. Ẹvẹ uyoyou Ọghẹnẹ nọ ma re roro kpahe o sai ro fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ?

¹⁶ Orọ avivẹ, ma tẹ be hai roro kpahe uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai u re fiobọhọ kẹ omai gbe wo omaurokpotọ. Pọl ukọ na o kere nọ abọ oma na nọ o wo ọghọ tere he na ọye Jihova ọ “mai bru ọghọ họ.” (1 Kọr. 12:23, 24) Ere ọvona re, dede nọ ma gba ha, Jihova o rri omai omomọvo ghaghae. O re kele omai dhe amọfa ha hayo mukpahe omai hi nọ oware o tẹ thọ omai obọ. Fiki uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai, udu o rẹ sai te omai otọ evaọ oria kpobi nọ ma be jọ ru iruo riẹ.

17. Ẹvẹ u ti ro fiobọhọ kẹ omai nọ ma tẹ be hai rri gwọlọ ewoma evaọ oma amọfa?

¹⁷ Orọ avesa, ma tẹ be hae rọ aro kele Ọghẹnẹ rri gwọlọ ewoma evaọ oma amọfa, edẹro nọ ma wo kẹ oria mai evaọ egagọ Jihova i ti dhe evievihọ. Viukpenọ ma te hae gwọlọ jọ aro hayo gwọlọ mi amọfa otọ, ma te ruẹ nọ ma te hae gaviezọ kẹ ohrẹ amọfa jẹ rọwo iroro-ejẹ rai. (Itẹ 13:10) Eva e te were omai nọ a te wo uvẹ-iruo okpokpọ. Yọ ma te hai yere Jihova nọ ma tẹ ruẹ epanọ ọ be rọ ghale “inievo [mai] kpobi evaọ akpọ na soso.”—1 Pita 5:9.

18. Ẹvẹ obruoziẹ-iroro mai nọ ma re wuhrẹ u re ro fiobọhọ kẹ omai gbe wo omaurokpotọ?

¹⁸ Orọ avene, ma tẹ rọ ehri-izi Ebaibol wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai ziezi, u ti fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ vi epaọ anwẹdẹ. Ma tẹ romakpotọ be daoma rri eware epanọ Jihova o rri rai, u ti fiobọhọ kẹ omai wo orimuo. Ma tẹ be hai wuhrẹ Ebaibol na, lẹ, je fi eware nọ ma wuhrẹ họ iruo, obruoziẹ-iroro mai o re dhe ewewoma. (1 Tim. 1:5) U ti ru nọ ma te hae rọ rehọ ẹgwọlọ amọfa karo. Ma te ru ẹkabọ mai, Jihova ọ ya eyaa nọ ‘o ti wuhrẹ omai totọ,’ fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ gbe emamọ iruemu efa.—1 Pita 5:10.

19. Eme o ti fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ bẹdẹ bẹdẹ?

¹⁹ Oware omovia ovuọvo nọ ọruẹaro obọ Juda na o ru, o raha usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ je si uwhu kpei. Dede na, ma rẹ sai dhesẹ omaurokpotọ evaọ uyero obẹbẹ. Idibo Ọghẹnẹ oke anwae gbe erọ oke mai na a rọ uruemu omaurokpotọ rai dhesẹ via no inọ ma rẹ sai ru ei. Epanọ ma lele Jihova nya krite, ere ma ti wo omaurokpotọ te. (Itẹ 8:13) Ghelọ iruo nọ ma bi ru evaọ egagọ Jihova enẹna kẹhẹ, uvẹ-ọghọ ulogbo o rrọ re ma lele Jihova nya. Rri uvẹ-ọghọ nana ghaghae, re whọ dao ẹgba ra kpobi ruabọhọ rọ omaurokpotọ lele Jihova nya bẹdẹ bẹdẹ.