1, 2. (a) Fikieme ame-ọhọ ọ rọ rrọ oware nọ u wuzou gaga? (b) Eme u fo nọ ohwo o re vuhumu taure ọ tẹ te họ-ame, kọ fikieme?

KỌ WHẸ yọ uzoge nọ ọ gwọlọ họ-ame? O tẹ rrọ ere, onana họ oware nọ o mai wuzou nọ whọ rẹ sai ru. Wọhọ epanọ ma ta evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, ame-ọhọ yọ oware evere vievie he. U re ru amọfa riẹ nọ whọ roma mudhe kẹ Jihova no, koyehọ whọ ya eyaa kẹe nọ ọyọvo whọ te gọ bẹdẹ bẹdẹ, gbe nọ oreva riẹ nọ who re ru họ oware nọ o mai wuzou kẹ owhẹ evaọ uzuazọ. Fikinọ eyaa nana i wuzou gaga, o gwọlọ nọ whọ ginẹ kpako te ziezi re whọ tẹ te họ-ame. O tẹ jẹ gwọlọ nọ whẹ ọvo ọ rẹ jiroro na kẹ omara, jẹ riẹ oware nọ u dhesẹ re a roma mudhe kẹ Ọghẹnẹ.

² Rekọ ẹsejọhọ who bi roro nọ whọ re ruẹrẹ oma kpahe kẹ ame-ọhọ họ. Hayo o sae jọnọ whọ ruẹrẹ oma kpahe no rekọ ọsẹgboni ra a be ta nọ whọ gbẹ kpako omojọ taure whọ tẹ te họ-ame. Kọ eme u fo nọ who re ru? Whọ jọ udu  u whrehe owhẹ hẹ. Ukpoye, rehọ oke nana daoma wo ẹnyaharo re whọ sai te kẹ ame-ọhọ. Nọ who bi ru ere na, whọ sae jọ eria esa jọ fi itee họ kẹ omara: (1) Imuẹro hayo orọwọ ra, (2) uruemu ra, gbe (3) edẹro nọ who wo.

3, 4. Eme izoge na a rẹ sai wuhrẹ no oriruo Timoti ze?

³ Roro kpahe epanọ whọ te kẹ iyo enọ nana: Fikieme mẹ rọ rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ ginẹ rrọ? Fikieme mẹ rọ rọwo nọ Ebaibol na yọ Ẹme Ọghẹnẹ? Fikieme me bi ro koko izi Ọghẹnẹ viukpenọ mẹ rẹ rọ aro kele iruemu akpọ na? Enọ yena e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ lele ohrẹ Pọl ukọ na nọ ọ ta nọ: “Wha . . . ru omarai wo imuẹro kpahe oware nọ o rrọ oreva Ọghẹnẹ nọ u woma, nọ o rẹ were iẹe, jẹ rrọ gbagba.” (Ahwo Rom 12:2) Fikieme u ro fo nọ who ru ere?

⁴ Oriruo Timoti o sai fiobọhọ kẹ owhẹ. Ọ riẹ Ikereakere na ziezi keme oni riẹ avọ oni-ologbo riẹ a rọ Ikereakere na wuhrẹ iẹe. Ghele na, Pọl ọ ta kẹ Timoti nọ: “Ruabọhọ eware nọ who wuhrẹ nọ a fiobọhọ kẹ owhẹ vuhumu nọ whọ rọwo na.” (2 Timoti 3:14, 15) Re a ‘fiobọhọ kẹ ohwo vuhumu,’ u dhesẹ epanọ “a re ru ohwo riẹ uzẹme oware totọ, u ve je mu ei ẹro ziezi.” Fikiere o gwọlọ nọ u re mu Timoti ẹro inọ ohwo ọ rẹ sae jọ Ikereakere na duku uzẹme na. Orọnọ fikinọ oni Timoti avọ oni-ologbo riẹ a jọ Ileleikristi, Timoti ọ rọ jẹ uzẹme na rehọ họ, rekọ fikinọ ọ nabi roro didi kpahe eware nọ a wuhrẹ i rie na je vuhu ai mu.—Se Ahwo Rom 12:1.

5, 6. Fikieme u ro wuzou re who wuhrẹ epanọ whọ rẹ rehọ “ẹgba iroro” ra ruiruo nọ whọ gbẹ rrọ uzoge na?

⁵ Kọ whẹ omara? O sae jọnọ whọ riẹ uzẹme na kri no. O tẹ rrọ ere, daoma riẹ ẹjiroro nọ whọ rọ rọwo eware nọ whọ rọwo na. Oyena u ti fiobọhọ kẹ owhẹ bọ ẹrọwo ra ga, je ru nọ whọ gbẹ te rọ kuvẹ re ehwa ra, iroro akpọ na, hayo udu obọra i ru owhẹ jiroro thọ họ.

⁶ Who te wuhrẹ epanọ whọ rẹ rọ rehọ “ẹgba iroro” ra ruiruo ziezi nọ whọ gbẹ rrọ uzoge na, whọ te sae kiyo enọ nọ ehwa ra a rẹ nọ, wọhọ: ‘Fikieme u ro mu owhẹ ẹro nọ Ọghẹnẹ ọ ginẹ rrọ? Otẹrọnọ Ọghẹnẹ o you omai, fikieme ọ rọ kuvẹ re eware iyoma e via? Fikieme a rọ ta nọ Ọghẹnẹ o wo emuhọ họ?’ Whọ tẹ be hae ruẹrẹ oma kpahe ziezi, enọ itieye na e te lẹliẹ owhẹ wo avro ho, ukpoye e te wọ owhẹ wuhrẹ Ebaibol na.

7-9. Dhesẹ epanọ izoẹme nọ e be hae romavia evaọ oria “Eme Ebaibol na O Wuhrẹ?” na evaọ jw.org e sai ro fiobọhọ kẹ owhẹ bọ imuẹro ra ga.

⁷ Whọ tẹ be romatotọ ru uwuhrẹ omobọ ra, o sai fiobọhọ kẹ owhẹ ruẹ iyo enọ, si avro no udu, je ru eware nọ who wuhrẹ mu owhẹ ẹro ziezi. (Iruẹru  Ikọ 17:11) Ma wo ebe buobu nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ ru onana. Ebe jọ nọ i fiobọhọ kẹ izoge buobu no họ, ibroshọ na, The Origin of Life—Five Questions Worth Asking gbe obe na, Is There a Creator Who Cares About You? Ofariẹ, izoge buobu a bi wo erere no izoẹme nọ a be hai fihọ oria “Eme Ebaibol na O Wuhrẹ?” ze evaọ jw.org. Whọ sae ruẹ oria nana evaọ otọ IWUHRẸ EBAIBOL. A ru izoẹme nana re i fiobọhọ kẹ owhẹ bọ imuẹro nọ who wo kpahe iwuhrẹ Ebaibol ga ziezi.

⁸ Nọ o rọnọ who bi wuhrẹ Ebaibol na, ẹsejọhọ whọ riẹ iyo enọ jọ no evaọ izoeme nana. Dede na, kọ iyo na i gine mu owhẹ ẹro? Izoẹme nana i ti fiobọhọ kẹ owhẹ roro didi kpahe eria ikere sa-sa, onọ o te wọ owhẹ kere oware nọ o lẹliẹ owhẹ rọwo eware nọ who wuhrẹ no họ otọ. Onana u ti fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ epanọ whọ sae rọ vuẹ amọfa kpahe eware nọ who wuhrẹ no vevẹ. Otẹrọnọ whọ rẹ sai kpohọ oria “Eme Ebaibol na O Wuhrẹ?” na evaọ jw.org, whọ sae rehọ iẹe ru uwuhrẹ omobọ ra re u fiobọhọ kẹ owhẹ bọ imuẹro nọ who wo ga.

⁹ O gwọlọ nọ who re ru omara wo imuẹro inọ uzẹme na who bi wuhrẹ na. Oyena u ti fiobọhọ kẹ owhẹ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ame-ọhọ. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ rrọ uzoge ọ ta nọ: “Taure mẹ tẹ te jiroro nọ mẹ rẹ họ-ame, mẹ romatotọ wuhrẹ Ebaibol na jẹ ruẹ nọ egagọ nana họ egagọ uzẹme na. Yọ kẹdẹ kẹdẹ imuẹro nana nọ me wo na i bi dhe ẹgẹga.”

10. Fikieme o rọ gwọlọ nọ Oleleikristi nọ ọ họ-ame no o re dhesẹ uruemu nọ o rọwokugbe ẹrọwọ riẹ?

¹⁰ Ebaibol na ọ ta nọ: “Ẹrọwọ nọ a be rọ iruo dhesẹ via ha, o whu no.” (Jemis 2:17) Nọ eware nọ who bi wuhrẹ i te gine mu owhẹ ẹro, whọ te rọ uruemu ra dhesẹ iẹe via. Wọhọ epanọ Ebaibol  na ọ ta, who ti wo “uruemu ọrẹri je wobọ evaọ iruẹru omarọkẹ Ọghẹnẹ.”—Se 2 Pita 3:11.

11. Eme họ “uruemu ọrẹri”?

¹¹ Eme họ “uruemu ọrẹri”? Nọ uruemu ra o tẹ rrọ ọrẹri, kiyọ whọ rrọ fuafo evaọ uruemu. Wọhọ oriruo, roro kpahe emerae ezeza nọ i kpemu. Nọ whọ rẹriẹ ovao dhe odawọ, kọ whọ romatotọ roro didi kpahe oware nọ u woma gbe onọ u yoma? (Ahwo Hibru 5:14) Kọ whọ sae kareghẹhọ ugogo oke jọ nọ whọ rọwo kie kẹ odawọ họ hayo ru oware nọ ehwa ra a gwọlọ họ? Kọ whọ rrọ emamọ oriruo kẹ amọfa evaọ obọ isukulu? Kọ whọ be hai yoẹme kẹ Jihova, manikọ whọ be hae gwọlọ ru wọhọ emọ-eklase ra re a siọ owhẹ ẹkoko ba ese? (1 Pita 4:3, 4) Uzẹme o rrọ inọ ohwo ọvuọvo ọ gba ha. Ẹsejọ dede, oma ọ rẹ vuọ ahwo jọ nọ a make gọ Jihova te ikpe buobu no re a ta usiuwoma kẹ amọfa. Rekọ u fo nọ oma o rẹ were ohwo nọ ọ roma mudhe kẹ Jihova no inọ ọyomariẹ yọ Osẹri Jihova, yọ ọ rẹ rọ emamọ uruemu riẹ dhesẹ onana via.

12. Eware jọ vẹ họ “iruẹru omarọkẹ Ọghẹnẹ,” kọ ẹvẹ u fo nọ ma re rri rai?

¹² Eme họ “iruẹru omarọkẹ Ọghẹnẹ”? Eye họ iruẹru nọ whọ rẹ jọ ukoko na ru, wọhọ ewuhrẹ gbe usiuwoma ota. Rekọ i kugbe iruẹru nọ amọfa a rẹ ruẹ hẹ re, wọhọ olẹ nọ whọ rẹ lẹ se Jihova gbe uwuhrẹ omobọ ra. Ohwo nọ ọ roma mudhe kẹ Jihova no o re rri eware nana fihọ owha ogbẹgbẹdẹ hẹ. Ukpoye, o rẹ jọ kẹe wọhọ epanọ o jọ kẹ Devidi ovie na, nọ ọ ta nọ: “Mẹ gwọlọ ru orọeva ra, O Ọghẹnẹ mẹ; uzi ra o rọ udu mẹ.”—Olezi 40:8.

13, 14. Oware jọ vẹ o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ wobọ ziezi evaọ “iruẹru omarọkẹ Ọghẹnẹ,” kọ ẹvẹ izoge jọ a ro wo erere noi ze no?

¹³ Oware jọ nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ fi itee họ kẹ omara họ, oria nọ a re kere eme fihọ nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 308 gbe 309 evaọ obe na, Questions Young People Ask—Answers That Work, Volume 2. Enọ jọ nọ whọ rẹ sai kere iyo rai fihọ oria nana họ: “Kọ whọ be hae jọ elẹ ra fodẹ eware nọ whọ gwọlọ kẹ Jihova gbiae?” “Kọ elẹ ra i gine dhesẹ nọ who you Jihova?” “Eme gbe eme whọ be hai ro ru uwuhrẹ omobọ ra?” “Kọ whọ be hai kpohọ usiuwoma o tẹ make rọnọ ọsẹgboni ra a nya ha?” U te je wo oria nọ whọ rẹ sai kere itee nọ whọ gwọlọ fihọ kẹ omara, wọhọ olẹ, uwuhrẹ omobọ ra, gbe usiuwoma ota.

¹⁴ Izoge buobu nọ a bi roro kpahe ame-ọhọ a ruẹ nọ oria nana nọ a re kere eme fihọ na, u bi fiobọhọ gaga. Uzoge ọmọtẹ jọ nọ a re se Tilda ọ ta nọ: “Mẹ rọ oria nana nọ a re kere eme fihọ na fi itee họ kẹ omamẹ. Yọ me le itee na tobọ unọjọ utọjọ, oware wọhọ ukpe nọ  u lele i rie, me te te kẹ ame-ọhọ.” Uzoge ọfa jọ nọ a re se Patrick o ru epọvo na re. Ọ ta nọ: “Mẹ riẹ itee nọ me fihọ kẹ omamẹ, rekọ ekere nọ me kere i rai fihọ otọ, u ru nọ mẹ rọ daoma le ai tobọ.”

15. Fikieme omauromudhe o rọ rrọ iroro nọ ohwo ọvo ọ rẹ jẹ kẹ omariẹ?

¹⁵ Onọ jọ nọ o rrọ oria nọ a re kere eme fihọ na họ: “Kọ whọ te ruabọhọ gọ Jihova, o tẹ make rọnọ ọsẹgboni ra gbe egbẹnyusu ra a seba?” Nọ whọ tẹ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame no, who ti wo usu okpekpe kugbe ei. Fikiere, who du rọ fiki ọsẹgboni ra hayo omọfa jọ gọ Jihova ha. Nọ who te bi dhesẹ uruemu ọrẹri je bi wobọ evaọ iruẹru omarọkẹ Ọghẹnẹ, kiyọ u mu owhẹ ẹro nọ egagọ uzẹme na whọ rrọ na, yọ whọ gwọlọ koko izi ikiẹrẹe Ọghẹnẹ. O te raha oke he, who ve ti te kẹ ame-ọhọ.

16, 17. (a) Eme o rẹ wọ ohwo zihe ruọ Oleleikristi? (b) Oriruo vẹ whọ sai ro dhesẹ edẹro nọ who wo kẹ ẹtanigbo na?

¹⁶ Ẹdẹjọ, ọzae jọ nọ ọ riẹ izi nọ Ọghẹnẹ o rọ ẹkwoma Mosis kẹ ahwo Izrẹl na gaga ọ nọ Jesu nọ: “Ujaje vẹ o mae rro?” Jesu o te yo kẹe nọ: “Whọ rẹ rehọ udu ra kpobi gbe uzuazọ ra kpobi gbe  iroro ra kpobi ro you Jihova Ọghẹnẹ ra hrọ.” (Matiu 22:35-37) Jesu o ru rie vẹ kẹe inọ, uyoyou nọ ohwo o wo kẹ Jihova oye o rẹ wọe họ-ame je zihe ruọ Oleleikristi. Edhere jọ nọ uyoyou ra kẹ Jihova o sae rọ ga vi epaọ anwẹdẹ họ, ẹtanigbo na nọ who re roro didi kpahe, onọ o rrọ okẹ Ọghẹnẹ nọ o mae rro. (Se 2 Ahwo Kọrint 5:14, 15; 1 Jọn 4:9, 19.) Nọ who te ru ere, o te wọ owhẹ dhesẹ edẹro kẹ okẹ oghaghae yena.

¹⁷ A rẹ sae rọ oriruo nana dhesẹ edẹro nọ u fo nọ who re wo kẹ ẹtanigbo na: Dae rehọ iẹe nọ whọ be da ame whu evaọ ethẹ, ohwo jọ ọ tẹ nyaze je siwi owhẹ. Kọ who re kpo, nwene iwu jẹ kpairoro vrẹ oware nọ ohwo na o ru kẹ ohwẹ na? Vievie! Oware nọ ohwo na o ru kẹ owhẹ na, o rẹ thọrọ owhẹ ẹro bọo ẹdẹ nọ who re whu hu. Epọvo na re, ma re dhesẹ edẹro kẹ Jihova gbe Jesu fiki okẹ ẹtanigbo na. Ae a ru nọ ma rọ rrọ uzuazọ. A siwi omai no igbo uzioraha gbe uwhu. Fiki uyoyou nọ a wo kẹ omai, ma wo ẹruore nọ ma te rọ rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ Aparadase otọakpọ na.

18, 19. (a) Fikieme ozọ nọ whọ rẹ rọ roma mudhe kẹ Jihova u gbe ro mu owhẹ hẹ? (b) Ẹvẹ Jihova nọ whọ rẹ gọ, u re ro ru uzuazọ ra woma vi epanọ o rrọ?

¹⁸ Kọ oware nọ Jihova o ru kẹ owhẹ na o da owhẹ ẹro? O tẹ rrọ ere, roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame. Omauromudhe ra yọ eyaa nọ whọ ya kẹ Ọghẹnẹ inọ who ti ru oreva riẹ bẹdẹ bẹdẹ. Kọ u fo re ozọ eyaa yena u mu owhẹ? Ijo. Jihova ọ gwọlọ nọ eware i woma kẹ owhẹ, yọ ọ te hwosa kẹ ahwo nọ a ru oreva riẹ. (Ahwo Hibru 11:6) Whọ tẹ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame, uzuazọ ra u ti woma vi epanọ o rrọ. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ rrọ ikpe 24 nọ ọ họ-ame taure o te ti te uzoge ọ ta nọ: “O hae jọnọ mẹ dina kpako vrẹ ere taure mẹ tẹ te họ-ame, mẹ hai ti wo otoriẹ uzẹme na viere. Rekọ iroro nọ mẹ jẹ nọ mẹ rọ roma mudhe kẹ Jihova oke yena, o thọ omẹ nọ me gbe ro duomahọ iruẹru akpọ na ha.”

¹⁹ Jihova ọ gwọlọ ewoma ra. Rekọ Setan yọ ohwo oriobọ nọ ọ be daezọ ra ha. Ọ rẹ sae kẹ owhẹ emamọ oware ovo ho nọ who te lele iei. Ẹvẹ ọ sae rọ kẹ owhẹ oware nọ o wo ho? O wo emamọ usi ovuọvo ho, yọ o wo ẹruore he. Ọraha ọvo ọ rẹ sai su owhẹ kpohọ, keme oware nọ u ti tei kẹle na oye.—Eviavia 20:10.

20. Eme uzoge o re ru re ọ sae roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame? (Rri ẹkpẹti na “Eware nọ I re Fiobọhọ kẹ Owhẹ Wo Ẹnyaharo.”)

²⁰ Oma nọ who re ro mudhe kẹ Jihova họ iroro nọ e mai woma nọ whọ rẹ jẹ evaọ uzuazọ. Kọ whọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ oyena no? O tẹ rrọ ere, ozọ nọ whọ rẹ rọ ya eyaa yena u du mu owhẹ hẹ. Rekọ otẹrọnọ who roro nọ whọ re ruẹrẹ oma kpahe he, fi eware nọ ma ta kpahe evaọ uzoẹme nana họ iruo, re whọ sai wo ẹnyaharo. Pọl ọ ta kẹ Ileleikristi obọ Filipai inọ a gbẹ hai wo ẹnyaharo. (Ahwo Filipai 3:16) Who te ru lele ohrẹ yena, uviemenẹ, whọ te gwọlọ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame.